iohannis PARAL-

Q. F. F.

Q^S.

"2.1

DISSER.XATIO GRADUALIS

j-SACRA

PARAL-LELA ROMANA

exhibensj QUAM

&x

_{cmfciifit AmpltsßmA}

_Facnltdtis

Ebilojopb.ψRegia Academia

Upjalieufi

Sab Pr^sidio

Irin

_Amphsßmi

Dn.

_iohannis

_a.

BELLMAN,

Eloq. ProfeijC Reg.

i.Ad_{publicum Eruditorum examm} moikftedefert

georgius stenhagen

Stockholmieniis

InAuditorio _{ÜaßaviAno Majori ad d.}η _Afrilk

Anno MDCGIX.

"ίφ-$ο2· Φ*· -ίφ-ώ0

UP SALI_JE,

5:^:

r^e

m:tis

.summ® fidei _viro»

senatori,

consiliario

_status,

& SUPREMO _MARESCHALLO, nec non Academije Upsalientsis can _cellario,

lllußrisßmo

Excellentisfimocfuc

HEROI ac

_COMITI,

\gomiti in _{©furfotgrt/ lib. baroni} in _{äraqe&eim/ fla &}

_siirhnge/

dominoin

_{2biqg6t)f)0lm/}

_&c.

m£c£naxi ?summo,

Illuftriflime

_atque

Excel-lentiflimeCoME&

EQuidem

_mctuquc

cum

_aliquamdiu

vcrccundta

lu-ftatus lum,

audcrcmne

hunc

qualcaacunquc

Mufsmcae

foe-SMS

tum

_{fulgcntiflimo}

_Tuo

illuitra-rc Nomine. _Verum

_gratise

magnitudo,

qua

Tu,

Hercules

Mulagetä, alumnos

Camena-rum

_{amplccti loles,}

_meusq$

_in

Te tacite devenerando

incredi-bilis _{ardor verecundiam}

_lupe¬

rar_unt,

metumque

proculani-rno cxcife meo

_jufierunt.

Per-mittasproinde,'iüpplex

oro,

II-luilriiume

Gomes ac Domine,

ut audax

_{forte, fed}

_piiflimus

ta¬

rnen conatus meus non in va«

numrccidat_{5 fed,Ii minusob}

a-liud,

laltem ob hoc

_iplum

_venix

gratiam

mereatur,

quod ad

cel-lä Excellentix Tux

adpropin-quare

tiinina

, nec

alii

magis,

quam

Heliconis

noftri

Prxltiti

ac Patrono

_{Summo;, hoc}

leeuu-kcunqs

cft, iacruiii

facereopor-tcreme crediderim. Dccctero,.

uc Te , AUGIJSTISSIMI RE¬

GIS Noftri a coniiliis

principe

ac fidifliiTium

Achatem, in

ex-pcdicjone illa

pro

Patria: fälutc

atque

commodis

iuiceptå,

fed

longinquanimium, nimis etiam

formidoloiå,

ex

alto

loipitct

_ac

confinnet Deus _{T* O. terque}

M. _utque

_Te,

_{Illuftriifime}

Do-min£ ,

poft

tot

iuperata

difcri-mina, tot

fcliciter cxantlatos

labores, omnium

rerum

pul·

cherrimarum

_{gloria fulgentem»}

dulciilimae _Patriae,

_Uluitriiiimx

Tux domui ,

Muiisque

deni-que

Uplalenlibus,

per

longiifi-mos _temporum

_decurlus

an-xio Tui aef_{iderio pxne}

cclccntibus, fclicisfime

reddat,

piisfima

mcntc ac

comuni

Ca-mcnarum voce _comprccor.,

IlluftriiHmi

_atque

Excel-lentisfimiNominisTui

humiUimuι dient

Pmllußrt

Atqut

Gtneroßsßrm

DOMINO,

Du

GUSTAVO

ERNELL

_ALBEDYL,

Copiarum

Pcdcilrium ad

Ri*

gam Tribuno , Caftellique

Duna-mundenfis Praefe&o &c.

Patrono

_Optirnp.

ppprtunl·admodumres

nerofifiime Do.mine Baro , ψο4 fp

potiffimum

tempprß Uterus ad memiß*

ris,_grati* uc benmolwti*

pknijßmts}

cum _{(pecimenhöccepijjußorpw, guikt®}

donare luce _{publica pararem. Cum}

enim more dtidum _{recepto patrommt}

circwnjpicerem exercitjo buic lexi-deiijt: Tu me ea Uberaßi folkitudt-ne; qiii quodam veluti jure hoc

quäle-cimqüe a me poßulare

poterasCui

nawque tißius id dicarem , quam

Tibi_{; cujus inme certtffimumfaventis}

animb_{τ$κμ.ήξΐον jurh exßaret; cui}

_nijt

pius gratusquc animus rejponderet , plus quam ingrati notam meruißenu

Tua_{itaque,PerilluflrisDomineBarο,in} me, etfi _{nunquam vifirn}

Tibi, fumma

benignitas, grmea, qua ad Te

perpe-tuo colendum_{vicißim obßringor,}

objer-vantiapoßulabat,ut,qmcquiaeßet

hujus

mei non

fatis

_{maturifoetus,} animo,

quo me _nnper devovere _caperam,

lu*

bensTibi_{Jacrarem. quem}

quoqueßub-mißeprecory ut benivola meine ac

je-rena_{jrontefufiipias, in grati quippe}

animi _{pgnificationem oblatum;}

_&1

_pro

eerto _{habeas, tantum voluntatis} perpe-tuo mihi _{[uperfuturmn, ad}

haben/lam

ad _referendum-

_Quoä

_{reliquum efty}

majorem in modum a Tepeto9 ut me9

quem in fidem atque

clientelam

Tuam

femel recepifli, deinceps ettam

in

gra*

Tia _{atque patrocinio Tuo}

_fervatum

_ve*

Iis. quofiet, ut,

βfor

te

officns,

qua

ä

cliente in Patromm _proßcifci

_dehebunty

minus _{par fuere.}

_falt

_{em ammum}

ge-ram Tibi

devmdijflmum;

_egoq;

quem-admodum _pro

_incolumitate

_Tua

_in

pre-cfc

_ajfiduusy

_{itay quoad}

_{Juperfles fue~}

ro, manfurusßm

Generofiffimi NominisTui

vbftrvMntiJftrnusacdev$*

ruscultor

B. L. S.

/i rcvifumfuit_ß L. Tibi·)dumadhucinli¬

mine_{hAremüs,paucüfignificatumire,} quid

potrffimuminhificeρ ägeilisanobisprajlitum^

fiit: ne,cummttlta(ub initiumpromittentes·)

paucAforteprafiite'imus^nofira idculpa,non tewporispotiusangst(i ia,tribuas. Eosit4$

ego veterumP,omanorumritm circdfacrO-j c.ongeßjeorumopindplempaucisexhibui,quos

quamproxiraedecedereadhodiernosritusin

EcclefiaRork.fervatosdeprehendi. StHoqui¬

rlemminus_{polit o concinnatum} reperies

ficri-ptum·;fedqnodpartimnaturarei-,qua,prout

nunc_{jacet) limatiorem}vix admitteret·,

pAr-timttiam temporis ahguftia, _qua admodum

premebamur, tribuas, Ben, L. obnixe rogO. fifiodadinfcriptioncm4ttinet,Auditquidem

paulo major;jed necillaTe,Ben, L,turbet.

Remenim_{paucioribuscompleiiidifiicilefuit>}

Ceterum·)ut hanequalemcunq- operäm aqut

boniquccor,Julas, & qvum dißteri

nequt-amusy quin hifce alia _non leviora addi po*

tuerintjquiaverQaliaeademquegraviffint*

curay _quapene inPperato nobis obvenerunt_,

&_{fiufius & exablius ceeptam telamnosper*}

tcxere _{prohibnerunty hoe,} quicquid efiope*

ris, aAlanc em _{rigoris Tut} nonexpendas,B« L.vehementtr oro.

