ELLE HELSINGIA,

DE* ADJUVAN

SPECIMEN ACADEMICUM,

DE

HELSINGIA,

Cujus

Partem Pofteriorem,

Cum con/enfu Ampliff. Senat. Philo f.

in

Illußri Acadernia ZJpfalienß,

büß PRjESIDIO

VIRI Amplitfimi atque

^,

Mag ELLE FRONDIN,

Hiftoriarum

Proiess.

Reg. & Ord.,

Pro GRADU

Publica

ventilatiom

modeflc fitbmittit

S:jE R:iE

M:TIS

Alumnus

SVENO BALTER,

BELSINGUS,

In Audjt. Carol. Maj, ad diem XII. Maji,

Anni MDCCXXXIX.

Horn

folitis.

UPbALl/E

iroprefTum,

S:^e R:e M:tis

SUMMiE

FIDti

VI

RO,

Celjisfimo atquellluftrisfimo

MEROI

ac

COMITI,

Dn. jacobo

CRONSTEDT,

Regis Regnique Svecise

SENATOR!

Excelkntpsßmo,

MiECENATI SUMMCX

URbes

con-duomm in

longe plurimas, pnmis uetuftate nobtles, famaque atque ad fummum gloria faßigium eve&as Juos

tandem

pajfas fmfe

månes,

omnium temporum

memoria

(aüi tejlantur.

^.

Scilicet quas olim pul-

cerrima,

\

ceVrima^cceloque imminentes fereturres vmabdiit,

earum ne minima

qmdem ho die fuperfunt

vet

riu

gia.

Ubifirmisfima quondam

mosnia omnem inco- lis

fe

curitatem

adtulére

⁵

heic

^non

nifi

nja

filtas &

fohtudo

nuncregnat.

Vidimm loca,

^commercio*

rum honore ^ac

ufu ad invidiam

_mque

ftorentia,

variis labentis avi

vicisfitudinibm

^eo

demum red- a&a,

ut. näves,

veta-,

remos>.omnemque

iÜ'um

ma¬

ritima

gloria

afflaratum

fruftra ibidem j

am qua-

ras.

Conßantis adeo

rerum

ommuminconßantia exempla

percgrina

nobü porrigunt fuperba illa Ty-

rus

.animoßa Carthago fg? obdurata Solymorum ci- vitas, aliaque

^;

fed adjunt

quoque

domeßica in

Birca

potisßmum ßf Sigtuna,

quarum

vel deßo-

lata

plane, vel trißior adhuc facies miferrimam

converfionum harum

memoriam

animis noßrii

ingerit.

Gratia

Tua>, Celfiffime

CO

MES,

_{erga o-}

mnes

Adufarumcultores, _cujus radiis ßf

ego ma-

gnopereJublevatus jum, ßduciam addidit,

ut antc

pedes Tuos defcriptionem hanc urbis Hudifs*

vallenßs in Helßngia

^{, ex}

_magno Tuo No¬

mine

(plendorem fibi conciliaturam, fumma

animi veneratione

deponere aufus [im

: un- de

inteliigere

pronum

eß

^,

quantum ßf hac olim ßoruerit. Naves inde ab ipßsfcrc cunis ßuis ad

exte-

exteras

regiones

non

fine lucro mißrat, cujus liier-

tatis, anteßculum, GT quod excurrit, ja&uram fecit\ Gedern pnßtnam mutare coa&a,

^{, /7*}

exornando

GT tncolamm ujtbm aptandö fuda- accepit. Fataltbus flammit japtm ab- fumtus omnis

ejm

honor

tn

fumum ab tit antum

igitur abeft, miremur, eandem, dt [pari bodie%

€Lc

olim,

_apparere

factey

ut

potius

magnum

ccele-

fiü de Reifings

cura

documentum pmbcat,

f#** cwertbus immer ja

non

jaceat. Qua

^tri

re

pcrfictenda,

^,

poft Deum Gf Principe*, Pur¬

pur atorum Regni follicita jemper

cura

vigilavent,

#//&■^ Tibi ,

Gelfilfimc COMESv^o- lumenta G?5 fortunam noßra hujus civitatis

prt*

Jentern,

p/o <fr

devoto animo referamus

aeeeptam.

Sufcipe,

precor,

Celfifllme COMES,

*//772 c

levisfimum fereno,

g'#/

Tuus ^/2, vultu%

&fortmas

meas

Tjbi gratiofisßme commendatas

habere non

dedtgnare. Ego vicisfim,

^»«/ff

pojJum,pro perennifloreTue, panter G? Illuftris-

iim«

Familiae,

_praw

Summuin Numeri,

vixero,

fundam ardentisfirrm

Ccllicudinis TU/E

HlUo*&c/'efii Jtfvitljjimui

«VENO ßJELTER.

Hudicksvalls 8§föW litt ftXWAfttt

^pfliga Magiftrat,

§&or$måffaren /

£(Ne p$ $I64öi|jfrit>i5 BétiW

SttX JOHAN BOBERG,

©ä Off

§£ät>

^>

c$ ® ant>flém4niterne ^/

SÜreborne od) *!>öga$ta&e betrat/

mm JONAS QU ASTER

^,

BfW OLOF GROPMAN,

§Set* PETER ALFTIN,

PfrrJÜRAN HAMMERMAN

Bett JONAS GEVALIN

^,

»e ^ttnffige üälgtjnnare.

ß\(Vt fpfl« ^nbi'cföwdll fnart etta tjog af är/

jafl

^m tcrtfc

iftift i (ju

ftfram

fät gffttxi/

«touiu pä

enföl&jflt

>»(é/ Pott

tpcrtmcnt/rofl bfltrifnxi

j^waD

svilfos «stöPtn å<jt ifrä tt;té imßDcms ivär.

.Äcng

Song "Jun töen ftebje tbefj fötfie fitilba

fat:

åt

Od)

faft

iin

<o«bicf6wall tå litfont

Ida t Itiitn;

2)oct lief tbet utomlanoo (tg _mogna

fdrfrcar btnba

/ Silé

Drottning Ct>ir|tm

mot roat

emdnita

Qtona tat.

