Dissertatio de antiquitatis in Svecia reliquiis, quam cons. ampliss. ordin. philosoph. Upsal. præside mag. Erico M. Fant ... p. p. Ericus Nicol. Bill, Medelpadus. In audit. Gust. Maj. d. V Mart. MDCCXCI. H. a. m. s.

(1)

D . D .

D I S S E R T A T I O

D E

) H i

QUAM

C O N51. ^ /W fU S S . O R D I K P H IL O SO P H .

I *

P R Æ S I D E T

M «. ERICO

H IS T O R . PROF. REG. E T ORD. S. R. S . M.

P.

E R I C US NICOL. B I L L ,

M t d c l p » d , u t .

IN A U D IT . GUST. M A J. D. V M ART. MDCCXCI.

H. A . M . £

U P S A L I Æ ,

IMPRESS. L IT . DIRECT. J o H A N N . E^dM AN.

(2)

I N

S A C R A M R E G J A M M A J E S T A T E M

MAGNÆ FIDEI VIRO ,

D I O E C E S E O S H E R N O S A N D E N S I S

Æ P Z S C Ü J P O *

R E G I I O R D I N I S ^{d e} S T E L L A P 0 L A R 1

G Q Æ Æ 3E2WJDJL T O M I *

REVERENDI SSI MO

S. S. T H E OL. D O C T O R I ,

D O M I N O

SACRUM,

(3)

V I R O

P L U R I M U M R E V E R E N D O atque PR Æ CLARISSIM O M A G I S T R O

PASTORI IX NÅTRA V I G I L A N T I S S I M O ,

N E C N O N

ADMODUM R E V E R E N D O a t q u e PRÆCLARISSIMO M A G I S T R O

OLATO

T H U I V A L I ,

COMMINISTKO IN STIGSJÖ M E R I T I S S I M O ,

FAUTO RIBUS ^{b t} CO NSANG UINEIS OPTIMIS,

D. D

N O M I N V M V E S T R O R U M

cahor humillimut ER1CUS N I C O L A U S B ILL.

(4)

F A B R I QJJ E U R E N , H Ö G A G T A D H E R R

JONAS BILL»

S A M T

F R U

CATHARINA BILL»

n j D D g s s M s s v g ,

i

M I N E H U L D A S T E F Ö R Å L D R A R \

J ^a n a tt jå m t erfara p r o f a f E D E R hm het, vagar jag hop' pas, at y av fen tillegnandet a f des fa Ila d , fJfom vedermå•

h a f den Jonliga vördnad och kår le k , hvarm ed ja g , under supbörliga fuckar for E D E R vå Igång> fram bar dar

M I N E H U L D A S T E F Ö R Ä L D R A R S

♦

Ly/iijifle Son ERIGUS NIC. B IL L .

(5)

D E

ANTIQUITATIS

^{i n}

SVECIA RELIQUIIS.

, , §. i.

I

is cum jam vivitur temporibus , quibus veritatis inve- fiigandæ ft udi um unicus eruditorum finis esfe vid e

t u r , & a praejudicatis opinionibus hiftoria non minus, q ua m reliquæ difc ip li næ , p u r g a t u r ; eriarn in patriae faris e n ar r an d is nefas esfe ducimus, ut veterum fabulis atque ex p er v er fa ejus antiquitates amplificandi cupidine enaris co mme nt i s ulterius adhaereamus. Conf iat enim ex hoc f on te emanasfe, quae de regionibus feptenrrionalibus, ex aevo usque Magogi atque diluvii univcrfalis, primi adtu- J ef int Saxo Grammaticus atque Johannes Mu [thus , mul

t o s , quod m i reris, asfeclas na£ii ; neque finceriorem o r i g i n e m agnofcere videntur Adami Bremeufis fcripta vit aque A n sgarii, plura ut taceam diplomata, ad patro

c i na nd um Sedis Archiepifcopalis Bremenfrs contra Lun- d e n f e m causfae, effiffa stque excogitata. Quamvis ab il