Ζ Ν

Cap.

i.

De Romano

_Pontifice.

§./. _{Scopusdlffertationii·)}acetymohgia

Vi-eis _Pentifex.

§.2. _PontificisM. origo-f/nuntis Atque dt*

gnitas.

§.$. Imperii & Sacerdotii conjunUio itL*

Julio Cafare & Jequentibus.

§. 4. Prifci atque hodierni Romani

Ponti-ficis M. ablatio.

§.

I.

'erat _{quidem mi¬}

hi _primo

conftitu-tum , ritüs

prifea-rum _gentium prae-v

eipuos circa facra in

_{compendium redjgere}

j ac pro

dlfierta-2

xiifTertationis materia exhibere^:

verum , cum uberior illorum fe

mihi offerret _{copia, quam ut arta¬}

tus fcribendi modus eos _capere»,

poifet;

eas tantum veterum , ac

fere Romanorum , cerimonias

fe-legi, cum quibus hodierna

Roma-nenfium facra _{quandam habere}

af-finitatem _{deprehenderem. Initium} itaquejurefacimusa facerdotii Ro¬

mani _{principe, fummo videlicet-»}

Pontißce; qui utrum å ponte

fub-licio nomen fortitus fuerit

fecun-dum _{Dionyfium a) &Varonem}

_b),

an vero , ex Scaevol^ Pontif. M.

fertentia c _{) å pofTe & facere, pa¬} rtim intereft. Meam vero in rem

heic _{magis futurum puto,}

_ejus

_ör¬ tum, munus _atque dignitatem

pau-ciifimis _expendere.

§. II. Inter facerdotia, å

Nu-ma _{Pompilio circa initium-}

impe-rii inftituta , Pontificum quoque-»

collegium fuiile, ex iilius tempo¬

ris

ris annalibus abunde edocemun-».

Horum officium erat ,

graviori-bus in _{rebus f a c pracfertim}

qui-bus ulla _{religionis fpecies}

fubef-fet, confilia dare, facrasque

ceri-monias fan&iffirne tueri &

inter-pretari; ut, _{quibus Diis,}

quibusa-ris, quibus hoftiis quibusque

die-bus, _{denique quibus in templis}

fa-cra eiTent _{facienda, ratum}

perfpe-öumque

haberent d). Summus.

autem feu MaximusPontifex

dice-batur, qui non modo generis

nobi-litate, fed & dotibus meritisque

il-lüftris,huicconfeiTuipraeeiTet. Huic ,

ceteri facrorum _{miniftri, auotquot}

eiTent, obedientiam praffiabant, ut-pote cui omnium facrorum princi-palis cura eiTet commiiTa, cujusq^ arbitratu_{fingulaad religionemper^}

V tinentia _{gererentur i). Non} vul¬

gare aut obfcurum fuiile Pontificis Maximi nomen credas, _{quum ipiis}

Α 2 _quoque

d) bion. Hal. lib.4. c. 6. Hl. abΗlex· Gen.

dier,Hb,1,4a]>.£ e) Alex, abAlex. I.r,

4

quoque Regibus prirno, mox viris

in _{Rep. principibus, denique etiam}

Imperatoribus, ob dignitatem atcg

fplendorem huic juncftum murieri,

Pontiiices creari haut vile videre¬

tur. _{Numa ergo hujus collegii}

au&orfe _{ipfum , feu, ut alii}

pro-dunt , Marcium Marci filium le^

git Pontificem, collegiique

pr^fi-dem/). Unde nec mirum, infan¬

tum honoris culmen creville Sura¬

mi Pontihcis _{dignitatem, ut &}

li-éioribus & _{regia curuli fella}

leéii-caque infignis eiTet.

§. III. Secundum

Numa?infti-tutum _{poftmodum is perpetuo}

le-gebatur ex collegio

_pontificumJ

_?

non enim nifi facra tunc, _{&, ut}

di-$um, ad _religionem

_{pertinentia_j}

tra&abat fumus Pontifex

multum-que temporis proceilit, antequarn

rebus _{ieeularib-us, ut nunc}

loquun-tur, fefe immifceret. Sed _Julius

Ca?far _{ejusque fucceiTores} pontifi-calem

$

calem _{dignitatern civili atque mili¬}

tari _{imperiojunxerunt. Immo} an-te eum Licinius CraiTus

Pontifica-tum Maximum ac confulacum

ii-mui_{geiTerat,novoexemplog). Poil}

CcefaremM._Lepidus,&

_dehinc

Au-guftus omnesque dein Imperatoren

Romani aut fun&i funt hoc facer-dotio, aut Pontifices Maximos fe»»

appeilari pafli funt ufque ad

Impe-ratorem Gratianum feculo _quarto,

quo _{tempore, immo} per quem il-lud _{exfpiravith). Poftea tarnen-·}

fub _{Imperatore Phoca feculo VI:to}

renatum eft nomen Pontificis

Ma-ximi, quippe qui Bonifacio III

E-pifcopo Romano , eo

quod

ipfum,

Imperatoris Mauricii, adeoque

do-mini fui _pcrcuüorem

, å crimine«»

abfolviflet, praerogativam &titulum Pontificis Max.conceifit. Id _quod hodienum fervant Pontifices Ro¬

mani _{*). A3 §. IV·}

g) Al. abAlex. üb. ζ. c. 8. hl) Zofim. üb.4* caP 36. i)Ρ. Diac hift. long. lib.4. c. ^7,

6

§. IV. Ceterum, 8c quae

diåa

funt, & alia_{nonnulla, qua* dici}

pof-fent, _{itaquadrant in hodiernü}

Pon-tifioem_{Rom., ut, cuivis}

nonfegni-ter _{priica Sc recentia inter fe}

con-ferenti conftåre

_poilit,

_quidquidad

hodierm PontificisRomani nomen,

dignitatem, munus (faltemqua ex¬

ternam ejus fpeciem ) _ritusque

no-tabiüöres _{pertineat, illudmaximam}

partem å veteris Roma: inftitutis

originem deducere k). Ad

pote-ftatern vero _{quod attinet,}

recen-tiores Pontifices Romani _{pari mo¬}

do per quatuor prima asrscChriftia'

nse fecula tiara content!, _civili

ma-giftratui paruere, Imperatorem

R.

fupremum dominum agnofcentes;

donec tandem _{pedetentim civilem} quoque poteftatem ad fe trahere,

Sc å ConftantinoM. donatam falfo

perhibere non funt veriti.

Quod

vero _{Papa hodiernus adorationes,}

proilra-k)C»nf. diLunardo la ReUtione delia Corte

7

proftrationes ac

pedum ofcula k

quibusvis aliis

expofcit

atque

reci-pit, in eo etiam

imitatur priicos

Imperatores ,

eosdemque

Ponrifi-ces Maximos, Caligulam puta atcg

Heliogabalum, immo &

Domitia-num_{atqueMaximinum; quos}

pra?-fertim honores humanaforte

_majo¬

res adfe&åiTe conftat /). Quan^

quam , quod ad

pedum ofcula

atti-net,nonMaximinum modo,&for¬

te alios _{ejus farinse principes,}

_fed

& _{Julium Csefarem Poeno cuidam,}

gradas agenti, pedem cum

foccu-lo aurato ofculandum

prasbuiiTe_»,

conftat _ni).

_Illud

_{autem praecipu^} eft obfervationis , quotquot

Maje-ftatis_{jura Pontificibus, & iisdem_,}

principibus, paganis

fuerint,

tot_*

quoque, immo

ionge plura &

ma^

jora, nuncPapamfibi

tribuere.

