00/jx i'b

3C,

00/jx i'b

ADM1RÅTI0NE

Mcletema Patholögicuoij

éx occaiioae vérborum

ΘΑΥΜΑΣΤΟΝ

ΕΠi®T _{Μ BT O}

Ν,

Arifl:Τ; 2.5^/: Lib: l.Cafc II*

Confenfq & approbatiöneQuod Amplififimi Orr

dinie Pfrilofophici, inllluftri, quae ad

Salam eft Acädemia,

Sub PRjESimO

Aämoåum%eyerendi _atque Amplisfmi

Dn.

ANDRE

GOEDING,

Xog:& Metaph·Prof.Celebcrritni Prapoliti & Pafit Vigilantiflimi,

cxaminandum projionit

Sacra Reg: xMajeßatis

alumnus₉

JOHANNES

©rfafoS/

nnus,

itiAud.Guft*Majeädd.iy.Majt.AmMDCCl.borucoti(uttüa

Ό i *0$«f)>3

UJPSAUÄ., Typi» K«äERIAMS,

Heverendißmo inChrißo

Patn _ας

Domino,

n.

BENZELIO,

S.

S. Theol: Doétori Gele·?

berrimo _, Regni Sueciaj Archi Epi-

ffppo Emmeiuififimo, AcadcmisejUpfal: PrQ Canccilario grayißimq, nec noa Con·

fiftorii Ecclef: Pratfidi Am.

plUlitno.

M.£cenati Maxima.

4dmodmn.T(ty>errnchattjueClarkftma

D 0 Μ 1 Η 0,

Mag.· GABRIEL!

FLOREN,

Paftori HyEdetifmm Laudatiflimo Nutritiv opcimo, benigai£t$o·

Peverend'ißmo

Ρatri μ

Domino,

Dioecefeös Stregnefenfis

Epiicopo, Bonorum omnium _cumap*

piaufu ac votisnuper creato, Cöiififtötnqug Sacri, qnod ibidem, eft Pfarfidi gravis-·

ßnio, &åegii GymnafiiEphoro aecuratifljmo.

.

Patrono fumma,

ΦΙ: 'JyeVcrendo DoBisftmoijue v»

DOMINO,

Dno: JOHA NN I

m

©Ü1091-3

io Huddingeniiuni Paftori mcririflimo, Parenti

iuo ut Cariilim«» ita omni fijiaii obic»

quio perpetim colendo.

Μ Ε dit ^dt lofophlcas, ^{tone $} hafcePhU

dlorumprlmltlas

gratlfjiml ^vener abundi ^ac

nlml, ob beneficla maxima

Ö

plane päter na,cumulatis-

fime In Je ^cum coüata profperltdtis ^ac

perpetux, cuplt

Et

vobis praterea, Μ

tes

Maxima, fe

tunas In

p oft

datashumihrné exoptat.

- φ

^eVerendif*inChriftoMatrum

ClarisfiJSIominumveftrorum

tievottfttmut Cultor

»hfervAntiJJlmm ClienS

]. G.

I. Ν.

CAPUT PRIMUM.

Argumentum

♦ Jdmirationemj

Flu* 5 α T>EO ejje profeSIam ^? animisque nofiris inditam ^, ut in- ßar afßdui cujusdam

ßimuli

fupremi

adhortaretur, ^non ßacrd modopa- gtna teßatur ⁵ fed ipßt ^quoque

natura diSlitat, eandernfeqvti-

ti Ethnici pleno profitentur ore.

Λ Quin

Quin & ejus occafione, Veteresprt~

pmmabditifßma adyta tpßus(Pbilofo- phirf penetrarunt remnque penetra-

lia ingresß funt.

§ I.

SA

pientiilumisrerum

opifex

menfamque ejus Celficudi-

nem aefapientiam claré arguunt

&oftendunt, eximium fui ^exem¬

plar pariter acmiraculum hommem

creavit. Qvem, inadmirandohoc univerfitatis theatro mundo, cu-

riofum ac admirabundurn _ope-

rum fuorum fpectatorem ac eon-

templatorem collocavit: ^utcum praeftantiam, celebritatem, puL

critudinem 8cvenuilatern rerum

omnium creatarum fuiffet admi- ratus,

ratus, creatoris infinitam magni-

tudincm , prxcellentiam, bonita-

tem ac felicitatem ineffabilem

praedicarct, Sc immenfam

glori-

am atque Majeftatem

celebra¬

ret, pioque ftupore proiequere-

tur. (λ) Etenim quemadmo-

dum olim fpeäacoré ccrtaminis

athletarum oportebat adhibere diligentiam, animum intentum

ac ardorem ad id, quod fufeipie-

batur, ut docet ^lex de celeber-

rimisconventibusludorum Grae*

ciae, _quae jubet infladio fedentes^ca-

put apperirex Sic magnaruip & ^ad-

mirabilium creaturarum ipecula*

torem hominem non otiolo opor»

tet anitno contemplari res cculis iubjeäas, fed in creaturis que¬

rere veftigia conditoris &horum

confideratione ad cuJtutn pieta*

tis exfufcitari (ß). Quod ^tarn planum tamque evidens eft, ut neminem mortalium, ne cxcos

quidem Ethnicos id ignoraffe conftet,quarehunc in modum E- piöetus loquitur apudArrianu:

