Λ > ύ ' ξ), γί7 D. D.
DISSERT ΑΤίΟΝΕΜ
.·. De
ELOQUENTE,
PATRIK 1NSIGN1TER
PROFUTURO,
Cw/n Suffragio Amflijf, Senat■ Pbilofopk
lUuftri Ια Regia Uffalienß Academia, PR&SIDE,
CELEBERRTMO VIRO,
Mag. PET RO EKERMAN,
Eloqucntiie PROFESS. Reg. & Ordin.
Ventilanäam fifiit
REGIUS ALUMNUS
GABRIEL GABR. CALAMNIUS,
OSTROBOT NIENSIS,
In Audit. CaroL Majori die 6 Feb*
ÄNNi MDCCLI.
K A. M. S.
SJPSALIÄ
HANDELSMANNEN i Sto:kho!m, HÖGAGTAD
Herr HANS DEGERMAN
MIN GUNSTIGE GYNNARE,
ΤΛ& fkål, iom pålagt mig at tekna åfven Herr
^ Handelsmanaens vårda namn fram för detta
Academiika profvet, åro ganika mänga , iå i [an-
feende dertü, at Herr Handelsmannen behagat
vifa en fynnerlig ynneft och valvilja emot mine kå-
ra Foråldrar, och anhörige, iom ock enikiit e- rnotmig. Detta förfkter mit finne, iom brinner
af idel årkånila, uti en vördnads full beftörtning.
Tillåten fördenikull at defie ringa blad, tilågnas
Eder Herrj Handelsman, uti hvilka jag budic till
ataifldldra den nytta en Yåltaligkan göra fin fä¬
dernesland. Mig ikal ingen ting vara kärare, an
at anropa denHögfte, det Han värdigas uppe¬
hålla Herr Handelsmannen, med hela des vårdnad
uti långliga tider i f jelf begärlig välmåga, då jag
lefver i fåkert hopp, atfå väl hädanefter, fom til-
förne * få fågna mig af en gunfhg Gynnare uti
Herr Handelsmannen, Framhärdar med fer-
deles tilgifvenhet
uögagtad herr handelsmannens
lämjuke tjenare
GABRIEL GABR. CALAMNIUS,
Rå.!·och HANDELSMANNEN i Uieå, HÖGVÅLAGTADE
Herr LARS FORBUS,
HANDELSMANNEN i Uieå, HÖGVÅLAGTADE
Herr JACOB FORBUS,
MINE HÖGJÅRADE KÅRASTE MORBRÖDER.
A t en gång få betyga den vördnad, fom jag for
" Mine Kärade Morbroder hyfer, har långe va¬
rit mmlångtan.Så god vilja jag hafver hår till, få rin¬
ga år min formoga at af börda alt det fom jag vet
mig vara Eder fkyldig, ei heller kan min fvaga fje¬
der med ord, fom åga en Mig dyrcka, affkildra de många välgärningar jag njutit, fådana menar jag, fom
helt oc hållit upeldat mit hjerta. Jag u ρ offrar för-
denikul Eder detta Academiika arbete, fom et vedermåle af den ifver jag har at vifa min tackia ru¬
het, i Eker fortrödan, at gåfwan ei få mycket
fom våimen ngen anies. At J Mine vårdade
Morbroder mätte lyckligen njuta f-rugten af Eder handel, famtunder den kåra friden få tjena Edert land ock rike, famt befordra Edert enikilta vål, det
énikar jag, fom med nöje lefver
MINE HÖGJÅRADE, KÅR ASTE MORBRÖDERS
ödmjuke tjen 7re
GABRIEL GABR, CALAMNTUS.
VIRO
Plurinmm Rev er endo atque (JariJJtmo
Da GABRJELI CALAMNIQ,
Vicano PASTORI in Calajoki dignifilmo, PATRI in- .dulgentiffimo
Beneficia augesque, illa plane paterna, in numera quibus Font, Fateor, & me jamditi ornas ionge
maxima« Tantum vero commodi utifitatisque in nie
ex iis redundavit,quantum ratione'quidemconcipere,
verbis compleTi haud facile queam. Etenim nul-
lam meam fialtitem promovendi prsetermififH oc- cafionem. Inilar omnium erit illud, quod ad Illu-
ftrem hanc Academiam Upfaiienfem Tuo non fine graviori Farn tu alor. Hinc tot me permoverunt rationes,quotTtia,PaterCariffime , inme infignia
amoris ac benevolentise extitere documenta, nt,
quoniarn demerendi nulla adfit facultas, gratumTi¬
bi reddam animum. Diflertationem ergo hanc,
ceu publicum teftimonium, TibiFacram eile volui,
ea, q ua par eil: veneratione rogans,velis, Pater CarifiT
nie, illam, folito Tuo favore& gratia,aequi bonique
conFuIere. Meum erit Deum O. M. calidiifimis smplorare preeibus, ut, Te, firma praeditum va- letudine, per multos apnos, in ecclefiae, cui praees, emolumentum, Tuorum gaudium atque Folatium
diu videarnus vivere, vigere, florere. In cineres
usque Fum permanFurus
PMRti WDüLGEWIlSSlMl
filius ohedientifflmus
GABRIEL GABR. CALAMNIUS.