Id

quod facile apparet ex

orationeln-A ₄

nocen-l)Svetonius in Callg. (!) Bomit. Herod.lib. T._{cap. 12.} die. Jul. C<ef.in Maxim, m)

8

nocentii III. ad _{inaugurationisdiem} habita : _{Ec-clefia, inquic, nonnupfit}

uacua,fed_{dotem prcebuit absquepretio}

pretiojam,j])irituahum plenitudinem &

latitudinem_{temporalium. In} jignumJpi-■ritualium contiditmihi mitram; inJi¬

gnum _{temporalium dedit mihi}coronam.

Alitram pro facerdotio, corormm pro

regno; illius conflituens me vicarium3

ψύ habet in veftimento ér femore fuo

fcriptum, Rex Regum ^7°Dominus do-minantium &c. _n),

n) Innocent,III.deeoronat._Pont.ferm.q.

Cap. II.

De

_facrificto

_mcruento,

_altisfy

ritt-bnshuc

_{ßr&jertimfacientwus,}

§. /. _{llfusfacrificiitncrucvtlapudRomanos} veteres.

§.2. Variicirca_{illudritus,utßotio ma-nuurn«}

§ .j. HodierniRomanenfesidem_ßervant. §. 4. _Vefiesfacr<£ _utrobique.

§ f it em_{Mußea. 4}

§. 0.pariter Umpadum ufus.

7-9 §.η.fictf thura & odoresuna cum vino.

§.S' Acfu<£ lußralis eadem ratio.

§.g.Myflcriorumoccultatioexgarteeadem,

§. I.

iNcruentum

Alexandro iliud

facrum,

vocat

ut

_0),

Alex, ab

_paganis

olim in ufu _{fuiiTe, non eil quod}

du-biternus, cum multorum auétorum

teftimoniaidaffatimprobent.

Plau-tus in _{Amphit. b) Jovifacra}

_fieri

_&

molam falfam _{ofterrijubet: Joviaut}

mola _{falfa hodie , autthure comprecar}

Him _{oportuit. Tibullus c) idem}

te-ftatur: Färre,_{inquit^pioplacantDeos.}

Sacrum hocce frumentum Veitae

quoq; olim oblatum

fuiiTe, fatetur

V_{irgiliusd): Veßamfärre pio}

_&

_ple¬

najupplex _{veneratnr acerra.}

Hujus

quidem facrificii au&or perhibetur

Numa _{Pomp, qui teile Al. ab Ale¬}

xandro_{e) vetuitfacrificium aliquod}

fieri _{absque farina. Verum,} quan-doquidem hxc mola faliä Aigyptiis

lon-4) lib.2.c.22. b")Act.z.Sc.2.

ΙΟ

longe antea in ufu fuerat, utpote

qui non pecudibus & animalium_j

iramolatione, fed paneficiis Deum Serapin pacare folebant/):

viden-tur Romani in facrificio hoc offe-rendo _{ÄLgyptios eile imitati.}

§. II. Inter

reliquosautemri-tus, _{quos pagani circa}

_facrificii

hu-jus celebracionem obfervabant,pri¬

mus _erat, quod facerdotes, molam

oblaturos., manus ante abluere

o-portebat; Βΰοντες yßgvi'xjoflxi οί

πα-λαιοϊ,aitEuftathiusinHomerum^).

Quam vocem haut dubie mutuatus

eit ex _{Dionyho HalicarnaiTenii}

h).

Hefiodus _{i) vinum Jovi offerri ve¬}

tat ante manuum lotionem. De

iEnea teftatur _{Virgilius k) ,}

_quod

penates

å Trojae

incendio fervatos nefascrediderit attre&ariillotisma¬

nibus: _{donec)inquit, meflumme}

_vi¬

vo abluero. Präster di&os,

teftimo-nium

f) AI ab Alex.Hb. 2. c. 22. g)II-7. h)lib. g. _{i) lib. oferum& dier. k) lib.2.}

niiirn de hoc_quoqueritu

_fert

Plau-tus _{/): Ego,}

niß quid

_me

vis,

_eo

lava-tum, ut Jacrificem.

Idem alio

loco:

Nunclavaboyut rem

divinamfaciam. m)

§. III. In

Ecclefia Rom.

nihil

tam facrum habetur, quam

eadem

ha?cincruenti facrificiioblatio; quac dudum _recepto

_vocabulo,

_{MiJJa eis}

dicitur*, per hane

Deumpacari,

fe-que omni

labe

mundari

credunt«,.

Itaque miflam rerum

fpiritualium

centrum faciunt, cui, _tanquam

fa-cramento confummatiffimo,

divi-nus omnino eultus adhibeatur_, ;

prasmifTa

perpetuö

lotione

manuum

in facerdote , incruentum facrurru

oblaturo.

§. IV.

Porro

gentiles facra

fa-&uri, vefte facro ufui dicata

ute-bantur , utpote pura atque

Candi¬

da, fed & fepe purpurea atque

au-rea; fub qua tunicam

pi&am

ge-ftarent; ameo quoque

peftorali

or-nati , quas

indumenta NumarrL*

Pomp.

Pomp, agnofcebant au&orem_, ή).

Hifce_{Pontificii addiderunüqua?dam}

Juda^orum veftimenta _facra,

utpo-te _{Stolam, Ephod, Cingulum,}

nec

non alia ornamenta.

§. V. Mos erat _{quocß antiquis}

inftrumentalem Muficam adhibere in ccetu _{publico, ac tibias}

praefer-■tim inflare inter facrifkiorum ob-lationem _{o). Interdum quocßcym«} balorum ac _{tvmpanorum edebant}

fonitum,idquod raéfcum fuiiTe

prae-fertim cum _{Cybelas iacerdotes}

fa-crificarent, afTerunt Strabo_p), Di-odorus Siculus _{q). Immo in}

Juno-jiis, _{Ifidis, Cereris, Proferpina? ; in} Jovis etiam, Bacchi

_aliorumcß

Dea-ilrorum facris idem _{obtigiiTe , fufe}

-probat

Lampr. r). Quare huic

ri-tuiArnobius_{indignatus,inhunc}

fe-re

mo-n)dt.ab Alex.lib. 4.c. /7. Virgil. Hb,12. jEneid.v. _{169. Hor,lib. 2-Sat. 2. Ovid.}

Ith _{3.Ann, eleg.13. 0) Virg. lib.2.Georg,}

p) Hb. 10. _q)Hb.f. r) decymbalis vete'

15

remodum

_{gentilesalloquitur: Nwtf>}

inquit, mujica Diis

veflris

grata

eft

?

Νum_{gaudtum capiiwt ex}

cymbalis

tympams? An ettam per

hoc

deos

ve-ftrospacari

creditk

?

Νotabilis

etiäm

locus eft dementis Alex._{s) : hl$s}

άξά όξγάνω τω λόγο)

μόνφ

τω εΙρψΜω

y)psiQκεχρημεΒα, γ γεραίξομεντον

ύεον

έκέτι τω φαλτήριω _τω ίζάλαιω χάΐ τ:fj

σάλτπγίιml τυμπάνω ml

αύλφ.

κ.τ.λ.

quanquam nonminus qtiå muficäm

& veftes _{facrificales, quam qua}

fa-crifrcia _{ipia , ut Dei}

_folet

_eile

dia-bolus, ita Judä'orum fimios fuifte

gentlies, plane

habeo

perfvafum^.

De _{Juda^orum cantandi ritu confer} omninoTr. Mifchna _Tamid.^),

i-temfacrum codicem in locis

pluri-mis. Pari modo in follenniori

Mif-fae facrificio

_apud

_Rom.

_hodiernos

Muiicam _{adhioeri, quis eft qui}

i-gnoret?