Oc&εος τον άν&ρωπον SsctTtjv ^{κτηγαγεν} ctvjü

re, K& των έργων των άν]χ, μόνον Βεα-

7fjv άλλα (φ/ έ^γητψ άυ]ων (>")♦

Immo praeclaré hoc ipfum Ci¬

cero teftatus eft, cum dixiflet:

Et ejje pYceflantem aliquant ceternam- que naturam & ^eam fufpiciendam ad- mirandamque hominum^generi^ pulcri-

tudo mundi ordoquereyumCceleßiumco+

glt confiteri (_

^),

T>E\JS certe Kultus noflros erexit in

Ccelunij & quicquid magnificummirum>

que

fecerat,

fufpicientibus

SN# 5 ρε

tö (1 X Quam rerum creata-

rum infpeåionem adeousquene-

ceflariam die etiam Theologi affeverant, ^nt _per illam ipfam, gratuitam DEI vocationem,ied indire&aui, _exponant Sc

expli-

cent, obejusque negleäum Eth-

nicos coram DEO άνα.τολ»γή]ας praeeunte facro codice pronun- tient (ζ).

ff. z.

Ex hac curiofa Sc accurata rerum contemplatione admira-

tionem produci,quae animosno-

ftros incendit Sc occupat, quotb

dianå experientiå itaedocemur,.

tit ad id affirmandum nullo alio tefte heic _{nobis opus} fit. Majo-

ris _tarnen luminis gratiå Lip- ßum audiamus> de animo di-

feendi

§\°|f 6 ψΜ

fcendi cupido perbelle difleren-

tem, afque å rerum

contempla-

tione adcmratiouem deducen-

tem _, cujus ita habent verba : JnimmcAt& terraeincola&totim mun*

di civis^nojfepatriamfuam aVei,

Quid

incola ? Jmmo advena: Et ut in ma- gnum conVentum &

panegyrim qui

nuint, partim emunt, partim Vendunt, honeßisßmi quique

Jpeclandi gratia

& alt£ ori-

ginis fu<£ memor, non emit,

"vendit,

magßratud; Sed

caußas magni conventus & quet

in illo

biquirit; Quis mundum

hunc condidit?

Quis adminißrat? Qua illa mira in^a-

ere, tonitru,fulmen, venti i Qui in

cceloperennes ac lucidi ignes ? Μare

curvicesfuasfluendi refluendique

habeti

Jn terraquid eß quod ^eam

concutit &

mövet

moVet? Atque in hac inquifitione de-

inde mulcens qucedam & ftmul percel-

lens admiratio; utftc di-

cam fapientiam parit (9). Loquor

de hoc confofionis & ignoran-

tiae noftro ftatu , in _quem, per

lapfum Adamiticum mifere in-

cidimus _, naaximamque ^eo

ipfo

virium jaåuram fecimus, ac lu*

eis concreatae trifte deliqnium pafli fumus, ut facra feriptura

nos docet. Qualiautéadmiratio-

ne protoplafti in ftatu ^innocen-

tiae capiebanturac coinmoveban-

tur, alienum erit hic _exponere.

Id _tantum innuimus, nos Soci-

nianorum deliria ex(ecrari,qiu

fomniabant ^eos fimplices & rü¬

des atque plurimisnoxiis affe£H-

bus animique perturbationibus,

utiraa

ψ4 8Ψ&

titirae, odio, excandefcentiae 8cc*

obnoxios fuiffe ^, quae ab illo fe-

liciffimo & amceniffimo flatu

prorfus exularunt, Illorum in

caftris cernimus _{quoque ma.}

gnum Hugonem

Grotium fuifle,

qui licet omnes

eruditionis, &

fcientiarum hortosvaftiffimoiiio ingenio

luftraverit,

nuditate

tarnen primorum parentum ru¬

dern eorum iimplicitatem,adeo-

que etiä ftupidam

admirationem

adftruxit (ö). refutatur autem mafcule å Zieglero, Calovio (1)

& Ofiandro in obfervationibus

ad Grotium, _quem vide (*).