, '')

3<»9 tror/ at^tibtcFötwll

tå

ftcfen fåöan ftS'/

£tvat

af

ti)ct

dn t

bag |tn

brpga

fdnntng dacr:

Oct» tgcfé

tbet

baftoa

grunt»/

[)wat>

man töet dl»

rndnt fdgcr / 2lt

tbetta dtctiDc tbc/i tojcn'qtotftar bröt.

£drom/

famt annat mer/

(inö något ffrffmtt ftå

$Då tbefja blabcn/fom jag r£beno örofamt gtfjper/

SDleb fdtert

bopp/

at

alt bendget

atijcbt bltfrcct .•

2d

minnes/ tjmab jag fött/

od)

bmao

_mig

bugna må.

f£r anflag Itgne ® UD på bflf ocf få på (tranb:

Vet (efnab

flpte ftam

til

ffirt

ocb

©tabfené bdfta

/ 2ili£bct

©iåla=ro;

fom dt tbet albra nnifta/

Sil

tbejj 3 Sronan fån afJpQéStrans nåbe

^<

batib!!!

SofliejC Magiftratens

£i5rf<mima(ie Simare

SVEN B/ELTER.

fiåqntWm

Sil Niilofophicc CANDIDATEN, Jlmvfobfge

o

cl) c^ogldrbe

$ert SVEN BiELTER.

tDttfcrf flåba an tbe förra tiberö ipttnti

Oct> roacfcrt teckna up tbe gamlaé art ocb fpmte/

$bet ar en fåban faP/ för bmtlfen fljenna tib

§befl mdrba beberö lof meb ratta fdnneö mib.

$?an fet mar gamla fldcbt uppå tf)t fälten brafla/

%f)tt nu dr bara flog/ tW flenar/ gruö ocb af?a.

$?an fer f;ur böga mm ftg up til molnen flrdcft/

tytt marefen ligger nu af ålbrenä runor tdtft.

Qftan föfer fldber.up blanb mtlba trdn o$ (logar/

öcf) tber fom

åfermdn

^nu föra flna plogar:

0i/ buru fafla flott uppå tbe ftdden flå' tytt boflapö biorbar i fit gfåna bete gå.

CDton flrpfer måflan af tbe gamla baufai flenar/ ^, Ocb fanner få igen tbe forbnaö dtteögrenar*

görtpenflul bör mår tib (it mdrba loforb få/

Ocb för en fåban flit i fråmfla rummet flå- 4berrCandidat,3ba'n/ blanb anbra/ macfert letat 3 gamla giömmor/ tbef mi icfe förr ba metat:

0* mittra fntlles prof nog bdrttl mitne dti 0 _penna tbet ^{an mer} meb tiben fanna Idr.

(Sub latenter tib få flpta fram meb nöje!

Q3ubé rifa nåbe banb al oro fldbö afböje!

0å dr jag tberpå mi§ ^/ at man 0 bar ocb år

t\l ©ubö ocb lanbfeno tidnfl meb nöje rdfna får.

JACOB SIMON GRUNDEL.

*1 Pturtmum ReVerendo ^ac Clarljftmä

Philofophiae CANDIDATO,

Dn. SVENONI BALTER,

De Hellingia

erudite difputaturo.

TfGregli* ^decut

efi

iuftgne parentibtu

ermm

Dueere; vi* v era at furgit magis inclytu Uudist

Si rette ftudcas aternum gtgnere nomeny

Moribus atque imitere piis pia fatta Parentum.

ldjAmt tni Baeltere, DEOfic fortis habenas Inßettente, tenrs facilt genitore creatus : Strenuus hac vero fettart quando laboras^y dpprobat ecce tuos progrejfus UpfalU alma y Et (acros $ondet titttios ^ac dona Magißriy Qua tibi ut eveniant clementi Numine^, iisque

Rite fru't valeat multos bene, ^{comprecor^ annos;}

Quo decus id vigeat conßans, & ferior ata*

fußa Tuae aternum memeret praconia laudis,

BftdichsvaÜia die 27. Apr, Anni MOCCXXXIX.

His amoris ac bonoril tcftandi gratia

applaudebat

JOHANNES BOBER«,

Conful Civit- Hudkksvt;

5 il Auétoren,

§()en 9!ren>6rt>tge od) Jf)öglärbe .£>emti/

Philofophiac CANDIDATEN, crc SVEN BiELTER.

=Sr QEbart mncfra mercf/ min SBenn/

of

ttpcfet

Del) om mdrt

e^eljiitglanb tpenanbrabelen

ffrifmed;

©a rutlicjag,

fout Her/ Ipctönlian bdra

fram/

Del) flufle

mana up

bäfc'

®ubar ocl) ®ubinnot

3frdn Apollo til

De ittjo

midpetd

qminnot /

@om®trcfjamdnpa

trobt/ocp dro©Ealberd fram:

Sillen fot Iben Idrba tropp/ för tennfat

utof lager/

©om jag

i tancfan

batibt/ nu ttvungen Detta

tager.

2Bdrt Cidra

@obect)amtt af dbel

tdflan brinner/

Dep ®br |in foftetfon igenom mig

påminner

/ Sit tbet fd mdlfcrttent tben pebren minna

få/

©om©pliten

^ubitfswalb

at nu »ibSala

prtfadf

©amt af ©brt »vittra tvettför idrba merlben

»ifad:

3ng/ fab'bon/borbe

ju i

förfia

rummet ftd/

§aft dn td ©pffer min fin' fiiep

i

pafmet fdnbe/

jjag ^{/ utom} ndgra fliul ocp fojor/ intet fidnbe.

SSltr dmne

find pod mig' panmil ju

gammalt

fftifma/

.£>dr mdftejotbenfram

tpe

fotbnaldmpar gifma: «)

«») Sir iyir> bifffunnit reib lattbbrea'gm ocp ^{en (tor}(len

nar intil©öbevtjamn« redfira tullport/ et ®?enni(iio•SSen- tangelofen oreanliq fiorl/f/ femte åtfiifliaa anbta ölberbomd dfrecrtefreot/ famfbrreara« i©öbevpamn« SKöbfiufreaocbbt- (Ttifreaéaf Audoren i Cap.om

p3$bW{?<WW

gifmed/

JptVilb

titten (emnat

fwt

i

gamla Faxts-fym

^ -

SEfjet ät altfammanö

mit;

@4 länge

är i minne/

£»aö 2>anffené infall gtorbt oc& ©»enffenä

tappra

finne;

©ä

länge bllf»er jag tbe älbre fibrré liuö b);

J3»igär Ijan mig f&rbt/ fom

fjenont

bafmer

burit

grätt förfta föbjlbfiuttb/ _{oefj e»ig} trottet (murit ?