lis Scondicorum annalium falCarris duduni felici omine re*

cesferinr hiftorici noftrates; hos tamen adhuc unanimi con- fenfu a d m ittunt, quin & , ad fupplendam vetustifimi ævi i g n o r a n t i a m , nefcio quas non adhibent fabulas Islandicas, ex quibus cohaerens adeo atque compaffum Sveciæ fub gentilismo Syfiema hiftoricum efficiunt, ut jufiius vix at

que abfolutius recentiora tempora fifiere queant. C re

d e n d u m vero efi, nofir2m non minus, quam reliquas g e n t e s , prima fub infantia, legibus, infiitutis atque mori

bus , trque ac hifioricis caruisfe, adeoque melius efie i- g n o r a n r i a m harum rerum fateri, quam fiffa pro veris ven

d i t a n d o hypothefibus & variis opinionibus leffor.es ob- r u er e & onerare. N o s brevi hac opella tantum expo-

(6)

ner e nobis p r o p o f u i m u s , quæ noflr o quidem judicio certæ atque indubiae fidei efTe v i de n tu r friftorice patria m o n u m e n t a , ante illa t e m p o r a , quibus lias in oras derivatum

fcribendi artificium cl ar ior em lucem illi adfpersk.

§. h.

N o n quidem cum E g y p t o P y r ami d es atque obeli- fcos, non Chr on ic a Paria atque infcriptiones cum Grae- cia, neqiie arcus tr i ump h al e s, flatuas atque columnas cum R o m a , fecuturis aetatibus admirandas reliquit vetufti ter

ra Sv io -Got hi ca; fuse ta men no n defiderat, quae aetatem t u l er e, antiquitatis r u d e r a atque f r ag m e n t a , habitatas has olim etiam oras fuisfe loquentia. In excelfis faepenumero rupibus atque mont ibus L a pi d um i m m e n f o r u m confpici- untur congeries, argillae atque arenae ope conglutinatae, m u n i m e n t o r u m inftar haud r a r o circularem f o r ma m c i n

g e n t i u m , Skanfar, Borgar och R ingm urar, quae ubi m a ri vel lacui & fluvio adjacent, pr if tinor um V i k i n g o r u m fedes & receptacula fuisfe exi fl imamus, h oc nomi ne a p p e l la t or u m, quod in finibus m a r i s , bafsvikar, (la

tiones navium h a b e r e n t , quibus exercebant piraticam.

U b i v e r o , quod non infrequens eft, in medio r e gi on um a mari disfitarum d e p r e h e n d u n t u r , medii ævi in patria loquunt ur a na r c h i a m , licentiam atque inteflinas t u r b a s , quibus ut quisque fuæ fecurirati conf uler et, ejusmodi p r o pugnacula necesfaria erant. N u n q u a m v e ro hæc m o n u m e nt a in loco q u odam conf pexe ri s, quin multa flmul de priscis gigantibus e or um habitatoribus mutuisque h o r um pugnis ru mor e ci rc umf er an t accolæ, q u o r u m nomi

na haud raro citant talia, ut ab illis loci vel paroeciae n o me n c o m m o d e derivetur. Q u a m fidem hæc me re a n

t u r , quivis viderit; interim t a m e n a G e o g r a p b i s potius, quam ab hi ft or ici s, notari fedulo d e b e n t , ut conflet, vi

(7)

arque r o b o r e , quam legibus fecuriores fuisfe majores n oft ros.

§. III.