Verum enimvero ^, nullam non

dariadmirationemin caduca hac

& tnortali vita,extradubitationis

aleå omninopofuumeffe

liquet

Proti-

9

i^rotinus

miratione duöi , & natura fua fcirequid defiderarunt. Quocir-

ca perfvaderi poffumus* proto-

plaftos, in quörum animis,omni procul dubio, recondita adhuc

erant veftigia plurima fapi-

entix nuper amiflae, facillimo

negotio icientias optimas adin-

veniffe, pulcris crebrisque fpe-

culationibus incumbendo, At^

que eadem porro admirationc

five difcendi cupidine omnes quoque pofteri ferebantur, quäl temporisfucceflu & pofl: longam

exercitationem in^rerum quarum- éunque notitiam vel Cognition

item pervenire potuerunt* Re&é

B icili-

3H# ΐσ

feiltest Ariftoteles docuit:

πάφς

αν&ξωποι iiJiilai bpyof]at φυσά

( Λ )►

Et faciTdus Tullius : Omnes

inquit

trahimur & ducimur ad cognitionis

&

fcientiie cupiditatem.

Cujus etiam

rationem nervofe fatis exprimit

illud Stagiritae; h

Sk

pwS-aww,

βις 'Jo κα]α φύσιν Ket&i?acdäq.

hoc eil'

I in

difcendo in

naturalis eßy

ftatum erigimur.

Nimirum, altis-

fimae noitrse originis ^memores,

in earumrerumnoutiam inquiri-

mus pervenimusque,quae naturae

congrua

eft,vel effe faltem debet-

§· 3*

Sicut igitur homo

animal

illud plenum

rationis, hoc Tibi

natura impreflutn

inditumque

habet, utomnia admiretur* quae

magna & praeter

opinionem fu-

atn

am animadvertit ( f*): Ita re¬

bus quoque

ipfis,

oculis

obtutuiqtie icfe

offerunt, ali-

qua voluit iiipremum

Numen in-

cfle invitamenta, quibus ad

avidam earundem contem-

plationem ^ac

admirationem

raperentur

mortales. Unde

non potent non maxima o- mnibus cnafcl cognofcendi ac difcendi cupido, & quo quis-

que plura fuerit

contemplatus,

eo intentius multd ^omnes inge-

nii fui nervös convettet, ad

cunäas res in toto paffim orbe,

terra marique rimandas Sc ad-

mirandas, ^non tantum eas, qu«

commodum Sc utilitatem homi-

num promovent, fed raras quo.

que Sc admirabiles,qux

generofis

animis

animis defiderium excitant aq

dele&ationem quandam conci*

liant.

4.

Hinc almå ^rerum omnium notitiå Sc fapientiå exquifitis-

iimå hominum ^mentes imbut«

funt) _{quam matrem} omnium bona-

rum rerum cum Cicerone haud

incongruum erit nuncuparc, a

cujus amore gr*eco Verbo (Philofophia

nomert irivenit: qua nihil a Diis im.

mortalibus uberiws, nihil prtefiabihm,

hominum )>it<e datum eß ( ' )· De-

fcribitur autem illa hunc in modum ab Ariftotele principe Philofophorum fummo ^: fa £ η mtyiA ποϊλων ^ζιυμ,ας-ων έ7πς·ημη ( | Λ Et fane hoc ipfum optime per-

fqqvutus eft acvalidiffimis argu#

men.

£4# ^I $

^lentis comprobavic accnratisfi-

musille MorhofitiSjinPolyhiftore

fuo litterario _{, cum} omnibusin

difciplinis aliquid eile admira-

bilitatis fufefatis oilendit, quod

το S-aov (i'vc divinum quid, ipfe appellat (β). IJnde meå qui-

dem ientcntiå, criminandus non:

eft Pjato, quod olim dixerit:

μάλα, ^yuo φιλατόφχ Ίβ]0 τ°

μ&ζ&ν xyxo αξζηφιλοσ-Βφϊα,ςη

Verum amplius multo hoc in

negotio Ariftoteles progreffus eft, qui affirmare ^non dubita-

vit admirationem omnis aevi

Philofophis, antiquis & recen- tioribus _, occafionem fubmini- ftraviffe omnis eorum Philofo¬

phis; ^·, dicendo ^♦ Αιλ T°

αν&ξωττοι ^{qgj nvv} tyq νξωτον ίίξ&ί]*

φιλί-

14 ψ.^

φιλοο-οφην (ζ \ Cui ctiam

fuffra-

gatur Beatus

Do&or Gerhar-

dus _, his verbis; Omnem

Thilo,

fophiam ab admiratione

incepijje

Sie Jixerunt. Veteres. Et Horni-

us Admirationem. vocat

Cauf-

Jam

quandam προκα^κτίΜίν omnisßu-

dii & lahoris, quem tanta cum Vo- luptate in

abßrufijßmamm

inda-

gandis

causfis confumimus (* ).

