ÜPSALII FORELII

8JF. F. £>^S.

Dissertatio

De

Gentium DEA,

£urAMy

Ex

Confinjh AltnpHJf: Cojleg. Pbi

-

lofophu in illußri AcacLUpülknß.%

Sub PRAESIDIO

AMPLlSSIMl VIRl

DN. HEMMING!

FORELII

Poéf. Prof. Ord.

Publico examini modefle fubmitth

JONAS

*

JHRSTADIUS

VfESTMÄNNlIS, ^,

In Audit. Gufl. Maj. a.d.xvin.

Tiecemk

Anno MD CG V.

ÜPSALII

UxOfficio], H. WERNERReg- 4*. typ*

Reverendißimo in Chrißo

FATKL ac

DOMINO

DNCAROLO

CARLSSON,

S.

TheoIogiaeDocSton Celeber-

rimo, inclut<e Dicecefeos _Arofienlis Episcopo

Eminentiffimo,Confiftch

rii ibidem Präsidi

Graviffimo*

Gymnafiique

Ephoro

adcuratiffimo,

Maecenati

ac

Patrono Magno,

Amplijfimo Confultljßmoque VIRO

Dn. DANIELI Torner,

Curise Holmenfis _{Senatori Gravis-} limoifiecnon Cameras Suburbii

borealis _Praefidi aequiflimo, Promotori perpetim

Stifpiciendo,

PIRoverendoatque

DMßimo

Domino,

Da SAMUELI

GÖDENIO,

In Haraker Verbi Divini Prseconi Vigilantiflimo, Parcnti fuo omnihono»

rc & obfeqinödcvotfc _rcncranda.

Admodwn Revermdö

Praclarißtmoq}

V1R0

MagCHRIStUNO TORNER,

Nohrenfium,

in WefhTiannia,Pa«<

ftori longemeritiffirno, Contra&nfque adjaccntis Pracpofito vigilantiflimo,

Nutritio acBenefa&ori,nullo non

obfervantiae&pietatis ^genere

ad cineres usquc colendo, Maxime Speäabili

Politiljimoque

Viro

Dn. LAÜRENTIO

CAREELBERG, Regia*

Monetac Docimafbe adcura*

tiifimo, ut Nutritio antehac benignis- fimo, ita nuncFautori quovis

honorc adficiendo»

PLRcverenäo atque

Dofii/fimo

Domino

Dn. SAMUELI

BARCHIO,

! y.Div.Miniftro

in

SDütfltUtta

fide-

liflimo, Avunculo perquam )cariflimo»

Hoc quicquid eft lche-

diafmatis Philolophici,

ob cumulata in febene-

ficia, in devindiilimi ^a-

nimi argumentum, fui-

que ac itudiorum iüo-

rum

promotionem ul-

teriorem,

^cum

arden-

tiilima felicitatis omni- gente adprecatione,de-

vota ac

venerabunda

mente

c \

i), i). D.

}<

JhrstadiuS*

Xtra omnem dubi-

tationisaleam ell,

verum&intemera-

tum Numinis cul-

_ tum ,'omnis felici- tatisibadn ac

cardinem inhumanis

rebus haberi: qui,

tametfi

per

fe_>

valet ad conciliandam nobis Dei gratiam, habet tarnen in focietate quöque humana tantos

efte&us* ut

(ü cum Lipfio ex

Plutarcho

con¬

traColot. loquar)

urbs videatun->

citius fine folo, quam

refpublica_»

fineopinione

de Diis

aut

conftitui*

autconftitutafervari. Pietate enim adverfus Deosfublata^ fides etiam*

A &&-

11

fl

liV

ii

Hl

dm

■ ypii

» f

-Ull

»t

2

& focietas generis humani tollifcur _te Cic.de nat. Deor.Lib. _{i.p. 2.}

Neqj

p(

enim domi, nec foris res prolpere R

cedunt, ubi negligitur cultus divi- D

nus: &excuflb ex animis homi- _M

num Dei _metu, iinmanitate ac fce- _qi

lere cunfta

repleri, &

omnia pef- ib

fumire,necefle eft. Pcenarumin- _cr

fli&iones, ut ut capitalium & fatis fil atrocium,vix ^tantummetus, quan- ac1

tum ipfa Numinis ^reverentia, in* fe,

cutere animis humanis pofTunt: ut Qi

vel fic religio, communi omnium-» ga

luffragio,

anima civitatum, & o- fic mnis humana? _vita; ftabilimentum _&

habeatur & cluat.. Ad hane igitur gf

rem prudentiores quidam é genti- ^m

libus legislatores & principes ani- |Iis

mum

/åayertentes,

uteomeliuspie- re:

tatem &jura, circa a&iones ^mora- _ni les,hominibus perfvaderent, rati _qu funt, plus Deorum confiliis,_{quam re]}

fuis regi homines prasceptis; unde ^cu

& eas conflituerunt leges ^, quibus vii

populos ^, etiam imperii infvetos, &

tene-

I

tenerentin

obfequio.

Sic Numa_,

Pompilius,

fecundus Romanorum Rex, volebat fibivideri cum JEgeria

Dea congrejfus e(fe notturnos ( Valer.