Ru pes gentilitias, A ttß u p or, monumentis antiquitatis #?

libent«r eximimus, naturae quippe lufibus potius, quam artis ope efformatis, licet nos non fugiat, quibus ufibus oli m inferviisfe perhibeant fabulæ Islandicæ, e. g. Hifto- ria Gothrici & Rolphonis, fcilicet quod majores, vitae taedio cor repti, fefe ex illis praecipites agendo, volunta

ria nece finem ei impofuerint. Eandem ob oausfam Spe

luncas cavataque montium antra, quamtumvis pluribus diftindba atriis, reticemus, quæ Gigantum prifca domi

cilia vulgi fomnia venditant, nec non fepulchra Gigan

t u m , J a tte g ra fv a r, quale e. g. Starkateri monftrat infu

la M edelpadiæ Alo vel Alno. N efciof anne etiam Ol- læ Giganteae, J ä tteg ryto r, commode huc referantur, ca

vata faxa cum inclufo lapide rotundo, fiquidem fub ju

dice lis e f t , utrum per aquarum circumrotationem talia effe&a fuerint, an filiginis conterendi causfa humana ope ira e fformata, antequam molarum ufus fuerit inventus.

Lap id es vero fepulchrales, Bautnsteinar a Sturlefonio no

m i n a t i , memorabilem aliquem virum vel cafum loquun

t u r , etfi nulla prorfus gaudeant infcriptioue. Memorar q u i p p e laudatus auctor, ad caput atque pedes defun£ti tales olim erigi folitos. Plures iftiusmodi ingentis mag

nitudinis ad templum parceciæ Ed,sbro in Roslagia con- f pici untur. Sunt & alii, XIII frequentisfime fnumero, in c i rculum dispofiti, qui judicibus veterum, fub dio agen

t i b us , fedilia iuisfe v id e n tur, domare jä ten , quales in parce*

T o r s h ålla Sudermanniæ, nec non in jugo arenae Ti ul a ås ejusdem provinciæ, alia loca ut praeteream, #)

A 2 of-

* ) v. Coü s Âiei iis in poiœcia Sela Suckrmannix, memoratus a J iiu n , vita Palmskôldii, p. 8.

(8)

offendere licer. H æ c omni a cum cafui c u i d a m , aut na

tures dispolitioni fruftra ad lcr ip fer is , ceu veras canae antiquitatis reliquias v en er amur .

j. ÏV.

T u m u l o s f ep ul oh r al es , À ttehb^a r, f tupendæ molis p r o p e ur bem nolt ram fiftit verus Upfalia, infignem e o r u m n u m e r u m , usque ad 26 9 , paroecia Stora Malm Su- d e r m a n n i æ , qu or um illi fepulti m a g n i t u d in e m , hi i ng e n

tem h om i n u m uno in loco ftragem loquuntur. Per uni- verfam fepr ent rionem confpicui f un t, i m m o in ipfis Siberiæ defertis ad m a gn um n u me r um a Stralenbergio r eper ti, quos ubi aperu it , eadem ratione ac in n ol t ri s, plani lapides U r n a m undique c i n xe re , cumque illa gla

di i , imagines, numi aurei atque argentei eruti funt a).

N e fc io i gi t u r , anne hunc r i t u m , una cum o rigi ne f u a , ex his oris r epet ant Septentrionales populi. In tumulis veteris Upfaliæ cum rebus pretiofis multis, aurea q u o que vafa cum numis fodientes ibi accolas invenisfe t e m por e R. G U S T V I A D O L P H I , pluraque eruta fuisfe, nili Rex religiofisfimus fpe lucelli cujuscunque quietem de fu n &o r um interpellare vetasfet, a u & o r , quam fide di

gnus n o n d i x e r o , eft Schefferus b). Id cerrum eft, in Fionia an. 1685 fex ejusmodi urnas auri purisfimi, Be'r- g-veque in N o r v e g i a u rn am Chryftallicam filo aureo cin

g a m fuisfe-repertas r ) . Quae vero in noftra patria i n ventae in cimeliis R. Antiqui tat um Academiae f e r v a n t u r , una cuprea eft, in praedio Bondiano Hes felb y r e p e r t a , reliquae ex argilla i gne tofta. C u m illis p a n n i , a r g e n t i

cupri

a ) Straltnberg, N o r d - u n d Örtliche Theil von Europa und Alien, p. 3?6 fq.