De incremento pariter Sc

exceffu admirationis feu quo- modo invaluerit apud

varios

orbis terrarum populos ^,

juxta

varia mundi tempora, heic

di-

ccre nimis operofum

foret

Nec fcire multum

refert , unde ingens

mirio-

num turba exorta fit, quorutn

15 Ψ&

aliqqi etiam

Philofophi falutari

gefticbant. Qui

de omflibus

dubitarunt, omnia ignorarunt,

& ftupide admirati lunt:

veri-

tatem Thefaurum eile longis-

fime reconditum > inacceffum ,

inperveftigabilem dixerunt:

af»

ferentes nihil effe certi ^, nifi quod non effet quidquam cer-

tum. Quibus eortim deliriis ^,

dubium obleftabantur ne ma¬

gis ^an torquebantur; Cum eo

fine femper admirati fint, ut deinccpsmagis admirationi mart»

ciparentur. Quicquid demum

fit _{, certiim} quidcm hoc eft ^,

admirationem interdum Ph;lo-

fophis noxiam ftiifie, ^ac nü- gis & figmentis plurimis occa- fionem dedifle _, quse ad obte- gendani

gendam &

palliandam

veris venditarunt, qualium heic

meminiffe _parum intereft, cum

iis receniendis B. L. nimis las-

faretur. Illam autem admira- tionem de _qua nobis jam fer.

mo cft , ad contemplationem praecipue fpeäare vero quam maxime fimile videtur , unde

non immerito ab antiquis Phi.

lofophis pro principio Philo- fophiae ufurpata fuit. VetereS

enini primo omnium fpecula-

tionibus mire dediti erant, ut

Mathefi, _quae ctiam vetuftiflb

ma difciplina cft, å qua cete-

rx omnes nom en mutuata; funt,

iccircoadmirationernprincipium Philofophiseconftituebant,

quod

rå ipia öccafionem plurimarüflS

:o fpeculationum eis fubminiftra-

*1C ret. Sed cum non (Pbilofopbia in-

m tellettui duntaxat auxiliatur & ^men-

s. tem ad Veritatem contemplandam tan-

a_ tumodo inducit ^$ Verumetiam ad ho-

r. neßatem jpeSlandam inclinat & Volun-

m tati in Virtutis per/eqVutione admini■»

m culatuw Ut habet Anton : Lé

Grand. Adeo ut aliud non fit fia- pientia, perfecta ^{earum omniλ}

0„ www fckntia, /;owo ?ζο^/ί

es Ζ70^⁵ Φ vita regulafity

a„ Φ artibiH omriibm adinVeniendis inf^er-

ut viaty facile efficitur ^atque con- pj, flatur anguftumnitnisfuiiTe eoru

e Philofophiae principium & minus

lt aptum>quodå recentioribus quo-

im que ufurparetur, ^quorum inge-

0(j nii felicitatem ad tantum per-

C feäionis

18 $t*

fe&ionis culmen praefentia feilte

pora evexerunt, ut

illuftriorem

nulla antea viderit ^äetas. Nam

quemadmodum ars πση

fimul

xriultum novae Philofophiae lu-

eis acceffit, feliei induftriå vi-

rorufli celeberrimorii atquedere litterariåoptimé meritorum,pr#

illa veteri & antiquå^> qu# ta-

men nec fuå laude fruftranda eft* Admirationem igitur

quod

Theoretic# nec Pra&icae prin- cipium jure dici poteft, ^qam*

quam id faltem

dicere

mus, quod in Philofophi# ftu-

dio intelleäui noftro maxime

opituletur, & robur& vites

ad-

dat. Mentem fuam de hac ve¬

terum

1Λ temm admiratione dilucide ia~

^ tis ^ac perfpicue declarat

Lipfi-

pq us cum ita fatur: Ab illa inqui-

jl rere in caujfts verum cdperunt

Thilo-

ta fophi^ & repertis ipfa defik ^,

fecu-

Jw ttaque efl pulcerrimus

ThilofiophU fru-

^ Bus: w7 admirari (v Quibus

re colligitur admirationem nonca-

gg uffam

&principiumPhilofbphiae,

a- fed ejus anfam & occafionem

Ja ipfis extitifle. Nifi principium

)(J & occafionem dixeris idem hoc

gg in loco involvere & fignificare,

n- cui etiam, fi nobiscum confen-

η, feris ^, facilem prasbebimus

af-

a- fenfum»

u- 5· 6*

Lie Huic admirationi plerum-

que ita adhaeferunt veteres, ut

e- vera Philofophix principia non

m everte-

20

cverterint modo _, fed etiam in craffiffimos faepenumero errores, ficut fupra diäum eft, lapfi

fint. Quam ob caiiflam, feveré

illos incrcpat Horniusubi dead*

miratione iEgyptiornm, Philo*

fophorum fe£be pervetuftae ^, paucis differit: IrL&c nimirum il¬

la admiratio fuity ^quam inter Ψbilo-

fophi<t caujfäs Antiqui retulerunt, a qua tum fe expedire ^non pojfent, rebus ipfis DiVmitatem adfcripferunt ( T )·

