Mag. J FL

/I

D. D.

observationes philologicae

IN

J A C O B I

CAP. 111: v. /. - 6, Quas

AP PROBANTE AMPL FA C. PH II.

pra:

si de

Mag. J FL

A N N F

[i

Graec. litt. PROF. Reg, ^et Ord.

PRO GRADÜ

BEFENDE T

S

VENO YCKENBERG,

OSTROGOTHUS.

IN AUD1T. GUSTAV. MAJ. D. XX/. ANNO

MD CCL XX lX.

UPS ALI-®,

APUD Jon. edman^ direct. et reg. Acad. TyPOGR*

\ •-

Podquam

^{ratn fidei,}

^Tacobns

^{& mukiplici}

^cap'fe

argurnenrorum

^{Epidols II explicuit}

adparatu

^nafu-

^o- ftendit, earn ut morfuum cadaver eonlidcrandam ede,

nifi bonorum opertiro frequenti comitatu ftipata fuerit,

«osque adeo fälli fpe, qui aSia ratione, quam fide, mo-

rum probitate fuam prodente vstam & efficacitatem, ju- flifkationis grau a ro qusrerent; äccedit cap. UI ad aliud argumentum, non parum utiiitatis adlatururo illis, qui

fine lapfandi periculo Chridianae vitae curfum conficere

velint. Exponit autero intemperantis lingva? vitia,ejus-

que frenandae

necefTieatem,

adrepta occadone ex intem- pedivs, ^qua: Inter Chridianos tunc forte invaluiflet, cu-

pidirate

publice docendi

partes fibi adfuroendi, fxrj, inquit

v. i. 710KK01

yhs<Be é)$c&<TKocÅct.

Quibus quidem in ver- bis 3FZA exidimat ^Jmo-kocåocv nomine non intelligi Ficcle«

üx Dolores, led cenlores, hoc eft, qui faduofa & cen- foria gravitate, aliorum carperent mores, fibi judo plus indulgentes. Nec longe ab illo difcedit HAMMONDUS;

ådccaKcchtjs' enim apud racobum, elle dicitChridianos Ju- daizantes, qui non contenti do&rina Chridi & Apodolo-

rum, Judaicos ritus in ecclefiam invehere volebant,

damnanfes fecus fencientes Chridianos, tamquam tt«?#-

ßccTccs, Legis violatores & fransfugas. Verum ncutra

harum expiicandi rationum fe nobis fatis probarepotuir:

non enim dicit: /x?) ylve<Bs

^cco-kxåci,

^{uti didurus} omni-

no fuidet, Ii illos adlocutus fuiflet, qui temere

ufurpant

roagideriuro & audoritatero in aiiss judicandis & repre- henctendis, auf fpeciafim Judaizanfes illos Chridianos, qui

damiia&a&t

rede

fentientes

Judaicosque

refpuentes ri-

A 2 tusj

a ( cS?D

<Bep ) 4 v

fcu!_j quum talia perpetrare omnibus inderdichim efle de- buerit. Sed quum dicat: y.r\ 7joXXci

ßi^tday.uXoi

yiveods, ^ne'

multi fitis Do&ores, rnanifeftum eil, quibusdam rS

ÄJos-

cv.siv potedatem permifiam voluifie Jacobum: _atque ideo

illos tangere videtur, qui intempeflivo lludio fibi adfum-

fere publice docendi partes ; plures enim, quam necefTe eflet, in primorum Chnllianorum coetibus concionari

adgreilos fuifle, ex Pauli Epiftoiis conftcere

datur;

&

quum in Ecclella obfervandus ordo ^non potuerit non in-

de turbari, ad illam frenandam licentiam falutaria mo-

nita Apodolum dedifle deptehendimus, ut i. Cor. XII.

XIII. Cur vero non ipfi fibi bene conlultum irent, qui, agmine velut faélo, fe in docendi munus ingererent, in-

dicanf verba,, qua?

fequuntur,

ort

fdeffov

Kflucc Xr^c/usSa, quia ipfi nos, quibus iüa; incumbunt partes, gravioris

damnationis reos peragemus, fi quidem deüquerimus:

qua; loquendi forma, Auy,ßccveiv fdei^ov, vel 7re^i(raoTs^ov

, hoc eodern fenTu paffim alias occuriit, ut Matth., XXIII. _14. Marc. XII. 40. Luc. XX. 47. Rom. XIII. ^2.