©äifrig

»ar

Ȋr fiab;

men

jag ®brt upfäf

finner/

3ag

»et ät

ingen

ting entot ttjen ftäricf bmtur;

©ont

lägar

i

<£l)tt bröft

för tig/ o

0ober£>am:t

^t

3 tänfeu

tnnan fort i ©»enfTer

trägt frambära 2&ejj

minne/ ätt ocbbprb/ tt)

bör

_Sl)r

Dubbil

äta /

©om »ära fiäber gier

tilbörligt loj

orb namn ;

Seiten/ fiäre/

glöm

ej bort ^{t at} lifalebé

beiTrif»a glet'

ortett

oep ofj &e!t <3elftwgalartbet gtf»a.

b) Faxes-pUQ dr i

gamla

Sifloricr/ bcfijntierfrgctt

äten

1398. od) be föl/attbe befant/ tö tfjet af be ®at (Ta mnejja» -v <•

bes / ocb tipbianbeé af »ära/ St '4;5- Vid. Difput. de

Heir. p._ zo. Uti urminnco tiber tjafmet tfetta tuarft et

2B3&'3^®2(^- 250?/fdfom Jfjerr Auftoren beivtfar ^t be¬

malte cap.om

@&>e'r£>amit $-x.feq.

ABRAHAM B&CK.

L N.

f.

CAPUT QUARTUM.

De

ürbe hudicksvallia;

Öftquam

in priori diflertationeea,quae

de Helßngia generatim dicenda fuére,

narrationc paulo magis diffufa comple-

xi fumus, ardliores jam calamo noftro

limites dabimus, _atque adeo intra llrbes manebimus,quarum in hac regione duac

omnino inveniuntur <, Hudicksvaüia & Suderhamma. Et illa quidem Septentrionem fpedans, utantiquitatis glo¬

ria prior, primo quoque loco å nobis conliderari mc«

retur. Solet vero nomen ejus varie fcribij nempzHudh*

\vicbz\vald, H*vdvykz\vaidy Hudtoiksvall, Husvall, Hudings«

vald a) ^, Hudixval immo Hudicksvall. Quae ^res appella-

tionis illius cauflam & originem primam inveftiganti

difficultatem aliquam parit. Quam faciletamen tollunt

urbis hujus monumenta & privilegia, unde non tam conjicimus, quam certo ftatuimus, natum ip(i nomen elfe ex duobus Paroeciac Tunenfis pagis» Hudick &Vallent

H quorum

a) Conf.MART. ZElLLSRl Defcr. Sv.f^. 10. loj.ANDRm

SURSlDefcr. Sv. p, 36. Scribiturquoque Hundingsvald^» ab

iis videlicet , qui vomen ab HUNDINGO, Upfali<equondam Eege^ deducunt-y quemadmodum teftatur PALMSKIOEEDIUS

*n [chedis Mfcr.

fl ) o ( H*-

quorum fundos &

poflefiiones

urbi condendae

antiqui-

tus fubje&osnovimus b). Spelbåt autem pagus Hud¬

ick meridionalem ^montts illius & collis partem , qui Hudicks-berget & Hudicksbackan dicuritur, (itus ad borea-

lem ripam amnis Horn-an, qui å palude Tunenfi profe-

dlus, in finum minorem> vu\go Lill fiarden di&um, aqua$

fuas ^exonerat. Quo in traftu prata quoque Hudicks-

tachter vocata, adhuc remanent. Hinc ipfam urbem å

GAROLO IX.Hudhxvijkz-Stddfalutatam ex literis ejus di-

dicimus c). Pagumvero alterum,Vallen di&um, meridio-

naliripac amnis Hörnan finitimum, commodifiimus inträ collem, in quo templum urbis vetus exftru&um fuit,

fitus commendavit. Inde _quoque urbem aliquandoVaU len, & finum majorem Vall-fiarden majores appellarunt.

Quae autem fit vocis Hudick poteftas & fignificatio^,

tion adeo eil di&u facile. Eam vero inquirenti mihi

non aliena omnino vifa eft conjeftura, quam ex Mfcr.

Viri Adm. Rev» Mag. OLAVI BROMANNI ^, Praepof»

Hudicksv. Iaudatiflimi > haufimus , nomen fcilicet H*- dicke ex Hudick f. Udder quod Neptuno quondam nomen

fuit> & Scythica voce Eij ^, infula » derivari pofle, ut adeo Neptuni injulam fignificet dy Vocabulum autem Vaü_v

b) Vid, Li^t*Regis JOHANNIS III,A:oij£j.d.yDec.§. t.

i) De anno /6o?„ d, zo, Maji. d) Pagus bic in monumentis quidem antiquis Huctwik appellatur^: unde forte cuipiam ori- ginem ejus ab Udde#Wiky?»*,^#4/?Uddonisfinus, arceß'ere pUcueritJ id quod per nos licebit. Modo attendatur, quod

loca vicinanomen non Hudwik,fedHudick,utpote Hudicks- bacrget, backan # tzechterne, bodienum retineant, Quod

autem nomen proprium Udde in Svecia antiquittu ufitatum fuerit) non agre comprobat runicum quoddam Oelandin ^monu-

mentuminparetci^a Wekelby, in quo nominatur £IM * fil>l 1

üfll I b,e,SibiUddonis filius»vid, PERINGSK.Aittartalp,iz.

4M ) o (: » H

Vall, cum antiquo ^Follur, campum atque planitiem,

IFall f. SUttmarck denotat e). Unde fi cui videatur //#»

dicksvaüiaNeptuni valium nominanda, ubiinfulam pariter

ac finum fuum habuerit, non admodum nos refragabi-

mur. Quamquam diffitendum non fit ^, ipfa urbe anti*

quius hoc nomen efie, & ante eatn quoque natam,tra-

Aum hunc Hudicksvallia titulo innotuifle, id quod exli¬

teris Regis JOHANNIS III. manifeftum _{eft f).} A fterU Ji confidcratione Etymi ad fe nos ipfa jam urbs vocat ,

qu2e cum duplex fuerit, bipartitam quoque curam no»

ftram poftulat, adeoque de ireteri illa primo loco dice-

mus, å cujus demum ruderibusad junioremy non fine vo-

luptate, dein accedemus.