En ! abfurda _quae docuerunt.

Sed ifta omnia idern inquit Hor¬

nius ( υ )y ^nos inter anicularum

nenias referimus 8c πφφηματΑ Gentilium, qui hoc ipfo planis*

fime produnt quantumnelciantj

haec ille. Immo innumera cer-

tc exempla in medium proferre

poflemus ⁵ de ^{vana a}c iuper-

ftitiofå veterum admiratione ,

quibus plurima ^eorutn fcripta

referta funt. Verum enimve-

ro _, ne taedium pariant Erudi-

to Lectori diftis fuperfedebi-

mus _, in progreflu diflertatio-

nis demonftraturi, qusenam Ve¬

ra ac genuina fit admiratio :

Quis ejus ufus ^: Sc _qua;

abu-

fus remedia·

Loca

Citata.

( Λ) De infpeciione & admiratione

Liliorum agri CorVorumque Vid:

Matth : 6. cap. Vers. 28. Luc.

cap. 12. Vers. 24. ( ß} de hac

re fufe fatis Hafil. in de operibus fexdierum Homil.6.feu deorigine

lumina*

luminariuw.Q y)hb. i. (

$

deDtVinatione. («) Epifi.

ζ)

We fis (Rom.cap, i- Vers,20ap.

2. Vers, 14. Φ if A£lor. 17.cap

Vers· 27. ( « )

*Pbyfiolog. floic, lib·

1. dijjertat. 2. ( de jure

*Β.

& f, Lib. 2, cd/?. 2. 5» 2.( 1 ) occafione hujus loci in Genes,cap*

2, Vers, 7. ( K) pag-

6f8,(λ)

i. Metapbyfiic. I.

(f6) G'c. Zfö,

2- offic, (" )

Lib.

ί/e legi-

biu. ( I) %hetoric.

üb.

II» (e ) Vii/·

fö.

(w ) w Tbeåteto, (O I.

Φοβ-

Tbyfic, cap. ij. ^ 5 )

fö.

jo.

Hijlor. Tbilofopb. (T) fö»

( «)

Zfö,

CA-

CA

SECUNDUM.

Argumentum:Ε'τυμολβ;/##, cίμβκγώ*,

& _{ΣννονυμίΜ} coni'tnet*^ulricam de-*

nique ab Jrißotele mutrn acce- ptam perßringit, paucisfmisque de

admirabili etorico

dijferit.

$♦ ^I*

HIs

^{ita m}

generedeadmira*

ratio exigit ⁵ ut accuratius quoddam de hac materiå ex¬

amen inftituatur; id vero ficri

nullå ratione poteft, nifi in.

primis viam pandamus atque iiernamus₃ in _qua deineeps tu*

to incedere poffimus. Nimi-

rum? antequam

ulterius

pum

sm η

pum

difputatorium

immt

ferimus, neceffe eft,ut in rei pri-

mum _ide qua differtatio futura

erit, penitiorem notitiam dcve-

niamus* Nam facile dilabimur

in errores, fi prius ad rei ex-

pofitionem propefamus, quam clare atque diftinäé eandem percepimus. Verbi

gratiå, fi

praecipiti aflenfu in

ideas

tuo labi & decipi ^{, aut} cafu quodam &

improvifo

Philofopho vitio

verti debet, qui profeäo

cul¬

pa non vacat ^,

fi cafu in

ritatem incidit. Inde cnim eft) quod in

philofophia naturali

tot tamquc crafli errores incer-

dum

dum circumferuntur ac foven*

tur, cum ejus rimatores nimis praecipites funt,& antequam in-

telleöus ^munus fuum rite obie-

rit , de rebus ipfis judicant, at- que hinc tanta tamque abfurda

in difciplinis morabbus fenten-

tiarum tnonftra ac pra^judicia

uata funt, _quae omnia crimino#

fa ifta in judicando celeritas pe^

peritj Immo in ipfis quoquc verbis ac nominalibus. defini- tionibus hallucinatio facillima erit, fi variam vocum vim ac

impofitionem tanquam vanam

ac incaffam omittamus _{,· o-} perge ergo prsetium erit peni-

tius inqtiirere in varias Vocum

ßgnificationes, ^ne de induftria

Velut erraffe ^ac in

multiplices

D sequi*

34f 26

|°€

sequivocorum

icopulos ultro illi-

fiffe videamur.Sic penitusfcimus

de quo agitur, omnesque

inu-

tiles altercationes praefcindun-

tur de vocibus, quas hie hoc

ienfu, ille alio intelligit ( a ).

