V7 Ü. A.
DlSSERTATlONIS ACADEMICyE,
DE
FA i IS
PHILOSOPHIE NATURALIS,
Pars Posterior,
Quam i
Cum confenfu Amphjf. Facult.Phi¬
lo f in illuftri Up fal Atbenao,
Moderante
V1RO <Amplijßmo & Cekberrimo,
MAG. PETRO ELV1CX
Mathem» Prof Reg. & Ord.
Pro foiitisinPhilofophia honoribus
Ad publicum Bonorum examen
rnodeße deferet
CAROLUS BECHSTADIUS
Nicol» Fil.Calmariensis.
tn Audi t. Gufldv. Majori ad d. XIX. Majtj,
Anm MDCCXVi.
häris ante meridierh folitis.
UPSALli€,ex officitta j. H. Werneri $
Typogr; Reg< & Acad. llpfal.
S:/E R:^: M:TIS Magnae Fidei VIRO,
Réverendtsfimo
PATR1 ac DOMINO,
Mag. NICOLAO BRAUN,
Incluta? Dicecefeos Calmarienfis EPISCOPO eminentiffimo, Confifto-
rii PR^ESlDl graviffimo > Gymnafiiqué Regii EPHORO accu-
•
ratifTimo;
MEEGEN ATI MAGNO-
simpltsfimo ßf Celeberrimo
VIRO,
MAG. JOHANNI VALLERIO,
Mathefeos, in illuftri Academia Upfali- enfi) PROFESSORI Reg. & Ordinario f
PATRONO & PROMOTORI multis nominibus aeternum ve-
nerando,
Aiaxime Re'verendoAmplisßmofy
MAG. J O A N N I
STÉUCHIO,
In Reg. Acad. Upfal. Log. &Metaphy-
fices PROFESSORI celcberrimoj
P ATRONO & PROMOTORI, ob fingularia in me collata benificia,
piiflkna mente ad cineres usque colendo.
Amphsfimo Qonjultisßmo
VI RO,
D:no ISRAELI
JÖRANSSON,
Civitatis Stockholmenfis SENATORI
prudentisfimo;
f
PATRONO & PROMOTORI,
ob multa in me merita omni honore
profequendo.
Admodim Reverendis, Pr#
DOMINIS
PETRO DAHJLERQ,
Tn Reg. Gymnafio Calmarienfi Eloqu,
&Hift. Le&ori laudatisfimo, Confifto-f riique AtfefTori longe dexterrimo; Prae*
ceptori olim optimp, fidelisfimo.
JOHAN. GABR, CATONIO,
In Gymnafi Reg. Calm. S. Theologie Le&ori, Ecclefiaeque, quaeDeo intern-*
plo Arcis Calmarienfis colligitur, Pa*
ftori meritisfimo, Confiftoriique
AfTeflbri dignisfimo.
GEORGIO MELIN,
AmmiraJitatis Regia", quse CarlsCronas eft,ConcionatoriOrdinario,ejusdemq$
Confift. AfiefTori accuratisfimo.
BENEDICTO L. MORIN,
Matbefeos, in Gymnafi Reg. Calm.Le-
$ori> Confiftoriiqj Afleßbn laudatisfimo.
PROMOTORIBUS
ptnni obfervanti^
chrtffmh atqtte Dofiiffmis
MAGISTRIS,
JOACHIMO WITTE,
Ecclefiarum Liungbyenfis ß^Hofmo^n-
fis Paftori vigilantisfimo, & Diftridtus Moringiae Auftralis Praepofito
meritisfimo.
ALEXANDRO CATONIO,
EcclefiaeTorsåfenfis Paftori dignisfimo,
8c yigilantisfimpe
NICOLAO STARBECK,
In Reg. Gymnaf. Calm.Poéfeos 8c Grx*
caeLinguse Le&ori, Confiftoriique
Afleflori dexterrimo.
JOHANNI GALLE,
In Gymn. Reg. Calm. Logices & Phy-
fices Ledlori, Confiftoriique AflTef-
fori dignisfimq,
& FAUTORIBUS
»taterji colendis.
ex.
VESTRIS.
ZvLECENAS.
•"PATRONE PROMOTORES,
et. FÅUTORES.
NOMINIBUS.
DISSERTATIUNCUL&, HUIC.
QRNATÜM.
gUI. IN. ILLA. DSSIDSRATUR,
CO NCILIARE. VOLUI.
QUI ULTSRIORL VESTR JE.
PROMOTIONr. ET. TA FORI.
MS, CO MM ENDO.
REVERÉNDISSIMI.
