petro ORTÜ

Disputatio Philosöphica ^

De

con.vgentle

ORTÜ

vcrborunvCiccronisproClucntrc,

Cojijåentiam ^a Diis immortalibus ac-

cepimus,quadivelli änobis nonpoteft;

Ex confenfuAmplifT.quam Coli. Phil,

in Illuftri

AcademiaUpialenfi

pr^side

Viro Amplilfimoatq; Celeberrimo

dn. petro elfvio,

Math. Prof._PublicaRegio_examini5c Ordinario,

pfiit

LAURENTIUS HOLST

Gestricius.

InAudit. Guß. Maj. add. ₁₅ Oclobrk

Anm 171o.

t^>. <<5>i

UPSALI®,

Ex Officina Werneriana.

Maxime Reverende Äntplijfimoquc

DOMINO,

Dn. laurentio molin,

S:ae R:x Majeftatis a Concionibus

fupremo Doäori 5c Profeflori Pri-

mario Archipraspofito civitatis«^

Paftori vigilantiftlmo Decano

Maxime fpeåabili.

JfQuidemquodVobis, Max:Reverendi

leveest, neefatis dignumtantis no-

mis ampleäi dignati eflis favör, hane fimis Veflris nominibus rudi huic me<s QuoddumfaciobauddubiaJuflentorJfie,

riter acffes meas meque adeo totum

mendo,placide^aebenignefufeipere.De-

cle/i£, Acctdeåue, &1Reipubl.literarus

lumes _quamdiutijjime. Sie Voveo.

Max.Re^v.Ampliffimorumquc

Maxime Reverendo atq,AmpliJJimo

DOMINO,

DN. D A N I E L I

»1U9t»(?9t6/

S: S:Theologie Do&ori & Profes-

fori inclito, Praspofito &Paftori

in Dannemarck longe

mericiflimo.

Patres, heic off^ero dévotianimi pigmis

minibus_;mftgnis,quo metarnen,hade-

w/fe peperit audaciam ut ex Ampjis^• differtationi lucemfoenerari anderem.

velitisjuvenileshosce conatus ,quospa- Vobisfumma animi veneratione ^com- usVosfervety Max.Rev.Patres, /Vz

^ emolnmentumfalvos & inco-

Nominum Veftrorum

Humilimns Cu'tor

LAURENTIVS HOLST.

Geftr.

Vivo Nobilisfimo Vwpksßmodj

Dn. CAROLO BL1X,

Secretario per Norlandias dex-

terrimo fidelisfimoque.

Vir^ofpe&atafide Laudatisfimo Dn. jOHANNl BRUN,

Senatoriac Mercatori Gevali- enfi dexterrimo affini ^meo.

perpetim colendo.

Nec

Viro integerrimo Dn. JOHANNl

Mercatori Gevalicnli

meo femper

Viro Pruäcnttsftmd

Dn. MARCO HOLST,

Scnatori acMercatori inrerGe-

yalimfes perinduftrio ut Paren-

ti meo cariffimo ita ad cineres devcncrando.

l^tro multum CpeElabili Dn. JOH: i YRSÖN ^,

Senatori Mercatorique Gevali-

enlium adcuratiffimo affini

meo honpratiffima

non

SfeElatisfimoquc

TETING _,

folertilfimo affini amando.

Ob fdvorem eximium ^, ob plus

quam paterna in ^me merita ^,

exiguum hocce chartaeeum mu-

nus, quod nihil niß argumenti praßantia acnobihtascomyneu- dat,inßgnumgratisijmi animi, ßibmtjje dicat ^ac offert.

Ampliffimi Nominis Tui1 Spc&atiffimorumque Nomi-

num Veflrorum

Ojficiofus cultor obfe- quenttjjimus filius LAVR. HOLST.

Thefis /.

Uemadmodum _men- * I

te ac ratione inteil»

res ceteras _creatas

longe exceljit ho-

mo ; ita eum in_j univerlifatis hujus

theatro operum fuorum fpe&ato-

rem conftituit DEus. Etenim _quo- cunque mentis oculorumque ^diri-

gimus _{aciem, tanta?} fapientia?, po- »

tentia?, atque bonitatis divinae do-

cumenta undique nobis obverfan- tur, ut attenta eorum conlideratio

non poflit non facrum nobis inji-

cere ftuporem- Quid immenfarrL, coelorummagnitudinem ? Quid fo-

Wsftellarumque? quidmarismira-

A cula?