CHTunes obligations tenenturqul-
dem aréfiffima Patrice,cui & vita &
falus, & commoda inmimera ad-
icribenda erunt, quanfum fieri poteft 3 non tam favendi ? quam ops stque opera omni profpi-
ciendir at imguli & univerii i/J nec fecere unquam, nec fa-
eitint. ScienticB recile btaberi adfolent firmilTima iubii-
dia & propugnacula veluti focietatum promovendarum,
ideoqoe multiplici adfedi funt honore iilarum cultoresi
adfidui» uti vero ht plus minus ve felicitati ftudent
Patriae, its, finem hunc praeftantiffimum ü intuearis,
baud paruin a fe diftabunt. Et quia negari non poteft
literas & ingenuas difcipiinas humano genert, & qui-
dem rroratiori, admödum prodefte, Eloquentiarn ftu-
diis non neceiTariis adnumeratum iri eo minus con-
cedimus, quod ad Patrice ofum cultumque nobis per- multa conferre videtur. Eloquentem vero » quem beic
fuis coloribus picftum politumque volumus, non tan- tummodo ilium, qui iingvam vel Grsecaoi , vel Ro¬
ma-
\
ζ ) ο ( PLÄJ5
manam bene didicit calictque, vocamus, fed qui fer-
mone, quo demum cunque utatur, ad adfenfum Tibi praebendum commovere valet auditores, quive de-
ledtando perfvadet animosque in honefta qu«vis ftu-
dio inflammato, neicios veluti, abripit a). Idem ille
cum in cathedra, feu conventu quodam frequentiori,
ornate, graviter & diilinéle poteft dicere, tum vero etriam in omni cafu, ilatu & tempore, fic loquitur,
ut non modo verborum fententiarumque , quas fun- dit, acumina, Ted geiluum etiam decor, alia prsefidia
& ornamenta anis fiientio tantisper prseiervehor,
optato ejus deferviant perquam egregie. Eil hoc ar¬
gumentum, nie qui dem judice , dignum, quod in me*
dium veniat, at juxta doleo pertenuem meaniMlner*
vam oneri ferundo identidem fuccubuiffe, quare B.
L. favorem, foiitoe humsnitatis falefparfum , ea,qua decet, obfervantia mihimet expeto.
a ) Cfr. Di ff). Cl. Maqiß. Edbom Angern. de U~
niverjalitate Eioqu. j Up/aU habit. 1743
ξ* IL
Qvarn late pateant oratori« fines in rebus, ad
vitam humanam fpeftantibus, non ego quidem oPien-
dere laborabo, nec tantum Tibi tribuet quispiam, ut
iingulre flexanimse artis commoda verbis comple&atur,
niii numerum fimul rerum, in hac mortali fcenaoc- eurrentiutn, inire velit & pqifit. At vero, fi Elo- quenti«, ut ceterarum difciplinarum, pretium ex u- tilitate metiendum fit, res cum public«, tum priva¬
te loquuntur, quantum ex ea prsefidii, roboris, fplen-
doris & fam« habeant. Quid, quod civitatum initia,
difertorum opera, jadta fuiffe teflantur fcriptores ea- rumque progreiTus & acceifiones infigniter au&as*
Nec negabis inter pacis bellique fulcra honorificen-
) o( 3 tifllmum locum el dem, nunquam non, patuifleita quidem, ut qui, vel Prinqipis perfonam digne tuiturl eflent, vel, alia qoacunque ratione, focietatibus, quU
bus adfcripti erant, infervkuri, liberabftrmis ftudiis, inprimis Eloqucntia, imbuerentiir. Hinc an Rheforiiro icholis, qua, qusefo, quantave civilis Efoquemii laude celebratur} quot exercitationes St declamationes in omni ill o offieiorum gerrere, quae in rejrublica felici-
ter mod er anda occurrere fölen t? ende etiam Caroius Pa- fchalius tribus rebus cenferi civilem (cientiam, co-
gnitione juris, peritia hiftoriarum St Eloqueniia exi-
itimavlt. a) Et fane Politici fiomen tribuere ei, qui
non poflit \rei loquendoj vel fcrifcendo, vel utroque modo, negotia civilia, prout par & opus eil, expii-
care, idonea ratio permittit nulla. b).
a) in Legat, c, 13. b) Btccler. in di/p.per er udd
ta de Eloquentia viri civilis, ρ. u
In repubTica varif flatus St ordines cxtfhint*
qvorum , ficut ornnium offieiorum aliquis eft finis c), fcopus erit, in quo vel ut i coeunt aSliories 8t curce„
(alus publica & quicquid focieCatis tranquillitatem &
fecuritaiem promovere po teil. Sed, quarr,quam in of¬
ficio fuo colendo fita eil honeftas St gloria, in neg-
ligendo turpitudo St dedecus, nefcio qui hat, u€
multorum circa mim era publica, vel privata, penitus fubiidant St torpefcant animi. Propterea cum a fin- gulis in focietatem aliquam receptis exfpeStari non poilit, ut fidem & conftantiam, ut virtutes reliquas
omnes prseftent, inftruendi, St perfvadendi funt» nes fuis förtunis St commodis plus jufto confulentes, a- fiorum poiTeffiones^difperdant St diffipent» Porro vix ,
ac ne vix quidem, eÄcaeius in hunc fi&em datur i»
& ii h
4 ; α c
pfa Éfogirenfia, utpote qua? non habet deiinifarn all·
quam regionein, eujius terminis fepta teneatur, fed
ad ömma, quxcunque in hominum difceptrttioneni
cadere poiTunt, penetrat. d ) Η ine (totes irlaff Sc fa-
cuitates animi f qua; reipublicae adm fniIhrationem in- grediuntor, langvent certe St hebefcunt, nifi aliqua,
in faclis r eoniiliis , ftatutls, oris gravitate & elegan-
fia fe commendaverint. Quid, quod cum Eloquentia, prse
eeteris arfibus, habest , ut aniroam Sc vitam muneri-
frus rite perfungendis infpiret, noilra conftlia, noilra
rcsbora? quafi fine ea fepulta fore luce < clarlus eil.