AMPLISSIMORUM.
er.-
PRTCLARISSIMORUM, NOMINÜM.
VESTRORUM.
HumiUtmrtg
&
öbfervAntißiMUS
cultor
Carolus Bechstadius»
I. N. T.
¥Sectio V.
De c_Ariflotelis , & Senator um T hy*
fica dijjerit.
_
§. I.
Uandoquidem in fu- perioribus aliorurrL»
Phiiofophörum, in_»
naturali Philofophia
exeolenda > diligen-
tiam , quantum in_>
rem noflram erat >
contemplati fumus; jubet inftituti no- ftri ratio, ut Lyceum jam v i fa mus, quo in mimero ibi
quoq$ habeatur Phyficaf exploraturi. Fuit hoc Gymnafiü olim celebratidimum, Ariftotelis pra^cipue nomine nobilitatü ; quippe cujus do- ftiflimis fermonibus perfonabat t quod, poftquam per multa fecula deftru£um
G jacuerat*
jacuerat, e ruderibus fuis excitare co- nati iunt Arabes quidam, & Scholafti-
ci, (ic di&i, Philofophi. Verum nec ad priflinum faftigium furgere, nec, quam olim habuit , pulcritudinem & I
ornatum accipere potuit; cum impe-
ritiores hi artifices, diverfi quoq; in¬
genio, illud, quod in ip(is erat, artis
in commune non contulerint, fed in ■
diffidia & rixas abeuntes, pro fuo quis-
que ingenio laborarint.
$.11. Sed utcunque hoc opus fucces-
fit , eflfet tarnen aedes hacc Ariftoteli
dicata: ipfüm enim cum docentem au- dire non licuit, atque ab ejus ore Phi- lofophiam difcere; illad funt in illam
libri, quotquot fub ejus nomine repe- riri poterant, Sibyllinorum adinftat
cx incendio redemti, unde jam, per o-
mne Philofophi# regnum, in dubiis
cafibus confilia peterentur. Et, ut quod
res eft, dicam, efifet hoc Philofophi fi-
mulacrum, e ruderibus veteris Lycei effoflum, non folum oraculum quod-
dam, cujus refponfa , tanquam ex tri- pode prolata, cultores Philofophi# ve- å
sierarenturj fed etiam Rex, qui inträ.»
latiilimos Philofophi# fines imperaret»
&
I
3?
i & jura daret. Quod inftitutum hec
etfe&u caruit: refponhs enim, &jus-
fis Ariftotelicis diu fides habita, & ob- lequium praeftitum eft$ donécviriqul-
dam emunftioris naris, ea paulatitiLi fusquedequc habere, & imperia detre-
ftare, & tandem fpernere, jugumque
excutere ccepere: unde Lyceum hoci
^ rimis fenfim contractu, ruinam mini-
tari coepif*
§* III. Cauto itaquepede hos påtie-
tes fubeamus, in libros* qui de corpo®
tum natura tra&ant, oculos paulifper
,
cöje&uri: non ut hac de re placita ejuS coIligamus> ( id enim neceiTum nod
eft, in tanta copia exftantibus libris*
i qui cuivis defideriofatisfacere queant) fed ut nobis quadatttenus innotefcat?
quo potiflimum modo de ea diflerat»
'» lllud vero dum facittiuS, miramür qui-
dem magnam induftriam .♦ quam uni- verfi naturae indaganda? adhibuitfed obftupefcimus plane , cum fummattL»
obfcuritatem 4) in ca expciienda a*
I C t ftimad-
-ö) partim ipfi, ut ftudio ejuafita ; pä?*
,
\ tim temporum injuria, & tmperitis e*(cri*
ptoribus imputandd' vid. Strabo Geogf*
&ib. !$. p*g\ mt Gsüi dttt
4°
nimadvertimus : cérfe," mera fkpe x*
nigmata nobis proponere videtur, qui-
bus explicandis vel Oedipus impar es-
fet j ut jam mirari definamus, cur Phy-
fica ejus, tot, & tam fpiffis fententiarum
nebulis ab interpretibus fit invo!uta_>*
§. IV. Interea hac maxime ratione
obfervamus eum in Phyficis verfari,ut parcius fpecialia tangat: quod nefcio,
an inde fit, quod multa fcripta ejus phyfica periennt, b) in quibus forto
curatius de iis erat disputatum, Nam
ex illis, quos hodie habemus, libris,
parum cognitionis de fpecialibus cor-
poribus haurimus j &, ubi ad talia de-
fcendit, hiftorice magis, quam philo- iophice , eorum naturam exponit: nifi
quod, in animalium hiftoria conden-
da, utroque nomine do&orum Jaudern praccipue meritus eft. In iis ver o?