] *

2

cula ? quid deniqj ^terram hancno-

ftram tot plantis, tot arboribus, tot

animalibus condecoratam, inque_>

illa tam admirabilescumtempefta-

tum tum aliarum rerum ratas con«

tinuasque vices, nunc multis me^

morof Ipfi in nobismetipfis,eam rnentis pra?ftantiam, eam corporis

omniumque mernbrorum concin-

nitatem deprehendimus, qua? o-

mncm vincat admirationem. In quarum quidem rerum natura in-

veftiganda dum ferio occupamur, qui fit earum inter fe ordo, feries,

nexus,babita caufarum effe&uum-

que adcurata ratione, non infelici-

ter aflequimur: fed ita tarnen ur_#

tandem intelligamus tiobis ultimo

in canfa univerfali _eaque optima,

&fummeSapientieilefubfiftendum,

atque adeo per fecundas & natura¬

les ad primam ^, hoc eft, omniunu opificemDEum O. Max. deduci.

Thefis IL

Iti hoc itaque principium pri*

mo

tno prirnum au&orem ac patrenw

, otnnium refolverunttandemiegem

iftam univerfalem, _qua hominunu.

vita ae fociecas continetur _, regi-

tur, ac conglutinatur, ipfi gvnfjli-

um fapientiflimi. Egregium et

in hane rem Ciceronis effatum^ :•

Harte, inquit Üb. II:dp Legg., videa

fapientijflmorumfut/Je jententiam ^, le¬

gem (jus ifiud univsrfale ommbus_que gentibus commune) nequehominumin- geniis exeogitatam ^, nequefeitum alt- quodeße populorum,^ dternumquid- dam, quodumverjum mundum_regeret^

imperandipröhibendique /ctpientia; b

ta prineipem legem lÜam ac ultimam

mentem ejfe dicebant, omnta ratwne aut cogentis autvetantis DEI, _qua efl illa lex, _^//07» Z)// httmano generi

dederunt. Idem paulopofl: Ortaeß lex fempiterna cum mente Dwina,

Quamobrem lex vera atque prineeps

apta ad jubendumér advetandum,^ra¬

tio efl _{reda Jummi}Jovis ^, jamma lex Divina mens efl. Et libris de fini-

< A 2 bus

bus hccc ejusdem leguntur. DEI

ad ^naturam apta ratio, vera illa

jkmma lex,a Philo/ophisdicitur. Nec

minus eleganter Chryfippus III. de

Diis. Oz) yäp i<riv svgSLV jyjg (hxonocv-

ftjqaxåttv ysyecriv, r/ tyjv sx tS $io$ $

Tijy sxTYjqxoty/j;(pvcrsuq,ivSsvbevytxg,

M-kolv to toixtov Tyjv äoyty sysiv, si pc&Mp&v'yfl spsTv 7tsplåyoihuv xoc-

Xäv. Non potefi invemri principium

aliudautorigo juftiti£ ^, quam ab Jove

&communi natura,inde enim initium

duci debet, tibi de bonis malisque dis- Jerendum efi. Cedro etiam digna.,

eft disputario Socratis apud Xeno-

phontem. Anquasdam mi Hippiaiion

Jcriptaslegeseffe mfli ? Easait,qu£u~

bivislocorum eodemmodo objervantur;

Hajce ne dicere potes, ait, ab homini-

bus ejje conditas? Quppojfim, inquit,

cum homines univerfi convenire non poljint, nec eodem fermone utantur.