Ipfa autem, quac ex i Ha redundant conimoda in uni-
verfam negotiorum civilium praxin, fub commuues partim tocos cadunt, partim in fingularem abeunt ce-
ftimationem. Dum enim haec noilra alumna, Sc do¬
rm, Sc foris, cum publice^ tum etiam privatim , fe
fpargit, ad ufum aélumqué rerurii nata, non poteil
aon rnultum diverfitatis Sc mutationis pro re, loco Sc
tempore» adm i ttere. Re&e ornnino Canzius e): quot
In hu ma na vi ta ord i nu m variantes fpeeies, quarum alia inge nii viribus , alia muito rerum uiu, indeque
pendula confuitandi dexteritate, alia rerum ge ilar um
tenaci memoria, alia manuum afKduarum operibus, a- Ka autoritäre im per ii, alia denique armorum vi Sc
cfHcacia, naturam ?,oyi'A)fV augere beatioremque red-
dere iludef^ tot quoque tunt honeilatis diverfae claiTes.
Sola autein Eloquentia omnes contlnenturj qua Γι non
un iver fa excoii omni bus licet, nuila tarnen humana?
vita? pars eil, cui non expediatii ornat ε Sc excel-
lenter nequeat, faftim perfpicue, eomiter Sc accommo- date ioqu!., Et hac fua aniplitudrne dotafa in ci¬
vile m form (em, eeclefiafiicam, denique vulgarem,
ex. omni g nere mixlam , eommode di vidi t ur, Eam
rutern Eloquenti» Sc ielicitaiis humana: conju nä: to¬
nera
) G ( 5
nem a mtiitis negari plane, eo magis miramur? quo Kuculentior ipfius rei eit magnitudo, St ad ufum civi¬
lis vitas prcrnta adpiicatio»
c) flm. Ep. IV Ltk HL ä) Lic. L· Il de o- rät. c. z. e) in Oratoria p. ref.
§. IV.
Eloquentia autern cum tam fruituofa fit 5 tam falutaris, tam neeeffaria, ut nulla vitas portio ea ca- reat j ), quis dixerit Principem eadem -carere paffe.?
Leges enim civitatis St mores, civijum ordines & in-
iiituta, difciplinam curiae, negotiorum ordinem, di- iigentiam , proeurationem aut indagaturos, ant forma-
turus, vigili quidem oeulo ii remcfa, propinqua, ob-
via St recondita perfpexerit, multum prseilat, plus
autem & plurimum praåiturus, ii intimas civilium re- rum rationibus orationem conformare valuerit. Cer- te, hilari eomitate condita, fermoois facultas fapientem
monarcnam aptiorem redditura eft taabenis imperii rite tradandis ; etepxim ut cives adflidos erigat mosfiosque confoietur, ut, parentis omnium inftar, fu i in fingu-
ios amoris St Providentias ccnvincat, difertum per-
blandumque adhibere debet fermonem, quo etiam
utendi occafiones, fmguiis fere diebus in aula St fe- natu, alioqui in concione in totque alixs argumcntis, fubnafci adfolent. Quid, quaifo, cum eo Senatores
reliquique fupremi flatus miniilri St confiliarii effici- ent, nifi tantae illorum dignitati conveniens refpon-
deat oris maieftasSt lingvac ficundia? nulla ratione
comitiorum «ftus temperabunt, animorum incendia
nunc excitata fufcitabunt, nunc fufcitata extingveat
jea deflituti, quae potentum St nobilium asmulationes comprimir St componit, quse fimuitates civium, dif- cordiarumqj femina diffipat St omnes veluti
β 2 Sul·
€ ) o (
Sub peäibus motus få rauca tonttrua oalcat,.
Ulterhis, civilis Eloquentise ufus circa adminlibratio-
3iem Legatoriam eft plane infignis, utpote quee in
Imperiorum arcanis, quibus icepe nihil eil obfcurius,
Verfatur9mirsenim in diffimulando ingenii homines, alia
cogitatiönibus volvunf, alia fludioauf partium, aut o-
dio nationis abrepti exfequuntur. Frceclare itaque mc-
rebitur de Patria Legatus aut miniiler publicus, qui no-
verit non möda regni amicos, & inimicos, apertos, occulios, dubios,certos expIorare,& quibus e iatebrisa-
nimorum fecreta fintextrahenda, iedetiam ialutis publi¬
ca caufam, graviter & eleganter, perorare. Quid,
infulfis & incomtis loquatur verbis, perfvadebit
aut difivadebit? certe, re infena, cum publico da-
onno iöepe ingenti fuoque spudendo dedecore, eil
difceiTurus. Reéle Horatius g)%
Male fi mandata loqueris9
Aut dor mit ab o , aut ridebo.
Sed alma Eioquentia , pacis non modo alumna, fed et·
lam beüi 5 optimo jure, erit dicenda. Fieri enim nul-
h ratione poteii, ut Imperator & dux quilibet, ad
fuutn nutum miLitum animos inflexurus, illius opera
& araiea confortione non egeat, vulgariter loquor,
de re in vulgus notifiima. Etenim, milites ut pro
aris & focis propugnare, & fuam in Patriam fidern
atque arnorem, tpfa etiam morte, obfignare velint,
concitatiori & vibranti,perfpicua, fvaviSt ad conimili-
til foeietatem peridone3 opus eil oratione Hsec
eil , quce flammeosi ut ita dicam, & ferreos in ho-
ilem imbres provocat, avse Iituis ilrepentibus fe mi- -fcet, fervitutis turpitudinem , boilium atrocitatem ,
libidinem & avaritiam, oeulis fubjicit, quas fortitu-
dinis rerumque proeclare geilarum gloriam, atque im-
mornlitatem, nec non ana ad incitaridos animos
vali-
) o ( &&> 1 validiffima argumenta proponit* ex quibus viecendi fpes & fiducia » quse omnino dimidium vi^oria: e# ?