VI. Porro rituale Roma*

num

_lampadum

_ufum

no&e dieque

äccer?«

*4

acceniarum _{commendat, qui ritus}

omni _{tempore religiofe fervatur ad}

exemplum

_primorum

, ut

Pontifi-cii _{quidem ja&itant}

,

Chriftiano-rum. Non _{diffitendum eft,}

quin

prima? ^tatis Chriftiani, cum ob

gravesperfecutiones non auderent clara luce _{facra peragere, fed}

no-élurno _{tempore convenirent, in_j} ccatibus fuis adhibuerint faces ; id

quod eolligi poteft ex _epiftola

Pli-nii*) data aaTrajanum. Sed nus-quam, _{credo, reperitur, perpetuis} ufos fuiiTe _{facibus, interdiu}

noétu-ue, uti Pontificiis nunc non una_. e caufa in ufu eft. De _/Egyptiis,

qui, teile dementeAlex. _{t) primi} hunc _{lampadum ufum funt}

com-menti, é Macrobii

_aliorum<$

fcri-ptis _{habemus, quod perpetuum}

i-gnem diis fuis, utBlondus

loqui-tur _{u) fimillimum, in}

templis

fer-varint. De _{perpetuoRomanorum}

igne,

*

) lib. io._epifi.py.aln109. t) h»y*(♦

15

igne, prafertim in

honorem

& cul-tum _{Vetta?, paffim quoque}

loqui-tur hiftoria Romana. Immo

Ca-falius _{ipfe negare non}

_fuftinet

_x),

cumaliosPontificiorumrituså

gen-tilibus _{provenifTe, tum}

_illos

_{eirca__»}

accenfionem iuminum. _ltaex.gr.

in _{purificationis}

_fefto

_nunc

cleri-cos _{laicosque faces}

ardentes

_inma¬

nibus _{geftare, iicut olim Romani} Februo _{diisque manibus facia}

fa-Auri urbem accenfisfacibus luttra*

rent.

§. VII. Non vi<ttimarum

tan-tum _{fangvine gentiles, uti di&um,}

fed _{thure quoque & precibus}

pla-carunt Deos ; inque fingulis

obla-tionibus odores & thura aderant, qua? a facerdote facrata inque aris accenfa _{fpargebantur.}

Stpe Jovem

vidi, cttmjamfua

mit-tere vellet

Tulmina, thurc dato

_fußinuiße

ma-numi aitOviaius.y)

Hinc,;

Hinc, quos perfecutores pagani o-lim

_{fufpicabantur}

_{eife Chriftianos,} hofce, quo proderentur

thurisgra-na in _ignem

_prujicere

_cogebant;

quod ubi recufarant, morti adjudi-cabantur _{z). Unde quoque}

Thuri-ficatorum nomen follemne eil in_f

hiftofia Eccieiiailica ; _qua de _re-» Cypriani epiftolae piuribus

teftan-tur. Nec thure tantum , Ted vino

etiam _{litabant, hoc eil, Deos}

expi-abant fuos veteres _Romani; nimi-rum, poftquam _{primo illud, qui fa*} cra _{faciebanü, é iimpuvio}

_libaiTent.

quo fpeélat illud _{Virgilii a):}

Terhquidb ardentemperfudit

nefla·

re _Veftam.

Hinc etiam hunc eorum morem-»

graviter taxans _{Arnobius£): Ape~}

rite, liquor iße, hocefl vinum, cur

ß-perßmdatur

altarihus: _nunquid

numi-num _{corp'orafittmfentiunt aridam,}

_&

eorum _{necejje eft Rccitates humore}

alt-quo UM'

z) Ar*n. Hb.γ.ρ,m.zjj.ad Hanov. a) Ith»

-

-— > · _* 17

quo_temper

_{(tri? tniitqtM,}

_nobisutmor* tdlibiis mos _{efl, hitermifcere}

po*

tiones,_pari etiam more pqß_{Joütos vi}·

&us _{libornm ér}

pultium hoftia?'umque

Ufarum,quoputrefiatfacilis & perco-quatur cibus ,

frequentijjmo

irrigani

accipiiintque

fe vino? clate, queejo, i/w-mortallbus _{diis, bibant,fcypbos}

, brias,

pilter

_{asfimpuviäq;}

_{depronnte&c. Qu is}

vero nefcit _{apud hodiernos Roma¬}

nenfes, cum _alias, tum _{prséfertirm.}

follemniori ritu facrificiüm pera-géntes, thuris ufum

_{fufiltumcß efTe}

frequentiffrmurri

? Vidéatur

Cafa-lius _{£). Ad vinum quod attinet}

a-püdeosdem, (utdelibatione, quam

facerdos fere fölus _{facit, nihil} di-cam) aras eorüm etiam _quotannis vMo, fed cui _{paululum aquae}

ad-miftum _{fit,irrigari teftiseft}

Duran-diisd).

§. VIII. Diebus feftis ante

fol-lettlne facrificium , immo quoties

B _templa

t)deRit._{Scctcf.cap. 4t* 4) Ration, Iib. 6t} CAp. γC,

iS

templa fua intrarent

e),

folebant

p-gani

facerdotes fe ipfos,

plebem

atque aram aqua

luftrali

confper-gere; qua?

confperiio

erat

qii^dam

expiatio, &

ad futurum

facrificium

pr^paratio.

Credebant

enim

in-elTe huic aquse certam

quandanu

fan&ificandi vim ; hinc non tati-turo _{publice in}

_templis

fervabatur,

neque homines

modo eå

confper-gebantur,

fed

& fecum quisque

ali-quid

hujus

aquae

afportabat,

qua_»

a?dificia, utenfilia , vettes,

armen-ta, _{pafcua, immo}

cibaria

adfperge-ret;, uti de Juliano Apoftata

tefta-tur Theodoretus/). Hane fine

du-bio _{aquam intelligit}

_Euripides

dum ait: Θάλασσα_{χλύζει πάν)α}

dv-$ξωπωι/κακά.

Blondus

tradit h)

Ro-mx _antiquitus fuitte _aquam penes

portam Appiam

Mercurio

confe-cratam, _quå populus, _vim

expia-toriam

t ₎Jufi,_Mart.apol._2. f) Hiß._Sccl. Hb._3.c»

14. cor,f. Tertuü. de BaptifmQ. h) Rom»

Γ _{i.. ,} Ϊ9

foriam ei inefie _{eredens, fe}

eon-fpergeret. quanquam Ovidius /') fälle vanarti haue _perfvaiionem de-fidet his verbis :

Ahl "nmium

_faCiki,

_qui

_triflia

cri-mina cMis

Fluminea

_tollipcjje

_{putat'u aqua.}

Qiiis

hujus

aqua? adhuefit ufus im»

mo _{fuperftitio apud Pön'tificios in}

tempiis pariterque extra ea,

tremi-üem _{ignorare puto. eandem certe}

vim de faeuitatem huie tribuunt ac

pagani. Id quod affatim utiicuique conftare_{poteft έconfecratiönis}

for-mula åfacerdote _{profiunciata, quå1} inter alia hä?c precatur, veiitDeus, qui maxima faGramenta

fundave-tit in fubftantia _{aqua? , huie nunc} elemento , variis purificationibus

pra?parato, iüa benedicere , uz Yim

habeat _{fugandi da?mones>}

pellendi-ifiorbos, &, ut cüii&ä qua? illa ct)ii*"

fperganturin

a?dibus

_locisque

_fide»

Bs _iiünV

Γ2© 1

lium, fknt. munda _atque

_{libera ab}

omni _{culpa £).}

§. IX. DiiHmulabant gentiles

Romani _{myfteria fua, qu^ praeter} facrorum adminiftratores , quique

facris _{probe inftru&i eiTent, iinguli}

ignorabant. Tacebant, aitTertul-lianus/) pudorem iiium. Et Gre¬ goriusNazianzenusni) de

Eleufini-is _{myfteriis loquens ,}

_adpellat

_tu.