qua: generaliora funt, totus fere occu- patur, dialcéticum maxime inmodum:
disputando, argumentandö, ab uno ad
aliud
L, 20. c.j. Gaffend. Exereit, Paradox,
»
adverf, Arifloteleos. VojJ, de Se bl. Pht*
lof c. /7. §,//. b} vid. Laert. Vit. A"
riß o t. Job. Alb, Fabric, Biblwth, Grac*
tib, IJl, c, 7«
aliud discurréndo, & mox recurrendo:
omni conatu id agens,ut aliorumPhi- Jofophorum fententiis deftru&is, fuas
fuis rationibus confirmet. Hae vero»
an firmo femper ftent talo, viderint ii>
quibus eas ad veritatis trutinam pen*
dendi otium fuppetitj quibus forte non difficile erit infirmitatem earum in- terdum deprehendere : ut de mani-
feftis contradi&ionibus nihil dica-
mus. c)
§. V» Praeter id etiam , quod fenfu-
um evioentise nimis tribuit Ariftoteles, folenne ipfi eft Metaphyficis notioni- bus, generalibus & abstradlis, nimis indulgere; quibus odlo libri Phyfico*
rum praecipue abundant. Hinc tria_»
illa Phyfices principia decantatiflima,
materia, forma , & privatio j hinc do
natura, quadruplici caujja, fortuna, cafu, fnito & infinito, loco , inani, tempore.lj ? motu, &c. tot intricatae disputationes*
& definitiones, quarum multae tarnen » in phaenomenon natura confideratio*
ne, vel nullius, vel certe exigui funt
ufus. Cujus farinae etiam funt potentU, aflus, q u alitat es, &c. fterilia fere, in_»
$aulTarum redditione, nomina.
t) vid, Q äffend, Ith, cit• §* Vi
§ VL Sed fua tarnen laude minimfi ? defraudandus eft Ariftoteles, quippe^
cujus fcriptis plurima bonac frugis con- tinentur; ut oporteat impudentiflimu
efte eum, qui id neget. Et debentur
c i fummae gråtes 7quodmulta, in natu- ralium rerum (cientia, & adinvenerit,
& ad ejus amplificationem contulerit:
(quis enim ab uno poftulaverit, ut o« *
mnesnaturae receftus perreptet?) opta- dumveroeft, ut fed:atoresejus,ducem
imitati, tam improbum laborem naturae
fcrutinio admoverint?acilIe, &deno-
biliflimae fcientiae augmentis magis fö*
liciti fuerint; yerum(quoddolendum)
^deo Ariftotelis audloritatem oculosfi*
bi perftringere patiebantur, ut fuper*
vacaneum, immo ftultum exiftimarent, in Pbyficae terminis extendendis, plus
Ultra tentare. Ita enim Ariftotelis in*
genio omnia peryia fuifte creditumeft, eumque unum, quidquid humanae cog- jritionis eft, complexum, ut ultra il*
lum fapere non beeret.
§.yil. Fuere quidem Graeci Perlpa- fetici in mulcis faniores > nec, ut cete- fb philofophaadi libertatem fibi ade*
tnerunti
i \ tnerunt 5 d) & quam in Ariftotele in- terpretando operam infumferunt, ob
hoc etiam laude digna eft,quod, Grace dodi, veros & genuinos fenfus ejus me¬
lius intellexerint. Sed in utroque er-
ratum ab Arabibus & Scholafticis; qui*
falfo, & perniciofo prajudicio abrepti,
omnia natura areana uni Stagiritae re-
• clufa fuiflTe fibi perfvadentes, non tam quid natura, quå quid Ariftoteles dice-
ret, cura fibi eile debere putabant: atqj fic, omifTa illius indagatione, hujus tan-
tum deillamente venabantur. Idquod
* * non potuit non fucceßu deftitui: quan-
doquidem Gracac literatura imperitio-
res,eam perverterent magis, quanu
f
,ihuftrarent. Scholaftici praterea, A«
rabum commentationibus nimis adhac- rentes, ex eorum, pariter ac turbidis Latinis, ex Ariftotelica Philofophia-.»
rivis, fuam fapientiam hauferunt.