SECTIO PRIOR.

De Hudicksvallia Antiqua.

§. i.

Ttmpus &

ratiows

oppidi fundandi aperiu

Nemini, in patriis rebus vel ^parum verfato, igno-

tum efie poteft, quanta, tempore GUSTAVII., Birkar'

lorum aJ frequentia ^, cum ceteras, quae ad feptentrio-

nem funt _, Sveciae provincias, tum quoque Helfingiam inundavcrit, qui per terras iftas cummercibus ubique

Hi _commean-

e) FERELU Index lingua Goth. conf. SPEGELS Gloflfa*

rium Sveo'Gotb. invocab. Wall./>• S49» f) Dat.ijgz. d. d»

Febr. ubi verbafic jacent ; Staden skall bllfue widh Hwd-

wijkzwald. ^{a ) Prafat. ad LL. Dal. ita habet: Birkekar-}

larkallades theKöpmån fordom i Wåjter-Norlanden fu*

to &C. item Praf. adLeg.Bircenjem: Ochaf fådant (wm-

pea Biaerck mercatura)hade Birkekarlerne i Wefier-Nor- landen fitt nampn , fom i Konung Guftaffs den förftes

Hiftoria kunnige

åra.

54

495 )

o

f »

commeantcsV vagis &

intempeftivis amnia commerciis

turbabant. Unde cum plurima

jncommoda nafceren-

tur _, aegre id

ferens

,

& juftis querimoniis commotus

Kex GUSTAVUS l.> circumforaneam gentem , lato ea

de re edi&o, coercere, fed

fruftra

tonatus

eft b). Quod

animadvertens JOHANNES III. Rex

Sveci<ey

ut

furti-

rum illud nee legitimum mercatura? genus

facilius tol-

leret, prudentiffimo inftituto

Birkarlos iftos juilit,

ut adjundis

opificibus, in

certa

qusedam loca coirent, &

exftru&is emporiis in ^commonem

quandam & ftabilem

focietatem coalefcerent e). Pritnam itaque omnium

Hudicksvaliiam novorum civium numerus

implevit.

Huc enim> quotquot in

Helfingia verfabantur, Birkar¬

los fe conferre, & publicam ^, urbe condita,

fedem fi-

gere,

juflit JOHANNES Rex Anno ijgo. Quod

cum

grave pnmum

eis vifum eflet

⁷ per

legatos priftini

mo-

ris libertatem expetierunt. Rexautem

in fententia

ma®

nens, fua illis au&oritate

prsecepit,

ut mature

urbem

exftruerent: fore alioqui, ut peregre milli in devi&is

provinciis & vacuis urbibus laborem & induftriam fuam

confumere neceffum haberent. Sin Regis mandato ob«

temperarent r

optimis fe privilegiis

atque

prserogativis

effe&urum promifitj ne eos

obfequii rftius poeniteret

Hinc

b) Uti apparet exprafat. ad LL.Dalicas. Conf* ER1CI

TEGEL Hiß. Gußavi /•pars i. p. 146. c) Nec tamenadcta-

vum fedente GUST. ADOLFHO5 bis mercatoribus caruit Nor- landia, quod exfiatuto ejus de mercatura fHandels-ordi-

nance) A:o 1617. d. 11.Off.§.y. optime evincitur« ConßWL-

DEKINDI Hiß. Guß- Ad.p. 416. d; Ex literü JOHANNIS

III.ad PratoremRegium inHelfingia Jabannem RiuggA:o15$o-, d.j-Julii datis, h<ecpercepimus. Hac ettam ratione coegitAn-

germannos ad exßruendam Hernofandiam ^y ut

liter

a ejusdem

Regis ad Jobann emAndrea d.3,Junii. ^16$4*indieant. vid,Iri-

piL documenta Hernofand,

-m > o ( ss Hinc parrtirti

minis coa&i, partim fpe & promiflis exci-

tati, urbis fundamenta pofueruntA:o

occupatis»

quos regia

ipfis munificentia conceflerat, urbique

con-

dendae certas ob cauflas dicaverat, pagisHudick&

Val*

len. Erenim finus major, feu

HudicKsvallenfis,

oppor- tuniflimam hic navibus ftationem praebuit, portumque efFccit, cui parem in

ceteris Norlandiae emporiis

aegre

inveneris. Unde, _per fretum,

verfatifi

ponte

conjun-

ftum, (cui fuceedensfixus

adhuc

tamen

Windbron auditj

in minorem iinum dejatae näves, atque ad

litus urbis

appulfa?, a ventorum

injariis tutifiima quiete frue-

bantur. Jfthmum prscterea, ubi novajam

Hudicksval»

lia confpicitur,

&ab

ea

inprimis

parte, quac

Orienten!

fpe&at, majores quoque näves

olim admififle oppidani

fenes, quibus ex aetate

ipfa fides eft,

narrare

folent efi

Nec minus opportunitatis

campeftre iter habebat, fiiqui-

dem viar. regiae, quibus a

Meridie, Euro & Septentrio-

ne itur , in foro urbis ^, Kiöpmans-torget

di&o

^,

velut

communi centro unitae, concurrebant.

Accedebat ad

fitum commendandum, quod amnijHörnan

mediam

ur¬

hem interflueret /).

II.

De

Privilegm & Commerciis UM»

Nondum novam hane focietatem certis

privilegiis

Rex JOHANNES inftruxerat i

fed

tantum

immunitates quasdam eidem in ipfis veluti cunis conceflerat, ita ta¬

men, ut majores aduka

exfpetfandas haberet,

cum prae¬

matura mors eum, regn o rebusque humanisereptum,

hcc quoque falutare

eonfilkim perficere prohibuit. Ita-

H _} que

—'—*" ' * " ™

e) Conf. dijfut, de mari Baltico p, qp,

f)

Ore

p/e-

bisfertur, confiliurnprimofuijje,

urhem

in

li

tore

meridiond»

lifinus Hudicksvallenfis ^,

fundum prvbentc

gtrete

i

4

Idenkr

^,

exfiruendij quod tarnen

effeftu earuh\

]6 °m ) o ( Mb*

que datis ab

illo immunitatibus, A:o

ifgi.

die

vi.