σιωπώμενοι, καϊσιωπήςαζια, PJurima

utique funt inReligione Romanen-flum _{hodierna, qua: 1aiqi ignorant,} quique eis aperirenoneft licitum;

im mö_{nequenoftri inftituti heic}

ad-ferre. conf. Catech. Conc,Trid._n). k) I4b.R. RitUAlis. /) contraValent,caf. i»

ni) Orat.jp« n)de Euch.qu. ιρ,

Gap

III.

De

_{Supplicationibus}

_yßroe

_Proces?

ßonibm

follcmnibu.s,

§1/. Romanis olimerant _{procejjionesordl'}

naria & extra erdint ni.

21

§. 2. Hinc hodiernorum_{proeejfiones ort*.}

§..3* Rituf _{quidamutrobique fimiles,}

,§.4. Defcrrptiopompa veterü &paraüeli~

fmus bodierna. §. I.

ROmanis

_{pa ac}

olim

_{fupplicatione follemni}

facrifrcali

pom¬

frequentius

nihil fuit. Uli in fup-plicationibus ac proceflionibus

fu-is _{Deorum imagines}

aut exuvias tenfis, hoc eft Fefto, Pomp, inter-prete, _{vehiculis argenteis (in}

glof-fario tenfa vertitur _{äppix SsS>v) per}

plateas geftarunt, & ad _pulvinaria

fua detulerunt. _{quo pertinent cum} alia Ciceronis _{loca, tum illud} pras-iertim_{0) : Ommsque Di/, ψιϊ vehicu-.} Iis _{tenforum Jollemnes ludos initis <3cc,} Conf. _{Blondusj^), item Polyd. Vir¬} gil. q). confer pariter Cafaubonum

& Torrentium in illa Svefonii

v'er-ba_{r): fed ampliora etiam hnmano}

fttgio

deferri fibl C<efar pajfus efi;

ß-, B 3 dem

0) in Verr._{csrp. η2. ρ) Rom. Tr.Hb.2.}

. foi.nt\-p. q) Hb.

t ζ

dem aurectm in _curia,

_{thenfam Ér}

_fer*

culum _{Circenfipompa &c. Praeteril*}

las _{proceffiones extraordinarias,} qua* vel ob rerurn fücceflus

pro-fperos, vel ob rnetum

impendentis

maiiin honoremBeorum autetiam

ad _{placandum eos funt Inftituta?;} -fuerunt _{quocß quiedam}

_ordinarie;

quotannis enim luftrabant urbenL·

,& agros , immo hofce etiam bis

quolibet anno. vid. Turnebus s).

Unde facra amburbia & ambarval-lia. De Amburbiis _iniignis

Luca-m locus eft _t);

Moxjubet φ* tot_{amρctviiis ä}

civibus

arbem

Ambir't, &

feßopurgantes

matnk

lußroj

Longa

perextremospomceria

eingert

fines

Pontißces,facri

quibus

eßρ

ermißtpo*

teflas

See.

De Ambarvalibus _loquitur

Virgl-ÜUS _ü);

Annwt

$)Adverf.lib, iS.c. 77. _t)Hb. i,v-SPl'Lef

25

Annua magnaSacra

ref

er

Cereri

&c.

Terquenovas

circum

felix

eat

hoftia

fruges.

item Tibullus _χ):

-

-fruges

luftramus

&

agros,

Ritus ut

_äprtjco

_traditus

_exflal

_avo.

Prastereo nunc alias hujufcernodi

flatas _{procefliones , quotannis}

_{in_*}

ludis follemnibus _{inque deorurru}

feftis fieri folitas.

§ II.

Sacramentalis illa

pro-ceilio, _{qua? incredibili}

_follemnitate

ac

pompa inftituitur in

Eccleiia-s

Pontificiainter follemnes ritus pri¬

ma numerari meretur; tam quae

quotannis flatotempore, quam quae

aliis fubinde_{cafibus-fufcipitur. Ve¬}

rum,utut religiofe illa eolitur,

gen-tilibus tarnen _originem debere

in-genue fateturPolyd. Virgilius, ipfe

Romano _{religion!addiftusjy);} Te-dtius _quidem,

_Ted

_tarnen

idemBlon-dus _{exprimit z) :}

_His

(fupplieatio-nibus _pompa?quc

_{ipecraculorumL·.)}

B 4 _fuermt

?4

fuerunt

fimiles, quas litanias procefjio-nesque adpeiiamus &c, Quare regi·

r a _{Catharina de Medicis Papas in} ·

erΐHola _{quadam a) exprobravit_i,}

quod Sacramencurn S.Coenas

aSal-yatore inftitutum ad _{fpiritualerrL,}

culüum, ipfe ad pompam circum-ferri ac _{fpe&aculo eiTe perrnitteret.}

More _{gentilium etiara}

Romanen-fes hodierni _{quotannis frugum} a-grorumqueluftrandorum caufa fol-iemnes _{fupplicationes}

acproceilio-nes _{inftituunt; uc prasteream}

infi-nitos paene alios cafus _{caufasque_>}

proceilionum,gentilem

fuperftitio-nem redolentes.

§. III. Quemadmodujm olircu

Romani _{gentiles aulans&}

velisex-trinfécus vefliebant _{domos, quas}

prasteriret follemnis illa

proceden-tium _{turba, iic hodie}

quocp & ma¬

gno quidem apparatu apud

Roma-nenfes _{b) pra^fertim, uüexperientia}

teftatur

a)Hiß. Thuanilib.28. adann. ij6i. _b)

teftatur, follemniori

proceiliöhis

pompa. Porro vetabantur olim_, per feneftras

_fpé&are

_iftiiismodi

proceffionisordinem; cujus

Verri-us _{Flaccius, tefte Macrobio c) hane}

tradic caufam: exftitiiTe

_njmirum

Roma? _{peftiferam luem,}

_cujus

_cum

cauiam ex oraculo _qua?rerent,inde

profedtam refpondiiTe,

quod

Diide-ipicerentur. hoc totam civitatem_,

anxiam _{habuiiTe, iitpote qua?} ora-culi fenfum non bene percepifTet_,

ob vocis _ambiguum

_{fignificatum.}

accidiiTe autem _{poftmodum , ut^}

puer _quidam , Circenfium die per

feneftram _{confpicatus follemnem^} proceiTum pompamque, pilenti

ar-canamatri narraret, _cujus rei cum

Senatus deinde gnarus fa&us eflet,

lingulas domos tempore ritus

hu-jus obvelarijuffiife ; quo

fafto

pe-ftilentiam _{ceiTaviiTe puerumq;}

ora-culi _{hujus refponfum}

_{explicuiiTe^».}

Pariter

c)Sdt.lib. i. c#]). 6. it. Polyd.Verg. lib. 6\

Pariter etiam _fit, ut hoc quoque-» tempore, per feneftras pompam

il-lam _{defpicere, hoc eft, deorilinu}

verfus _{fpe&are vetitum fit.}

§. IV. Quantum ad

univerfum

olim _{proceilionis ordinem ac}

facri-ficalis pompae rationem attinet,

fa-tis fufe eam defcribunt cum alii

fcriptores paifim, tum Dion.