Quosnam igitur, ait, bas leges condi-

di[fe arbitraris? Equidem, ait,basle¬

ges hominibus a Diis ferri exiflimo._Nam

f

Nam apud bominesumverfos boc.pri* ^,

mum legepreeceptum efl, Deos effe co¥

lendos ? Annon _& parentes ttbiquelo-

corum receptum eft honoreprojequent

dos effe? Et^tam hoc, alt; ^non &* illud, quodneque,parentes cum ltberisyneque

Uberi cumparentibus confvefcere debe*

ant? Illamihilex, ait, mi Socrates,^non

jamamplius ejjeDE1videtur. Quam-

obrem ? inqiiit, Quodenim advertam^

nonnuUos hanetion obfervare.Atenim\

att Socrates etiamalia multa contra ler ges committunt. Verum qui leges di-

vinitus caitditas vjolant, _pcenas dant,

quas homo nulla rattonepoteß effiigere, qttemadmodum nonnuüi leges latas ab

hominibus transgredientes, _quominus

pcenas dent; ^vel latendo vel vim adhi- bendo, effugiunt. Sentio tecum,inquit^

bac etium inparte. Quidautem? ds

benenobis facientibusvtcijßm beneme- rendumeße,annonubivisgentiumlegib9

confentaneum eft? Eftßnquit, Ércom-

mittituretiamadverjus hociQuofitut

& Uli ₃ qui in bac delinquunt,pcenas

A ₃ dent*

6

dcnt. Inde etiam Cicero;bukinquit (de naturali loquens ) ^mc abrogart faseÜ neque derogari aliquid ^ex hac

licetineque tota abrogart potesf, Nec

vero,ätit per fenatum, autperpopultm

ejus alius: nec erit altalex Roma, alia

Athenis, alia nunc, aliapofihac. Sed

ex omnesgente*&* omnitempore, tina lex_&fempiterna & immortalis conti-

vebit:tinusque erit communis quafima- gifter &imperator omnium Deus^; ille legishujusinventor ,jdi$ceptator,lator;

eut qui nonparebit ipje fe fugiet, ac

natwctmhominisajfernabitur: Atque

boc ipfo luet maximas pcenas etiamft

citerafappliciaqu<£putantur,eßugeriU

Qui enim nemo non fciat,unaele¬

gis ejusyqua? non nunc , fed nec heri,fena_{perta men} fuit, ortus (it?

Jura cerRe natura?quibusgenushu<-

manufn dirigitur adeoque confci-

entia? di&arrima, qua? funt ipfa-»

jura, effe ^, ieu identidem in-

culcamus,

culcamus, ^{omnino ac vere} naturs,

quin ipfius au&oris natura?jura_,,

vel hincconftat, quod quamvis ne millefimus quidem, guaditus cur

leges iftasproverisacjuftishabeat*

quaque re ipfis obediat, raticmem reddere valeat, fimpliciter tarnen

legibus iftis ex pudore & di&arai-

ne jufti innato, obfecundat, cunu

fpe propitiinuminis, (iidagat, ter-

rore ac angore ex adverfo _percus*

fus_, ii contrariumagat. Experimur

enim, abjefta honefti ac cum pri-

misjuftilege, in focietatihusomnia contundi ac turbari: dudum adeo*

que corruiifet ^rerum publicarum-*

reliquarumque focietatum,^exqui*

bus coalefcunt iftx _, fyftema ^, ni

ceconomia ac vinculojufti honefti*

que coniervaretur. Cohaeret ^nem-

pe hoc glutino per tot feculorum*

quin millenariorum decurius ^, fo- eietatis humana? per orbem fyfte¬

ma ac corpus cummembrisfuis ad hunc _usquediem ^» id fåne ipfunt*

multis

8

multis neocogitantibus multo mi*

nus reconditam ejus rationemper-

cipientibus & exhaurientibus. Virn igiturhumanaprorfusratione mul¬

to fuperiorem hic reconditam efTe

oportet, qua? leges iftas profundo

adeo digito animis hominum in- fculpat & infigat, oceulto iftomet_,

dav o ingentem illam navim, diffu-

fiffimum humani generis exerci-

tum ceu lummus gubernator mo¬

derans ac ducens.

Thefis 111

, ; Manifefta itaque ha?c omnia_» j funtvut PhilofophorumGhoriphas-

us, fontem legis iftius primum-., Deum, (ub nomine quamvis natu¬

ra? profiteatur, cum ita lib. de a- nima loquitur. SiJociales ac commu- nicabtlesnatura fumus impo/Jibile au- lem esl durare jocietatemjwejuftitia, necelj'e eß,jusquoquenaturaejJe, Qui^

quoniam apudalios aliud jus eß ^, pro- pierea negantipjum ejße natura, certe idnatura-docent eße, quodapudomnes

? , ; idetn

idemeß. Conftiüuit utique omniurri opifex, Deus focietates inter homi-

nes naturales, Conjungalem ^nein*

pe, Paternam, Civilern, ac fi _qua?

