D. D.
DISSERTATJO GRADUALIS,
t
DE
O RN ATU
OR ΑΤΟ RIO
SiNCERITATI
NON ADVERSO,
Quam,
CONSENS, AMPLISS. FACULT. PHILOSOPH.
Γ- · IN REGIO ATHENAO UPSALTNSJ, .
Söb PRtESIDIO
VIRI CELE Ii ER R I MI,
:Mag. Ρ Ε τ ■ · R ι
; EKER Μ AN, ;
"ELOQUENTI/E
'PKOFESS. REG. ET ORDM
VVBMC/E DISQUISniOM
χ MODESTE SUBMITTIT,
STIPENDtAKIUS ftAWMARSKIAT BIHAJJUS,
ANDREAS DR ANGEL,
OSTRO
-(iO'l/IUS.
IN AUDITORIO GUSTAV. D. XXX, APRIL,
ANN! .M. DCCLV.
Η. Λ. Μ* Si" ®
l ~ü Ρ S A L 1JE\
JExcüd» LAUR, MAGNUS HÖJER, Reg. Acad. Typogr*
•
'J.vE R:A M:7IS
MAGN£ FIDEi VIRO,
DN ANDREA OLAI
RHYZELIO,
S. S. Theologias DoBori Celeberrimo, Dicecefeos
Lincopenfis Epifcopo Erninentiifimo, Venerandi Confi-
ftorii Prxfidi Graviflimo, Gymnafii Scholarurn-
que Epboro Adcuratillimo.
M&CENATI SUMMO.
Viris Admodum Reverendis atque Praeclariflimrs
ReHori ac Le Hon bus Laudatiflimis, Ve
PATRON IS & PROMO Ί OR IB US fumma
fplendida VESTRA nomina, "MAL
fertatiom huic academica , γar um in fe lucis
humillimus rogo4 Ut enim gratia Gf favore l^e
9cus in eonfpe&um fäßrum maxime venera fubmisßone & reverentia flagrantesßmx, tes
Sfotorum bxc erit femper meorum fumma?: Ser
tantaeruditi orbis atque Ecclefix lumina } omni
ac benignos I Permaneo 7
Reverendiffimi, Maxime Reverendi, nec non Ad
' ' —~ί—<r
«tifitW de
nniom^s.
V I R O
Maxime Rev er endo atqtte Amplrffhno,
Dn. PET R O
FILENIO,
S. S. Theol. Dotfori ac Profeffori^ Diaecefeos Lincop;
Arcbi - Prtpofito longe Celeberrimo, Coniiftorii EccleO Adfejjori Primarfo ^Equiffimo-, Eeclefiarum Lincop. & S.
Laurentii Anttfliti longe dignifiimo, So-
eietatum Anglise, Regalis & Antiqua¬
riat, Sodali,
PJTRONO ΜΛΧ1ΜΟ.
Dominis Magiftris, Regii Gymnafii Lincopenfis
nerandi Coniiftorii Aäfeßori'bus Digniifimxs.
animi veneratione ktérmm profequéndis.
GENAS ö" PROMOTORES optimi, difl habenti, prafigere ftm : aufm i dgre ne feratis, ßro , multis fpe&ato documentis, unice inni-
Itlem prodire fiuflineo: ita mentis, immortali fcram hane qualemcmque confecratam cupio.
iiei benignisßmum Numen tantum Prajdem,
que felmtate windet Promotores tam mitey inoclum Rev.& Praeclariß. Nominum Vtßr orum
i.i "
*~ ·
►v -*'»·- i*
votiflimus
·DISSERTATIONEN! feRADUALEM
( Uris[imi Domini Candid&ti3
ANDREJ DRANGEL.
Neélareos Mencfaees quisquis animos fpirantia verba lepores prodere femper als, Fallerls. Ecce tüK notat Audor detna dhenfisr*
r Atque opcris fimul eit ipfus irnägo iui:
Scilieei, ut nedar facundo ftillat ab ore, Sic funt indigena pe&ora fyarfa nivc,
MAGNUS OLAUS BERON1US.
ft ■■■■■' 1 ■ " '
-""
,' " '
...1 1 " " ■" ^111" ■*
,
.'
.*">. v iL '
i -·■-Jik\ i
Til
Hoglärde Herr CANDIDATEtSF
D R ANGEL.
Λ; % C t .
-·-■ΓΑh v .· :-s m-.A
.När witterhet och dygd hwarannan racka hand,
,
Blir tungan årlig tolk föralt hwaci finnet wåljér;
på Wir emellan ord och tankar (ådant band, .*
Att fmickråni dolda gift ej någons hjérta qvåljer.