Hali-carn. _e), Jul. Capitol. f), Liv.

g)

Teftatur du Choul _{h) ; fe}

_vidiiTe-»

numum Domitiani , qui veterum

Rom. _{proceifionem pompamqueL»} repraefentaret, chori pueris primo

incedentibus; quos exciperent

fa-cerdotes, univerii coronati

lineisqi

fupparis

induti,

manu laureos

ra-mos geitantes, hos deinde

impera-torem infecutum. Praeter

populo-fam vero multitudinem varii _gene¬

ris _{atque ordinis, prceter hoftias ac}

reliqua

facrificalia

iive

inftrumen-ta iive ornamenta , praeter

fercula

ac

ten-i) hb.7· f) ingalienis. g)lib. 2/, b)dc~* U _{Relig. des andens Rem*}

27

ac tenfas Deornm, pra&ter mufieos

cantus ac modulationes & infinita

jhujufcemodi

alia,etiam

illud

notan-dum, quod perfonas facras

Candida

plerumque ac lintea

vefte ufi,

cum

facibus accenfis, dudla fcrtafiis

o-rigine å facris

Cerealibüs,

ubi

tas-åx accendebantur _{cereique, item} veites albas adhibebantur. vid.

O-vid. _i):

Illic accendit geminas pro lampaäe pinus

Hinc Certris

_facris

_{nunc quoq;ta*}

da datur.

item : - - Vefles

Cerealibus

albas

Sumite, mim

fullt

velieris

ujus

abefl.

Sed meretur ante omnia cum his

conferri

_{Apulejus k}

_{) in}

defcriptio-ne _{pompas & facrorum}

_Diana?

E-pheiinas. qua? omnia qui

ad

hodi-ernam Romanenfium pompam ac

proceffionis

ritus

contulerit,

jura-bit

pro-i) F/tfi.4.v. 411.&493- k)4Aaur·Hb,XL·

28

bit _{propetnodum cerimonias ηοη_*} eiTe _{fimiles, fed magna ex parte} easdem. _{Addam nihil heic, niii} ingenuam Phil. Bervaldi

confeffio-nem _{fuper illa Apuleji verba: Dei}

Åignatipedibusincedere /). Mecumego fubinde recolens h<ec inftituta_facrorum Ethnicorum venio in eam_Jententiam,

ut credam

_pleraque

_{omnia, ad} cerimo-niarum _{noftrarum celebrationem}

perti-nentia, iliinc _{ejfe translata. Nimirum}

ex _{religionegentilium fint line<e vefles,}

der_{afafacerdotum capita, vertigines in}

altart, pompafacrificahs, majica,

mo-, dulamina, adorationes, _preces, ahaaue

id_{genus complura, qihc noflri}

facerdo-tes in _{noftris myfleriis follemniter}

u-furpant, haut dubiefumta decerimonia

Ρt

_ijcorum.

_{Sic &aptid tioshomines} in-ceduntin_{pompafacrorum,fubejjigie fan}

-élorum_{&prophetarum, quidtcipojfunt}

Dii humanis_{pedibus inceaentes.}

/) Af. Aur.loc.cit.

Cap.

IV.

De Romanorum

_FejlU.

§.ι. Inter_{feflos dies oliin jeculares ut}

no-tab Mor_{es,fic jede jua dimoti}

perPon~

tifices M.

§.2. Badem _{apud hodiernos ratio}

JubiU-orum-.5.

φ. _{Fefli luftrationis &Deorum manium}a~

pudvcterescumhodiernisconvenienti*«

§*f.· Item aliorum.jjexialium_fefiorum

§. I.

i\Uodad veterum Romanorumu

χ,

fe

ila attinet, teilatur

Maerobi-u$_{f), quod Numa, inter alia}

no va

infbtuta certos _{felegerit dies, qui}

Deorum cultui unice eflent dicati ,

iique diéli fmt Fefti·, ut ceteri pro-feili, Hinc _{ingens feftorum apud,} eos_{exftititnumerus, annis}

ac

men-fibus etiam _{iingulis. Horum} ve-rp„ ceu maxime follemnes _prim®',

mihinominandifunt dies _feculares,,

itide_{idi&i>quod quolibetcentum}

an-nqrum _{fpatio demum recurrerent.}

Varii

Variitum inftituebantur Roma? In¬ di , multum feftivitatis, multunu

etiam _{magnificentia?habentes.}

Suc-ceflu tandem _{temporis, reftri&um} fuit hoc ieculare _{tempus ; quippe}

videbantlmperatores,

tempus

pras-finitum hominis vifam _longe

fupe-rare, adeoque _paucis admodum

fe-fti _{hujus celebrandi honorempolTe}

contingere. quare ambitione qua-dam, ut videtur, du&i, _tempus pa?-ne _{pro lubitu immutarunt. Primus} vero fuit _{Auguftus, qui tempus}

prseftitutum in fecularibus facris

negligeret, indicendo eadem inan*

num U. C. dccxxxvi. C.Furnio &

C. _{Junio Silano CoiT. b). Claudius}

autem ab _{Augufto quafi}

anticipa-tos, nec legitimo tempori

referva-tos in annum U.C. dccc. eosdem_*

indixit, videlicet lxiii. annorum

å _{prioribus incervallo r).}

§. II. Horum ad exemplum videtur _{Papa Bonifacius VIII. an¬}

num

3*

num fecularem celebrandum

infti-tuiile, quem å

jubilando

Jubileum

appellavit. Romarn tunc

invita-verat univerfum Chriftianorurru

ccetum, &, ne longum ac

difficile

iter absterreret _{Reges & Principes} åtam _{fan&o opere ,}

_omnibus

pec-catorum obtulit_{abfolutionem, qui}

huic intereiTe fefto non

gravaren-tur. Nonnulli deinde ex

Pontifi-cibus , temporis

hujus longinqui

admodum _{impatientes, pro}

_eå,qua

gaviii funt, poteftate, hxc facra

fe-cularia ad _{beneplacitum fuum}

de-terminårunt; haut dubie, quod

é

magnohominumac principumma¬

gnatum_{cp pr^fertim,}

_confluxu

lu-crum _{quoddam in fe redundare}

a-nimadverterent. ClemensVI.

ita-que primus ad

quinquageiimum

annum _{redegit Jubileum,}

_{idque_>,}

ut _{praetendit in bulla fua, ad} Judae-orum _{exemplum. Deinde}

_Urba«*

nusVl, hujus etiam temporis aegre

patiens>poftännum tricefimum

ter-tium

5 2

tium illud _{ipfmn repetiic. deniqiie} Paulus II.Idemad _vigefimum

quin-tum annum reduxit.

§. III. Porro , praeter feftum

Proferpiiice

facrum , celebraruntL»

quoque Romani olim feftum Fera-liorum , Diis Manibus facratUttL*>

menfe _{Februario, qui inde di&us}

eft

_{menfis^S^rwsfeu}

_expiationis.

Uti vero _{Proierpina? cultus in eö}

confiftebat,utRomanaefemina?

no-templa circuirent follemnipom¬

pa, accenfas faces manibus

geftan-tes _{; ita Deorum Manium cultus}

oblatione facrificiorum _pro

defun-étarum animabus feré

abfolveba-tur; non tarnen fine ritibus.

Uni-verfa enim civitas conveniebat in-» templa tempore no&urno , ibique

inter faces ac_{cereos, male ianis}

fi-XBiles _{fuper fepulcra faliebant}

,·

to-tam urbem luftrantes _fimulcß

cla-more ac ululatu mifcentes,

_Hujus

fefti au&or Lineas fuifte

perhibe-tur, _{qui in} honorem defttn&i

iéiitisAnchifes feftum höc

celebrä-Vit teile Ovidio _d)\

Ihne morem JEneas

pietatis

idonéus

aufior

Attulitin terras,jufle Latine,tuas.

llle Patris_{geniofollemma}

_donajerebat

Htm_{populi ritus}

_edidicire

_novös♦

Communis

_{quippe fuperftitio}

_erat paganörum,

qüöd

_ctederetit

defuil-Öorum hominum äiiimas reverti y

poftulantes ab iis, _qui

_adhuc

_in

vi-vis _{efTeiit, preces &}

_iacrificia,

qui-bus _{grande onus fuüm} mitigaré-tür,

_quod

_iibi

_{apud inferos fclTet}

im-pofitum, Hinc bellorum feditio-iiumcp

tempöribus

j cum nön

fem-per _{preeibus vaeärent} ■,

ferutituüj

animae

_adparuifle,

_de

_{intermiifioiié}

officii pro

defun&is

inagnöpere-j

conquerentesi

-Büßte exiße parentes>

Et tacitfi

_qiiäßos

_tempore

_noftis

_tt*

vos ■:

34

Perque viasur

bis latosquc

ululafjeper

agros

Deformesammas ef

Et alio loco :

Nunc anim# tenues _{$rcorporafun*}

£ta_fepulcris Errant, nunc poßto pafcitur

um-bra cibo _f).