funtaliae; impoftibile aütem eft, ut quseeunque focietas linejure acju«

fto fubfiftere queat, ceu in ipfaLar

tronum iociecate quodam modo obfervamus. Juftum enim eft vin- culum iftud _, quo confofciationes conglutinantur ac continentur,quo

dilapfo & ipfe focietates dilabantur

necefte eft. Cum fecundnm Axio-

ma Philofophorum veriftimum ^, quod & ab ipfo fönte univerforum

promanat; Qiii vul finem vult et-

jam ^mediaad finem. Cum^vero_pa¬

rens hujusuniverfi conderet homi^

nem per naturam ad focialem vi-- tam, utique ejus fapientia ^non ali-

ter permittebat,quam ^ut <Sc jura_*

certa conderetab hominibus obfer-

vanda, confociatio quibus regere- tur;fruftra autem ifta fuiftentjura,

ni homini _{illa per} ipfam ^naturam

å. inderentur

lO

inderentur ac quafi infculperentur

intime adque fcientiam ejus per.#

ducerentur.

Tbefis IE

Promulgariitaque homini,eas

Iegesvoluit fummus legislator ^per

confcientiammedullis ejus inha?re-

tem cujusque di<ftata irrefragabilia

maximeque feria&eogentiahomo

evitare nonpoflet. Ipfaitaquequafi

interpres DEI eft, internum ^men-

tis tribunal, teftis, judex , vindex.

Hinc ut tandem omnem argumen¬

torum ha&enus proadferendacon-

fcientiae ejusque legum origine di-

vina , feriem in unum veluti ner-

vumeontrahamus,certum eft,cum

ex fana ratione, tum experiehtia ^,

omnia qu^e funt acfiunt in mundo,

efle ac fieri ob confervationemhu- jus univerfi, adeoque in fpecie öb

confervationem generis humani.

Conftitutum enim erat, ut univer- fumpofteaquam conditum, ^nonex-

templo iterum corrueret, fed ad

tempus

n

tempus pra?ftitutum in fuo efle ac

inftitutoordine perduraret; Et^ve>-

ro quod ad terram ac orbem habi-

tabilem, ^cum primis ejus incolas attinet, ille non poterat,in ftatu ^ac ordirieyin _quo fecundum naturam

primum conditus ^erat confervari,

nifi I. individua cujusque fpeciei

conférvarentur ; Quoniam autem

hxc fnnt corruptibilia, sdeoquca- limonia? indiga,vi&um illis _procu-

rari oportebat; fitinde ut terrafru¬

ges protrudat, folverocumreliquo

liderum exercitu id _, quod tellus

1 generavit, excitet, foveat, radiis ,

calore, reliquoque influxu neces^

lario. Fruftraautem ha?c talia ani- mantibus procurarentur,noflent_,

nifi alimenta fua appetere: indita^

igitur eft illis difcretio _eorum,qua?

alunt ab iis qua? nocent, &fames,

& fitis, & appetitus reliqul Non

vero hoc folo vita ipforum in tuto poneretur, alia nifi vitam confer- vantia accederent; infitaigituripfr,

12

eft notitia quafi qua?dam conveni-

cntis medicinae, eorumque qua? a- liäs ad confervationem conducunt;

inditus eft lui ipfius amor , hincqj

fuboriens adverfus aggrefores de-

ienfio: Ingenita funt ^pra?te rea in_#

hunc finem folertia, ira, impetus;

Corpori iniiti funt ungves, dentes

cornua, aliaque hujus generis ar¬

ma; homini autem, cum falus fibi

non fufficiat, inje&us eft pra? reli- quis appetitus focialjtatis ^r tum conjugalis, tum civilis ^v quo iile_>

quod folus non poftet, id aliis con- jun&us efficeret. Cum v er o ifta_j

omniapra?fidia in unumetiamftcu- mulum addu&a , non tarnen indi-

vidua abinterituvindicare valeant, neceftaria II.omnino erat ad ^con¬

fervationem univerli conftitutique ejus primitus fyftematisacordinis,

propagatiofpeciei. Ut itaquequod

in individuis non poftet, fieret in fpeciebus, indita funt tum vegeta- bilibus, tum animalibus femina-»