Hoc autem perseulöfioris a'ea; plenum e(Te _opus in:

Ecclefia docendi rounus obire, incie facile quivis confe- cerit, quod doåorem oporteat, non fanam ^tantum do- élrinam audifor.ibus inculcare, fed intemerata _quoque pie-

tate & virtutis flndio illis praducere; id quod non co-

jusvis eft: iroXXci yoig %ttoc/ousv cckcivtss.. Ubi 7ToXXcc induit*

naturam adverbii, ufi cetera adjedtiva Gra;ca in neutro

genere ufurpari conflat: eft ergo, ttoAAqs Ttrccteiv, fape, vel

in multis offendere, errave. Eft enim tfroZietv idem ferme

ac 7T(>c(TKC7rT£iv, impingeve, offendere, ita ut lapfui quis pro- ximus fit, ve) reapfe etiam labatur. Ita autem efle hu-

manam naturam coroparatara ^, ut proni fimus oranes in lanfus & _errores, perviderunt etiam faniores Gentilium

Philolophi.

In hanc enim fententiam loquitur THU- GY«.

m

) ) K W

CYDIDES fl) ^• 7TStpVKOCysV OLKOOVrSS^ KCCi lÅtCC ^KOii

$H[UCa!o&

d-

puQTccvstv. Et MAXIMUS TYRIW b): ris dvvj^ ^etoos d- yoc&os ds öi8Å$t-7v ß/cv drrrdigoos. Ut vero in muitis offen- damiis _omnes, ed: tamen in verbis facillimus & ferme dixerim periculofidimus lapfus: Itaque d>cit porro Apo- flolus: ^st ris sv Aoyoo a nrdisi, åros rsKsics dvriq, non

quafi is, qui lingvar moderari novit, omnis exlors nx- vi ad furnroum enixus efiet Chnftianas perfe&ionis apicem,

(ed quod ille prodit effe fibi mentem eonfirmato & ma- turo virtutis & (apientiae. robore fultam; quemodo alias

rsÅsiot« vocantur, qui in Chriftianifmi curriculo, infanti-

lls emenii aetatis fpatium, ad maturum perveneruntrobur, oppoliti rots v/pilois. Corsf. i Cor. Ii. 6. ill. i. Philip. III.

15. Ifta ^vero rsÅeiorr;s, qua; cornpetit reis é 7trdu$civ ^sv Acya-y vel', ut Sirachides cap. XXI. 1. dicit: rois sv yA®<r-

<xv\ 8x cÅiSdivso-iV, id ipfis dat peculiare, quod fint

dWce-

rot xciÅivnyooyYiaoti cAov ro a-ooyoo. Quo quidem in loco fünf, qui adyures nomine

defignari

ajanr corpus cujusvis

illius temporis Chridiana; Ecclefia;, quafi hic föret fenlus:

qui

lingvam

fuam fcice ^ac fapienter gubernare poierit,

is cuique gregi Chridiano facile moderabitur, haut ali- ter, ac qui equi os novit regere, totum circumflevlie e- quum, & qui gubernaculo feite manura admovet,.totam circumagit nävern. Verum licet illa expiicatio haut ma¬

le confentiat contextui orationis, nec inficiandum _(it,

eccledam paffim in Apodolorum fcriptis reprasfentari i.n imagine corporis, cujusfinguli fideies (int fotidem mero-

bra,- _{quum tarnen} in iftis locis, ad qua ^nos ifti inter-

pretes relpicere jubent, ecclefia non (impliciter dicatur adyocy (ed adyct ^> malumus quidem nos exponere aooycc in hoc loco per corpus humanum ejusque mem- bra _cetera, vel per totum hominem cum (uis facultati-

