Syzētēsis fysikē, de luce, quam ... publico examini ventilandam exhibet M. Nicolaus Sven. Buddæus Nericiensis respondente Petro L. Brommio Sudermanno. Ad diem [ ] novemb. in auditorio majori, horis usitatis

"■'K-

: ■

29-

&

JIZjilHJI ZZ* T t X. A

Do

L

U

C

E>

GhtawL»

Aufpicio 6. S.

Trinitatis,

Sapicntis

Fhilofopborum

Ordims

confenfu^

- In

Regia

Academia Upfalienfi

Publico examininjentilandamexhibet

M

N I C

O L A U

S

SVEN-Buddaeus Nericienfis

Refpofsdfntc^

PET RO L^JROMMIO SlIDER.

MÅNNO.

Ad diem Novemb. in Auditorio_{majori,borisußtatü.}

U P

S

A L I

Ms

Imprimebat

Efchillus

Matthias

Anno

ö££6

öGtfeöß^äi^ife

D^_9

L

U

C

E

THESIS I.

Ux efl

_qualitas

_{<p««nS,qtiå}

& lucidum_{ipfum eft, & alia} vifibi-lia rcddit, _{agitq; in ea;}

_velLuxefl

qualitas corporis

luminofi,

qu& ex

fe _dilpergit

_diaphani

_aåumj.

n.

In _{hujus Deiinitionis}

_avaW»

_funt

_{notanda duo}

_t

If _{Qp9uct,7stey,a*. i. '&£ßt,yy.&7steyicu}

III.

oVfyi«7aÅs;^Ärurfus

continet

tria,

IciÜcet

Lucissw-uoteytetv, ou&WUi&it sju ZvmVv{iiav.

IV.

U e7i'."oA, Lux å voce GrsecåXv*$g

fivé

Xtutitt

dedu-citur: Lux cnim Grsecis dicitur proprié Åy£

fivé

Åvxtf

nempé prima

illa,

quas

antccedit

exortum

folis> &

dc-indc <P»s appollatun,.

V.

a. _o^u-iöv»

Lucis

vocabulum

interdum

liiaf>

inter-dum &kvpu$ K& ufurpatur.

VI.

rKu£/'«$denotatinteriorem&

formalem

j

ftellarum

quarto

die

creatarmn>

afFedionemu.

AHugas veroSc T^7nx.cösacceptum tam in facris li¬

tens, _{quamin profanorum icriptis, mÅvotjfiev efi.}

VIII.

In_{facrisprimo ipfe DetasdiciturLux. i. Joh. T. v. 5. ir*}

Chriftus._{Joh.1. v. 8. &9, & cap. 8. v. 12. & cap.9.v. 5. in.} Dodlrina Sc notitia rcrumdivinarum. Pfal._{19. v.9+Adl.}

26. v* 18.&23.Joh,12. v, 36.i. Joh. 2. v.<?.&9. Job, 24. v.13.

&16. Sc_{cap.38.,v. 15. Efa.9.v. 2. iv. Vera confolatio. Job.}

30. v.26.Pfal. 27+ y. i.Pfal.9,v. ir. prov. 13v.9. Michcas 7. v. 8- v. Virtutes fide prselucente peradfcarJoh. _{3. v. 21.}

Rom. 13. v. 12._{Multasq; alias}res prasclarasducis nomine, in facro codice,_{infignitas funo.}

IX.

In _{profanorumfcriptis Lux ctKvg&g livé iwproprie ac~<}

eeptafumitur u

Pro

Sole fß

ipßs

aß

ris

lucentibu*,

ut,illas

qua; fulgent luces ex ore

corufco.

Cic.

11. Pro oculisy

utEffbIFae _fqualent velligialucis. _{Stat. in. ProreiWicujus}

iyaoyetxfive evidentid

få

perfpicuitatc> ut,lucem audloris

fortalfedefiderant Icntentias. Cic. iv.Pro

vitdßveviuufu-rJj ut ufuram lucis alicui dare, eil linerc aliquem vi»

vere. Cic. v. Pro Frequentid, _{ut Nec vero} illc

inlu-cemodo_atq;in oculis civium _magnus, fcd intus domiq; pradlantior. Cic. vi. Pro Dignitate hornrc*utobfcuram

familiam é tenebris in lucemevocare.Cic. vn. Pro cceloy

ut, cummortali_Corpore crcmatoin lucem animus _ex»

ceflerit. _{Multa:q;alias hujus vocisfigniftcationes}

impro-pria; apud fcriptoresprofanos repcriuntur,hic quasbrs-vitatis _{ergo omittuntuiL,.}

X.