§* VIII. Proh! qui jam craffi & im-
pexi panniculi, laceris» at mollioribus
tarnen , veftibus Ariftotelicis afluti t
k quae Ariftotelicae Phyficae larva ex e©
tempore orbi impofuit» EiTet haec A«
i x riftotelis Phyfica, Ted in multis toto»
C 4 coefo
d) vid% H<reb. in Egiß,gr*fix, MsUu fhikfi
44
coelo diftans, & quidem in ipfis iis,
qus ceteris, tanquam fundamenta, fub-
fternerentur. Et quanquam fpccialium
corporum minor, a Philofopho, ratio habitaeftj eumtamen nechacin re pa¬
ribus fecuti funtpaffibus: quippelonge
infra ejus diligentiam fubfiftentes, irL*
eorum librorum interpretatione, qui
de talibus diderendi anfam praebuere,
aut nulli, aut parci fueruntj & fi for¬
te de iis fermo ab ipfis indituere-
tur, aliquanto magis, quam Ariftote-
les , naturae hidoriam cum fcientia_j confuderunt. Quo faftum, ut tota.,
Phyfica vulgaris, (Scholafticorum , &
fequentium Peripateticorum) quatenus
aliquam veritatem atque utilitatemj
habere videtur, rerum naturalium hi- ftoria tantum fit, ut judicat acutidimus
de Raei. e)
§. IX. Atqui, ut magis pateaf , quo modo in Phyficisingeniii fuum exercu- erint, dicam verbo , fubtilidimos eos fuide artifices, in procudendis fenten- tiis, quaeftionibus , & quid non, ne-
fcio, de notionibus §. V. memoratis.
In his fterilibus ad miraculum usque foecunda eorum ingenia fuerunt j hisce
mirum
f) d* Ariftot. & Arißotelicis §. /4,
4f
v mirum quantum impendenntlaborem,
tanquam cardinibus, in quibus tota na¬
turalis fcientia verfaretur.
§. X. His acceduntcanones,&axio-
mata quaedam, nullo praemiflo exami-
ne, in Phyfiram introdufta , quae ■> in plurimis quaeftionibus phyficis, totam, fi Diis placet, rem conficicnt. Talia
*
flint", e. g. Element* in loco naturali non gravitant ; Omnegrave defcendit, öf ovnne
leve afcendit Et H forte objeceris-» anod
aqua in antliis & fiphonibus attolla-
tur; aér vero in cavernas defcendat,
contra gravium & levium naturarru;
en tibi paratum refponfum: Natur*-*
abhorret avaruo; ob cujus fugam &me-
tum hi efFe&us producuntur. Pulcre omnino, & ad rem appofite ! Cujus
furfuris funt & alia principia, uti vo- cant, complexa, quae in fcriptis eorum
paflim occurrunt, longo autem catalo-
go apud Pererium /) recenfentur.
XI« Sed opera? pretium non efl: diutius eorum dogmatibus im-
* morari: nam nullo Rio merito, nul- la jucunditate in ulteriorem fui inqui-
v
fitionem nos invitant. Notiflirna^,
praeterea
f) de commun♦ ver. n*t, princip, L, 2. c,s«•
4<*
praetereä efl: omnibus Scholafticorutru i A natio, qui & in Phyfica cun&a tricis in- volveruntj fibimet fubtiles vifi, dum in verbis myfteria captabant, dequo ipfa veritate minus foliciti, nudis ter- minis omnia implebant , egregie fo
tum Philofophorum munere fun&os
arbitrantes. Et in his omnibus nec
longe ab ipfis abibant, qui poft eos A- * riftotelici falutabantur : ex Scholafti-
corum enim, ac Ariftotelis fcriptis, quidquid fuit Peripateticorum Phyfi-
cx 9 confarcinabatur.
§• XII. Videri forte poflumus qui-
busdam nimis rigidi & iniqui Arifto-
telicorum cenfores, qui nobis objici-
ent9 & in horumPhyfica contineri bo¬
na multa, & non contemnenda: illis
autem refpondemus, etiam palearurru
acervis optimi frumenti grana facpo
effe immifta ? & in metallorum fcoriis
micas boni metalli latere pofle$ quas
tamen qui extrahere volet, plus labo*
ris & impenfarum infumet, quam ut
eas utilitas fperata compenfare poflit. * Si autem morofiores inftant9 velim-i>
ipfi perpendant, quam pulcre rerum-» * '' cauflas cxplicent inane* termini? q«i-
DUS
busillorum Phyfica refertitfimaeft; ut-
pJté ejualitates lila; reales , n>anifefl<e,8c
occult£ } facultaies , vegetativ & » & fen- ßtivif cum longo aliarurn miniftran-
tium ficultatum fatellirio, qua; non_, nid -n ort demonlrant: Dicant, ama-
bo, an in fblis his corticibus Philofo-
phum habere deceat , & n'hil ex ipfa
natura; medulla guftare 5 &, an animus fciendi cupi lus talibus rationum ne- bulis poffit faturari.