Max. lib. ^i.e. 2.)imitatus Minoa_j, qui fe in antrum Jovis recondebat, ibique diu commoratus legesacfa-

cras ceremonias, tanquam a Jove

fibi traditasperrogabat,uthomines

ad parendum non modo imperio ^,

fed _etiam religione conftringeret.

Quantum igitur in religione & er- gaDeumpietate,h ominibus fitpra?- fidium fiduciaeque argumentum».;

&quantis ex adverfo damnis ne-

gle&a religiononfingulismodo ho- minibus, fed ipfis provinciis popu-

lisque

confliterit, Ethnici fcripto-

res paflim obfervant. Ipfi Roma¬

ni heic nobis loco exempli Tunt ^, qui aliquando feduli admodum 8c religiofi, fi non fuperfliofi Deorum eultores, Rempublicam armis 8c

viris inclutam, legibus , inftitutis

&bonis moribus

Sorentiffimam-^,

opibus

opibus

8c rerum affluentiatoto ter-

rarumorbe celebratiffimamtenue-

runt, proutValer. ^Maximus, poft

allata qua?dam Romana?, in Deos pietatis & religionis reverenterha¬

bit^, documentalib.i.

c. 8-ba?c fubjungit: Non mirum igitur,fipro

eo imperio augendo

cuflodiendoque

per*

timx Deorum indulgentiaJemper ex*

cubuit₅ quodtamfcrupulofacura,par*

mla _quoque momenta

religionis

exami*

nare videtur: quia nunquam remotos ab

exadjfimo

cultuceremoniarum ocu*

los

habuiffe

noflra civitas exiftimancU efl. At vero é contrario aliistem-

poribus, multa fimul mala ex ne-

gle&u religionis paflos fuifTe Romanos, rerum dominos gentem*

que togatam

{Virg. ffineid lib. ^{i. v.} 282,) con- öat ex Horatio, qui illos ad

majo¬

remNuminum reverentiamadhor-

taturus _, hunc in modum canit carm.lib. _3, od, 6,

D/i multa negleäi dederunt\

Hejfreri#

mala lufluofc. Quo-

r- Quocirca omni exceptione

major

e- eft afleveratio, gentiles üix ^, licet

•ft falfse religioni infiftendo, gratum

3S fe Diis officium praffiare

putaviffe,

a- fibique perfVafum

habuiffe, ferium

x Deorum cultum.felxcitatemßveco*

ro mitarl five fequi»

^ §. II.

v- OOc modo vetus paganorunu

r*

*lreligio

non parum

condu-

w- xiü ad felicitatem civilem, ad_pa-

os cem 8c concordiam , ad fidem &

juftitiam conciliandam ^> promo- U vendam, füftentandam. Quofen-

i- fu Grotius J. B. P. lib.2. cap. 20.

§.

e- 44. refert Plutarchüm illam voca-

re ovvsxlmov ccTrd&yg xpivmocg,vincu-

lum _omnis focietatis; & å Philone (fclÅTfCV GLVVcritJL'jhciTQV Zj OÜM-

1- "ovsvvoLCcg

ifulatSj$, efficaciffimum

a-

> matorium & vinculum indiffolubi-

r- le benevola? amicitise, diCi. Nec

ifc mirum,cun&osfimul

populos hoc

iorciflimo religionis vincuio,

velut compedibus conilringi,

cumomnes

>- &fm~

9 ^• '

I... v

' f • - ' '■ ■

/ ^ ~ '

J

6

,1

5cfinguli, apud quos ratio 5c boni

mores non plane exftin&i funt, in divinitatis opinione confentiant ^, habentes etiam fine do&rina _quan-

dam, teile Cicerone, denat. Deor.

lib.i.p/m.

i2,anticipationemDeo-

rum. Cumque notitia de exiften- tiaNuminis ipfis hominum animis

natura fit infita, 5c rerum creata- rum contemplatione confirmata_j,

per omnes gentes _omnesque tem¬

porum aetates invaluit, ut, teflan- tibus cum Sacris tum civilibusau-

&oribus, ^non tamoBsot/Hi^, _quam.»

TtoXvSsoTYjli plerumque laboratum_»

fuerit. Et quanquam in confin- gendis Diisfcecunda admodumfue¬

rit antiqua fiiperftitio ; non tarnen credere fas eft, omnem plane ex animiseorumexolevifle deunoeoq;

fumo Deo notitiam, quin aliquorö, prudentiorumfaltem,hasferit.Non

quidem inficiamur Philofophos gentilium,5cfabularumarchite&os,

poetasvidelicet, plerumque In fuis

fcri-

fcriptis

Deos & nominare & invo-

care ; quod tarnen illos, viaut me- tu vulgi ada&os fecifTe accepimus, ne,quodinde multis, ut Socrati

8c aliis, evenit,

aSsoT-fl^

arcefliti

8c vitas &fortunarum periculum^

adirent; hosvero, ut fub fabula-

rum involucris, varios unius Dei effeÄus 5c beneficia,ingenusmor¬

tale collata oftenderent» Quam in

rem Auguftinus,'de multis Diis, quos dolores _{paganorum unum«.}

eundemque

Jovem efTe, defendunt, ^,

cuminfe&atione quad^pi atque re- futatione iftius commenti, ipfe, di-

cit, in orthereßt Jupiter, ipfe in a'é-

re Juno, ipje in mari Neptunus : in wferioribusetiam maris ipfe Salacia ^,

in terra, Pluto, in terra

inferiore

Pro- ferpina, infocis domeflicis Vefia, in fabrorumformee Vulcanus, in ßderi-

busfof Luna & Stella, in divinanti- busApollo, in ^merce Abercurins, inJa*

noInitiator, in termino Terminator ^y Saturnus intempore³

Mars

& Bellona

8

inbellis, Liber in neineis, Ceresinfria

mentis_y Diana infilvis

Auguft.

de ei vit. D. lib.IV.c. n. Imo hoc idem ex ipfa gentilium

confeflione

comprobatur:

Audiamus Senecam

de benef.lib.4._cap.7.