nulitibus non potent nen accedere. Certe Ancipitl Eloquium Unge fenetratnius en fe,
Ho c rabiem notam fedat cf arma virum b}>
Cum quoque in bello tacita hoftium confilia fubodo-
rari expediat, in eo nec fuo deeit officio Eloqv·»
illa emiffarios & exploratores inftruit 5 in diftribuen-
dis rite contuberniis per cailra, in prseponendis de- canis, vigilibus, ubique adeå, sta ut imperatorlis ar-*
tibus & virtutibus reliquis minime fecunda (it, Per- fpexit (ine dubio Homerus, qui Neitorem cum U- lyffe idcirco corijunxerat, parum aut nihil pr oftare
fortitudinem in bello, nifi Éloquentia δ: confilio mu- nitam; quod neque praeteriere, quotquot Gr se cor um β: Romanorum hiftorias pericripferunt, cum bas gen¬
tes duplici ifta laude inclaruiiTe memorént. Sed quid
moror Philippos & Alexandros, Julios & Auguftos»
reliqua orbis lumina & militaris facundiae principes?
feriptores domeiUcos adpellare Iiceat, abunde, ut fpe-
ro, mondraturos, permultis Svioni® Regibus proprium iuiffe illud Juftini: Eloquentia & injiqnis oratio» acuminir ifßlertifi plena, ut nec ornatui %ravi t as, nec qravitati
'
tapud eos) defuerit ornatus. Etenim celebratur E- ricus, Rex Svecise, cui cognomentum diferti fuape-, perit facundia, quamque in contextu orationis com-
toe & exquiiita fententiarum gravitate maximopere eit
admiratus Rex Norvegias, Gotharus , referente Sa*
xone Grammatico üb. V. Huc accedit,quodantiqui Go-
thi iapientiam & Eloquentiam eodem nomine infi*
gnierint propter arciiffimam utriusque communionem:
namque Talvifi fcientiam iimui & facundiam notat &
Vi-
8 ) o ( (£*>2?
Vißtalu fapientem ac facundum. Cfr. difp. Celeb.
Lagerlöf hab. 1694 de praecipuis humani Eloquii vir- tutibus ac vitiås p. 24 & 32. Sic Carolus Canuti
ca profeölo eminuit dicendi facultate, ut in conven- tu Dantifcano 14^85 Latine, & quidem eleganter,
Ca-iimirum IV Regem Polonise fuerit allocutus; cum aut'em nec iüe, nec procerum quispiam Latinam in- teliigerent linguam, fed monacho quodam , refporifa daturo, uti cogerentur, mirari define, eu?n tot m
pudorem ora vertiiTe, tot in (ui adniirationem ani- ri\os i)· Quid Gufiavum Eric!, audtorem & ftato-
rem confequentis felicitatis Patriae & Ericum XIVum filium loquor? Quid Guitavum Adolphum, perfe&is-
iimum iliud Regis & imperatoris exemplum, & reli.~
quos seternitatis fuae gloria digniffimos, Vafiacse ftir- pis fureulos, beliorunri fulmina & Reges ilmul longe facundifllmos loquor ? certe orationes, edixfla, juflio-
nes, epiftolse, referipta & coniiitutiones eorum ,
quem ex Eloquentia fru&um habuerint, cumulatiiH-
me teftantur,
/) Dialog, de Grat. c. jo. g) De arte Poet. v.
104. h) Owenus hb. Epigr. p. ny. i ) Pr £ fat. ad
ffaeob. Burckbard, Commrnu de L. Lat. in Genn. fatis, f V.
In genere judiciali ficuti, 'nullo non tempore,
vis fumma fuerit Eloquentise, iic etiam illa, quae a foreniibus a&ionibus nomen aeeepit, fua laude im-
merito defraudabitur.' Ut enim , fi confideremus duo illa Eloquentise lumina, Demoilhenem & Ciceronem, quid in omni genere valeat dicendi facultas, ita in
hoc ipfo, fatis adparebit Quid enim utroque pro Patriae falute ardentius k) Pldem Tulliusubiqueptinceps
&in forojprseftantiilimus^quoties caufas perorandas fus-
cepit,
) o ( 9
pit, omnia diierte ad juftitiarn retulit & hcneßztem ,u?