§- XII L Sub hac facie multis fecu*
Iis manfit naturalis Philofophia ; his morbis laborabat > donec viri fagacio»
res, ante feculum, & quod excurrit,
eos primum oftendere, mox eisderru medicinarn admovere ccepere. qua.*
de re in fequentibus,
Sectio VI.
Vifis incrementorwn Phy/ic£ remoris, ejus reftauratioms prdudia
& initia tradit,
$, I.
ANtequam musad eos, vero qui pedem primas promovea- curasPhy-
ficac reftituend* impenderint ;
paulisper
4g
paulisper dispicere juvåbit, cur pera- Jiquot fecula, & diu etiam poft rena-
tas in Europa literas, infantum moro bumi reptarit, feque erigere, & viri-
Je robur confequi nequiverit. Hujus
rei våris fefe nobis offerunt caus- 5 g) quasdam ceteris (cientiis com- munes; qusdam vero Phyfics pro¬
prio : quarum prscipuas in prsfenti placet afferre.
§. II. Inficiari nemo poterit, na¬
turalem hiftoriam ipfius fcientis efio
bafin & fundamentum: illaenimhuic
obje&um & materiam prsbet, duniv»
perexperimenta, multarumrerum exi- ftentiam, multaque naturs phsnome-
na indagat. In hac igitur naturali hi-
ftoria cognofcenda , quoniam nimis
defides fuere Philofophi; nemo non videt, eo ipfo progreflui Phyficesobi-
cem non levern pofitum fuifle: cxpe- rimenta enim claves funt, quibus na*
turs adyta poflfunt referari j quibus de-
{tirutos longius non penetrafle haud
miramur. §. III*
g) vid.Foff.de Philofophta. *Hoffwen.DiJfert.
Phyf, I. Rohault. pra fat. ad Trafi. Pbyf.
Bilberg prafat. ad Geom. Verulam. dt-*
rfugm* Seient. Li b. (f z.
49
§. III. Hoc impedimento forte non levius fuit Mathematicarum diiriplina-
rum vel contemtus, vel negle&us,
admiratione nefcio, an indignationo majori excipiendus, quod in divifione Philofophiae, in fcholis ufitatillima, in-
ter ceteras illius partes locum femper quidem invenerint, in exiguo tarnen honore fint habitae: cum tarnen Inge¬
nium mire exacuant in veri inquifitio-
ne, earumque ufus Jatiffime fe exten-
dat. Qua: etiam, quanto recentioris
aevi Phyiicis fuerint adminiculo, ne¬
minem fugere pofTe arbitror, qui vel
tantillumde eorum fcriptis delibaverit.
IV. Nec minus Phyfica: curfüm fuffiaminavit, ejus, quam fupra digi-
to quafi monftravimus, Mctaphyficum
maxime in modum, tra&atio: ylurimo
enim cum detrimento hujus fcienti<e
Rum eft, quod generalium campü liberis , magts quam particularium filvis & fcptif (qui Phyiici eflent) fint delettatt} ut,
pro more fuo, feite loquitur Verula-
mius. h) Cui hoc jungi poterit vitii*
ab eodem viro laudatiifimo notatum,
quod, loco phyficarum, finalium caus-
farum
h) de Augm. Sätnit f* 6*
*°
...farum inquifitioni fzpius (it indultumj
in quibus acquiefcentes, cauflas vere
phyficas omiierunt. i)
§. V. Nefcio tarnen* an ullum aliud majorem naturali ^hilofophiae calami-
tatem creaverit, quam illa ipfa, do
qua fupra locuti fumus, didatoria Ari-
ftotelis poteftas, ut in aliis, ita in hac
quoque fcientia mento illi invidenda*
Fieri enim qui potuit, ut de illa am-
plificanda quicquam cogitarent, qui ad
ejus cognitionem nihil reftare fibi per- fvadebant? nifi ut ex Ariftotelis moni- mentis eam coliigerent ? quocirca-»
illis explicandis, textibüsqüe Ariftote-
licis perplexiflimis enodandis, ftupen-
dam prorfus diligentiam ädhibebatttj
in inanium tarnen fpeculationuiti fu-
mos faepifiime abeuntem: quodqüO
dicebat Ariftoteles , vel ipfis faltefrti
dicere videbatur, usque eo ipfis ad- probatum eft, ut fatis rationum ipfis
fuerit, fi > Pythagorseorum more, *)
illud dwnqitya quaerentibus occinerent.