&8. ubi in-

ter alia ait: Quoties voles,

tibi licet

aliter bunc auéloremverum noflrarum compellare. Tot appeüationes

ejus effe

fojjunt, cfuot munera.

Hunc & libe*

rumpatrem,

& Herculem

, ac

Mer-

curium noßri putant. Sic hunc natu*

ram vocas,

fat

um,

fortunam

:

omnid

ejusdem Dei Irmina

junt, varie

Uten-

tisfua

poteftate.

Qua ex re

ubi

re- ligionem pagatiorum

intuemur

^,

nonaliamfuiÄecognofcimus,quam qualem

fibi cupiditas humana«»

cxqo mentium errore diabolique

inftm&u effinxifc.' Quum enim,ut

JoquiturSeldenus deDiis Syriis

pro¬

leg. ^{cap» 9. p.} m. 27 ,

fupremurru

totiusuniverfiDominum,Cpüg

oütStt"

t et angeerpov-, ^non omnino cape- rent, cceleftium vero corporum

9

imperium in

omnia vira?

commo- da delegatum, non fine

religione

fufpicerenti

fa&um hinc eft,

ut

in

cceleftibus corporibus, fole, Luna

6c fideribus, _quorumrinterram

be-

nefieia

quaedam fentiebant, cultum

fibi commenti fint, principem eo-

rum au&orem 6c benefa&orem«»

fummum negligentes,6c creaturas pro creatore adorantes. Imo pro^

ceffit eo demum hic, _quem

irnbi-

berant de coeleftium qorporum 6c imperio, 6c

beneficiis,

6c, qua?

in-

de pendebat, apotheofi, error , ut

ab eådem faneorigine etiamin ter-

ris Deos fibi fingerent, Mare,

Ven-

tos,Tellurem, Aérem,Ignem, Fru-

ges, quicquid

denique humanas vi¬

ta? commoda alia, ut cceleftia cor- pora lucem 6c calorem ^,

praeftarefc,

Soli, Luna?, 6c fideribus in

Indigi-

tamentis fuis adjecerunt. Vid. Sei¬

den. cit. _cap.p.m. 36.

Sed

per

ha?c

fingula ire , \

noftri inftituti ratio

nonadmittit: nobis enim animus

B eft

IO

eft duntaxat_provirili

differere

de_»

honoribus illis divinis, quos Tel-

lus obtinuit.

§- ni.

MUltum interefTe, Etymon reia-

_{licujus evolvere, vel exindcL»}

patet, quia negle&anominis figni- ficatione, cetera omnia erunt ob-

fcura. In vocabuli vero Telluris natales inquifituri, inter multafen-

tentiarum divortia non dubitare-

mus tranfire in caftra eorum

,quiå

Granris ejus incunabula arceflimt;

idque å prifca, fed inufitata voce_»

7sXdbi, pro qua

jam

utimur

7uXdu,

Iåccu vel , h.e.fiiftineo; quia_»

tellus omnia fuftinet, &fuperilla—»,

tanquam fundamento, ad mentem

quorundam veterum,

infiftit

totus,

mundus; nifinobis, fi quod Ety¬

mon pro vero

aftumendum, magis

arrideret illud, quod latinitate

eft

donatum, 5c cui Rabanus in

libro

] fuo de originibus rerum

adftipula-

tur, nimirum

verbumft?//<?,pro

quo

vete-

II veteresdixerunttello, ficutbernspro

bonus; ut Tellus inde fit di&a,quia

fru&us ex ea tollamus. Vid. Boc-

cat. lib.i. geneal. Deor.cap.

2.Vo{£

Lex.Etym. & Beccmann.

de orig.

Lingv.Lat. Atque

hoc Telluris

vocabulum inprimis

apud Latinos

Poétas trifariam accipi

folet, vel

pro ipfo elemento, uti

Horat. lib.

i.od. _37.

i— — Nunc

pede Uber

o

Vulfanda

tellus,

^— —

&

Virg.Georg.dib.

i.v. 13.

Fudit equum magno

Tellus percujfa

tridenti,

ItemqueOvid.Metam. lib.

1.

fab.

3.

v. 102.

- - TerJe

dabat omnia tellus,

Vel _{pro qua}vis regione: quo

tfenfu

Virg.Ecl.4.v.39.

- omn'tsferetomnia teUus,

Etdenique pro

Dea

terrae.

O vid.

Metam.lib. 2. f.1.v. 270.&feqq.