Faftidiant ipii licet, ^quorum.

palatis

delicatioribus

nifi

novaac fvavia placent ^atque

arri

dent,accuratam fibiqueingratam

vocabulorum actertuinorum ex-

pofitionem,

noftri

infti-

tuti feu propofiti ratio

poftti-

Jat , atque mos

Prseceptoribus

noftris ac Philofophis receptis*

fimus jubet ^, priusquam accu-

ratam verborum vim lcrute-

mur ad ipfam non

decurramus.

5. 2.Ut

Ut ordine progrediamur,

in vocis adroirationis origine indaganda ^, in initio

pauliipcr

immorabimur. Latinis fatisob-

viura eft hujus quod ab

admirando dicitur, five fim- plici verbo mirari, addita prae-

poiitione, idquc praeter depo-

nentaletn fignificationem å Var-

rone in a&iva ufurpatum efie

in Eumen: deprehendimus. Mar·

tiniα autem _, miror eft ab Heb: HiOD hoceft vifus, Cui

etiam conjeihirae non usque adeo contrariatur Voffius in-

quiens: nempe quia qui mi-

rantur rem incente adfpiciunt, fereque non fine voluptate ac

ftupore, Grxcis eft Savpa 3-aw

28

exfdifts ι

Hane, inquit Valla, qui ha¬

bet , latine χ3ίcitur mente ca-

ptus, non dico, ^cum de infa-

no loquimur, fed qualis eft iL

le apud Quintilianum, ^qui ad infperatum amici iubitumque confpeihim dicitur ftetiffe men-

te capttis* Dionyfius fic ^vo-

cat abftraäiönem mentis åcor¬

pore ad cotttemplanda caeleftia,

quae etiam kwycoyti dicitur. Heb;

pnbn å rad

nec fane aliam patitur fui fi- gnificationem quam ftuporem.

seu admirationem , ficut _paté*

re cernimus in prxcipuis illis Scripturae locis ubi comparet

Vox prran

C b\

bum _nan alio fenfu adhiberi

fölet

fölet _{( c} j. Immo fingularis

eft locus Habac: i· veri. 5*.

ubi condigne defcribitur admi-

i-atio his verbis _Π3ΛΧ1

Vya-O

Ut!s4n 03ΌΏ

$(efpicite in ventibus &

intuemini admiratione abrepti admi-

ramini\ ηam opus operor diebus Ve-

flris, quod non credituri eßis quum narrabitur. ConvenientiiTime ^e- uimhicSpiritus Sanäus naturatn affeäus noftri admirationis de-

pingit '& nobis ob oculos po-

nit. Nam ficut crefcit affeäus corroboratur ut retineatur, i-

ta magna ccrte Emphafis eft

his _in verbis ΊΠΏΠ ΊΓΟΓΠΙ admiramim& obßupefcite7 feu admi¬

ratione

53|

Ψ·%

ratione abrepti admiramini. Quo

niodo frequentiflirrte rei

vehe*

mcntia indigitatur

apud Heb:

Sic nomen 3ΊΠ Π1Π valde

bonus, optimus, verbum Π1Ό

rran morte morieris ,

noftro

idiomate fcofcCU t»6 f°let efferri,

Deinde attentionem quam ad.

miratio excitat exprimunt illa verba 18ΌΠ1 1ΝΊ refpicite

& intuemini. IpluiTL autetn ταξ*·

&ξον leu admirationis

objeäum

eft opus illud,

quod

Dominus, five per opus

illud

Babylo-

nica , quam his verbis

innuit

atque

intendit Propheta; Sivead

refureflionem Chrifti amortuis

accommodetur, ficut per ana¬

logiam &

fimilitudinem

m 51 ψ

dam haec verba profert Apo*

iiolus, Aä. 13. veri»

qj.dicensi

i$ije ⁰¹ xct\a(P(iovyjcü , K&f ΒΌ,υματατί

yji) åCpavic&qJe' ^ort \^yop kyu έογάζομΛί

cv Tcug ήμΐξα,ις ύμω* ^, épyov ω Χ μη ντίϊίυσητ* εάν τις éxJiqyyreo υμΐν, Αt- que ut ex ignorantia