quibus

quibus fpeciem continuare pos- fent; innata itaque animantibuseft

inclinatio fexus primum ad fexum, inftin&usque vehemens congredi-

endi, postquam vero proles erat«, progenita tenerrimus infitus eft,

präster ubera ^, matribus ^amor in_»

fobolem _, follicita nutritio, animo- faque ejus defenfio quod genue-

runt. Humanas aurem proli, ^cum

debeat illa, cum adoieverit, fecun^

dum rationem virtutemque tan- quam excellentifiimum animans,

ritarn transigere,nudanon fufficie-

bat matris nutricatio; adcurata de¬

in educatio necefTaria erat. Non_*

igitur bomines adiinftar brutorum

vaga oportebat libidine mi{cerivfed conjugii vinculo copulari,quocon-

junäoamore acfollicitudine_parens uterque prolem advitam luaorigb»

ne atque excellentia dignam edu-

caret. Hinc & ipfis tener patribus

admodum amor in liberos eft|infé~

minatus. Nec tamen conjuges

quamvis

qiuamvis Conjun&iftinli fibi proli-

que, tum educando ^, tum defen-

dendo pares erant, nifi juvärentur

cum primis ab aliis; conditaitaque

eft focietas heriiis _, indeque fubo-

riens familia; inde vero enata eft

civitas ac respublica, quin confae*

derationes _{exorta?, ac} Confociatio-

nes cum aliispopulis;undetandem

univerfalis exfurgit 6c communis

feumani generis confociatio, com- mercia, innumeraeque permutatio-

nes inter homines ^ea ratione pera- guntur, ut indigentia, 6c neceflitas*

foliciter expleatur, humanumque_>

genus confequenter in beatum ^na-

tura?que fuae convenientem confti-

tuatur ftatum. Neque vero ad ifta

omnia redfce conftanterque éxpedi-

endain hominibus quidern foli in-

ftinéhis atque appetitus fufticie-

bant: Etenim homoeftanimansad

curatiffima ratione, agendique li-

bertate in ftru<ftum : Ni ergo in-

ßin&ibus iftis naturalibüs leriaad-.

, • u". derentur

derenturmentis di&amina _, jufla-

que de jufto ac injufto cum fpe ^,

fi fequaris, cum timore vero li ^re- jiciaseadem, facillimo negotio fie-

ret, ut homo folertia libertateque abufus, uni verfum inter homines inftitutum ordinempefTundaret:In- dita itaque eft homini pr# reliquis

animantibus Tribunal confcienti#, quo ad bona impelleretur, å malis abfterreretur, ut vitam natura fua

dignam fibique & confociis, quin ipfi univerfo ejusque coniervationi apprime proficuam, provido con- filio & fapientia agat.

Thefis V.

Societatis porrö excellentia«»

& utilitas ex egregio hoc loco Se¬

ne carpatet. Quo alio rutt(umiis,quod

quam mutüisjuvamur (fficm; boe und

mftruäiorvita, contraqxtt incurfimes fubitas munitior ett beneficiorum com- mercto. Facmsfiwulos; quidjumus £ protdamun,al/uni&v/åima,viliffimus

&Jat/gvisjactUmm: quoniamcÄterit animali-

i6

animalihus in tutelamJui fatis virium

efl: quacunque vaga najcuntur, &a- tfura vitamfegregem ^, armata Junt;

hominem imbecillitas cingit: non ung*

vium vis, nou dentium, terribilemcce-

terisfacit; duasres dedit, i/ta

obnoxiumcaterisvalidißimumfacerent,

rationem<£rfocietatem. Itaquequipar nullthominiejfepojfet, fi deduceretur

rerumpotitur. Societas tUi dominium

omnium anmalium dedit. Societas^ter- ri.rgenitum in alienanatura transmi•

fit imperium,<#*dominarietiam inma- rijufjit. /tomorborum impetusarcuit, feneäuti adminicula projpexit ,folatia

contradolores dedit: Hac fortes nos

facit, quod licet contra fortunam ad-

vocare. /toc tolle& unitatemgeneris

humani, qua vita fuftinetur fcindes,

Quis ergo hoc coniociationis bo-

num adeo excellens homini para-

• vit? Quis hominem docuit ? So-

tietatem adduxit ? Quisuniverfum reliquum tantse Providentia? ^appa-

Tatum homini procuravit ac infe-

vif ?