vel judices ipfos, vel circumftantem eoronam, adean·
dem allicerer t impeiferet. Ex hoc auf em taraque pr#- claro exemplo reéle quid em nos argumentamur nors
langvide & ofcitanter tradlandas ene caufas faren- fes, fed ita examinand as, fententias ita fe ren das, uf fcelerum firorüm & convincanfur rei atque faeinorofi,
& iilorum eos gravlffime pceniteat, quod quanfum dferrrum cunquc el, multum Ele-quentise ad para tum int judice reqtiiriu Frséterea cum judices caufTarumque patroni res, in controverfiarn venrentes, ore & ca*
lama efFerre necefie habeant, verba ita profe&o
funt inftituends, ut congruant cum ipfa adlionum
natura, Mus ita formandus, ut apte inteihgatur, quod per eum inteifigi debeat. Licet eiiam fatendum fit, fine prasceptis Rhetorum, juris quoscunque no- dos admodum cornpiicatos expediri pöiTej vix ta¬
rnen commode fatis & eleganter hoc fief, nifi natu«
ralis faltem adhibita fuerit loquendi & fcribendi dex- teritas, exercitatione crebra, per varios λόγκς ipt*
ςιχχς, quod habet Plutarchus & controverios, cx-
polita. Quod cum ita fit, judexcut genus dicen»
di, quod gravitatis habet mul'tuni, perplacere debet, quodq; bfnis aut ternis ferie? ac punget verbis, fi arido &
ficco, piusjuiio, utator, difficile diffidentium Sites con-
tentionesque fopiet. Pro tribunaii etiam didLuri r fo-
corum topicorum ignari, ex quibus fontibus argu¬
menta haurienda fint, otiofa vel fermöni vél fcriptis
verba intercienfes, quöd folent feguleji imperiti, lon-
gam quidem & verbofiorem fedditurx funt orationen^
fed in abruptes a vérifate & qu^ftionis ihtu fcopu-
los impingent, & in re tam feria fudere & ineptire
videbumur. Eil igifur Eloquent fa domina illa, con-
tentiords &ardoris plena, qüse in judiciis non mo¬
do
10 ) 9 ( ψ3
in pub!icis,fed privatis, yim habet iacredibiletn: immo,qua jiceritia in legibus frenaiur foeietadsque jura rife adrniniilrantur^ Hin.c contra Eloquentiie abufuni, fulminis inftar, habebitur illud Ovidii /);
D1· Ja t ur, innocuas ut aga t facunäia caufas,
Ulis eerte, quå (jbi & Patrik vere pfotlefåe cupiunt,
k) Frmaui p. 16 erat* ^ l) Lib. Irifi. z,
j. Vi.
Qnae generatim de vi & virtute Eloquenfise dici pofTunt, in concionibus coram popuiö eivilibus , in facris, aiiquatenus locum habent. Nec eil, quod du-
bites Eioq. profan® cum facra aliquem effe nexum;
rationibus enim & argumentis auditorum intelle&us cognitione viva eil imbuendus , voluntas eorum me- tivis convenientibus expugnanda, in quo utraque oc- cupatur, ita quidem, ut dicendi Humen, contentio-
nis adfe&us, pronunciationis fvavitas, & atftionis le- por ubique praeilo efie debeat. Cum iludio itaque Theologioe* inprimis Homiletic®, habeat, oportet, conjundam Eloquentiam, qui inhgniter de Ecclefia-
itica Cathedra, e qua vel tidei dogmata, vel vit® fe-
liciter initituend® praccepta graviflfima Tunt explican- da, mereri cupit. Orator facer, nifi hunc locum pulcre
ornaverit , de Patria, cui religionis opus ceteris
praeftat* merebitur fcilicet? Certe, fi mihi cenfendi jus concedatur, qui tanti non effe Eloquentiam ar-
bitrantur circa res facras, didds Paulinis m) innixi, interpretandi artem male cailent, circa ftatum ec-
clefi® univerfum & triplicem Hierarchiam non tam
Ineptiunt, quam delirant.
m) f. Cor. /. v.iy. Murr, rj» v. it.
§. VII.
Sed, per -omnem vitam cum diffufa fit Eloquen-
tia, explicatius ad divifionem illius (§. 11L) a nobis
faäana
) o ( iQfift
fa&am, diiferere infiituamus , quousque fe proripiat
in fingulis, quas officio rum diverfitate conftant. Hoc feniu, urbanis rebus, provinciaiibus,domefticis & ce- conornicis 9 ipft immo rei rufticce prseeft. Sed cumhis
maxima pars reipublicse contineatur, ad omnes iilos proventuum fundos illam fe extendere tuis oculis vi- furus es, qui, velut nervi, publicum civitatis corpus firmant &movent.
5. vnr.
De urbanis dum loquor, non quidem folum Eloq.
multum confert ad ingenia & mores civium excolen- dos y ad amicitiam inter illos & humanitatem foven- dam, fed & ad civitatis gubernationem & incremen-
tum longe maximum. In curia, ficut in fenatu & fo-
ro, jurisprudentiae confultatorise pcrmagnam vim &
majeftatem conciliat. Etenim circumftantiöe id faepe fvadent, ut, in publicum commodum, nova onera, tri- buta & exa&ionts, civibus imponantur, leges civitatis cujuslibetparticulares, quse tifu invaluere, abrogentur
novsque eorum loco fubftituantur, qu® tarnen muta- tiones fingulae, fine unius aut plurium incommodo ut
plurimum fieri nequeunt, unde fufpiciones, odia & tu- multus oriuntur, quos ad eomponendos | curatores
&: praefe&i urbium, vi muneris, funt obligati. Quid,
cum hominum animi ita fint comparati, ut ad obfe- quium & obedientiam cogi nolint,nec obligari , ni- fi quatenus cum ea iüorum conjundla fit felicitas, res
profe&o eft non tantilli momcnti civitatera admini-
itra.turo, cives fuse & fuperiorum in eos benevo- lentiae plene convincere, tum maxime , cum nul- lam, vel reinotiorem fairem > falutis & commodita«
tis illorum rationem haberi exifiimaverint: fed hoc to- tum quantum Eloq. efi: adfcrihendum , quce rationes confiliorum &legum oboculos omnium, quoad licet,
C ponit,
12 ) O ( *
ponit, cujus adflatu. arcano quodamimpetu ad fponte parendum , peitora civium , νεί ΙρΓο mari ftirbidio-
ra, incenduntur. Negotiorum & operum ordo rnul-
tum pr^ftat in perftcienda civitate j &ςι gfe» έτως ϋτ1 eVfåyjTov, ärs κχλον ανΰξώποις ώς ή τάξις n);
fed qualis ordo futurus eft, negotiorum induftria &
ardor qualis, niO animos civium adminiilrantis &- farpi-
entia &facundia tcmperaverit? Hunc Kioquentiae in adrriiniitranda civitate influxum, ii qua al/a, certe Romäna gensoptime perfpexit, quae, Ciceronem, ini-
rmcorum machinationibus expulfum, ceü concufTce ci¬
vitatis unicuin tutorem, anxie & deiideravit & revo- cavit. Neque enim miror, quem , tot experimentis, Pa¬
triae amantiiiirnum cognoVerat, ut res fuas per Clodium,
Antonium & impröbiilimos quosque aiios, turbatas effe videt, revoeaffe, Sive enim Romoe Confulatum, five
Ciliciae Procoftfulafum, (ive Qusefturam Siciiienfem, cui praeerat, refpiciamus, confitemur fingularem re rum in
urbibus & provinciis florem & fucceffum uniusviri
facundia adeo exfptenduifTe & in dies crevifie. Et tarn¬
et ii concuffioiies, quse itlius tempore exortse (unt, con-
tenticnumq,-turbse non exiftant in hac vel illa civitate, ine- ptiis tarnen noilris plaudere non exiftimabimur, ü urbium
curam animo meditanti Eloquenfias ftudium commen- daverimus. Praterquam enim quod, ubi qusedam per- turbationes & motus orirentur, quemadmodtim in ci-
vitatibus majoribus, civium multitudine & advenarum
conduxu abundantibus, facile fieri fölet, lapfis opem fert Eloquentia, in media etiam animorum omnlum tran-
quillitate prudentiam politicam acuit, quae, oris maje- iiate fuffulta, cultiflimse civitatis veram imaginemvel
iola reprcefentat.