Iii. _{Zwraj'.LuxSyris&Chaldasis dicitur}

1j.Jk.01J

_Nlirtä*

quod fignißcat tceleu$ér fluere, vel

velocitér

Scfine

•

im-impedimcnto

ciirtere> qua? voxoptimé convenit luci, lumen fuuni _{pcrtotu hemisplrarium in inftantifivci&u} oculi celerius diffundenti. Hebr&is ab _{quod eft:}

kucere3 _{eöquodliix omnia reddat vifibilia* Zanchius}

quidem cap. 2. de contextu Mofis ait, hane vocem per kvri($&.<Tiv deootareLatere,eo quod lux ncc laterc

poffit ipfa> nec alias res ftnat latere, verum nullibi in

lingvå Hebr^å fignificat latere, led femper iucerc, teile

Buxt.in _{manuferiptis. Graccis<p&5,ab officio forte,quia} efficitutresalioquin occulta?,ccrnantur:_?mv

_^

₇₉

Cp^vs-£&jt*em(a&ivc)tyuqé?7,Lux enim illudeft,quodomniafacit

nianifefta. _{Eph. 5. 13. Getmanis ikfyt/©fritt/} Belgis Anglis Cleareneflo.

XI.

CircaLuccm ratione _{Tr^yftetntetfotq lex potiflimum} obfervanda funt: Genui,_{Efficiens, FinüyEffecla, Subjeclwn}

& _{Proprietäten. XII.}

Genm eft _{qualitas & quidem prima vifibilis,cx quå} colores _{prodeunt velperfedionem recipiunt ;itaut,} za-barella lib. 1.de vifu _{cap. ii.rede dicat: primum vifibile}

eftlux,_{qua?eft colorfiendens,color autem non fien¬}

dens vifibilis eft per_{participationem lucis, proindé} fe-cundariö vilibilis.

XIII.

Fuerunt _{quidem & Tunt nonnulliin eå fententiå} Lucemefte forma corporumcosleftiutn

fubftantiialem;

Verum _{illordopinio noneftveritati cqnfentauda : cum} nulla forma fubftantialis cadat fub_{ienfumffivevifu}

per-eipi poftio. Eapropterredé ftatuimusefte qualitatem

& _{proprietatemeftentialemaftrorum}

per fc fcnftbilema

five vifu_{perceptibilcirL».}

XIV.

Caufa cfficiens

Lucis efl Deus

Opt.

Max.

ut

patct

ex

cap. i.

Genef.

& exeap.45.

Efaisc

v. 7.

ubi

Deus

exprefTé

jfc crcatorem Lucisvocat, Ego

inquit,

Jchova

fum

6c

xuillus effc präster me

formans

lucem&c.

Et

ex

2. Gor.4. o^sogo

et7rl)v

ca Skotus<Qms

Xocptyctj

f

Deus?

qui de

^encbris,juflltluccm

fplcndefcero.

XV.

Finis Lucis _duplex

_efb

> TtgurMg

flyé

primarius

&

AtuTtgfuos five

fccundarius.

XVI.

Frimariu« efl Createrü _{cognitlo, gloria}> 6c

celebra*

tio. Hunc _ipfum

_attingere

_videtur

_Apoflolus

ad

_Rom#

i. v.20.inquiens,7»jag

aé^xu clvtS km

vblhütug xdrpx 7b7$

urst-9}fAce.fft voxpiva KctS-ogßmiv\Ti

klifl

tg

ccvtQ

fvvctpig

ygj

faoxtjg.Qué

inlenfum&olim fcriptum rcliquitH.

Trifmegidus

:

%*-xijg i}bfn ru)V s\gycovrQ%üo

'dv&gwmg

ygj

éfaufautrt

gyirtog/at

nou.Spcdator

operumDei

fa&us

efi

homo3$c

ad-miratuseflea, & cognovit_creatorem^.

XVII.

Secundaria efl: rerum creatarum illummatlo.

fafla

enim Luxefl ^ a(^ illuminandum

fuper

terram,inquit

Mofes

_{cap. i*}

Genef.

Ab hoc

officio

lllu-minandi_{lucendiq;fupra}terram

pendent

reliqui

ufus

6c

finesr'. XVill.

Effetta

Lueisfunt

Radij

Lum&n>

quae

duo diverfa

funtj namubiradijfuntdbi lumen

eft3

nontarnen

ubi

lu¬

men eflj ibineceflariofunt radij.