b ) Upfalia antiqua, p. 3° ° -

c ) Lagerbr. Hirt, Svec. P. I. p. 446«

(9)

c u p r i q u e f r a g m e n t a , osfa igni expofita, dentes equini,

p l u m b u m coa gu l at um , chriltalli vel crudi vel arte poli

ti et aliæ ejusmodi minuriæ d et eg u nt u r d) . In Scanit q u o q u e antiquitatum indußrius inquifitôr Asfesfor fPeft- m an f tr amina quædam fufci coloris in urnis i n v e n i t , q u æ cum igni i m p o n e r e n t u r , fuavem adhuc o d o r e m , f uf f ime n to r um inftar , fpargebant e). M u lt i v e r o tumuli h o d i e o u m accolarum induftria in agros co nv er t u n tu r, in q u o laudabili ftudio id unice r e p r e h e n d e n d u m , q u o d , quas c o n t i n e n t , reliquiae incuriofa tra£latione perdantur,

: § . V.

Subi nde etiam in te rra apud nos inter fodiendum r e p e r i u n t u r A nnuli aurei, diverfi pond eri s et magnitudinis, p l e r u m q u e tamen tales, ut digitis orn an d is, qui hodie m o s e ft , inf er vi r e nequiverint. An. 167 43 d pagum Jf'ââ i n S c an i a , dimidio milii aris C h rii iia nß ad io diß a nt e, a r ufti co t e r r a m aranre tres orbes aurei dete&i funr, quos f in gu lar i libello defcripfit Job. Scheffevus. Pro pe Alingsås i n V e f t r o - G o t h i a unum VI du catos po nd ere aequantem mi les detexit. An. 1705 in W e f t m a n n i a XII auri edu

c t i fruf ta, ftna fiycken a f Guldtenar, inventi f u n t , certa p o n d e r i s p r o p o r t i o n e invicem diftin&i. Cu m his in ci*

m e l i o R. Antiquitatis Academiae plures majores annuli i e r v a n t u r , cui annexi funr minores / ) , In parœcia A- f k e r f u n d N e r ic i æ occidentalis te mp o re aeßivo an. 1722 bi no s torques aureos effoderunt milites n o n n u l l i , 64 lo- t h o n e s p o n d e r e atque ^42 ducatos pretio aequantes, quas pr æfe£t o p r o vi nc i æ L. B. Convado Ribbing donavit Rex F R I D E R I C U S . Armillam aureaijn 159 ducatorum in Su^

B d er -

i) JV arm loh Bibi, Sviog, T . f ) Lngerbr, I. c.

f ) JVarmhoh I. c.

(10)

der ma nnia an. 1698 r e p e r t a m quoque confiât g ). C o m muni s olim a n t i q u a r i o r u m fuit opinio , hos circulos or

n am en ta br achi or um fuisfe, id quod peculiari tra&atu expofuit Er. J u l, B jö rn e r , om Nordifk bjelteprydnad a f guldringar; fed praevaluit jam alia, ante mi morum u f u m , commerci is eos i n f e r v i i s f e , m o r e in orient e r e c e p t o , quem cum colle&iones R. Antiqui tat um Archivi an. 1733 infpiceret Legatus T u r c i c u s M e h e m e d Effendi, confir

ma v it f er var e adhuc me rc ator es A r a b a s , ex ejusmodi annulis pon der at a frufla pecuni arum loco p ro mercibus n ume ra nt es b). In praedio R. Senatoris er Com* N ico h i Bjelke T u r e h o l m no ft ra ætare pretiofam a d m o d u m auri co ng er i em i n ve nt am fuisfe meminimus..

§ . V f .