n) Xenoph, de adm% Domefl. p. 841*
§. IX
(£%£) ( o { η
§. ix.
Ad ju/litiam autcm, & Politiam urbleam nom fo- lum ex Eloq. plurimum cum fvavitate adfluit prsefidü,
Ted ad commercia artesque mannar i as, & quid- quid civitatis ila tu i periiciendo conducit. Commer-
ciorum nsturam quisquis coniiderat , fatebitur illorum
tantam eile amplitudinem, ut terra marique fe fimdant
&: plures gentes vicinas& remotiores, mutuos (altem
ufus colentes , conjungant« Sed niorum & ingeniorum
in unaquaque gente diverfitas, ii qua alia., id efficit,
ut, ii vel moratiores cum moratioribus, vei moratiores
cum barbaris.& minus excultis remhabeant, inter eos
non ita facile femper convenire poifit. Controverfiee
enim fsepe moventur de fcederum reéla intelligentia,
quas in mercibus vei importandisvel exportandis ver-
iantur, de pretio legitimo mercibus ex natura cujusli-
bet civitatis flatuendo,, in quibus cafibus conful, aut alius quilibet miniiler publicus, ad quem., tanquam oraculum, resdeferri folent, Eioquentia non magis,
quam juris gentium & civilis cognitione carere poteft.
Non certe ubique demonilrando, ad leges & padla provocando, fupercilio ad rigorem compofito muneri
fuo fatisfadlurus e/l, nifi demonflrationum cruditatem moiiioribus condiverit verbis.
X.
Nec ipfi mercatur*, ut enti cuidam compofito,
vel ex mercibus & rudibus materiis aliunde trans-
vedlis, vel dorm natis, fuum ab Eioquentia com- modum deeil; eil enim illa velut quidam per re-
giones & provincias Mercurius, qui, foris ubi vaga-
tur, ncgotiatores & mercatores, mercantili, ut cli- citur, ililo apte formato conjungitp immo, ne quis
domi cum otiofum eile exiilimet, negotiationem a-
Ut, emtores allicit undeeunque faciles , comitate &
C 2 ver-
14 ) o (
verbis, ad perfvadendum adcommodatis, fingulos ex- cipit. Etil enim fua cujuslibet prudentia cautiones
ei di<ftitet, qui ncgotiatur, obfervandum tamen eft,
eum , nifi polito & eleganti iuerit ingenio , ut pof-
iit fermonem adtemperare hominum, quibuscum a-
git, dignitati & conditioni, foriitan caro nimis pre- tio fua divendere videri, quam ob caufam eum re-
linquentes, alias quaicunque tabernas circumcurfa- bunt, unde non poteftnondeillius commodo muitum
decedere. Neque enim lucrum fernper tam prom- tam reddit Eloquentiam , ut ipfi perfvadendi regulas
fufficientes in quolibet cafu pracfcribat; aliquatenus i- taque illa eil addifcenda, ita tamen, ne verborum praeftigiis, quafi infidiis , alios faliat & monopoliis in- dulgere videatur. Extat elegans ilie & vere orato- rius apud Ciceronem locus, hoc qui prohibeat, ita
enim, nonnullis préemlftis ; fi unumquodque inein- brunn fenjum bunc kaberet, ut pojfe pntaret fe va ler?, fi proximi membri valetudinem ad fe traxijjet> debilt-
iart interire tot um corpus neeeffe eft o), o) Oj}. Lib. III. Cap.j.