XIX,

Radim_{eftfulgor feuimago}

_lucis

_a

folå luce

Hella-rum inreßum &acutumcxilicas &

promicanr*.

XX.

Radi} aftrorumfunt vel

Redi, vel

Obliqui, vel ReflexL

XXI.

RcBut_dicitur,qui

_Hne

impcdimento

corporis

_opaci,

å _Corpore

_{lucido reda}

_procc,dit,

_{alias Radius}

perpendi-cularis&Radiusincidentia? appellatur,

XXII.

Obliqutu

eft,

qui

lineå

perpendiculari declinans*

transverfim ad_pundum

_ingidentise

fertur.

ünde

radius

obliquationisdieitun..

xxiir.

Reflexw eft,

quiincidcns

in Corpus

opacum

refilit

XXIV.

Lumen eft adus

_perfpicui

_ut

_{eft perfpieuum,}

_vel

eft_imagofivé

_{efFedus lucis}

_å

_fblå

_Lucc

_aftrorum

proma-nans non in lineas redas,Tedin latumSc omnern

medij

partemiduoculi celerius

difFufus.

XXV.

Hoc enim diferimen inter lucem & lumen eft*

quod illa fitin Corporeperfe

lucido ab

eo non

exiens

s

hoc veröin _{Corpore diaphano tanquam}

_medio:

Diffe-rentiam hanc interaliösaffertSeal,exerc.6. fed. 2.Lux.

nonmifeetur aeri>in _quem

å

fole_manat &

eftunditur

_:

effuiacontinuatur infeac_{proptcrcatota} eft

in fole

_tan¬

quamin fubjedo : in eo enim

prima

quaeq; pars

eft,

Sc

gumeå continuatje.

xxvt

Horum EfFedorum interventu Scmedio

produci-tur Calor, interdum _{quidem major, interdum minor,} prout nimirum radij magis vel

minus

perpendiculari-tcr& diredé cadunt Sc in ié refiliunt. Hincfit, ut infe-fiora _tempore

_{3gftivo>quQ fol}

_motu

_fuo

_adZenith

ifrnm _{pfopius accedit, Calidiora fint, quam}

hybcrno,

quia major fit tunc unio radiorum refiexorum cum

radijs dircÄis. Cacuminaveroaltiflimorum_montium,ut

Alpium, ItaliamabHclvctiå _{dividcntium, perpctuis ferc}

nivibus_{rigent& albefcuntob diffi pationcm}

radiorumå

ventis_{frequentioribus,ubi alias in Convallibus tempore}

jrftivo> maximus ef! calor ,

uberrimiq;

omnis generis

fruftus _proveniuno.

XXV_LI,

Kocfané fuo calore vitales _{fpiritus mirum in} mo-dum reficit ac_{recrcat,corporibusq; vigoremafFert,}

un-dé _{aegriplerumq; melius habent interdiu}

quam nodu,

plurimiq;ineuntevere,&Sole ad nos redcunte ex

hy-bcrnis morbis _{convalcfcuno.} XXVIII.

Quare Lux non _{gignit de fe nudam (ut quidam}

fentiunt) fpeciem, fed quaiitatem realem, quse fcilicet his fublunaribusnon _{nudasapparentias,fed realé}

quan-dam alterationem inferat, non fecus _{atq; ex re aliqua}

odoriferå realis _{qua?dam& afiiciens difFunditur}

quaii-tas_{jverumfineulla corporis lucidi}

aut pafiione aut vir-tutis _{qualitatisq; ejus imminutione,hocefi:noneffluit å} luminofo corpore perrefoluticncm, ficutodor åpomo.

XXIX.

SubjeBurft Lucis

FuntÅ^ef

& inprimis

fi-vécpawe/et. Stella:enimluciscertum demenfum Fortitae funtincreationc, _{quo dia: pallent alia: rubent alia:}

ni-tido _{fulgoremicanti. Cor. 15+ v.}

41. Aliaclaritas eft folis,

alialuna:,aliaftcllarum.r Stella enim flclla: _prseftat

cla-ritato.

^

XXX.

Solålucctantumnativå& _{ingenitå lucetSol,} fiel-laomnium maxima, qua: unica interdiu _(exqeptis ali-quando.

Ja

quandö

Lunå Sc teneré)

eonfpicituf.

Rcliquac

omnes

etiamluminemutuatitio luccnt,* Cum

cnim

congenita

Luxdebilior & exiliorfit,quamutad oculos

nofiros

iu-inen luum difpergere

poffit,

exiftimatur

So!

omnia

lu¬

mine fuo illullrandolucemalioqui minus

confpicuarn

elarioremreddere &fplendidiorem^ Hinc non

imme-rito Luminis coeieftis fons ab Heraclito appellatur,

ab

aüjsvivificuscoeli

oculus,

anima

mundi,

pater

lummis»

cor planetarum &e.