Wältalighet blir då en prydnåd iför de lärda, *
fiår dygder^ har dem fprit till tajernångjqrdt wårda*
liur bagge fåmjas wåi och gårna göra e.tc,
Er egen fårdighetj Herr Cändidat
,ofä fägeH*
Ert werk ger många prof utaf uppodladt wett, Ert fniiles råtta art den råtta konften åger , «
Er'fattås inga fkål att wånta Ér den lycka ,
$om bör ett
~ "årligt bröft pch redig
-"V' ftunga fmycka,
.
5
t;- c y r»ANDREAS WÄHimt
t umbra fequitur corpus; ita in- vidia gloriam comitatur. Η i ne non mir um, quod hoftes fint,
&, nullo non tempore, fue-
rinc Eloquendas , & inprimis
Ornatus oratorii, longe pluri*
mi, qui hane tam difciplinis,
quam' focietatifcus \ neceflariam & divinarn rem#
qua tum gloria fummi Nmninis, tum hominum Fe¬
licitas adaugefcit, inutilem, nugis utpote & quisqui-
liis refertiffimam , cJamitent. Dicunt fingularem
iftam vim perfuadendi, lucri ergo, adhiberi, ficuti Sophiftae hac arte dicendi olim turpiffime funt abufi. Addunt infuper hac homines decipi, bonos
oppr im i, mal os defenfitari, fontes<& nocentcs expce- nis juftis debitisque eripi, immo,pacem ac tranquilli»
tatern reipublics tarbari atque fubverti, & quasre- liqua ^ funt, in Eloquentiam, dehominibus optime
A licet
<f£2> ) 2 ) &&
§cet meritam , convicia & opprobria Jonge gravifli-
ma a}. Sic exempla oBjreiunt Demofthenis,. Cice»
ronis, Carneadis Sraliorum, qui, excelientiftimis·
aliquandb ingenii cfotibos , Oratroriam ad- bonorum
detrirnenta eonvertifie dicuntur. Hoc vero fre quem»
ter crepant, Ornatum orationis défieÖere a verira-
te; neque Oratorem,, ornate atque copiofe dicen-
tem, cordatum fimul,. bonum atque fincernm ex-
iftere. Quis autem, fana mente prseditusy non vi¬
det, hiec omnia ad abufuro facundiae & Ornatus 0-
ratorii eile referenda? Sunt, id quod non diifimu-
landum r bona abufui non raro obnoxia f fed inde
non fequitnr, bonum quodvis jure rejfci. Nulluni
fane eile pofleomni laude cumulaturn, Oratorem,,
niii fit rerum magnarum atque ardiim fcientiam con- fecutus, cum Cicerone nos ftatuirnus. fgitur ex
virtutum veluti penu 8ε asrarib fnmat Örator, quae
illum åfyfaizw reddant, nam nifi ipfe habeatur vir
bonus & integer vit<e fcilerisque pants b) h. e. mori-
bus non minus, quam fcientia fplendicfus atque it
luftris, Oratoris titnlum nolla ratibne promerebitur.
Non enim, inquit Quintilianus, unquam malus i-
dem homo & perfettus Oratdr c% adeo utejusmoi
©i hominis talis^fit oratio1, qualiis vita; nec poflit ef-
fe alius ingenii r aiius animi color, fed, quibus quis·
que moribus prseditus eft, eos etiam transmittat in!
orationem. νΟιος γάξ å τ(6πog:y Τοιζτον τον λί*
ψον dicit Äriftides. Unde seqvus rerum aeftima-
$or Ornatum perfpieitr oratorium,; a fide & fincero*
vir-
) 3 C cs*5>
virtntis ihidio »noη eile alienum. Etenim vir bo*
nus & veritatem amans adcurate animo vol vi t, quid
deceat Sc quid expediat; idque fapienter proponit»
unde adfenfum non difficile obtinebit: in primis, ii
bona auditorum., deeo, opinio advenerk. Tan-»
ta en im eft vis ornatse Sc mafculse oration is, ut vi- tiorum fulmen, do mina, regina ac imperatrix audi-
at anirnorum, Quare, fi Qrator non ukra regulas prudentia? -fueric progreftus, iincericatem fermonis
ornatu non corrumpit. Eft hoe argumentum, quoå
brevi Difiertatione enucleandum mihi propofui.
Tuam igitur, 13. L. imploro benevolentiam ; etiam
atque etiam rogans, digneris benignum opufcufi
noftri agere interpreterna & innocuis meis favere
oonatibus.
a) Conf. Differtat. CL M. Andr. Norman K G.
de u/u Ö adpl. Rbet. fuh Celeb. Pr&fide 1743. b) Ho·
rat. Ltb. /· Od. 22: c) Inftft. Örat. Lib. IL cap. 2.
■ .