§. VI. Huic impedimento affinise-
rat nimiä illa, & plane erubefcenda_,>
multorum
f) vid. UK cit, cap. 4-p.fn* zzq. k) Cic. di
N.D. liKL %. io.
multorum & diffidentia, 8c malignitas;
1 qui de fui temporis ingeniis defperan-
tes, nihil jam vel inveniri poffe, vel
admitti debere autumabant, quod a
prifcis fapientiae magiftris eflet omis-
fiim: prorfus quafi antiquorum inge¬
nia ad id fapientice culmen afccndis- fent, ad quod fruftra fequentium tem¬
porum Philofophi eniterentur. Horum
ex mente, futuro Philofopho fatis es-
fet, fi modo iis ? quae in veterum, &
fere dixerim, Ariftotelis fcriptis ob-
via Tunt, tanquam parata pulpa, eflet
contentus^ quicquidvero praeterea af- ferretur, velut infipidum cautus fa-
ftidiret.
§. VII. Crederes gratis infimulari aliquos hujus criminis, nec unquarn-»
tepertum hominem usque adeo bonis
ärtibus inimicum, qui novis earum-»
augmentis invideret: verum ecce ti¬
bi hujus rei documentum j quod, cum inter multa fingulare fit* digniflimum
Vifum eft , quod hoc loco non eflfet praetereundum. Id autem ex Ricciolo l) refert J. C. Sturmius, m) cui mul-
tam
1
t) Alma^.Nov. Lib. VIII. Sett. I. c. it. §.!<,
ni) PhiU Sclett. Part, /, c,$, §, f.
tam fui culturam debet naturalis Phi-
lotopaia, ejusdem, & Matliefeos, in
mcluta Noricorum Academia Alt- dorffina, Profclior celeberrimus:
dam ) lnquit > Bat av ii Brofejfor pubticus Bhilo[ophia adiit GaliUum , rogavitque-y ut explicaret fibi9 quid ftgnificaretur nomine
par allaxis: (miror? eum non dixiiié pa-
raUpfrs, ut alius quidam Do&or Pata-
vinus , apud eundem Ricciolum , ») fibi enim jam pradednitum ejfic animo ■> il-
lam impugnarc y quod auaijjet tllam adhi-
bert a nonnullis contra opinion em dr iß o- telis de Cometarum loco. Infigne lanO exemplum eorum, quos coeca antiqui-
tatis reverentia, in veritatis tramito agit transverfos. Sed e diverticulo
in viam.
§. VIII. Tradituris igitur reftaura-
tionem naturalis Philofophiae, altius
nonnihil ea repetenda eft. Sicut
enim in Rebuspublicis, ubi novae le-
ges condendae, Sc veteres emendan-
dae, vel abroganda* funt, quidam muta-
tionem cogitant & deftinant} aliiten-
tant & inchoanti alii demum perfici-
unt; (icetiamin hujus, quam loqui-
mur, fcientiae inftauratione > per gra-
n) cit, loct cl«S
dus quafi ortinia fada funt, nec fimul
& fernel res tota perada. Referenda
enim videntur ejus initia > vel potius cogitata > ad ea ipfa tempora > quibus
ceteras liberales artes, in Öccidento -
novo fulgorefplendere cceperunt; id*
que propterea, quod mutuo nexu fei*
entiae fefe tangunt, & ardiilimo vin-
culo tenentur: ut hic fibi partem vin-
dicent ii, qui infeitiae tenebras, qu# or- bem diu preilere, primi dispellere ag*
greffifunt. de quibus conftilantur, qut in genere totius Philofophi# ortum 8c progreflum delineavere. Sed tarnen
non diffitendum eft, ferius PhyücetLj *
quam ceteras Phüofophiae partes, luct
elfe reftitutam : de qua re brevitef }am aduris fuffecerit prxcipuos & ce- lebriores indicafie* qui in ea inftauran-
da quidquam tentarint, &*ad ejus aug-
mentum fymbolam contulerint*
§• IX. Quoniam autem §. V. anim- advertimus, Ariftotelis audoritaterrij
Phyficae augmentisplurimum obfuifie;
fnulta, in ejus reftauratione, iis deben-
tur, qui adverfus eum lacertos erige-*
re, inque eum, & fedarios, calartiuftt
acuere creperunt: hi enim Phyßcae eo>
D tum
rum naevos accuratiori oculo obfervan-
tes, multisque corum dogmatis larvam detrahentes# novaque infuper adden-
tes, reforinationi Phylicse merito di-
cendi funt praduhffe. Horum in nu-
mero principes fuere o) Ramus, Franc.