admira-

ti° gignitur, ita ^aperte

hoc

ipfum SpiritusSanöus

tefiatur,

cum dicit Π3^3 bV£ Ό

: 1£)DV^ υ^ΝΠ X1? ^nam opus- operor diebus "Veflris ^, quod non credituri eßis qVum

narrabit

U-

trumque enim opus, ut

habet

Dominus Pruchnerus, captivi-

tatis fcilicet Babylonicae olirn

& refureäionis chrifti jam, Tu·

daeis erat incredibile, ob itu- pidam eorum in articulis fidei ignorantiam & caecitatem, qua fc

fe patiebantur

nullo

pore

obfcurari, Ceterum

latinos admiratio,

& Graecos δ^μασ-μος varios iub-

inde conceptus induere

iibi

folent, ^ex his etiam frequen-

tiores notabimus.

§. 3,

Varias itaque vocis admi*

tationis acceptiones inveftiga«·

turo prima

fronte fiftitur imita-

tio , quam pro

admirationc

ufurpatam

pluribus

locisob#

fervare mihi contigit ^> vid ^♦

Min-ellium in notis fuis ad Virgilium (

d

Et Valien

Flaccum (e), aliosque. Ratio,

nem autem hujus imitationis

Admirationem confequentis ^,

non invenufte habet Plato

(/):

tjoiet

2M|

IN&

^ Oirt 7ϋ)Λ μηχανην etvctl ⁹ oT0 *jig CfH*

A« αγά/Αίνος , μη μιμαιδχΐ ^tKWO; /i/I

^«tar y?m

poffe^

illud

,c«i^c«wi admirabun-

dus adharet ? Etpaucis

intcrje&is

Seia $η ^n&f χόσ'μ'κα ^eye φιλό<τοφ§ς ομι·

λων _, κότμβς τβ $Ή7β$ ^«ς το JW«É-

*jop <tvSfU)7r(A yltijui, Quave CUM phl- lofophus Divino atque decoro frequen-

ter adbtfreat, ViVmm ipfe atque decorus, homini posßbile eß efficitur. Imitationem autem cx-

eipit adulaüo, quo fenfu hoc

vocabulo ufus eft Roman# clo-

quenti# ^parens Cicero Q3>

cum alibi faepiustum. heic _quo-

que loci dicendo; ^neque itapom

äut adulatm aut miratus fortunam ßum alter'm ^, «i we me# pmiteret.

Quin&Theophraftum ^ψψ ty*

Ε g-κάας

■3^1 ?4 W*c*

fktodg verbo $αυμ blandiéti-

tis animi notas ac Characte-

res depinxifTe Cafiaubonus ob,

fervat ^{♦ β} Jg αρε<τκος αμελή 101%1*S

·>πς cto5 jropfa&ev vpO0K}tfévcrag9 ^c/ avépa

κράπ&ν Ζιττων ⁹ K&j ^αυμάσκς \χανως¥

Dlandm Vero is efl, qui ^e lon- ginquiore Jpatio

aliquem falutare ^&

Virum appelUre

prceflantisfmum^for-

tunamque ejus admirari

foleat, Sic

fe ipitim

mirari

fibi eft plaw

cere apud

Martialem ^_h~].Glo-

riam quoque & reVerentiam

verbum

mirari haud ^raro fignificat ♦ ita Romani illc eloquii flos : Diodoro quid faciam Stdtco

',·

%

puerö audivi, qui mecum

vivit

annos, qui babitat

apud

& admiror & äiligo, id cft, ho-

noro & revereor~ [ i 3» dtque

' fa

In hoc illud imprimis fuit admira-

fale, hoc cft, fecundum

Boecle-

nim gloriofum £ k 3·

Graecum

quoque $ανμάζω

obfervantiå

fequor, fufpicio,

magnifacio

fignificat Ifo-

crati & Xenophonti. Quam impofitionem admirationi

opti-

me poffe convenire

ab

dem defcriptione conficitur, cu¬

jus auftor eil

Cartefius,

dicit ^: Admirationi jun&a eß exu

ßimatio Vel contemptus, prout

Vel

magnitudinem Vel parVitatem

ohje&i

admiramur: Eodemque modo

poffu-

mm nosmetipfos yel

exißimare

yd contemnere £ / ]. Sequitur ignorantia, quae

faepius

bo mirari penes auftores exprimitur, Prout

habet Flau-

tus

tus (tn): ne quis miretur qui fwij paucis eloquar. & Terentius

( n) : mirabar hoc fi fic ahirett Neque ab hoc fignificatu ab-

horret illud Theophrafti; &Λυ~

μάΐω ^{et συ n&f ctm} ψυχής ^(te φιλάς»