; v $· IL
Ut geniiinum de Ornatu oratorio habeamus
conceptum» ad veram Oratoriac notionem juvat
adtendere. Eft itaque Oratoria, fapientia dicendi;
Ornatus autem In genere didtur conjun&io partium,
apta ad declarationem mentis. Hinc Ornatum ora¬
torium definiendum putamus, per aptani & con- cinnam orationis compoiitionem, quae voluptatem
animis audientium adfert. Sapientia vero Oratoris in eo occupata efle debet, ut, cum dele&atione
A 2, pro-
) 4 C
j&rcffTt quam pkirimis. Non igitur lätet recondkaj ledad auditores, tali verborum connexione & ufu*
pervenitqui ad optima quaeque cum al ι is commu- aicanda aptifll-mus fueric. Quae fapientia, veritatis Cognition! prim am debet originem, ad perfe&io*
nemque evehitur, accedente- amore & exercitatio·
ne virtutk. Sed quemadmodum fieri non poteft,
lat virtucerfi quis antea eolatr, quam indolem & prx»
ftantiam ejus perfpexerit, ita folivaga & jejuna, i-
H)ot mqrtua eric illa cognitio, quam nnlla confe-
q atur ach"o:, nullum firmum agendi propofitum;- iiiinimeque digna, q uae magnifko & fpJendidiffimo
decoretur iapientke: nomine. Prsterea Ornatus o- ratorius confiftic in eo, ut non folum Grammaticum illum, qui ex jufta & legitima vocum conftru&ione
ardine naturali,dimanat," fed etiam Rhetoricnm £en-
fum efficiat,. qui orationem reddit admirabilem St, jueundam; de quo;Quintilianus: d}, quidqyid fententiib p&pulare, ter bis nitidum, figur is jucundum , tracla*
tionihnf wagnificum , compofipione elaboratum, te lut in*
fiitiitor quidam elquenti<e intuendumy fe ne' per»
trattandum daiit. Qrater. Hunc eundem Ornaturn
oratorium confiftere arbitramur in· perfpicuitate %
decoro,. prudenna, vi St efficacia ut paucismul-
ta comple£hrj idea ornatus voluptatem continety
ergo bfea orna tus, cum fapientia conjun&us^ viiTO Eloquentiae continec omnem».
dy kfiit. (kau Lib, VIII. 3, *) Vide DifimaU
Cl
y τ ©θρ
Cl. Μ. Rundberg Oß-Goth. de Qratore in praxi oftupdffy
jub CeU D. PreJ. ijqg.
5. III.
Veraettäs eil conflans propofitum menti con*
dementer loquendi, quoties id ipfum legi naturae eft
aongruens. Sinceritas autem eil conflans propofi-
tum, fecundum legem natura y menci convenienter
loquendi & agendi. ej Veracitatem exiflere pofie fi-
ne fincerirate; fed finceritatem includere veracita*
tem hinc perfpicitur. Quare continec fin eeritas^
Metaphyficam , Logicam & Echicam veritatem.
Sincerus autem non tantum cum eßendalihus confi- derac rein fecundum veritatem Metaphyficam;; ledi
cciam perpendic cogitationum cum re ipfa reprae- fentaca convenientiaru, quae Logicae eil veritatis in¬
dicium^ Ethicam neque fermo a raente difcordat, quae ad|
pertinet veritatem. Conflans autem pro¬
pofitum,- perpetuam indicat conandrvim & nifum,,
ea, quae funt cogitata, agendi. Ethicae veritatis eancellis nos circumfcribi femper patiamur, nifi ali¬
ud fuadeant gloga Dei noflraque magis urgens ne-
ceffitas. Hinc interdum fingere, fimulare ac diffi- xnulare neque naturales, neque pofitivae prohibent leges. Nec fincei itatis laudem merefur, qui etiam'
eum fuo, vel aiiorum, maximo incommodo, ea pro-
ponit ac defenfitat, quae noverit véra. Virtus enira vera, ad gloriam Creatoris & Felicicatem hominuni!
emnia confert.