Alma tarnen Tellus, ut erat circum-

data ponto,

Inter

Inter aquas

pehgi,

contratios undi-

que

fönte

^s,

Qul

fecondiderant

inopaca vifcera matris,

Sußulit omniferos

collo tenus

aridct

vnltus:

Oppofiiitqtte mmmmfronti: jnagnoque

tremore

Omnia eoncutiens

paidum fubfedit, &

infra

Quam

folet

ejje,fuit:

ßccaque

ita ^vo¬

celocutaefl.

Et circa hanc ultimam vocis figni-

ficationem maxime noftra occupa-

j

bitur _opera. Tacemus ^nunc id, 1 quod humus & terra aliquandoSy-

nonima fint. Ovid. Metam. lib. i. f.

4.v.157.138. ' ^I

Nec tantumJegetes,

alimentaque debi-

t-a, dives

Pofcebatur humus:

jeditumefl in

vi-

fieraterra.

Nomina autem, fub quibus terra divinis honioribus culta fuit , plu-

rima funt: interqua?Tellus &

Tel-

lumon;

lumon; _qua?

Auguftmus de civit.

Dei lib.7. c. 23. ita ex Varronis

Ii-

bro de Diis diftingvit,

quod Tel-

lus nihil aliud fit, quamvis;

«Sequi-

dem feemina, _qua? femina

recipit__,

ac nutrit:vim autem mafculinam-,, qua? femina

producit

^,

Tellumo-

nem dixerunt.

Sedfuperhac

re_>

pluribus forfan "in

fequentibus.

Di&a ^etiam eft Mater, & quidem_.

Mater magna & alma:

Sicut enim

matris eft parere &

uberibus

nu-

trire: Ita Tellus eft omnium Ho-

minum mater&alumna. Cuiuni,

uti feribit Plin.Hift. Nat. lib. ^2,_ c.

63, rerum natura

partium,eximia

propter merita, cognomen

indidi-

mus materna? venerationis. "Qu^

nos nafeentes excipit, natos

alit_,,

femelque editos fuftinet

fempen^:

noviftimé complexa

gremio

^,

jam

åreliqua natura

abdicatos

, tum-, maximé, ut mater

operiens. Hinc

å Poétis paftim ornniparens ,

fru-

gifera, ferax, feeta ,

gravida aliis-

que

14 -

que

nominibusinfignitur:Imo

^mä¬

terquoque

Deüm

^nuncupatur (^quo pertinet

illud

Lucretii

lib.

2. v. 657.

Concedamus uthic terrarum diäitet orbem

EJJeDeummatrem)

propterea quod Dii, qui ab iis co- lebantur, aliquando mortales

fue-

runt, ac inftar mortalium cetero-

rutn terr^ fru$ibus vi&itarunt.

Porro hane eandemnon modo De-

am, fed etiam Bonam Deam ap-

pellarunt ( Juven, Sat.2,86.

Atque Bonam

tenerdplacant abdomi-

neporciß Et magno eratereDeam )

tanquam bonorum plurimorum parentem & procreatricem.

Pr#-

terea fub Junonisnomine tellurem

intellexerunt non nunquam,obra- tionem, _quam Virg. Georg. lib. 2.

V.I325.inverisdefcriptioneadducit,

eam Jovis uxorem

fingens

^:

Tumpateromnipotens

foecundls imbri-

bus tfther

1 Con-

1

Conjugis in

gremium hetse defcendit,

ér ^omnes

Magnus

alit,

inagno commtxtus cor- poreJostus.

Virtus enim

qua?dam feminalis

ex fuperioribus

corporibus

in terram influit, _qua?

illi

vim

elargitur

ea_j

omnia

proferendi,

qua?

aftatim ipfa

producit. Praeter vero memorata

nomina etiam fub Opis &

Vefbe

nominibus Telluremveneratifunt:

quia omnes opes humano

generi

tribuit, viridibus herbis veftita_.:

prout Proferpina? quoque nomen_*

defignavit

terram,

quod

ex ea

fru¬

ges, metalla, & alia exeuntia

quaft

proferpant. Cic.

de Na

t

Deor. lib.

2. p. m. 47.

Proferpina efi

quss 7rsg-

cstyovY) Grosce nominatur, quam

fru-

gumJemen eße

voluerunt. Inprimis

autem Cereris nomine terram co-

luerunt, _quam

idcirco etiam å

ge-

rendis frugibus&fpicis

appellarunt

quafi Gererem ^,Cic.de Nat. Deor.

Hb.2.p,m.^"" 47.&

Ovid.

metam.

lib.

5.

Prima

16

Trima Ceres anco

glebam dimovtt

] u

aratro: e

Prima dedit

fruges, alimentaque mi~

t;

tia terris. v

Hisadde nomen Ditis, cui, tefte_» £

Cicerone de nat.Deor. cit.loc.,ter- ft

renavis omnis atque natura

dedi-

ⁿ

cata eft. Qui Dis, ut eil:apudGrae- ti

cos TzvteTwv, quia recidant omnia in tc

terras & oriantur å terris ^. di&us j ti

eft. Poftremo terram etiamAter- _p

gatis nomine ^, quam alii

Adarca-

ti ten, alii Dercetonem vocant, quae n Dea fuitSyrise five Aftyria?,

colue-

n

runt. Taceo quod Tellus

veteri-

^v

bus fit di<fta Maja,Fauna, Fatua^» h

&c. Vid. MaavSat. lib. i. cap. i2» n Sed fatis de his nominibus ^, ir fub quibus terra olim culta

fuit.