Patritiut, Bernh. Telefius\ Sc e recentlG- ribus, P. Gajfcndus ? Stepbanus Baffb, &
Bottii fratres. Präster quos* in hocin-
ftaurationis negotio , fuus etiam con- flabit honor illis, a quibus variis novis#
iisque non in trivio pofitis, inventis
naturalis Philofophia au&a eftj puta
Hier. Cardano7 & Tbeophr. Paracelfo, qui Chemicen, non fine fummo hujus fci-
enticE incremento , poftliminio redu-
xit. Nec hic praetereundi Mofaicas Phyficas fcriptores, a Buddeo p) enu- merati, qui de Phyfica, ex Scriptura^
facra, & praecipue libris Mofis exfcul- penda , fategerunt : quorum inftitu-
tum vel hoe nomine laudem mere-
tur, quod a trita via discedere aufi
fant. Id quod de iis etiam cenfendum?
qui
#) vid. Job. Launoy de v aria Ar iß-. for tun a in Acad. Parif. Morb of, Polyb. Tom. IL
Herebord in Gonfiiio de rat, ftudendi Phi'
lof. p) Eiern. Philof. Infi rum" T. I.p. 7t*
qüi Phyficen antiquorum quorundam
Phiiofophorüm, oblivionc fepultarrij ,
in lucem protrahere, & perpolire co- hati funt.
§. X. Horum aüfemomnium operä fit licet praeclara, & laude digniflima j
non dubito tarnen afierere, ne fic qoi-
dem multum emerfifle Phyficen , ni
validiores fuppetias tuliflet Francijcus
taco de Verulamioy Magnus Anglia: Can-*
Cellarius, qui laborem hunc maximunt
hon minori conatu aggreffus eft. Ex
Viris enim dodiftimis accepimus, quic- quid fere Iuris fuperiori feculo Phyii-
ca nada eft, id primo ei acceptum re¬
ferendum* Üt enim de aliarum feien»
tiarum, ita quoque de Phyficae noftrae
incrementis valde laboravit; q) vul-
gatae illius errores non folum detexit*
verum etiam, qua: in illadefiderari vi«
debantur, fideliifime annotavitj fapi-
éntiftima confilia adjiciens, quo pado
hova illi cultura eflet adhibenda : vi-
delicet, ut non in innumera folufrL.*
quae hueusque ignorabantür, fed etiam
in multa, qua: pro veris diu admifta^
erant, per fepiüs repetita experiment
D t ta eflet
q) vid, Oper a ejus*
56
ta effet inquirendum. Undc ji?re me- ritoque is Baco falutafur, qui, ad na¬
turalem Philofophiam per experimen-
ta excolendam, facem praetuleric, vi-
amque monflraver.it:
§. XI. Eamautem primus, quod fci-
atll, ingreflus eft Renatus Cartefius, qui
acerrimo judicio, & fumma induftria, Phyfieam Mathematicis principiis, &
folidioribus fundamentis fuperftruere >
non infelici fucceftu molitus eft; &in
arduö hoc opere, glaciem, ut ajunt*
fregit, novoqj & infperato cuku Phy¬
fieam induit. Ceterum, quantum ipfi
hsec fcientia debeat, minus e re no-
fira eft indicaffe , cum ea Philofophi fcripta omnium fere manibus verfen-
tur, ex quibus praecipua peti poftunt.
Egregia fane multa funt ejus inventa>
multoque eruditorum applaufu exce- pta, praecipuequa? de Dioptrica, Mete- oris, & Pafiionibus Animas commen-
tatuseft; in qtiibus explicandis, feli-
citer eum vérMtÄn cfley tantuim non
omnes affirrriant. Jucundum autém_»
föret, & a fcopö hroftro forte haud
alienum , ea Cartefii decreta tradere, qua ad ipfa naturalis fcienti£ funda-
menta
menta &;cqnftitutionem potiffiniurrv»
fpedent 3 in quibus. etiam hypothefis
illa ingeniolrnima eft, ex qua totius
univerfj örtum , & tria fua elementa_»
deducere conatur: fed quoniam tumj apud ipfum audorem , tum apud Lo
Grand, r) Rohaultium, s) &, in com- pendio, apud b. Hoffwenium noftrum
/} ea legi poflunt, & praeterea notifli-
ma funt3 bona cum venia candidi Le¬
doris, ea nunc omitfimus. Hypothe-
feos vero Cartefianas examen qui de- fiderat, ad CL du Hamel, u) aliosque ablegamus.