A 3 bus

a) L, 11L. b) Di/Jert. XXFI.-

«SB» ^ ß f Ä

bus aftiotvibusque omnibus; ut

fenfus fiat:

qui

roodefari

novit lmgva? , cujus ahoquin motus

adeo funt volubiles

& Improvifi, ut ipfum quoque mentis ^{mocum p ra? v}er tant, is virum le oftendic efle adeo confirmaco robore,

uc eeteroruir» membrorum facultatumque ufurn in pote- ftace habere queat,

Quants efficiantur res jufta lingva? moderatione, &

quot ex ejus intemperantia nalcantur

incommoda,

quan-

tiqueadeo,ad

humans

focietaris falutem, interfk, injecto

fieno coercere iingvana, ne extra orbitam

fe

moveat, ge- mina fimilitudine, docec lacobus v. g. 4. inquit,

/3«A-

Åof^ev rås "^ccXivås eis rcc souccra r£v Irrttw jc. t. A. Grs-

cis Scriptoribus non inuiicatutn eft

conferre

inter

fe

fe-

rocientem equum, & lingvam, intemperanter

fe ja£tatv

tem: yvlccis, inquit PLATO r),

rås JW?ras iBvvojuev

■- - t toj avße^reov rjv yXoorrocv, eqnos dirigimus freiiis ^{• -}

fic gubernanda efl lmgva, -Sed

nun

b

sc

eft

ratio compara-

tionis lacobes: non eo tendit, ut indicec, iingvana effe

freno coércendam eodem modo, quo equos

frenamus

& dirigimus:

fed

eo potius

fpeäat,

ut oftendat, exigua fspe effe, qu® res magnas moveant: quemadmoaum frenum, res admodum viiis, circumagit equum, ro

Sv-

fjnKolroirov

^ooov,

uc PHfLO dicit, ita lingva, exiguum ^raera- brum, magna molitur, atque integras nonnunquam fo-

cietates ^movet & agit, id quod ex fequentibus magis ii- qeiebit.

Altera,

qua

Apofiolus heic

utitur, fimiiitudo

fumta eft ex gubernaculo, quo vatt® molis näves cir- cumaguntur.

inquit,

ra vrXoicc, rtjÅ/xaur00 ovra k. r. A.

Adpofite

admodum ad exprimendam

navium magnitu- dinem, utitur vocabulo rrjXmocvroc9 näves, licet tant®

fint, vel quantslibet,_{(pant®quant®}

fint, Ka) iXctwopem

uxe o-nXtifav, i. e*

ßidmv

uvepoov? & licet jaßentur ftevis, im-

petuo- e)

Epifl.

ad

Axiocb.

© )

7

C ®

petuofis

ventis, tarnen /usrdysrat v7to ekarts#

vryfiakis

^t1 circumaguntur minimogubernaculo, 07ta y ogpy

råiv&vvw-

ros ßxkyrat #V, quocunque gubernator volueric;

£u&w>w

enim idem heic figniflcat ac evSwos, évSvvrys vel

kSvvry^

& _cgpy eodem ulurpatur fenfu heic, ac apud Graecos fcriptores profanos, ad defignandam cupiditatem,

volun-

tatem aut_{5 /} ftudium. Ha&enus Ttporuatsy hinc fequitur v. 5.

C/ y q fv> \ f 5 v t ^

U7rodens» aroo Kat y ykoocrcra [aik^cv fj.skos Kat fxsyaAav-

%si. MeyaÅavxw^? vel,

fxsyaXaxrxfi&at,

eft, Ut

SVIDAS

exponit,

Karswdtqet&aty

extollere fefe, magna ja&3re,.o-er

fxvvvsSat

&

x«u%«t9ö5;

ut HESYCHIUS interpretatur,

idena

fere ac xnseqoyKa

(pB-éyysSat

2. Pet. II. ig. Ut vero

fua

comparationi conftet integritas, dicere forte

convenit,

non uniceApoftolum heic refpexifle ad animi elationena

lingvteque

magna ja&antis intemperantiam,

fed ad mala

quoque, quae inde excitantur, hoc ferme fenfu: quem- admodum gubernaculum, res perqoam vilis, magna

cir^

cumagit navium pondera, fic lingva, perexiguum mem- bruro, impotenter fe efferens^, atque, inftar

ferocientis

e-

qui, exfultans ingentes excitat tumultus, totosque non»

nunquam populös & regna inter fe commifcet;

Quam grandia lingva efficere ^queat,

oftendit faaete«

nus Apoftolus duplici fimilitudine, cujus utriusque 7t%o-

rat.tiv inchoavit vocula : $8 ^rxv mttw rés %aktvés ^k.

r. A. v. 3.

t$8

Ka) rd vrkoia k. r. A. v. 4. Hincad tertiana adgreditur comparationem, eadern ufus particula,

ife-

cklyov 7ivg ykiKyv vkyv dvuTiret, Ka) y ykdxraa 7Tv^ k. r. A.