^r(

Qui plura hac fuper re fcire expe- n tit, adeat VolT. Id. gent. lib. 2. cap. p 51. 52. *4. &feqq. q

.

5. IV.

v

DElibatis

vocis attinent

jam iis,

yevébxrj De#

quas natales ipfr ^

h

us _n

\

*7

'

us paucis

expendenda, Eam

autem

elfeanciquiffitpam,utqua?ortunon

tantum & tempore ^,

led cultu

ac veneratione reliquos pra?ce(Terit_.

Deos, inter omnes Mythologia?

fcriptores convenit:

quamideoo-

mnium Deorum primam & ^ma¬

tremdixerunt,proqj natura?

varie-

tate,diverfisque

qualitatibus, mul-

i tiplici cultu

affecerunc, Ha?c dum

penitius rimamur, occurrit

nobis

traditio eorum _, qui

argumentis

non contemnendis fuffulti ftatuere

nondubitant, gentiles,

Hefiodi

^a?-

vo, Sc

fuperioribus aliquot aetati- I

bus,

duplicem duntaxat ordinem

! noviUeDeorum,nimirumhominü, j

in Deorum

numerum

poft mortem

relatorum, ( fcilicet ex

filiis

Satur- ni) &fi altiusoriginem eorum re- peterent, nihil antiquius

repériiffe,

quam Ccelum Sc terram, nisque_>

vetuftius Chaos, nec ultraprogref- fcs hiiffe. Cum vero jam Chaos hoc, ex quo

reliqua prodierunt,

nihilaliudfuerit, quam

C Rudis

• /■ ■

. /

/

18

- - Rudis

indigeftaque moles;

- — -

congeflaque

eodem

Nen benejunäarum difcoraia

femma

rerum,

Ovid. Metam.lib. i.fab. ^i. v. 7. 8. &

9; hinc Philofophi modo ^aquam,

modo terram , modo _utramque^

principiumpofuere, unde cun&a_->

originem traxerint Nam( ^utGro-

tius in Annotatis ad lib. 1. de Ver.

Rel. p.m. 2 3. habet ex Lino) rjv rori^toi > sv

ttqlvt STTStpVXSl.

Tempore prinidsvofimulomnia mixta fuerunt.

Unde Scholiaftes ad

Äpollonium

Ar¬

gonaut. IV.ait: Zeno chaos iüud a- quam ejje dicebat, unde fiunt omnia ^, eaJubfidente

faäum

limum, limo ^con¬

creto terram

folidatam.

Qua?res an- fam fuppeditavit gentilibus ^, cre- dendi,&infuper fingendi,poft

Cha¬

os mox terram Deam prodiifle, quemadmodumHefiodusinThéog.

v» 116.

vhtol

'Rtoi yJv 7rg6jti?a

yévsT

^, au-

töt$ skeltct

Teil svgÖTEgvog,

7rävruv efog uerCpecXeg

diel

'kbctvdrm, ^CL _s^pm

xdgY)

oåvfjltlx,

idgTotgct T YjEgoenct p^XV

xßwoi

svfjofefyg.

Primo omnitm quidem Chaos

fuit,

ac deinde

TeUuslata, omniamfedes tuta

femper

Immortalium, qui tenent mea nivoft Olympi,

Tartaraque

tenebrieofa

in

receffu

ter-

fpatiojoe.

j vel, ut verbis le viter immütafcis ^, hoc idem dicam:

Diette coeleflesprimumhoc

ab origine

\i-n

^t _Mufx,

Dielte

quidprius illorumfe erexit in

örtum.

Ante Chaosgenitum:

poß lato peöbore

tellus

Nata> Deümfuperum ac

cceli firmif fimafedes;

At

2Q

At non folum vetuftiffimam Tel- lurem dixerunt pagani, fed quam Coelo alii , alii Jovi matrimonio

jun&am,omniumDeorum matrem fabulati lunt. Hinc Homerus in~>

Hymno in Tellurem:

XaTfS bsw

I£YITY)$

⁷ cvgavx

ctTsgosn^.

SalveDeorummäter,uxorceelifteUati Neque idfine aliqua caufTa fhäum arbitramur,quandoquidemDil,

qui

å veteribus colebantur

aliquando

mortales fuifTe perhibentur, ut fu-

pra innuimus, ac terrce

frugibus

vi&itafTe, inflar ceterorummorta- lium. Unde Apollodorus Athen:

GrammatJib.i. Biblioth. magnam

contexens Deorum Dearumque_j feriem, excoeLo, cui primum Or¬

bisuniverii imperium affignat, &

Tellureconjuge,

illorum genealo-

giam deducit: quibus recitandis ^,

brevitatté propofita? memores,heic

fuperfedemus.

§.

V,

21

$. v.