§. XL
Manuariarum artium omnis generis fedes legiti¬
me urbes conftituifolent,ergo necalienum judicabitur
earum mentioriem fecifie. Cum ^autem Ene earurn cura Respublica bene valere nequeat, nemo non vi¬
det , quanti iit moment!, eas, rite inilitutas & ordi¬
näras novis fujbinde iiimUlis accendere. Sed quid- quid efl incifamenti, perfvadendo obtinetur, adeo.
que Eloquentia. Hasc enim ad indullriani & navitatem artifices & operarios incendit & invicem velut conten- dentes facit, vigoremque cuilibet in fuo opere defu-
danti infundit. Si qua hoc hat ratione quseratur, vim
pe-
) o ( QZ3) *5 pecuniarum fcenore publico acceptam & extortam vélut
fudore magoificentiam & fplendorem , gratiiliaia quadam imagine repr^efentat. Et quemadmodum pot- entia civitatis, non domefticis modo, fed externis prseiidiis nititur, viros, ad operas quasvis civilis v*-
tse peritiilimos) aliunde fvaviter evocat, rerum ne- ceffariarum viétusque parabilis facultatem eis mon- ftrar, quo acuantur & plures fecum trahant , pri vi- legiis & imrnunitatibus ornat. Sic au tern cum ex e-
jusmodi demigratione municipum nen artes modo,
fed facultates latius emanare foleant, iatis intelligi poteft , quanti facienda fit Eloq., utpote quae, emif-
farios ac promiffores iis inftruit perfvadendi modis, qui non poiTunt non ad mutationem flatus, lege ni- fi prohibitam, membra civitatis folidifiima futuraper- pellere.
§. XIT.
Ad varielatem & di/tinélionem civilium rerum
liquidem has noftras cogitationes adcommodare ince- pimus, inilituti jubet ratio, urbe nobiscum in pro- vincias & rura ubi exceifit alma Eloq., in ea nego¬
tia iliarn influentem paueis exhibere , quibus maxima
pars felieitatis inni ti tur. Ε or um prineipem Jocurn
fibi vindicat res ^eor^ica, quae, vi & fignificatione
vocis, agriculturam & proxime cum ea -conjun&as
ceconomioe partes compleélitur. Illa, cum alimen.ro-
rum & divitiarum fons quafi & corriu copioe fit, tot laudibus ρ) a veteribus etiam celebrata fuit. Irnmo quis nefcit Priapos,
Fanaque·, Silvanumque fen em, 'Nymphasque (or orci q )5 tanquam cuilodes agrorum & filv.ar.um ab iis fidios efTe, & eos, ingenioio hoc facundise invento , o*
mnium animos religione quadam flrinxiffe ? Qpid ,
quaeio, fi, prifca adhuc tegnante iimplicitate, opus
fue-
ιδ W3* ) ο C
Fuerif, ad agros, filvas & prata colenda, homines pertrahere, num poftea fequentium temporum labes*
luxus profufique iumtus noa poftulaverin^, ut aure-
um illud feculum, qeanto quidem fieri poffit Eloquen-
tise adparatu, in fcenam reducatur?
p) Har. Li b· Epod- Ii. q) Virg. Georg. ILv. 4^4,
f XIII.
Inter illa vitia, qu£ convulfionem, an ruinam 5
inducere folent ceconomise publicse, eft profe&o ton- temtus rei agrari® & ruftic®, & eorum Jocordia,om
eidem prasfuntj ipfo autem opere omnia ad licentiam referunt, Contemtus, vel ex ignorantia , vel prce-
conceptis opinionibus proficifci folet, unde nutritio-
rum membrarum numerus in dies non poieft non extenuari. Tarn autem calamitofum rei publica da¬
tum Eloq« viro quis melius ed defcripturus ? certe 5
ås in fordibus & inquinamentis, quse agriculturse, rei pecuari®, per naturam adhserent & delicatulos abs- terrent, aurum, & Γι quid ifto pretiofius, latere de- monftrabit., is praejudicia , quse animos in faftidium abripiunt, rationibus expugnabit, meliora Fuggeret&:
ubique tempus, quod in agrorum eultu confumitur, jucundiffimum eft redditurus. idem etiam valet, ίΐ
de intempeftivo amore otii, & cum ea conjuncla igna-
via 5 loquamur , conceintu enim animis eje<fto, qui ple-
rumque torporis & defidiac rationem iufficientem in Fe habet-, ipla fimul ignavia ceftabit. Interim tarnen fie¬
ri folet, ut exiftat in pe&ore plebejo torpor ,& molli- ties, cujus quidem in contemtione nulla eft ratio 5 a£
quicquid eft, omne ex labore fubortum tsedium in
voluptatem vertit os facundum, ruricolas laborantes permulcet, ut ftudiofe veiint, ut cupide ftudeant*
«ftu & labore, pulcerrimos &fibi, & Patrice, frudlus
redimere.
f. XIV.
) o (
§. XIV.
Circa agricultarurn variaque ejus inftruTrienfa& offieiä,,
ir quolibetfingulari cafu, ulteriusEloquentige vim&vir-
tutern nonrepeto, cum illa, modo adfir ubique prudentb,.
d ex tre etiam ubiqj adplicari poiHt. Met aüitrgi <e denique quid illa inferviat, exantecedentibus facile ceilimabitur
& negotiorum intima conjundtione, quorum in genere
fpedtara eadem eib natura, quod fciffcet indu-ftria $ζ prudentia abiolvantur. Hsc autem comrnunia requi- fita, fuis, ut in reliquis ceconornise partibus, egent fii- mulis, ita etiarn in re metallurgica, cui, ut ju itu ra accedat robur, iumrna non modö circurnipedtibne *
peritia & arte, fed Efoq. opus eit. Ejus itaque pnefe- dti, patroni » curatores, utraque oportet inftrudti fint. Obfervatum enim eit, eoruni ingenia, qui ,
inde a prima cetate, in fiivis vitam egerunt,. ex loco-
rum genio & negotiorum natura rnultum afperitatis traxiiTe; hinc etiam obligationi, qua tenentur monti- colse, agreftes omnisque civilis eultus ignari, aut
prorfus obmurmurare, aut faltem remifTius interdum;
parere folent. Et fi vel maxime aliqua difciplina fuݬ
πη t excoiti, fnboriri tarnen poiTurtt iater eos conten- tiones & jurgia ex variis circa laborem circumitantiis
&fexcentaalia, quae omnia, niii ore facundo fopita fuerint, vel operum metailicorum multos defertores funt redditura, vel remoras & impedimenta alia pro-
greffionibus ållorum objedtura.