Sed

in horum explicatione verborum hasrent interpretes. Sy-

rus interpretatur prius

dieoä&rsons

^membrum,

quafi Icri-

ptum eilet: 'Kat yykooara wvg, o Koa/uos rysdcfiKtatSjoos uky^,

ita

ut lingvam conferri indicet cum igne, &

mundum inju»

(litiae, vel injuftitix plenumcum filva, hoc

fenfu:

quem«

admodum ignis ingentem filvam

incendit facile & ab*

fumitj ita lingva totum mundum

inflammat,

integras homi-

Ü ) 8 ( •

horainum focietates mifcet & turbåt. Neque illam expli-

candi rationem recentiori interpreti Anglo prorfus dis- plicuifle conftat; ita enim ille jufio forte liberius verba

ha;c reddidit: tbe tongve is a brand, that fets tbe world in

a combuftion. Quod (i laudatus interpres in ulio exero-

piari Gracco adjeclam obfervafiet vocularn vArj, non du-

bitaremus iliam amplecti lectionern & explicationem,

quum fenfui ifiius verficuli fic optime foret confultum.

Si vero ex fuometipfius ingenio addiderit, quod ad fen-

fum compiendura dcelle

ipfi

vi(um fuit, dubito, an fa-

tis prudeater feciffe videci _quea't: aliqüanto enim

durior

et infoientior , quam par

fit,

illa videtur ^qua

vocabulum fupprimatur, quod prsedicatum in propofi-

tione

defignet.

Sed licet lectionem, quam omnes ccm- mendant Mlcr. Codd., retineamus, reflat tarnen difficui-

tas non minima, in explkandis verbis, quze (equuntur:

inprimis quum in medio verficuli comparens vocula

8TOOS-, inepta videatur eile; fi enim heic, asque ac in ante- cedentibus verficulis, ctncdoaet inchoandas deftinaretur, lo-

curn habere debuerat in initio commatis, minime in me¬

dio. Nullo _ergo asvo defuerunt, qui mendum heic fu- fpicati fint; fed quomodo illud, omni deficiente fubfidio,

ex roanulcriptis exemplaribus arceficndo, toili debeat, non eonvenit inter illos. HAMMONDUS extrudenda e tex- tu Grseco putat verba, isrws tj yAoövacc,, & verbum, ym§- i^xroii, referendum efie ad prima commatis verba, K&j

r yAocGGoc: ita enim reddit & explicat: lingva conßituta eft in meinbris ^, ignis jinjuftitiee mundo. Hoc eft, quern- admodum ignis, fubje&us ingenti ftrui materian, brevi

tempore totam

incendic;

fic lingva, in nofixis memhris, cauffa efl contentionum, feditionum, &c. mundo, h. e.

tot« (ocietati huraanae: perinde

quafi

fciiptum eilet;

jf _yXöcGGOC, h Tais fUsAsatV VfAWV, KCcSlSOlTCCl 7FV(3 Tljs

too

yJfjujo*

- -

(f)Aoyl^iSGoii

rov rgoy^cv rqs yevheoos. Sed fi

© 5

9

( ®

hac ratione licerec, quidquid vellemus, demere, verbo¬

rum ordinera murare & pro lubitu textum

refingere,

haut forec difficile, _quem ipfi vellemus, fenfum tribuere

cuilibet aiiquantum obfcuriori loco. Parum etiam abeft, quin ejusdem fe crirmnis reum peregifle dicarn CLERI-