Haud' r a r o etiam e v e n i t , ut nu mo rum A n g l o - S a c h - f o n i c o r u m , G e r m a n i c o r u m , praecipue Colonienfium , R o m a n o r u m , Gr aecor um, C o n f la n t in o po l i t an or u m, P a r t h o r u m , A rf a c i d o r u m et Ar ab icor um m a x i m e , acervi e t e r r a prodeant», q u o r u m m a g n a m copiam f er v an t colle- ftiones R. Anti qu it at um Academiae. In G o t h l a n d i a ante an. 1633 , 1 6 9 0, 1685» J 703 , 1 7 33 , 1739 adeoque fepties inventi f u n t : I n Qlandia 1771 et 1779. P r o p e Cal maria m 1673. I n Roflagia 1704 et 1781. In N e- ricia 1666. In U p l a n d i a haud procul a D a n n e m o r a 1 6 80 , ad Stockhol miam 1736 et in parcecia L å b y p r o p e U p - faliam 1741. In Scania 1 7 15 , in O f l r o - G o t h i a 1734, ad A b o a m 1696, i m m o , q u o d m i r e r i s , in Dalecar lia fu- p r a C u p r i m o n t e m . ' E x his plurimi Arabici cufi funt fub pr incipibus dynafliæ S a ma n ic æ, qui K h ar ez mi æ feu m a

gnae

g) A fla Litt. Sveciae 1 7 2 2 , p. 3 6 4 . 5 9 0 . b ) Lagtr br. P. I. p. 4 2 6 .

(11)

gnæ Buchariæ imperitarunt ab anno 875 9 9 9 , idque per pet ua adeo ferie , ut ab an. 890 ad 950 vix unus de- fideretur, poft annum vero ic oo nullus omnino invenia

tur. N u m i An glo - Sachfonici funt Regum E t be Ire di o, t C a n u ti, Germanici Im pe ra toru m Ottonis M anni, Henrici 11 et Conradi 11, Confianrinopolirani Cor fiant ini Por- pbyrogenetœ, Ron; a m , Johannis 'Zi mi fei s , llafilii et Con•

ftantini X / , qui omnes Seculis X. et XI. regnarunt. Ex quibus cum magna veri fpecie concluditur, adrribuen- d u m esfe num or um Arabum in Svecia ufum commer

ciis, quæ hoc te mp or e per Rusfiam in Orientem exer

ceba nt maris Balthici accolæ. Bucharia vero a Tureis occupata,. Rusfiaque port Valdemarum magnum partita, haec commercia cesfaiunt, numique Anglici, Germanici, t a n d em que Seculo XII in Svecia c u f i, loco Arabicorum, in ufu esfe coeperunt i).

5. V I L

Nulla autem nec frequentiora, nec in defun£tos ma

j o r u m nofirorum pietatem atque artis fculpendi peritiam magis teftantia monumenta ii ft i c orhis S v i o G o t h i c u s , Cippi s illis Runicis, ad numerum 1173 apudinos obviis, de quibus cum tot exilent eruditorum commentationes ; f upervacaneum o m n in o esfet multa commemorare. U t

cunque tamen in indaganda eorum litterarumque, qui

bus inferipti funt, origine h u c u s q u e laboraverint; nihil, quod o mnem eximar fcrupulum, extricare potuerunt.

M a r c o m annorum in Germania li tte ras , a Rhabano Mau

r o Archiepifcopo Mog untino , qui vixit Seculo V l l h v o , allatas, qua nomina atque figuras, proxime ad Runas no- ftras accedere confiat; fi ver o ex Germania in Sveciam

B 2 i l l a »

i ) K o n g l. V itterhet« A cad. Handl, I*. I. p. 102.