GEntilium

_teftamur,

tarnen

_{qui cxco}

[mTctiÖTYjja _quodamL, de-

mentis impetuabrepti,perque pra-

vam majorum

inftitutionem^

^,

qua? fvadebat *religionem

å raajo-

ribus acceptam tenaciter

efie fer-

vandam, depravati, in tam

fpiffas

prolapü

ftierintldololatria? tenebras,

ut operi fervierint non

opilici:

un- .

de gentium

Apoftolus veluti quada

mtöicrpi k, xcaomlaei hane

ixtyuwj&iv

facit:

scrsßdcrSrjmv

$

skctrgevcrocv Ifj

XTipsi 7Taga rov xTicfttnct

Rom.

^{i. 25.}

Nam cum homo ex contemplatio-

ne rerum creatarum agnofcere de- beret, fe Deo&fimiliorem, parte_»

fui potiore, & cariprem

efle

; per hane tarnen fsicw

aliis fe deri-

dendum mifere exhibet, nobilitati

fuce injuriam faciendo, cum

fe iis

rebug fubjiciat, quas Deus ipfi

do¬

naverit, pro quibus gråtes

largito-

- rirependeret.

Verum enim

vero

laxiori paulo rationis

decempeda_j

^f

fi hoc

11 hoc dimetiamur, in tanto nume- * t

roDeorum, quibus fe quondarru %

manciparunt miferi mortales, fpe- r ciofas {altem cauffas habuifleviden- h turilli, qui cultui Telluris dediti ji

fuerunt. Quid enim promptius

fa-

c

ciliusque, quam ut eas natura* par- C

tes, quae eftent in profpedhi emi- d nentiores, digniores ^, quarumque ß pr-efentemutilitatem experirentur, e\

(quas nobis, faniori fenfu, operum d

naturalium fivecauffiefecundae,live

fummiopificis confervatorisquein-

fi

ftrumenta appellantur ) fuo cultu v

venerarentur ? Accidit Ulis idem 2

feré, quod alicui eunti ad curiam &

Regis, qui, volens videre Regem,

j fe

credit, _quoscunque bene indutos, ri

vel in officio conftitütos _, Regem T

eiTe. Sic Soldivinis honoribus af- er

fe&us, quod effiet in coelis conlpi- g

cuus, eximia? pulcritudinis & de- eL

coris, ingentis magnitudinis , ve-

é

locitatis, vis & efficacia?, quascon- U

fiftit in calore, luce, diftindtione-» p

tem-

■ '

I

;

27,

temporum &c. Lima: quia fublimis'

ac cceleftis, & iperiatse magnitudi-

nis, colorem _prasfe fert candidum:

hane mutationum, fub concavo e-

jus contingentium? evidentiffimam

cenfebant caufTam : Ipfum denique

Collum: quia citra mutationem iui dur^t. Imo, nec aäeo mirum, fimi- feri Uli ab athereis corporibus

prolapfi

etiamfint adeultum TeUuris : Quan-

dopoft ccelos eaprincepseflmundiparsi undeér cceli ér terrae nomniibus , in facris literis ^{, rerum} intelligitur uni- verfitas> Vid.Voff. Theol. _gent. lib.

2. c, 51. Prasterea, utin coelis fol,

& fidera, continuo fe ingerunt in fenfus; ita in partibus mundi infe- rioribus primo oculis corporis fefe Telluris offerunt bona. Videbant enimhomines, ut iterum cum "ma¬

gno Voffio lib. cit. loquamur, hane

f- locum

^hominum

ér Jedem

ér animantium,

juam, altricem

me-

tallorum , ér omnium divitiarum ,

produélricem. Ac

proinde dum

^ter-

ram

24 V/ \ ^ t-

ram intuebantur,animadvertebanfc

illam pluviis rigatam ³ ventis

pla-

cidis fotam, radiisque folaribus^ca- lefa&am,cerüiffimam omnium,qua?

inde proveniunt,

efTe

genitricem-..

Hoc modo mente converli ineamv

qu2e, occultarum virtute

caufTa-

rum,fata omnia fufcepta

difTolvit,

difToluta vivißcat, vivificata multi- plicaü, cum

nihil

in

his reperirenf,

quas intelligere fenfu

fuo pofTent,

in devia deflexi, vim illi ineßepu-

taverunü divinam ^non tantum,

fed

ipfam eile Deaim Non autem con- jentaneum

^/?,inquitSextus Empiri-

cus adverfus Mathemat. _p. 315.^-

teres ejje adeo

bifipiehtes>

^{11t, qiu} ocit*

Iis cernuntur interIre, Dedseffe

notio-

ne anticipent; autIis, qm abipjis

de-

vorantür & dijjolvuntur vim divinam

tribuant. Namaliquqmforte habetra~

tionem & terram Deam exifibnare >

non eam effentiam,qua in julcos pro- fcinditur mit fodjtnr, fedvim, qu<z

b

pfam regit & admmiflrat ³ nataram- que

25

quefrugiferam &

re vera

beatifjfimam.

Hane vero natura? vim Teiiuri in- fitam Varro inlib* de Diis fele&ls ab Auguft.üb. VII.

de

civit. Dei c.