CUM. Daranata enim Hammondiana explicatione, aliam

ad lenfum detegendum viam tnonftrat, faciletn quidera

& p!anam,l'ed an far is tuta fit, baut equidem certo di-

xerim. Primam verficuii6. fentenciam, ncy rj ykxo-eroc nvg,

c kovfÅos rys

oihv.las,

glofTema eile putat, quod temere e

margine in textum irrepferit. Ita autem ingeniofe admo-

dum fubducit rationes. Fuit forte qubpiam, qui argu¬

mentum totius firailitudinis exprefiurus, verba, rj ykvaa-oc

, orte codicis fui addideric, ut fieri fvevit a multis,

qui, facilioris inveftigationis caufla, ^{contraria rerum} argu¬

menta marginibus adlinunt. Deinde, ut expiicaret, quid

fibi velient verba, okov ro aoö^oo, adpofuit in margine, o Korgos, indicaturus, ex fua quidem fententia, Apoflolum

aoofjiecroff nomine defignare kcu^cv. Subjecit denique idena

ilie _{ro, rys}

dhrjccs,

^ut expiicaret vocem obfcuriorem, rrjs yevéo-soos, atque indicaret rota genitura defignari rotana

injuftitiae, h. ^e. vitam injuftam. Haec, ait CLERICUS,

quum margini eftent illita, translaca funt a librario quo-

piam in textum, atque iffca deinceps le&io ab alio in ali-

um codicem _propagata eft. Iftis ergo eliminatis verbis,

haec fit feries orationis: oklyov rjkUr\v vkrjv uvcc7rret*

y&f aroos rj ykooaacc KccSl^oirc&i iv rols /usksawv/uZv0 rj a7tika<rco

oAov to GGofAoc ngj

(pkoyl^aroc

rov r^oyjov rrjs yevéreoos, Ultima

commatis 5. verba, l£a oklyov 7iv% &c. atque media v. 6.

arvsrj ykvraa &c. conjungi

debere,ut7rfoV«o-<v

&

cctfociocrtv,

indicavit ctiam SCHOETTGENIUS, atque ideo paren- thefi inclufit verba intermedia,

hW

rj ykvaaoc 7tvq &c.

Sed

quo

loco ifta habenda fint,

pro

fpuriis

ne an

genuims,

non definit. Ut vero ifta CLERICI conje&ura perquam

B inge-

if' )

ro

( II

ingeniofa fit, nec forte fundamento deftituta, quum fa-

men nullius codicis aut verfionis auftorhas iili patrocine-

tur, religion! ducimus illam arapiefU, prsscipue, quum ifta ledtio, ^{quam omnes habent} Codices, paucis exce-

pris, in quibus vocula, ^ztocs- v. 6. deeft, fenfum gi-

gnat haut fane ineptum, quem, pro noftra virili, erutum nunc fequitur, ut proponamus.

Primo quidem onanium exiftimamus, poflrema ver- ba in _prirno dm

kossas

rnembro, ^c rys

dåmlo&s,

per- tinere ad fubjeulum, yhboc modo & fenfu: en!

exiguus ignis quantaro incendit filcam; n&j ^'<1 _yhZa-cru, o Kco-fAos t?,£

dhvjc&s,

7rug fc, fc;, ad eundetn modum eft

lingva, mundus ille iniquitatis, ignis, vel, ignis inftar.

Sive veto porro vocufam, stods^ in fecundo ccttcÄoo-i-oo?

membro plurium fecutus codicum fidem reonere volue-

ris, five, quod concinniuS forte videri queat, illara re»

jicere, ad ductum paucorum quidem, fed non minimre fidel monumentorum, certum camen elfe videtur, efle

heic dvocCpoqdv emphaticam, h. e. inchoatam & paucorum

interjedlu vocum abruptam fententiam refurni & abfol- vi.

Pöftquam

enim in genere dixit, ling.vam conferri pofle cum igne, refumit idem argumentum, infertis ^vo- eulis, o nervös rys

dlmlc&s,

abruptem, & fpecialius docct,.

quonaodo

lingva

poftit adfimilari igni, ingentes abfu- menti filvas. Perinde quafi poft verba, y\ y\do-cret^y in pofteriori loco cornpareret vocula de vel Iv, _{quarum alter-}

utrara paffim a Paulo ufurpari obfervavimus, _quando, poft breviorem vel longsorem digreftionem, redit ad abfolvendum inchoatum argumentum, readendam in verfione _per inquavi. S c ergo nos quidem interpreta¬

mur hsec verbat quemadmodum ^parva fcintilla _magnam vaftat filvam, fic etiara

lingva

eft ignis , mundus ille

iniquitatis, lingva3 inquam,

in membris noftris, eft, quas;

infi?- ^-

)

I I

( Ǥ

Meie totum corpus, & inflammat rotam generationis,

dura ipfa eft inflammata igne geennae. Hac ratione ic-

fpondec r\ yAaW«, in apodoft, r£ Tivg] in protafi; & ro

f>Aoyldeiv rfo%oV yevéaeoos, in apodoft, reipondet r&> ävu7tTW 1%/p, in protafi. Ignis incendit ftlvam, & lingva in¬

flammat curfum vica". Quo ^vero hoc ienfu dicatur,

fupereft,

uc paucis indicernus.