Febr.

loco privilegiorum, ad ^tempora

CAROLI IX., uteban-

tur, quarum praecipuas brevker jam

luftrabimus.

Primum itaque iispermiferat» ut

certi quidam fun-

di rufticani & traduspublici, communi ^antea

regionis

ufui infervientes, (vulgo /Hmtnningar) areis armento- rumque pabulo cederent.

Deinde ab omni tributorum

genere, per fexennium immunes

fecerat. Tum

quo- que plenam iis cum indigenis pariter

& exteris, fimui-

que in omnibus legitimis portubus,

commerciorum li¬

bertärem indulferat. Practerea cum officinis ferrariis

merces fuas permutandi

facultas iis data. Ad haec

con- ceffum, ut in _portuHclfingiae

auftrali

(Söderhamn) mer-

caturam inftituerent > itemque in Mcdelpadia ^, cujus

provinciae rufticis mercatoribus infuper denunciatum

éft, ut,(i mercaturam exercere vellent, Hudicksvalliam

fe conferrent ₅ aliisque omnibus interdidum, ne cum

Helfingis & Medelpadis fc

commercii

jure

mifcerent.

Porro _, ut opifices varii domicilia

heic collocarent, juf-

fum. Dehique, ne cui liccret unam vel plures areas oc- cupare, nifi cui decretum

eflfet

fixa ibi fede manere, eas-

que, inträ annos libertatis ^, dignis acdificiis ornare.

Ppftremo, ne cui integrum

eflfet,

urbem &

priftinos

lares ante relinquerc, quam manfionis

ibidem diutur~

nitas libertatis tempus

aequallet.

§< III.

Continuatfo

prioris §.

Üt autem ampliora adnuc nova

urbs incrementa

caperet , majoresque tota etiam

Helfingia frudus

per-

ciperet,

Hudicksvallenfibus,

quae

maximi femper

fieri fplet, merces fuas cum diffitis quoque & exteris gen- tibus communicandi facultas, _quam fiapuU vocant,

fpeciali

diplomate, dat.

Holmiae die

f. Apr. ifpo., a

JOHANNE

Rege clementiffime conceflfa

eft» Sc his

qui-

dem

***)<>(**$. n

dem conditioniBns _{5 ut} poteftatem haberent ad bmnes

in maris B-ahtet confiniö fitas urbes navigia mittendi, afferibus variique generis ligno onerata: inde veros praeter frumentum ^, nihil reportarent. Höllandiäm>

Galliam & Hifpaniam uti navibus ^, quot potfent, ad*

irent; non vero urbes freto Orefundico vicinas, ut»

pote Stadam ^, Hamburgum, ceteras. Ut in transmari»

nas i1las regiones non nid ligna exportarent, eaque

cum fale , vino & aromatibus variis, quibus noftraca-

fet terra _, permutarent. Efculenta denique ^, obfonia

& res adipales, aes & pelles ut patriis folummodo ci~

vitatibus vcnderent.

i. IV.

H/ßoriam

ejusdem ren

exponiu

Cum Suecano imperio praeeflet CaROLUS IX®,

cives Hudicksvallenfes, miflis nunciis,

fupplici ab

eo prece impetrarunt , ut certis,

qualia dari tnunicipiis

folent» privilegiis munirentur» Data ea Holmiae Al®

'\6®ud. XI.Julii & cottfirmata hunc in modum: Uti jurc

legibusque municipalibus

uterentur.

PagusRudkk

cum praerogativis eo

pertinentibus 8c reliqui

terrarum tra&us, qui antea civitatis

fuiflent,

uti in pöfterum quoque eidem

fubeflent» Uti pifcatum in infulis Bölds»

'én 8c Agon inftituerent, Ted annuos

ßmul

reditus lito®

ribus injun&os in publicos ufus

folverent®

Ut

ligna

⁹

domeftici ignis & foci alimenta

fqtura, in infula

^G*c»

kerön caedendi poteftas effet.

Reliqui

autem

infulacpro»

ventus ad Praetorem Regium pertinerent. Praeterea ^,

ut cum Germanis, aliisque exteris> exceptis Lubéca &

Riga, dum

in focietatem

cum

Svecis redirent, mariti¬

ma commercia inftituere liceret: idque taiiidiu^* donec

civitates hac de re inter fe convenirent, certaque de

ea

poftmodum edi&a fierent.

^

n 4M ) o (

H*

In comitiis

Norcopenfibus,

A:o

ido4.d.xx*Martii,

jus

ftapulacNoftris nonconfirmatum modo, Ted audum

quoque

ett & amplificatum, ita

ut

ad inimicas

non

mi¬

nus _, quam amicas gentes

commercia fua extendere

^,

omnifque generis merces,

frumento

excepto, vena-

les habere iis liceret. Eam vero libertatem iis CARO-

LUS Rex indulfit, ut menftruos fumtus, quos

bellico

apparatui per

triennium impendere tenebantur,

com- penfaret a).

Neque in

comitiis Oerebroenfibus A:o 1^14?

per

ftatutum de certo mercandimodo latum, (Handcls-Or-

dinance)pra:rogativa

haec,

exteros

fuis navibus adeundi,

Noftris eftademtaj fed usque eo

permiffa, donec ali-

ter ea de re S, R.M:tas ftatueret. Interealignum, acs,

picem, coria

& febum, exteris;

cetera vero,

ad vi-

dum & amidum pertinentia ^, & pretiofas

pelles,

non nifi Holmenfibus incolis vendere integrum eis erat b).

Anno fequenti eadem quoque

illis

venia

foris navigan-

di concefla eft. Et GUSTAVUS Rex priftinam eorum

navigandi

libertatem confirmaturum fe dixit, eacondi-

tione, ut tres acdificarent bellicas ^näves, ita paratas,

ut, urgente fic neceflitate,

jufto foenore

eas

condu-

cere poflet c).