vit? Internus paedagögus & dux ^,

natura; Quin 8c ferocifiimis etiam anirnalibus _erga prolem inditus eft

atnor, fobolis follicita nutricatio ,

ejus fuique ipfius defenfio ^, qua? ö-

mnia ad confervationem tum indi- viduorumtum fpeciei, tum ipfius

ordinis in univerfo conftituti _pro- vido tane ac fapientiffimo eonfilio tendunt; Quod igiturinbrutis non

ratio, non confilium, ^non ditcipli-

na _, non affuefa&io, fedipfaper na-

turam ingenita vis procreat, quid

niidemfaciat inhomine. Nonquod

.brutis anirnalibus fintleges ac jura agendi prasfcripta, neque enim in- telle&um, ^nec fcientiam ,necratio- nem, adeoquenecconfcientiam,nec leges : a quibus feu infpe&is ac a- nimadverfis dirigantur habent;fed

quodidemipfeNaturaau&ofDeus, brutisanimantibus hanc dederitna¬

turam 5c inftin&um fine ipfarum-.

conülio ac eleftio-ne.

B Theps

18

Theßs

Agunt itaque 5cbruta 5c homi- h

nes , in _quantum hi quidem funta- nimalia jper inftin<ftum animalem^

innatum easdem ha&cnus , atftio-

nesanimales, atnon eodem modo, j Quoniam nimirum homo eft qui¬

dem animal, Ted rationale ; hine inftin&ibus iftis, ac legibus ^natu*

ralibusatqueanimalibus addita ^funt

inhomine feu animantecumratione 5c arbitrio libero agente di<ftata_>

mentis ac confcientia?, quibus mo-

veatur ut fugiat mala 5t fequatun^

bonum, ^cum 5c ejus tanta fit vis 5c efficacia, ut ne peffimiquique fen-

fum ejus ^omnem plane excutere-»

poflint. Exemplum dirse confcien-

tix , quae 5t eos, quos potentia ex¬

tra ferri metum pofuit, fiagellat, poteft efteTiberius Csefar. De quo ,,Tacitus lib. IV. Annal. Infigne,in-

„quit, vifum eft earum Caefaris li-

„terarum initium. Nam his verbis 3>exorfuseft: Quid fcribam vobis

P^• C»

„P. C. autquomodofcribam, aut_,l9

„quid omninononfcribam hoc^tem¬

pore : Dii Dea?que me pejus per-

,,dant,quamquotidie perire fentio, ,,fi fcio. Adeo facinora _a^que fiaga-

„tia (ua ipfi quoque in fupplicium_,

verterunt. Quippe Tiberium non_*

tortuna , non folitudines _protege- bant, quin tormenta pectorisfuascp ipfe Pcenas fateretur. Nec ^mitiora fata expertus nehilum melior Ti- berio _Nero, ubi (celeris confcien-

tiam poft matris necem, nec fta-

tim nec unquam poftea ferre haud potuit, fa?pe confeflus, exagitari fe

matris fpecie, verberibus furiarum

ac tasdis ardentibus. Verum itaque

eft di<ftumcujusdamPhiloföphiNa-

turam ipfam armari quafi adverfus

natura? violatores. Ex adverfo au- tem eleganter Seneca ? Taliseftani-

mus virifapientis & nullius mali fthi confcii, qttalis mundi flatus fuper Lu-

nam: Semper ilTicferenum eft. Sapiens nunqiiamflnegauclio ^{^}gaiiäiumhocnon

B ² nafcitur

2°

nafcitur mfi ^ex virtutum Conjcientia.

LongumJaneföret, quxlibet gentilium

deconfcientia effatain mediumprofer-

re, prolixe ^emm in ipjorum (cnptis

profant.

Theßs VII.

Veriflimum proinde eftacper-

durat magnumilludApoftoiidiåum

Rom. 2. Cum genteslegem nonha-

bentnaturaquce legis Tuntfecerunt,

eaelegenon habentes fijbi ipiis lunt lex,quiofttnduntopuslegis fcriptü

iucordibus fuis,fimp!atteftanteeo-

rum confcientia, 6c cogitationibus

interfe acculantibus, aut etiamex- cufantibus; ex ipfo itaque 6c per_»

ipfum 6c inipfo lunt omnia (adeo-

que 6c confcientia, 6c Lex ^, 6c Jus

Natune) ipli honor 6c gloria in fe-

culorum fecula. Quodcunquejam

exDEO,id bonum,verum,certum,

fapiens,ac prudens; Natura ergo Juri 6c Confcientia? adeoque con-

fequenti rationeipfiusdi&aminibus

feufupremi legislatoris legibus eft

obfe-

2t obfecundandum, fub _pama afperaj

vindi&ae , fi _renuas, quum ex ad-

verfo fi falutaribus ejus Jufiis obe- dieris, tibi quoque erit confcientia

tua bona _, tranquillitas portus, ac

juge convivium.