Lingvam vocari exiftirnamus tcorptov rys

u&k!ms, quod

cx illa, tamquam e perenni featurigine, nulla non maia

emanant, quomodo ingentero exprefluri copiam dicere folemus* iliaSy oceanus maloYiwi, diluvium criminum &c.

Porro, dum Apoftolus dicit: ^y yÅooaacc Kot&kctrctt— y

€7iiÄ8(rcc k. r. A. perinde eft, ac fi diceret: y yA£<r<r« efti

vTtLÅgaoc —

(phoylöjcrot. KocBhaScci

enim apud Grascos Scriptores frequentiffime

ufurpari

ad exprirnendam vira verborura, fieri, ejje^ exftflere, tam notom eft, ut id ex-

eraplis probare fupervaeuum ducam. Eft autera, o A os-, rrmcula, labes, miKca, maculo, labern adfpetgo.

Lingva dicitur vwiXh oXov ro aapa, quum probra & raa- ledida & incefta verba evorhat, quas non poftunt non hominem eotamque ejus Vitara poliuere, quin vero efiatn

ex impotentia & quadam dß'Aeftlx ea nonminquam effuti- dat, qua? honmnem conjie-iant in mala, infamice raäcula ipfum adiperfura. Huic adfinera fenftim gignunt verba,

qu<e fequntur, y<zj

(pXoylferco

rov

rqoyßv

^rys yevheoos. De quibus verbis tot exftant diftidentiura inter (e interpre-

tum lententis, uc illis recenfendis & excutiendis diutius innmorari, opus foret ta?dii plenum. Paucis indicabimus,

qua? nobis quidem viaeatur ftmpliciflima explicandi ra¬

tio. Tevens notat ortum, originem: ri ro cv /ulv

oce)> dicit

PLATO, yévenv Se åx e%cv$ quid eft, quod jemper

fit,

ne*

que

ullum habeat

ortum? Et 7tefii ©smv h&] rys rS 7tuvros

ysvéasoos, de Dcurum & natura

origine multa difterit idem

•äS» / 1 z V, C0S»,

Fhilofbphus. Deinde etiam yheats ufurpatur ad debgnan-

dam rei, yheatv i%8<rns, continuatam ex ifientiara, dura-

tionem & vitam: _quo fenfu Judith, dicit c. XII. v. i8-

<5*j, %Vj°ie5 ort ifJteyooÅvvSt} ^ro

$v

y.8 b e/utol aq/mepov^,

mooqd ^{7I0CGCCS t}ds v\y,e^cos rrjs yevéaeoos ^/J.8. Ubi rty-squi rys ye- véaews funt dies vita. Hane fignificatum exiftimamus o-

ptime convenire huic loco, ^ut rqoyps rtjs yevéaeoos fit ^cur*

Jus vita vel rota vita: parum enim referre videtur, utrum

rfc%oV exponamus, curfum,an,rotaw.y quum cognatse

fint

illae notiones, atque in imagine & curfus & rota; vita

hominum volubilis & irrequieta reprasfentari fveverit, eti¬

am a profanis fcriptoribus. Ita enim canit ANACREONd).

T§o%os cogpo&ros ydq oTa

BIsros r^é%et jcuA

t&els.

i. e. Nam velutrota currulis properat volucris atas. Dum

ergo iingva dicitur (pKoyl^etv ^{rov rqoypv} rijs yevéaeoos, indi-

catur, iilam, contentiones & rixas excitando, in difcri-

mina adducendo, variisque moleftiis urendo, vitam hu-

manam, velut incendio, vaftare. Id ^vero facere illam

dicit Apoftolus,

<p\oixi^bpLevY\v

v7to ryjs yeévvyjs, dum ipla in-

flammatur infernali igne, Cacodacmone ipli lubden-

te faces, eam concitante, illa ufo, tanquamin- firumento, ad omnia permilcenda.

d)

Od. II.

*