§. V,

d) Conf. literas Regis CAROLI IX• tel

HudicksvaUenfet

dat. Norcop.A:o 1604*<*• 20. Mart. §.y, 6. & Borgcrskapets bewiljade hielp ^, dat. NorkiÖp.d. 22. Mart. 1604.

vid. Viri

Amplijf. Dn.ANDR. ANT.STISRNMAÜNI

Riksdags beslut,

fub hocanno, b) Örebro

Handels-Ordin.

A:o 1614. i, co-nf. IPIDtK, Hift. Guft. Ad. pars 1.p. zt4. 217. t) Kongl.

Majrts Swar på Hudicksv.borgares

befwår.

Dat.

Waßby

gtird d. 24. Febr. 16ij.

4M )o( «*•

§. v.

Rem eandem examinat.

Inträ ar&iores jam limites

coérceri

ccsperat

illa

£

qua; ceteris Norlandise emporiis, utpote

Hemöfandi*,

It1.1borg£, & ^cum Hudicksvallia

communis fuerat

.commerciorum libertas. Iis enim , quin & cctcris

iri

Nurlandia exftruendis emporiis, A:o 1617.

omnis

mer-

ces peregre ferendi venia in

pofterum afclata eft: idque

tantummodo permillum, ut mutua inter

fe commercia

exercerent 5 extra Norlandiam vero nullibi, nifi Hoi-

inia» näves fuas exonerarent, & merces ven um expone-

rent. Erat tunc in eodem metu, eandemque fortem

timida exfpetftabat Hudicksvallia, cum

mira quaedam &

otnnino lingularis gratia Regis

in hane noftram exfti-

tit Cum enim ceteri civitatum Legati poftularent,

Ut eadem in pofterum

Hudicksvalliae,

quae

reliquarum

urbium conditio eftet b), ipfe in fe Rex

patrocinium

ejus clementillime fufeipiens ^,

priftina Hud<kksvalJiac

commoda vindicavit, & antiquam ei foli prarrogativam integram

confervuvit c). Quod ipli benehcium, pariter

I & ^cete-

a) De univetfo hoc negotio vide

Handels-Ordin.

*617.

d.

il* Oci. Pracipue notari merentur verb* §» 4.

Dock hafw^

Wi] för fynnerliga

orfaker skull tillåtit

, at

Hudwichz-

S^alldzboerné skölemåge fegla utblendes med

line

egne Skiepp, och

Godz, ehwad för Godz thet och helft

wa-

rakan«, anten åtandeWaror eller annat,doch med

defc

fe förord, at Skieppcn åro deras egne, och at

icke nå¬

gon

uthlåndfk hafwer der

^part

uthi 8cc. byiPIDEK. Hiß.

Guß. Jld. 1. c. p. 423* c) IVlDEK. I. c. p. 426. Übi b*c hit*

bttitur verb^a:Hwad Hudwikzwaldz Seglatzwidhkommer,

det hafwer H.K-M:t förft fåkringskrifwit och limiterar,

at det dhem belwarligit ^nog

faller, ©ch måfte fulier n.^i-

.. . fte de-

4M ) ® ( H*

& cetera« prarrogativas Confirmavit Auguftiffimus Rex

GUSTAVUS MAGNUS _,

privilegia

hujus urbis ftabi-

liens A:o \6.o. d. _7. Sept. ^, quo ipfo immunitates ei å priltinis Regibus conceiTas, ratas

eile

juffit, atque ut ei

cum exteris commercia, propriis navibus, juxta publi¬

cum de mercatura edidum d), inftitueret, permifijt«

Cetera _, quar de privilegiis dicenda nobis fuperfunt,

mentioni de Hudicksvallia Nova, ad _{quam ea}pertinent,

refervamus.

§. VI.

Commercia in Jumwam

redigit.

Ex his, _quac diximus,fatis patet, quam

fuerit Urbs

noftra commerciis olim celebris, quamque iis domi pa»

riter St forisfloruerit. Tefhtur hocipfum ANDREAS

■BUREUS,his verbis: Civitntem habet ^Helfingia^ Hudingt- tmldiam_, cujus cives, cupri, butyri, febi, ^cariorum, pel»

Ii^um_j picis, ^refind⁷ malörum7 trabium ^, affrumque akiegno*

rum tnaximsm copiam in externs nationcs träns ortnnt a)»

Cui album addit calculutn MARTINUS Z: ILLERUS, ita loquens : HudingsXvald regionu Uelfingixcivitas, cujus

tives cuprunty butyrum, febum, coria^, pelles, picem, nam _, matos, trabes & aßeres abiegnos incredibili multituéi•

ne in alias regionesdeportnnt b). A prlmis enim Veluti ^CU-

nis ignota, ut vidimus, litora pctierunt, St

miflfas

éjt>

näves ultra viginti 0i non exiguö fåne lucro onulhs,

domufn fte deles alt Godz gå lijkwål hijt på Stockholm^, fåfoir»

andra Norlandz Ståler. Men at H. K M:t det alldeles skulle förbiuda det tillåter Hudwichswaldzgoda lågen¬

het intet, få och den nytta Rijket af famma Stad, hwar Seghtzen

Gliedes

brukis, kin hafwi.

ä)Conf.bujtis § not a), a) Dejer. Svecia p.fd.yj. b) Defcr.

Sv. p /#7. Conf.PAUL GOTHIHifl. Arft.I._i.p.$+- c) ReUtio Magißr. Hudieksp. ad Comitem Dablbergiumd. /#. Lee. i6po.

•tt5) o C Hl» <5*

domum reduxerunt. Praeterea ad omnes Sveciae civita-

tes hber illis aditus patebat d): cum officinis quoque ferrariis commercia mifcebant c). Rufticis Norlunciiae

cum folis ejus regionis civibus cadem licebant fj. Nec alns, praeter Hudhksyallenfes ^, ante exftru&as Suder- hamniam & Sundsvdliam, Helflngia & Medelpadia pa- tebant g), fct quando de condenda primum Suderham«

nia rrunduta dedit RexGUSTAVUS ADOLPHUS,fimul parceciis Hellingiac, quae inträ IV. vel V. milliaria Hu«

dicksvailix adjacerent, injunxit, ut ibi expoiitas mer-

ces vendcrent, & infuper civibus Hudicksvailias ^paroe-

ciam Alpen ut depolircriumconctflit b). Qmbus rebus fcidum eft ; ut brevi mirflice au&a haec urbs fuerit Sc

amplificata.