Harmoniam fefti _{Proferpinae ut}

a-pudPontificios

celebraturd.2Febr. Sc fefti _{pariter Deorum ManiutTU}

cum fefto omnium _fidelium

mor-tuoruiru _{apud eosdem fupra}

_often*

dimus ex Cafalio _{, fufiusque}

Rhe-nanus^) & Blondusi>), item Poly-dorus _{Vergilius /)}

_expreilis

_verbis

teftantur.

$. IV. Antiquis quoque

cele-brabatur feftum in honorem

Mar-tis, Armiluftrium di<ftum , (

quan-quam luftria _{fimplicicer adpellat^}

Biondus

_k)

_{quo ei arma variaque-»}

iniignia e)lib. Fafl·, f) Faß.ζ.v.ytj. g) bb.f.

contraMarc. _{b)Rom* Tri.1.} ζ.ρ. m.ζό.

i)lib.€.c.β. deinv. rer* _k)Rom* Tr.lib,

liiiignia bellica

dicarentüf,

Elin-dem ritum å Pontificijs adhuc

fer-Vari teftatufBlondus _l) :

Per

Sem

Mtalem, _{inquit, martyris}

_Georgil

ve-xilla _{&bftinempompam}

_caftrerijhn

_ex

urbibus

_deferentes

_innemora

_nojiri

mi-Utes etiam _{ip/i luflrare}

_Videntur.

_Ut

ftihil dicam de feito Ahtönii,

lu-ftrandis _equis

_{dicato, aliisque}

_hu~

jufcemodi. Mos erat antiquis» ut,

cum vinum receiis

ccepiiTet

refide-re _{, largius paulo fe}

novo mero

invitarenc , quod

vindemiarum-»

Peftum dicebatur» GelebrabantL·.

itidem_{Saturnalia, Bachanalia atque}

Lupercalia

,comeiTationumatque^

compotationum gratia, ut

videtur,

inftituta. Feftürn Martini loco ve¬ teris vindemiarum eft adhuc Pon-tificiis_{celebre,quo recentia guftare}

vina _{genioque largius}

_indulgere^

foient. _{quod Poéta}

_Bachanalia.^

iécunda vocat:

Altera Martinus debi Bachanalia

prktet,

Quem

coljt anferibus populus

multö-que Ly<eo. Praeterea Pontificiorum dies folie-nmibus commeiTationibus ac

vari-is rebus ludicris dicati ante

jejuni-um

_{quadragefimale}

> (Carneval

di-cuntj quid _{funt niii}

ipiiflima

Paga-norum Saturnalia _atque

Bachana-lia? De _{quibus Seneca m)}

_adpofite

adhodiernaiftaBachanalla_loquens, conferri meretur.

m) efiß.

Cap.

V.

De Dm

_majorum

_gentium

_pariter

ac minorum eorurruL cultu.

f./. _Ingens olim beorum ceeleßium numt"

rus j isque adpublicum cultum a St'

natu Romano _deßnitus.

§.2. Mira heic _{apud hodietnosßmilitudo*}

§.ß. In votisfaciendis·) & vei privataruffl

focietatum patronis ac pr&ßätbus ex

beürum _{divorumqutnumero deligen'} dis_{? pel}

In Civitåtum regnorumfotuteUribus

diis _{confiituendis par utrobitfo ratio,}

j. I.

Ε Piatonis,

_{gentiliumfcriptisadparet,}

Ciceronis

aliorumcg

_unius

Supremi

Dei exfiftentiam paganos,

[altem

cultiores ,

credidiiTe

,

cujus

inuniverfum dominium ad nullos limites eflet reftri&um. verum-,

praeter hoc Numen innumeram-#

quoque Deorum multitudinem Tibi

fingebant,

qui gradu paulo

eiTent_,

inferiores, iique Confentes Γιve

Sele·

äi_{dicebantur. Horum unicuique}

pro

_dignitate

_{atque loco, honorem} & reverentiam deferebant. Hanq

enim , teffe Tertulliano a) de

Di-vlnitate _{opinionemfo-vebant,penes}

unum refidere _fupremäm

potefta-tem, _{qui pro fuo}

_deinde

_imperio ,

certos honOres ac fun&iones inter

ceteros , quorum

alii dicerentur_*

majorum, alii mtnorum gentium^

Dii, diftribuiflec. Quo iine dubio

C 5

refpexit;

4) AfoUcap. 2f,

*8

refpexit Plato, cum Jovem in

oce-lis. reddentern _{reprasfentaret, in»}

genti Deorum ac <temonum exer-citu _{ftipatum ^ Regnum ita<$ cge*} lorum terreftri _imperio

comparä-runt, ubi Casiar^quod ubique

prae-fens eile _{nequit, gubernatores,} con-fuiesac tribunosconftituat; quibus* quod civium cura eis commiiTi-.*

honor atque obfequium debeatun,· Minores vero _{DM, Semones}

pr£-fertim r. quos adorabant tamen-»

pagani komines olim fuifFe

per-hibentur; fed quos virtus ac meri-ta iua in _{coelurn vocaverant,} utpo-tp Hercidem, Bacehum, ®cuiapi~

um & alios. Hine Tertullknus b)v

Novhmts, _{inquit, unde DU veflrißnty}

urheS) ubi mti _{fepulcraquoque mor·} talitatem eorum _tefiantuw.

Adquen-quam autern horum Deorumvota

aut _{preces dirigere Romanis non}

erat _{permiilum, nifi quos Senatus}

per

fuffragiain.

divorum

numeriun prius é)d£olog. csp.fto, ,\ >

39

prius retulifTet. Rem fane miram! Deorum caufam ab hominibus _agi

ac

_difceptari

_eorumque

_dignitatem

ab hominum favore& arbitrio pen-dere. _{Qui vero digni judicabantur,}

uttanquam dii colerentur, iis

tem-plaatque arx exftruebantur,

ftatuse

onebantur, facrificia dein offere-antur, & ne quis honor

deeiTet^,

in illorum memoriam iöllemnia_j féfta inftituebantur.

§. II. Papas

Alexandri

III.

8c

Innocentii III. ea fuit licentia, ut_»

fuo conftituerent arbitrio, _quibus

religiofus deferretur

cultus,plebem

fevere _{inhibentes, quenquam}

_illo¬

rum _{colere, niii quos}

_noviiTent«,

Papx

au&oritate prius

eiTe

proba-tos, ut _{expreflis verbis}

_{teftatur_»}

Bellarminus _{c). Quanquam vero} iatendum eft, Romanenfes

hodier-nos nollé videri eodem honore_>>

quo _{fupremum Numen} ,

profequi

divos fan&oscK fuos; Deum enim_^

C 4

40

fupplices fefe dicunt adorare , nt

bona in_{ipfos conferat, mala autem}

avertat; a fan&is vero interccflio« Iiem tantüm _{eontendere, eo}

_quod

aditus _{ipfis adDeum femper pateat}

*#): attämen _{docet experientia} <3c αυτοψία, in externo cuitu _parunu.

aut verius nihil _{difcriminis inter*}

cedere,

§. ΙΙί| Pagani in gravem dela·» pfi morbum, autmagno in pericn·

fo conttituti , ut eo liberarentun^

feliciter, Vota ftatim Diis aut divi$ fuis fecerunt _{eaqne liberati}

_perfob

verunt. Etenim uti _ingenti

Peq-rum

_Semonumque

_abundabant^

jiumero,ita nullum erat hominum

genus,

quod

non fuum exiis, quem

coleret ac _{quocunqne cafu invoca»}

ret,

_{prcefi-dem haberetacpatronum«}

Arnabius _{e) invehitur in gentiles;} quod Deorum alios _fingerent

_fa*

bros,alios Ianarios, nautas,

citha

-rite; 4$)Qatech. Conc. fridpart. 4. cap*

_ 4*

riftas,autedos, venatores,

paftores,

immo rufticos, _atque

_adeo

_{falfe_>}

déridetnon eorum modo ftolidita*

tem, Ted eorum etiam, quos Deos _

crederent, ignorantiam >

dum

u-num _muüca?