25. citatus, fic defcribit: cum di-

cit, in qmni univerfaque natura-,

tres effe anima?

gradus

,unum,qui

omnespartescorporis,qua?vivunt,

tranfit, 5c non habet fenfum, fed

tantum ad vivendum valetudi-

nem, 5c hane vim plantis,

arbori-

bus,

lapiaibus

5c terra? , quam

vi¬

demus; offibus ifcem, ungvibus 5c capillis corporis

humani inefTe af-

ferit. Secundaria, in _quo fenfus

eft. Huncveropervenire in

öculos,

aures, ^os 5c taäum* ^5c per quem zethera fua

gaudere habitudine

^au-

tumat. Tertium

denique

anfing gradum ^, tanquam

eminentifli-

mum, in _quo regnat

inteliigen-

tia, _quam

refpe&u hominis geni-

um, aliarum vero rerum natura-

lkm, ^kolt ofcxtfvanimam,

fciiicet

tnundi, vocat. Et hane _pleper¬

ii) veni-

■

7'\

z6

venire in allra, motiim Ulis, no- ' ai

bilpSque virtutes inferioribus hifce ^c<

communicandas, largiendo, Eara ai quoque ftatuit

facere

Deos ^, & q

quandp in terram promanat,Deam ^v

Tellurem. In quam fententiairu d pedibus etiam ivifle alios gentiles v Boccatius in de geneal: Deorum, n

ex Theodontio refert , hune 1

in modum ^: Theodontius , ut r;

arbitror, non novus homo ,jed

talium

n

invefiigator preecipms ^{, neminem} no~ ti mimt vetußißimorum Arcaditm

fttijje f<

prioremterra ^, quam rerum omnimn c

cauffamputaverunt veteres , mentem

J

ⁿ

quoque illi inejje divinum

exiflfnantes,

ii

<&* hanc immixtam illi divinum ^men- _p

tem Dxmogorgonem

mncupkverunt,

ti Alii iterum non infimi fubfelliiviri, d

nec obeße naris Philofophi, cufiu 1

viderent indignum eile ftatuere,

il-

^c

lud _mereri cultum divinum ,

quod

^r

omnes pro corpore haberent ina- p nimo, nec vererentur ligonibus n

fodicare, caicare pedibus,

cibieti-

g

am

i

27

am retrimentis&humore obfcceno conipurcare,

dixere tellurem efTe_>

animal, velpartem

magni animalis,

quod

mundum appellamus. Ut__»

vero regreffiim

faciamus ad id,

un- de dilapfi fumus:

quotiescunque

vim Telluri infitam commemora- runtveteres, fignificarunt

fefe in_.

Tellure univerfam coli^ifle natu- ram, prout ea

confiderätur

ut

fce-

mina, ex feminibus, é

mafcula

^na¬

tura vi coneeptis ^, novas rerum-.

formas _novaque corpora

produ-

cens. Notanter autem heic dixi-

mus mafculam natura vim; nam_

in terra non folum attenditur vis paffiva, qua?

femina recipit &

nu-

trit, fed etiam a&iva, quas ea pro- ducit, unde illam Tellurem, nanc Tellumonem vocärunt. Prasterea,

cum exiis, qua?

ab antiquis

memo- ratafuerunt, gentiles

accepiffent,

primos homlnes,

& quafi generis

noftri antefignanos ex terra pro- gnatos efTe, ( ut

Zeno Eleates

re-

ferente

28' -

ferente Laertio : ysvsaiv rs dvbgd-

7T0JV sk yyjg smi, &

apud

Platonem

Socrates _{, non tarnen} fine errore, Artieam regionem iiiis pro patriae

tribuens) minime in ambiguo fiiit, quin Terrae, communi omniuitL*

matri,jure_pietas deberetur.Quam-

/ vis in hoc hallucinati fuerint,

quod

ex materna pietatefeceuint divina.

Indignum itaque gentiles ratf, ei,

cui eximia propter merifa cogno-

men indiderunt ^{materna? «venera-} tionis, debitum derogare cultum-j.

.Cujus intuitu rnos

apud

veteres obtimxifc, editum infantem ftatinL.

in terra

deponendi,

tanquamficol- Jocaflent;in genetricis, nutricis, &

receptricisquondarnfuaeuinis.Ter-

ra enim nafcentes nos excipit, na-

tos alit, femelque editos fuftinet_, femper; noviflime complexa gre- mio, jam å reliqua natura abdica-

tos, turp maxime ut mäter opertt,

uti in fuperioribusé Plinio, eximio

fcriptore,

oftendimus.

. .

.

§. vi.

.

5. vi."

T7ZpofitJS jam cauflis,

^qute

ho-

-I-^mines mente occascatos in hxc pra?cipitia egerunt, Ut, quam re- öa ratio quidem di&itavit adti- mandam, hanc fibi fumpferint ^a-

dorandam ,■ monet inftituti ratio,

ut pedem ulterius

promovendode-

monftremus, apud ^quos populos

cultus Telluris inprimis invaluit.

Gratis pariter ac

Latinis Tellus

culta eft, partim eo nomine ^, quo

vulgo hoc dicitur

Eiernentum

^par¬

tim appellatione

alia, å facerdotibus

impoüta: nempe,

utapud Graecos

yyj;ücapudRomanostum

Elemen-

ti,tumNuminisappellatio^eratTel- lus, AdGraeeosquod attinet, ^eos

Tellurem divinis affeciüe honori- bus, fub nomine 'hoc vulgari ^, vel

exinde patét ^, quia

Athenienfibus 'Ovgavog

^ yyj Dii

fuerunü

yayyXioi, hoc eft ,

nuptiales. Quod

ex

fa-

eris eorum , qua?