§- VII- De

Itrnflo Vrbk*

d) Cof/f bujus ftftionis §*z. ej Handels-ord. i6iq.d.ie,

febr. §,i WlbLK.Hiß. cit.p.116. f) Handels-ordin.

all aln ogen i Norlanden skal

härefter

^wara

förplicktat

at kiöpsLga blott

och allena med fidfwa borg^rskapet

där i Norlanden. /-) Conf.bujtuftttwnü §.z, b) (enfiy

mAtii trivUtHndUksv• ÅGufi,44*

Till

dett

W4 ) OrC 1^-

Ha^nus Ita in defcriptione Hudicksvallise verfatf'

fumus, ut quae ejus fuerit excommerciorumamplitudi-

ne veluti externa Felicitas & praerogativa ^, oftenderi-

mus ; jamadea, qua;intus illam ornant, veniendum

eft. Qux inter templi primum mentio nobis eft f cien-

da. Statim ab urbe condita, piaRegis JOHANNIS cu-»

ra facram ei aedem deftinaverit, _{eamque ex} lapide,non,

quod civibus placuerat, ligno

futuram

a) Ei itaque

exftruendac vecfigal omne, per fex libertatis ^annos prae- ftandum b)y & partem infuper decimarmn eccldiaftica-

rum (Kyrkio tionde) confecravit. Hellingis praeterea

injunxit ^> ut ad ftruduram templi centum quisque late-

res conferrent O. Poftea autem A:o iypi. profpiciens

animo Rex, fore aliquando, ut reli&ofuperiori tra<hu, antiqua urbis fede, ad inferiorem locum, feu ifthmum,

ut navibus opportuniorem ^, ubi nova jam urbs confpi-

citur, homines transirent, confilio ^mutato, fumtus o- mnes antiqua;

urbis templo

deftinatos, ad hodierpum

1 exftruen-

fempte

hafwe

Wij dem och bewilligat, at de Sochner

fom på fyra eller y. Mijler når Staden hggia, fom åre Enånger, Nöthånger, Tuna, Forfia, Hoog, Norbo, Biöråker, Dilsbo, Berghö, Gnarp, Hermånger, Jetten-

dal och Rogftadh Sochnar, skole wara

förplichtate,att

föra deras Godz och Warur til Staden, och dem der, och icke ^ur Landet någrom androm förfålja, fomGård

emellan draga och landzkiöp drifwa. Till dett fierte,få hafwe Wij och efterlåtet them, at de deras nederlagh medh fine warur utiAlpta hafwamåge,doch få, at un¬

der dett skenet de intet landzkiöp drifwa och handels

ordinantzien öfwertråda, andra Stader til meen och förfång. a) Uti teßantür Regitliter* ad Helfingos de ^tem- jtloHudicksv.A:o 1583. d.8* Febr. b) Diploma Regium adci-*

Ves Hudicksv. A:o ij8z. d. d. Febr. c) Liter* Regis ad Jahan%

Biugg ijSj. d, S'Febr, §. ,quade re etiam liter^di dedit ad

QelfingQSsVid*»Qt, a^

<m> o c ^ st

fcxftruéndum contulit d)K Quo pa&o prifcae urbi bafi- lica, ligneis traHbuscontexta., néque

iuis

tarrten orna- ir.entis carens,fuffieere efl: vifa., quae proindeA:o 15p<5#

cie xx. Apr. exftrui coepit, die autemxx. Aug.ejusdem

anni confummata & fveto ritu dedicataeft ej: Pateb*t

ca in longitudmem ulnas XLVII- cum

dimidia, in läti.

tudinem vero XVII. Altitudo XXXIV. ulnarum fpatio

emihebat. Unica janua , ab auftrali parte pofita , ve- riientes admiferat : quorum oculos

fuggeftus & tabula

altaris, lupra quam Organum pneumaticum,

artificis

induftria politum erat, optime

pafcebant /)• Hoc in

templo facra deiride peraéta funt, aliquo

etiam

tempo¬

re poftquam ad novam

Lrbem inigratum eft,

^usque

ad

annum 1671. j tum enim novum fuccellit. Manlit ta¬

rnen ptiftino adhuc loco vetus

illud> ad An.

1718.

d.

17. Apr., cum jubenteRege CAROLO XII. g)> novam Hudicksvalliam , ad Trivialem» ut diatur, Sehoiam

condendam translatum eft bJT

I 3 £. VIII*

d) Litern JOHANNIS III. hac de re, A:o159i.cl.iQ.

nit. e) TabuU mentionemfaciunt fchedn Palmjk. , quapen- debat in antiquo hoc iempto.^y hnjut infcriptionis: AnnoDo-

niini M.D-LXXX.il funderades Kudwijkzwaldz Stad*

ThenXVIII. Auguib

blefwc

Borgarne edfworne. Anno

Dom. M. D,XC. VI; den XX.April-begyntesKyrckebyg-.

gningen. Den XX.

Augulli på famma år blef

Kyrckiuii uplåten, och forfte predikan der inne hållen af Prowe-

Ren Dn. Erico Magni,fom ladan AnnoDom. M.DC III.

blef Paftor i famma Kyrkia.

PMdikan

blefhållen afden XC. Pfalmen. f) Suggeßus, qui httjus ecclefix ufui infer- viebat, A;o 167z.in afum Saceüi Agoenßs emtus tß. Tabula

vero am, infra Organum pneumaticum in novo templo Und*

icksvallenß, ccnßdi poteft. g) Dat.Londini Goth. d.zo.Marc*

1717, h) De Pajloribtis hujus templi> %/idejeitionem poßeriä*

vemhujus capitis, §. Ilh

**

4H

)ef»

§. VIII.

Curiam, rww Urbis

aäparatu exblbst.

Quac fucrit olim curiac facies ignoramus;

M

conftat , Regem jOHANNEM ei quoque exftruendae

certos fumtus dicafle a). Ex Mfcr. etiam nominati an- t,eaViri laudatiftimi Dom. OL. BROMANNl didicimus,

in parte

urbis auftrali & vicinia fori, Packar-torget ditt»,

finusque ci

adjacentis litam fuiffe. Urbem

nerrpe me-

dius amnis, quem

praediximus, in duas

partes,

Meridia-

•alem&

Scptentrionalem diviferat. Haec iterum in mi¬

nores alias, vulgo quarter,

fecabatur, tfier

i byn, IFa*

ßer i byn, Söder

och

Norr om

ån

^,

& Sw alar

ne

didfcas, qui-

bus forum Kibpmans-torget addimus.