(12)

i-llaræ, qui f i er e t, ut nulla ear um in natali folo veftigia r e f t a r e n t ? In D a n i a , N o r v e g i a atque infula Britanniæ vicina Ma n fuperfunt ; nullibi vero majori n u m e r o , quam in Svecia , ejusque principali p rovinci a Up lan di a k). In Siberia I V cippos runis infignitos fe depr ehendisf e teftatur S t r a h l e n b e r g , quos tarnen cum Tab. V. i n l p e x e r i s , u nam alteramque ignotis aliis Chara&eribus miftam agno- fces. U l n a m , p r o p e V e r o n a m in Italia e terra er utam inque colle£lionibus Co mi tis Mosc ardi f e r v a t a m , runis latinisque litteris notatam fiftit P e r i n g l k o l d I). In Hilpa- nia quoque ear um fpecimen e xhi bet Schlôzer t/t), C u m v er o infcriptiones pleræque lapidum Run ic o ru m a pud nos apertum Chr ift iani smum l o q u u n t u r , n e q u e , p r æ t e r defun&i et fculptoris nomi na , multa hiftoriæ lucem af

fundentia co n ti ne an t ; præftat operofi laboris reliquias mi rari magis, qu am rimari. I nf er viunt tamen etiam li n

guae h o r u m t e m p o r u m habitui c o g n o f c e n d o , qui cum il

l o , quem fiftunt leges noftræ p r o v in ci a le s , paene coinci- dit. Scipiones R u n i c i , R u n ß a fva r, Chriftianismo etiam juniores f u n t , cum e or um tempus c ompu tan di r a t i o , ex e m e n d a t o a D io n y f i o Ex igu o Cal endar io pet ita, C y c l u m L un ar em aliaque hujuscemodi fiftat, illorum ver o olim vulgaris ufus li tterarum e t i a m , quibus i nf cr ipti, notitiam procul dubio apud vulgus disfeminavit.

§. V I I I .

Scaldorum feu v et e rum Poeta rum S eptentr ional ium car mina ore et m e m o r i a , anre fcriprionis arti fici um, ad pofteros pr opagat a pr imo s hiftoriæ patriæ f cr ipt æ con- ftituunt fontes arque rivulos. Ab Islandia, an. g 6 i p r i

m u m

k ) !. c. 41 î .

(13)

mura detefla atque ab a n n o 874 a N o r v e g i s habirari cœpta, multæ et f requent es in meridionales Europa? plagas p e r e g r i n a t i o n e s , fub quibus Poëtarum p r o v i n c i a l i u m , T r o u b a d o u r s d i c u n t , cantibus capti eos imitari atque ad pr inci pes Sveciæ et N o r v e g i æ r ed uce s, fortia e or u m fa- dia et res geftas celebrare coeperunt. Ex his T h i o d o l f e - r us H ui ne nf is , R. Har aldi H a r f a g er Poëta initio Sec. X, antiquisfimus eft, cujus fe narrat ionibus profecisfe teftatur Stur loni des, perp et uamque dein Scal dorum in r e g u m au

lis feriem hftunt annales n of tr i , usque ad t e m p o r a B ir- geri J a r l, feu M edi um feculi X I I I , qui Sturlæum T h o r - d o n i s , Sturlefonii ex fratre n e p o t e m , apud fe habuit.

Ipfa autem h o r u m Poët arum fervara carmina a r t e m n o n m i n u s , quam animi e x p r i m u n t c a nd o re m ; quave cur a &

follicitudine fervara f u e r i n t , colligere exinde p o s f u m u s , q u o d binis cum dimidio feculis fe antiquiora hilloriæ fuæ inferuit Sturlonides. N i h i l ver o magis falfitaris c o n vincer e potefl: Saxonem Gramaticwn eiusque æmul um Jobannetn M agnum, quam quod int er tefles fuæ veritatis uterque adferat ma jo ru m a£la , patrii (ermoni s c a r m i n i bus vulgata, linguæ fuæ litteris faxis et rupibus infculpta.

Qui en im c a r m i n a , quæ illi fuis hiftoriis i nf eru er e, me- tr aque, ut d i c u n t , metris reddita in faxis et rupibus apud

nos per qu ir e re vel l et\ nae ille vel levisfimæ p l e b e .

^culæ ri Ari atque cachinnis fefe exponeret.

(14)