Thefis Vill

Nosfi hominem _pro prüfend ejus conditione a prima nativitate

ad virilem ejus perfe&amque seta-

tem confideramusjdeprehendimus

fåne utitialiis difciplinisac fcientiis,

ifahinc quoque a parvis initiisad id quod fummum eft ^, paulatim efie progrediendum, Neque enim, ut opinor quisquam facile dixerithasc

confcientia? di&amina per integras

a&uales propofitiones de agendis fugiendisque eadem prorfiasratione

inefie infantibus recensnatisvatque

infunt viris matura a?tate informa- tione, & longo ^rerum ufii excerci-

tatis. Videlicet omnes hac condi¬

tione nafcimur,utinfit nobis natu¬

ra quaedam visatque facultas, quå

B 5 tanquam

22 ^.

tanqtiam poteiitia proxima,pro-de-

untibus annis poflimus partim in-

ftitutione aliorum,partim in nobis-

met ipfis ex attenta Sc jufta curfl-»

DEl optimimaximiconditoris,tum

noftri aliarumque rerumcreatarnm confiderationequid honeftum,quld

turpe, quid fequendum quidve fu-

giendum fit facili negotio eruere

atque perfpicere. Itaque Sc utile_»

& neceftarium eft, Scalioshomines

re&i juftique Magiftros Sc inprimis

propriam rationem in auxiliumad-

hibere, ut in horum di&aminum

Sc a&ualiumpropofitionum notiti-

am felicius perveniamus ; nec illi

audiendi funt,quihic prsetendunt

legis Sc juris ignorantiam, utpote

qu# ipförum culpas Sc focordiae eft

tribuenda, qui rationis igniculos

lub cineribus quafi latitantes debi-

to ftudio Sc induftria dte atque or- dine fufcitare per moröfam ignavi-

am neglexerunt,

Theßs

Thefis. IX.

23

Perficit igitur ars naturam,ha-

bitumque potentia? innatas fuper inducit, _{quo eo} promptius & cer- tius opus fuum expediat. Atqueid prascipue, quod Pra&ica attinet,

^ tam in confcienti« ^acJuris Natur#

di&aminibus primis ac univerfali-

bus, _quam praecipue in fpecialibus

ac dubiis cafibus, obtinet, ubi ni- miram confcientia? offertur, a&us

obfcuris circumftantiarum rricis in- volutus. Etenim tributa menti a natura acies nonftatim _{per merum} intelligentia: habitum ^ac intuitio-

nem obje&i perfpicere potis eft i*

pfius moralitatem aut bonam aut«*

malam : -Necefle proinde habet-,

mens, in fubfidium advocare Ra- tionem,qucß diligenter ac ordine

trutinet circumftantias ad regulas agendi a Natura promulgatas, me- dios terminos hinc inde colligen- do, & unurn ex altero concluden- do>

'

:u

do, _{quo ut} demum animus colle-

étiones iftas revolvens , perfpiciat quäle namjudiciumdeobje&opro-

pofito fitferendum. Illaque demum

ratione ti animus folida doétrina 5c exercitatione in iftius modi nodis fit exercitatus, Confcientia inde o- ritur habitualis, adquifita veluti perfpiciendi quid juflum quidque-»

injuftum.

Thefis X.

Ars prästerea 5c difciplina in_»

moralibus quidem ( circa hasc ete-

nim jam agitaturcuranoftra )hane

quoque utilem operam praeftat, ut

Ratio his adminiculis adjuta ipfa__s quodäm modo prima videndi aut principiaaut Conclufiones abinna-

to meritis diftamine ^ac luce pras-

fcriptas evidentius perfpiciat, de-

mouftrando eadem, quantum mo- ralia patiuntur,finonomniaaPrio¬

ri a Poftériori tamen _, quod brevi

ante-»