§. XV.
De opificiis, quae ruri exerceniur, ab ils, qui a-
linnde vidtum fibi comparare nequeunt, de opera in o-
mnigenere inercenaria & condudtitia, eadem didta funto» fcilicet in iis multum occupari Eloquentem Pa¬
trice ftudiofum. Ut erym ex lege naturs fumus obli¬
gat!
%£& ) o ( *s>m
gati vitam tranquillam & jucundam agere , fic etiarn quaeunque mercede conduélos per¬
blande alloqui decet & humaniter, quo uno Induftri-
am majorem certo funt adhibituri. Quocirca iludio-
fe obfervandum eil, ne propofitiones exhortatoriae, blandiendo nimis, vim fuam & efficaciam perdant, fed
ut impellant & deducant animos, qua & unde na¬
tura cujuslibet adionis civilis requirit,
§. XVI.
Ex hifce autem fupra difputatis conilat, quot &
quam varia fint Eloquentiae ad praxis omnem vitse hu¬
mans ad plicatse genera. Alirer enim in celebri & illu-
ftri loco, ubi integrce habentur orationes, aliter in col- loquiis & quotidiana converfatione loquenduin eil.
In illo cafu, copia, ornatus, elegantia verborum fen- tentiarumque fplendor & majeftas adbibebitur j in hoc,
pro ingeniorum diverfitate, nunc humile, nunc fub- jime frequentandum eil orationis genus» in utroque
autem fermo rebus conformandus. Egregie Barbeyra-
cius: r), cV// unemaxime commune, que les termes doi-
vent étre entendu conformement a la nature de fujet r
dom ilfogit. Obvertis autem mihi illam, quam nos II! ) ex vario genere mixtarn Eloquentiam adpel- lavimus, eo nomine fe vix tuefi ? prasfertim cum or- natu fuo aliqiiando, re fic pofcente, fpoliata adpa-
reat, in quo tarnen vulgaris oratio ab Eloquentia ma- xime diftingvitur: fed obfervamus Eloq. quatenus fa- pientis 8i prudentfce innititur, pari ubique habitu gaudere non poiTe, fed jam fimplici, jam compofi«
to & eleganfi modo fuum, qui in perfvadendo con-
fiflit, fmem ohtinere debere. Hincorator, publicam
promoturus felicitatem, non eadem ratione diverfos
& a fe diffidentes animos tradabitj fed pro fua dex-
teri-
) Ο (
terifate, tanquam pifca.tor, qui eam hamis imponit
efcam , quam fcierit adpeiituros efie pifciculos , (ut
cum Petronio loquar ) inclinationihus & characfleri-
bus animorum fagaciffime excuiiist optime fuas
partes implebit. Quid, cum plebejo ingen i o fuus et-
iam fit guitus, eum veluti promulfide quadam dele-
&a η dum eile dubitas, qui rud.ori eft animoPad illum, inquam, forrnandumfe Eloq, extendit, quemadmodum
ad omnes alios.
Ac, velut officiis trepidantibus, ora puelL·
Spe propiore t or i mäter Jolertior ornat, Advent ente proc o, veflesqne cingula comit, Stfpe manu wridique ang u/lat j afpide pe&its, Subftringitque comam gemmisy colla monili
Circuit, & baccis onerat catidentibus aures, Sic oculis placitura tuis s)
Eloquentia, debitum, pro rerum omnium natura, Oir
,mtum amat, immo amare debet.
r) Les dcvoirs de V hoipme tf du xitoien de Pufendorff. s) Claude ρ. m. 21$.
i XVII.
Divitiae autem 8c opes ficuti maximam civitatis perfe&ionis partem abfolvunt ; ita nec eas promo- vendas & exaggerandas tantummodo in republica cupit Eloq., fed etiam honeftam earum confervatio-
nem adminiftrationem voptime cxplicare poteft.
Quid , cum facultates civium & aeraria ipfa inter-
dum publica, iuxu & magnificentia, xenomania &
externorum morum male fedula imitatione, exhau-
riri ioleant, illa parfimoniam & redituum, cum pu-
blicorum, tum privatorunf, juftam adminiftrationem inculcat, in rationibus conficiendis.& declarandis du·
,cem fe probet fideliffimum.
D XVIII.
s o ; o C
§. XVIII.
Ulterius, liquidem fme virtutis ftuclio, vifce honeftate & pulcritudine, nulla felix eile poftit res-
publica, ceftimatione faltem morali, miferabili habi·
tu vitia civitatis producere folet Eloq. publicce ex illis emananti calarnitati adgemifcere, metum & hor-
rorem poenarum civibus incütere , ad haneftatis &
decori amorem quemlibet, pro fuo ingenio & di- gnitate , iniligare. Hoc autem quanturn , quantum eft5 nifi promoverit orätor publico bono natus, il-
lius opera & auxilio, agricolae fuo proventu, cives
fuis bonis, mercatores fuis opibus & incrementis , quisque fua tranquiilitate Istetur, ipfe tarnen interea
fuo officio defuturus eil. Fateor quidem nunquam difficiliorem eiTe reipubliese adminiftrationem , quam In tant o felicitatis & potentite faftigio, ubi fecun-
diffimo velut vento ipfa ferri vide tur; ii vero dä-
vum tenuerit fapientia cum Eloq. cohjuncla, curfum,
quem fata dederint, falva & ilorentifliina inibit.
Eft enim Eloq. quoe
- -