7rgoréteix

^y%-

dicebantur,

conjicere licet.

Ii-

Iis

■■\' V-:-c

j r

lisenim,qui connubio jungeren-

tur, hxc facra faciebant, propter-

$a, quod in nuptiis imaginem fit videte coeli

hujus

8c Telluris ^, ut habet VofP ex Platone in Theol.

gent.1.2. cap. 58. Prasterea Phry-

ges Tellurem fibi Deam , fub no¬

mine Magnae Matris ^, Rhex ^, Cy~

beles, Ideae,Dindymenes,Berecyn-

thiae, Peffinuntia? , & aliis confe-

crarunt. ApudSyrosveniebatno¬

mine Biblya? &Deae Syrias. Adar- gatin autem AfTyriis di&am affir-

mat Macrobius Saturn, lib.1. c.23.

libi duo fuifTe Aflyriorum Numina tradit, Adad & Adargatin,exqui-

bus omnia gigni arbitrabantur,per

AdadSole, _perAdargatin terrain¬

telligentes. Perfasquoque prakter Coelum, Solem, Lunam 8c Vene¬

rem _,etiam terram 8c ignem 8ca^

quam 8c ventos coluiffe au&or eft

Herodotus in Clio lib. 1. cap. 154«

p.m. 56. cum

dicit:

Srfxo-t

tfXi'co

TB rij ^J K) yfj % 7pjfi Kj iloOLTL K,

n

åvspioM. De

Ssgyptiis

vero tanto

minus ambigere licet, quantocer-

tius conftat, nihil in orbe fuifTeex-

cellentius, quod non

divinis

ma- ftaverint honoribus. Quid,

quod

magis mirere, adoratas

ab ipfis le-

gimus res ipfas inanimes ^,

vilifli-

masque ac turpes, &

lapides

^,

5c

ligna, &truncos.,&

metalla,

<5c

her-

bas, & beftias; ut non incommo-

de huc adduci

poffiü illa

exclama-

tio, _quam

habet Aurelius Pruden-

tius lib. i.cont. Sym. p. m. 26p v.

297.298.

Quicquid humus, quicquidpelagus mi~

rahilegignunt,

IdduxereDeos:colles,

freta,flumma>

flammas.

Vid. Saubert,defacrif.lib.i.e.5.Sub

Ifidis itaque nomine

apud iilos Tel-

luri divinus obtigit honos^, ufc

do-

cet VofT. Idol. gent.

lib.

2. c.

56.de->

quare ulterius Tic

Macrob. Saturn,

lib. i.e.20. Ißs hi /Egypto

jmitfa

religione celehratur:

qu#

eft vel

terra,

velmtnra rerumfubjacens foli. Hinc efl quod contmuatis ttberibuscorpusDea

omne denfetur, quia terr& vel rerum

naturee altu nutriiur univerfitas. Ve-

teresporroGerman^osTellurisquo- que extitifle cultores, difcimus ex Tacito,qui demoribus German,c.

40 refert quosdam Germania

popidos

m commune HERTHUM, id efl:,ter-

ram matrem colere,eamqueinterveni¬

re rebus bominum _, invehi _pof

ulis.

Quibus item ceremoniis illa fitcul-

ta, cicatus au&or in loco memora- to exponit, Ted quum locus

paulo

iltprolixior, B.L.illuc rémittimus, Neque vero hi tamen foli enunne- rati terram venerati funt , fed illis adjungere pofTumus Gallos, Samo- thraces, Thraces, Scythas ^, Tar¬

tarosallosque: ut propterea

haud

immerito gentium Dea å nobis &

falutetur,&inlimineponatur.Hunc

vero Telluris cukum, ^{a tam} mul-

tis pöpulis receptum <,

MelilTeum,

quendam primum inftituiffe ^* La-

'

<kan-

■

Äantfus divin. infHtut. lib. ^{i. c 22*}

ex Didymo docet

§; VII.

PQftquäm jam levi

_{hujus Dea? örtum,} caufTas ada-

^ren'" 'lo

rationis & ejus enltores delmeavi-

inus, oper^ pre

i

am nos

fa&uros

arbitramur, Ii, quod in hac re pal-

ftvarium .ed, & modum ejusdem_*

colendi attinet ₅ demonftr^mus.»

Qu&in negotio pretnitrius pollicetn Philofopho Calliftheni

apud

Arria-

nurn diiTerenti, cujus verba Lilius

Gvraldus in Syntagrru D.p,m. 462*

adducit: ubi dicit, adDeos pertine-

retempba, ftatuas,lücos, lacrificia^

libationes , divinos item hymn-os.

Hsec

§cra*

fi nön omnia, pleraque

tarnen

lipftra?,eompetere,

apud ma¬

gni nominis viros päftim obferva-

vimus.

Tempil Teiluri fiiifle di-

cata nemo iiifidabitiir > cui rtimi-

um paganorum Diis

cömplacendi-

ftudiumvel ad minirnumfaltemiri- notuit; iEdemei facram,quseRo-

E tttse