Illa pariter

certos quosdam

vicos & minores regiones compl^&ebatur,

quarum

nomina praecipue fuerunt: Fly, Söder i B tekan

& Kyrkegatan, Et hac

in

parte^ praeter

curiam, templum,

quoque

in edito colle pofitum eminebat. Nec praeter-

eundaheicacdestemplo

vicina,& publicae inftitutioni fa-

crata,inqua praeceptor unus

difcipulos docebat Ut adeo

antiquac

urbi, licet medioeri, nec fua plane decora & or-

namenta defuerint ,

quamdiu fuos illa incoljs aluerit.

Sed adolefcere vix coeperat, cum

cives

^eam

deferer^, &

alio migrare

coa&i funt. Aqua enim quotidie diminu-

ta b) fretum, quo

linus

uterque

conjungitur, ita

_mum

de-

a) Litera Johannis III. A:o ijSt.

d.

6.

Febr. Och til

taflf för:ne fex åhr komme

till aend

i,

Tå sk dl fame tull

leggas udj

förwaring,och feden anwndis til StadzKir-

kans, och accifenn til

RåizftufFes

^,

Tullbodh, och

an¬

dre fådanne Stadzens

husbygningar. De magifimtu ^vide

inf^tuSeftion poft. §. V.

b) Quem sdmodum adhut fit i» fe-

jptenrrionalibtw locis. Nam

loca,

qua

ante LX~ annos aqua inm

undavit, agrorum cuItor es, noftrojam avo,

fuu demt tiuntur

falcibus.

Secundum calculationcm

au

t

em

D:m BROMANNl a»

qua heic, per L. annos , tresquartat

ulna diminuitur, C'onf9

URB, MERNESBefir.

fr&g.p.

ff.

fa *87*

•m ) o f s# >*j

muäri deftituit,ut difficilis _per illud navibijs via_pateret.

Qua neceflitate compulfus GUSTAVUS ADOLPHUS Kex, A:o 1611. r), ad ifthmum , paulo meridiei _pro- piorcm , & å priori fede CCCCXL. circiter orgyas di- fto.ntem, lares transfcrre julht. Aitas it.que Hudickval-

liac veteris XL. annorum fpatio circumfcripta ^> in hoc Regis de migratione mandato ddiriit. Adhuc tamea

qujedatn ejus rudera fuperfunt & veftigia, utpote cae- miterium, ejusqueporta, cellulae, _putei, phteac acdium-

que area:, quarum maximam _partem, feminis & legU-

ninum proventu fecundam, fuisjam necellitatibmno*

X& urbis cives fervire fecerunt.

SECTIO

POSTERIOR.

De

Hudicksvallia Nova.

§. i.

Situm

bujus Urbis dclineat,

DEftitufam

^ros _quoque

^a civibus fuis

_jam relinquentes

veterem HudicksvalJiam

ad novam ibi-

n us_t & in ea aliquantulum commorabimur. Eftvero

ea loco admodum oppurtuno (ita, ut paucaf hoc ipfi nominepares in NorLrtdia invencris. liihrhoenim im-

pofita eft, qui in longitudinem fatis _porreftus, aqtfis

Metfi-

c ) Liter* ejus d. 21. Maji lézz. fis habent ^.*

Gulbif Adolph

&c. &c. Göre wetteritgit ..it

cftvT

Wij

hafwa

befälet» at HudwichzWaldz Stad skulle till _»opi bygges,

få at de fom uti den indre Staden bon, Skulle alle flyt¬

ta til then ytre &c. Hot tamen mandatumyrtUs ww

ejjy*

ftui datum eß, ^{quam anm}1649* & ftquenttb*** 1

*R5 ® C i#8

Meridiem vérfus & Aquiloncm undiqué

cingitur,

ir^

terjefto freto, quod pontc fuperatur. Praeterea com- modam heic fubinde navibus ftationemprscbetfinus Hu- dicksvalliam alluens, II pulvinum (Långrefive/e» ) ex-

ceperis, XVIII. XX. & XXII. orgyarum altitudine op- portunus rf). Näves hic, ad crepidinetn

appulfae, ^fine

ancoris plerutnque quiefcunp Hacc ipfa

fitus

praeröga- *

tiva effecerat, ut, ae manente quidem veteriHudicks- vallia, hic vacuus plane incolis locus

fuerit,

fed eo etjam tempore hominibus non paucis

frequentatus.

Kam initio quidem, cumjaéta antiquae urbis fundamen-

ta effent, ut hane communem libi quisque federn eli-

geret, JOHANNES Rex edixerat: poftea ^{autem, per-} fpe&a alterius loci Opportunitäten qui maximam na- vigantibus utilitafcem praeftabat, non live gravi

confilio

fententiam mutayit, & libertatem non folum , quem

quisque vellet lo'cum occupandi

indulfitj. fed

eorum quoque lludium Jaudavit, qui vicinas freto, cujus farpius mentionem fecimus, fedes fixerant.

Ubi

du-

as limul aedes exftrui juflit, unam ve&igalibus pen- dendis, alteram merfibus ponderandis fervituram by.

Qua dexauha in fuis quoque literis Reges ipli inter/»-

^eriorem urbem &inferiorem difcrimen

fecifie

leguntur

|T

.

% ^.£• IL

De

Vrivuegiis

& Commerciis,

Vi ftatuti A:o 1617. lati, liberam urbs noflra na-

vigationem exercuerat ad annum usque 16\6, d.x.Mar- tii, cum Regina Svionum CHRISTINA anguftioribus

illam limitibus

circumfcripfit,

a) inträquos adfrucma-

nerc

rf) Vid. Difi. deMari Baltico _p. 27. b) Litera Regi* d^

90*Junitijfi. c) Conf.lit cit. & §.pr*ced. not. c)

a) Conf Prhil, Holmen/ta A\o 1636. Å/0. MArrt Seg«

jatsord. dm 10 Nöp*