Schub, Ph, Mor. β. ιί&2. iitf.,
ί3 m*
)<5(
λ §, IV·
Qualitas eil interna rei determinatio, qua» fine
■2U0, uti vocant, adfumto intelligi poteft. Deter-
rninationes autem interna? örnatus oratorii & Enee-
ri.catis, funt ejusmodi, 11t In ter illas nulla -interce-
dat pugna« Nam fiaud difficile ornnes mecum
cordati fatebuntur ., .neminem,, In quo non adpareat
honefta vivendi ratio, Oratoris nomine eile deco«
randum: ac proinde Uli, quitanttim honoris anhe«
lat, ftudendum teque eile bonis moribus, ac arti
dicendi, quo audifofibus cum tdoOrina, tum vero
etiam egregia vivendi ratione, prseluceat , & hanc
quidem prius forhrandam eile, ad effatum Ämbrofii
patet: ante vita, in q u it, quam doErina quaerenda efl:
vita bona fine doErina gratiam habet; doclrina vero fi~
sie vita integritatem non habet. f) Ejusmodi autem probitas En ceritatera jncludit fecund um deEnic. in
III. Ut enirn exaEtum horologium , dixit non
nemo, emiila ad radios folares umbra, temporis
emetitur curfum, iic in omni fermone Encere .efl: a-
gendum, ne quis oratione noftra decipiatur. Qua-
cunque autem ratione oceupatus Et Orator, ea, antequam dicit, qux dicat poliicetur ie <di£hi·
rum. Sinceritate fane, hereuleo quafi impetu, au- dientium pje£tora fenfusque invadit, expugnat, ac, in quascunque velit partes, eq facilius perducit,
quodfidemtum non facere, fed firraare nabet ne*
eeile.
Tum
«® ) 7 ( «β*
Tum· pietafe gravemac mevitis , β forte viram quetff Confpe#erey fifenf, arreifisque' atiribus adßant.
Hinc pr ob u m & integrum iefe fiftät Oracof, qui?
ftatuae inßar, baß fuae innixas, bon o pröpofito, fu-
am iptius , in formand-is a&ionumregulis, fecutus confcientiara, largiter, non de vafef fed animo1
äureo (ut cum Chryfoftomo loquar /;) falutarem, vi¬
ta: faccum in audrenrium corda eransfundat.
f) Conf. Ρlin. Lifo IIL Ép. f ff Scbeßer. biform.
Roh ξ) VirgiLjEneids Lik I. v. iff. cfr. Dig. Dit.
Kofell Vermel, robore Eloqv. in Ilércule Ogmio nuger ba*
bit* hy In Matth cap. XI V* HorniL p*
/. Y*
Ädverfa dicuntur ea, quorurtr unum invoivif
äegationem akerius» Qualitaces örnatus Öratorir
5c finceritatis Ihrer; fe non5 pugnanr^ neque. ullam5
ihvolvune contradidhonem^ iteque relative, neque
privative, neque implicite, neque explicitev nec plu-
ra funt, qusé oppöfiti fignari lolent nomine; Ergo'
fororio η ex it Ornatus oratorius & finceritas cohae^
rent Etenitn, quemadmodtim fragrantia ärorna-- ta, odore falutifero, circumfufum complent aérem % it*a vel fola praefentia Oratoris, liiice conjunbtifli^
mis fororibus munitu% quoscunque juvat i) i} Vid. Anton.- Meli ff? par f. ζ, Jerm, ρ.
f Vt
Vidimus J; Ilt finceritatem Oratoris· neceßarr-
an$
$3® ) 8 <
-seh Involvere veritafem, q ose a moribus no men
gerit, jrtde tarnen non conciudendum, quod fal-
filoquio prorfus abftinere debeat Orator. Eatenas
enim vericatem fervat, quoad Dei gloria aut major quxdam nepefßtas id efflUgicaverit. §. III. Faible«
qoio itaque licito interdum utitur Oritor, utpotc taJi, quo nemo lsedatur; immo, propter collifionem
offi ciorum, eonftat nonnunquam cbligari fmgulos
ad aiia dicenda, quam qua; cogitant. Hoc tarnen
juxta obferves, quod vir bonus, in dicendo con-
ibtutus , fe adcommodet occaiionibus , Sc nihil,
confcientiae quod repugnat, dicat, neque fi&a &
callida proferat, in acre quafi ut pifcari videatur,
niii ob ufum & commodum prsecipunm inde red¬
undans, hoc prseilet, idque iine olla cujusquam
Jaefione. k) Unde ingenipfum illud Narbalis in
aureo libello, Les Av antares de Telemaque Lib. Iii5
£e menjonge^ Telemaque. tiarienqui ne Joit innocent;
.les Dieux nie mes ,ne peuvent le eondamner: il ne fait
ancun mal ä perfmne; il fmve la vie ä deux innö¬
tens', il ne trampe le Rai, que pour icrnpecher de faire un granA crime, Vous poufjez trop loin l'amour
de la vertu, Ö Ja warnte de blejjer la Religion*
Ut vero hoe tanto iapilius fervare poiftt Örator, cogitare debet, quod ipfe, (Iputi totum genus humanuni, r.ationem aliquando redditurus
fit cujuspunque verbi prolati, idque fummo judici, qui cordium noftrorum latebras vel minimas per- fcrutari valet.
1k)
) 9 C
k) Cfr. Di fp, CL· Magiflr. .Andre# Utterßrüm Weßwl lab, ty*? de U/u ξ/ Muß Ironins»
.v~
-ί