XXXI.

Proprietatum

Lucis prima.

Lux

eft

admirabilisr*

cognituq;difficilis. Nam

quöd

cvrunZv

Sc

in

momento,

per tot valla

mundi,

fpatia

lumen

de fe difpergat»

intcr

naturse arcana fermé reponendumcft. Hinc Deus

tan-quam rem cognitu

impoßlbilem, interrogat

Job

um cap. 38.v.18. & feqq.

indica mihi

fi

nofli

omnia,

quae eil via quam

inhabitet

Lux

?

1

olles

ne eam

intra

ter-minum fuum, aut fi _inteliigis femitas habitaeuli

ejus

?

perquam viamfpargitur lumen,

clividiturq;

seftusfuper

terramj. XXXII.

2. Lux _{( propter} admirabilem

fuam

_naturam,

puri-tatem,penetrationis

fubtilitarem,difFufionis

celeritatern»

Iplendoris

communitatcm, formofitatem,

amabilitatem

originem,generationem &

vim

illullrandi,

fovendi,

pu~

rificandi,calefaciendi & exhilarandi) intcromnes

qua-litatés_{phyficas ad declarandum res}

_divinas

_eil accomo-datifiima_>.

XXXIII.

3. Lux,quia_{propria & nativa}

affe£tiö

_corporis

cöe-lelliseü, contrariumnon habet,cumcceleltia corporaå contrarias qualitatibusnaturaabftraxerit. Hinc lumen fummé mobile eil Sc abfoluta? _{penetrationis; Quo}

fpici-fpicicntel

etiam Chaldaei aptiflimo

vocabulo å

quod eft

velociftimé

currcre,luccmvocaruno.

XXXIV.

4. In fummå: Lux eft omnium in mundo qualita-tum _{phyficarum excellentillima, affe<ftu &: efFe&u}

pu-rifllma, Clariftima, _{fimpliciftima, fubje&ivé &efFe&ivé}

pulcherrima, utiliftlma,latiffimc paténs, gratiofiftima, amabiliftima, Suaviftima, ledtiftima _maximcq; delesSa-bilis.EcclcCii. v. _17. Dulcc lumen_{& dele&abile eftoculis}

videre folcm. _{prov.15. v.30. Lux oculorumlartificat}

ani-mam. _{Auguft. Luxomniauronobilioreft.}

MSflilgMSiSSK

Corollariaj

I.

CÅufa

_fubje&am

Zonarum

terram

terreftrium eft radius

aliter

atq;

aliter incidens.

Solis, in

•II

Veteres, _{ob perpetuam}

_Solis

_prsefentiam,

fconam torridam inhabitabilem effe _putarunt, verum contrarium docet

experientia-j. Licet

enim,

_qui

_fub

_{#quino£iiali}

_habitant,feu

_per

quo-rum verticem tranfit Sol, maximum habeant

&-ftum,

_{quia in}

_idem

_{fit radiorum}

_reflexio,

calo-rem tarnen umbra nocturna.five

_longitudo

no-élium_{temperat, nox}

_enim

_ibi

_femper

_asquata

_diei,

hinc _{fit, ut diurni caloris}

_fpacium

_brevius

_fit

_Sc

noéiurnum

_frigus

_{seftum illum}

_obtundac*

Bri-III.

Britanni Öceani accolaeante ifiventa hofo^

logiaex

acceflu

5t

rcccffu rnaris

horas

obfervå-runt+ IV.

Coeluro non eil

_quintas

Eflcntias.

V.

Fradlio

_panis

_{in S.}

_ccenanon

_{eftnecefTaria}

ad Effentiam Sacramenti.

In GraTiam

Örmfißimi

DociiJJimi

ja

venu

D^PETRI

LAU

RENT II

BroMMII _{SüDERMÄNNl, THESIUM}

harum

_{propugnatoris}

_induftri;,

amici

_Angularis.

ClmfneHjs

_SquaJida

tenebris fi

_{quamvita? temporanoftra forent;}

cunåa

irnmerJfa

jacerent,

QuäleDei munus, nonLucecarcre _perenni

Aftrorum> _{potiseft commemorarc Cyclops.}

Lucem,mi Brommi,namtenditin arduavirtus*

Dum rimaris3 erisnotior arte Lino.

Amoris _{bencvolentU ergo appofmi*}