_prseeiTe

,

alterum

au-guribus; hunc

medicinarn

callere;

alium_eloquentiam

_crederent:

_quip*

pe quarum artium

reliqui Dil

es-' (ent _{gnari, Apollinem}

_&

_Miner*

vam invocabant oratores&_poetas;

medki _{Mculapium ;}

_milites

_Mar*

tem; Dianam venatores&c\ qua** de re _{plena funt}

au&oruqa

gentili-Um _{fcripta: fed qu^ & impugnare}

&

referiere

_{mafcule jam olim Pa¬} tres Eccleiice Chriftiance non ne* glexerunt Conferantur

Tertuliia*

nus/), Arnobius£),

La&antius

h\

Cyrillus Alex, 2), item

Auguftinus

k). Non multum é re fore

arbi*

tror , parallelifmum veterum

hodiernorum Romaneniiummultis

heic f) zip9log. g)libb.coni. gent. b)Inftit.div±

42

heic oftendere. _{quis enim ignorat}

incredibilernauri_{argentique immo}

gemmarum pretioiiiEmarum vim

Marias Lauretanas , & ampliifimos

thefauros aliis divis per vota &

ob-tentu _{religionis confecratos ?} Quis

nefcit etiam, nullum eiTe vel

artifi-Gum vel

opificum

_genus,

nullam

denique vei

Ecclefiam vel

vicum aut denique hominum _coetum,

qui

ex ingenti

divorum Pontificiorum

numero non _{aliquem fibi}

adfcive-rifc

_prasiidem

_ac

_patronum?

§.

IV»

Olim

tempore

pagani-fmi

_quaslibet

_{regio atque etiam}

ci-vitas fe tradebat _prote&ioni

_Dei

cujusdam tutelaris. Ita Athens

Minervam, _{Cyprus Venerem,}

_Del¬

phi

Apollinem,

Ephefus

Dianarru

?

ÜEgyptus

Ifidem

&

Ofyridem, Ro¬

ma Jovem, Martern & Quirinum,

alii aliosaufceosdemetiamcolebant. Quare Romani, cum urbem

ali-quam

obfiderent,

eaque occupatu

difficilis _{effet, formula} certa Deos

43 ©rarunt, ut tirbis

_prote&ionem

re-linquerenc. Huc fine dubio

refpi-cit _{Virgilius, cum de}

_Tröja?

occu-patione ioquitur:

ExceJJere omnes adytis arisq;

rehåis

Diiyquibus imperium hoc

fleterah

I En! rationem , quare Tyrii cum

Urbs obiideretur ab Alexandro,

De-um tutelarem _{> Herculem catenis} vincirent: timebant enim ne ie->

defereret. _{Unicuique fere}

_regnb

ac _regioni,

_immourbiapud

CathO-licos, tribuuntur _{quoque hoc} tem¬

pore Dii tutelares. Agnofcit

Gal-lia_S.Michaélem& _Dionyfium

pro-teåores > S. Jacobum Hifpania-*;

Portugaliia

S. Sebaftianum;

Ger-niani _{elegére fibi Martinum &}

Bo-niFacium ; Mofcovita? Nicolaum; ßngula? _denique urbes

Catholica?

y

praeter B. _{Virginem communem}

omnium _{prote&ricem , ex}

_omni

divorum,

quos ipft fecerunt,

nu-niero unum _piuresve

_alios

_in

coelo

habere advocatos

_gaqdeat^

44

Ca* VI.

T>c

_templü

_R.

_Gf

_circa

_ea

confc-eranda Ritibm.

§. ι. Ufus tcmplorum _antiquus.

§.z. Templerum conßcrationunc&ol'wL·»*

§.}. Templum ununi.altertpraferreAC

Ion-ginquaρeteret&

§,q. Sic etiamtempla nonuniDco,fedDiis dbisque plurimis, ex votq fape

confe-erareveteribus& hodierniscommune*

§. I*

SUperilitiofam

_{pote cui} non

antiquitatem,

fatis erat homini-

ut>

bus divinitatem _{tribuiiTe, Tic}

ludifi-catus eft _{cacodeemon, utillis quoc#}

templa & iimulacra

erigerentcon-fecrarentque. Certé Perfa?, teile-» Herodoto _{a)> Strabone b), Diogene} Laértio _{c), ali<eque orientis gentes}

absque

templis & fimulacris Deos

coluerunt, credentes _quippe,Deura

ubique efle präsentem atque ire->

per omnes terras

tra&usque maris

&

& ccelum

_profundum.

_Unde

_non

mirum Xerxem , teile Curtio d )

Graeciam _{ingreiTum , omnia}

Deo-rum _{templa ruinis ac}

_ignibus

deie-viiTe. De Germanis eadem tradit Tacitus _{é). Stultum itaque}

_fore->

autumabant certo eos includere_»

velie loco _{; & quod Deum nemo} ünquam

viderit, figuram

illi

aut

fpeciem tribuere, ndiculum

crede-bant. Romani _{qnoque ex}

iriftitu-to N. _{Pompilii/) longo}

_admodum

tempore Deos

coluére

fine

iimula-crorum _{repraefentatione ;}

_donec

tandem _{Tarquinius prifcus templa} iimulacris _repleri

_jufiit»

$.11. Detemplorum

etiamcon-fecratione _paucis

_dicarm

_Pagani

templa itruéhiri, locum templo

de-ftinatum _{emenfumque vittis ac}

co-ronis_{evinciebant; quem}

_poftquam

Virgines Veilalesaqua luftrali

con-

fperfe-d)lib. c. tö _{e)de Ludicr.Germ. f) Ρlut*} deV:r _{illuflr.p.m.38 conf\Bwclerum in}

fperferant, Pöntifex

fufis

precibuis

hoftiisque

luftratå area , primum

iapidem

ponebat; quemreliquidein

facerdotes _{atcß magnates}

imitaban-tur, multü auri &_{argenti lapidibus} fubjicientesg). Eredumvero

tem-plum quibus ritibus quibusque fa* crificiis _{primo confecratum, mox,} Poncifice follemniaverba_prceeunte,

interq; eorum nuncupationem

po-item tenente _{, illud ipfum}

dedica-tum _{fit, tradit Cicero h)> Livius}

_/)>

conf. Blondus _{k). Hase omnia} %-mulantes Pontificii in _templorum

eonfecratiöne ac dedicatione _(quas

feculo demum fexto _{poft natum}

Ghriftum _{invaluit) : quid}

_fenfim

addiderintauü_immutarint,

_adparet

ex Bernardo _{/) qui has quoqj}

par¬

tes ceu maxime eflentiales

enume-rat, _{qua? funt aiperfio, infcriptio ,}

inundio _{, illuminatio , benedidio.}

Confe-g)Tacit. Hiß. lib.4.cap.jß. Ij) Pro Domo.

i) lib.9. k~)Rom. Tri.pi m.if* lySerrn.