NecPoétse canentis( ^ο ):

Mirandum eß nnde ille oculisfuf.

fecerit humor\

De his autem ttotionibus, quibus admiratio ^penes claffi-

cos veftitur, illud in commu- ni tenendum : T° feu 7®

admirari, perfepe ^non tam fim- plicem affe&um feu motionem

animi indicare, _quam ejus po- tius effeäum, _atque hoc fen-

fu concipimus; Imitationem ^, idülatiönem, gloriam & vene-

*atio«

£sf- ³⁷

t«:

rationem _, quafi

effeäa vel

ro comitem ignorantiam,

ali-

oquilane admiratioproles igno*

rantiae nuncupari fvevit.

unde

eft illud:

Ignorantice proles eß admiratio,

fed

ipfa nataparentern

fuffocat(p)- Quo-

cum etiam araice confpirat

il¬

lud Piatonis^{♦ τ}«yzp fowov éj άγνοιας

7m<n συμβάν*, namutmirum fem-

per aliquid nobis contingat,

i-

gnorantia efficit ( q ).

Adje&i-

vum denique viirm ^,

mirandus

mirabilis , mirificus ^, praeter nati-

vara connotationem , magnus eft & vehemens, _quo ipfo,acU

feäus admirationis vehemen- tia innuitur, unde quoque au- öoribus metaphora

tranffumta

eft. Interdum idem connotat,

quod Graecorum

incre-

dibile, feu ^, quod

eft

omnium opinionem ut

impåhfa

knia-fAATx ζ r ). Synonima

vulgo

habentur Graeca : ίαμβος,

<"s, fäjpa, 3·αν{ΐασ·μος· & Latina;

Stupor, admiratio,

admirabili-

tas, ftupiditas,

perculfio,

tis motio &c.fed äpprimé

illud

notandum , quod horum

ple-

raque

exceffum fignificent.

§.4.

Haeccequidemin

praefenti fu£

ficerepoffent,

nifi adhuc aliqua

eflent

explicanda,

ad

beriorem tituli intelleäum fa-

ciunt, cujus infcriptionem prae

fe fert ipfa

difertationis facies,

©ccafionemetenim tenuis hojus

opell# fubminiftrarüt

nobisprae-

fixa fummi Peripatetici

verba

®αυμ,Α$Ών hτήνμητον ^, prOUt in ftori- tifpicio innuimus qux etiam qualitcrcunque pro ratione^tem¬

poris difcütiemus, rcionilraturi

confiderationem admirationis in Rhetoricis folitam. Quod ff

venia Benivoli Le&öris fieri liceat _, pauciflinais defungar.

Orationem animi-flexam efle

éx prseceptis Rhetoricis didi-

cimus , hoc eil ^: figuratam, Cujus fententia acriores multo Wfo- mentioresque funt⁵ nudo fimplicique fermone ^> & maximum Talent ad

commavendos hominum anirrios. Quta

Elocutiones figurata, prater prima*

rium fignificatumy ^{etiam motrn}

ajfe-

5S4f 40

tuntque ad audientem, cum

fimplices

' nudam folummodo veritatem

denotent

unde ad Rhetoricam affeöus pertinere

ipfique

ufui

éflenullus non pcrfpicerepoteft;

Qui fit ut non minorem

modo utili-

tatemy fed minorem quoque

gratiam

Jiabeat Jimplex fiilus figurato &

tityetoricoy cum anima ipfa magis

ob-

leEletur in percipiendis recognofcendis-

que fuis

ajfeclibus,

in fcien-

tiis nude acquirendis» Hoc no¬

mine admirationem _quoque no- ftramcommendare licet y quod

inter alios affe&us ad Rheto-

ricen pertinentes

fibi etiam lo-

cum vindicety & prseterea a-

pud Rhctores,

Ciceronem &

Quintilianum, inter genera

cauf-

farutn recenfeatur (/). Con-

venien·

venienterque fatis

defcribunt

genus

admirabile,

docent

illo

nere fit dicendum, ut audito»

rum captet gratiam: Quige-

ftus admirationi conveniat (t):

Quodq^j interrogatio illa decoret

8c ornet ( u X Deindc Ariftote-

les fuis eara locis topicis ^än¬

numerat, cum in Rhetoricorum

libro primode genereJuridicia-

Ii 8c cauffis injuriarum fufe fa¬

tis differit, inque iis cupidita-

tem ponit & res

jucundas ad

illam fpeäantes. Sicut ex An.

tonii Riccoboni paraphrafi in

libb. ejus Rhet. fuper hac re

optimé

pernofciturr Conßat>

de

rebus

quia in

F venetc