§. XII. Id tarnen, tan quam in traqs- curfu, obfervabimus, quod, licet Car- tefius, cum affeclis, ex hac hypothefi
vacuum exulare fibi perfvadeat, nihil
tarnen minus lnde fequatur. Quomo-
<lo enim uniyerfi illa matenes, nifi in
vacuo, moveretur? quas etiam mate¬
ria fpatia replcbat,, inter particulas,
cum a fe invicem distrahebantur, pri-
mumque moveri incipiebant, interce-
pta ? aut, cum ramenta primi element!
D? illa
i) Infi it. Philofi Part. V. ti VI. s) Trattat.
Phyfi part. I. t) tn Synopf. Phyf. u) de
Ctnfenjti Vet. ti N. Philofi lib. 2. c. 4. y.
y%
illa occupabant , num fimul & femel
tota illa implere potuerunt ? Praster-
ea facilis largior, partium materias mo-
tum 7 magnitudinem, figuram, fitum.
& quietem > multiplicem varietatem corporibus inducere pofTe; an tarnen qmnium formarum aifferentiis expli*
candis fufficiant, oculatioribus judican-
dum relinquo. Quibus verba nobi- liflimi Hugenii x) fubjungo : Nemo
„negabit puto, & formam, & vitam,
„& crefcendi generandique rationem,
„in ftirpibus animantibusque majus
„quid efte, magisque mirandum, quam ,,corpora vita carentia * quantumvis
„mole confpicua fint; velut montes>
„rupes, maria. Et mox: Cum enim
,,quae in terra, imo quae in ccelo quoq;
„afpicimus , aliquis Democriti , aut
„etiam Cartefii fe&ator, ita fe expla*
„natqrum profiteri poffit, ut tantum
„atomis, & motu horum indigeat; in
„herbis tarnen & animalibus fruftra^
„erit, nec de primo eorum exortu
„quidquam verifimile adferet ; cum
„nimis manifefto appareat, nunquam
„vaga y ac fortuito corpufculorum
motu,
x) in Gofm$the*r, Vtb, I. p4g, 18,
fp
„motu, talia quaedam prodirc potuis-
„fe: qnippe in quibus omnia ad cer-
,,tum finem egregie apta accommo-
„dataque cernantur: ut jam omitta-
„mus illa in progignendo miracula.
XIII Circa Cartefii autem ele- menta, obfervatu digniffima eft mate¬
ria, quae fubtilis audit, ex primo Sc
fecundo elemento conftans; quamque omnino concedendam eflfe, non tam
fvadent, quam jubent innumeri in na¬
tura effe&us, qui nulli alii efficientt caufTa?, quam tali alicui materias, ignea:
naturas, omnia moventi & permean- ti, adfcribi poflunt. y) De illa vero altum apud Peripateticos fuit filentiu,
quanquam multis Philofophis antiquis
non fuit negata, licet alio nomino, nempe mundi Anlma , venerint. Im-
mo , nec ipü Ariftoteli incognita fuit, qui talis cujqsdam fubtiliffimae & ope¬
rands materias paflim mentionem fa¬
cit. z) D4 SECTIO
y) vid. Le Gr And Animadverf. ad cap. 21. in Robault.TraSfat.Phy/. Nobiliff. Hiern.
Parafc. ad Tentam. PbyJ. c. y. z) vid.
De Generat¥ Anim. Lib- cap. Lib.
cap. ii. c. conf. LiJy.de Mundo, cap.q*
€o
; Sectio VII.
Ve Phyficß incrementis agit, & difyu*
tatiuncuU noflr<e finem tmpomt.
I.
EX exferere quo e denfiffimis ccepit Naturalis tenebris Philo- caput
fophia, non defuere viri do&is- fimi, qui promtiflimas commodarent
manus, ut cam magis in lucem pro- traherent } frtumque & fqualorem *
quem tam diu fepulta contraxerat ,
abstergerent, cnltioribusque veftibus
induerent ; nihil morantes invidos
quosdam, qui, quantum in ipfis erat, laudatiffimis obftitere conatibus j ubi
vero nihil fe proficere fentiebant, ob- liquis oculis fplendidius prodeuntem jPhyficam afpiciebant, ( erat enim non
jam tot qualitatum, accidentium, fa- cultatumque inutili caterva ftipata, fed
decenti rationis 8c experientize famu-
litio cindla^ &, ne fe pro Junono nubem hucusque amplexatos fateren*
tur, oculis tandem claufis in Ariftote- bs au&oritate acquiefcebant. Vereor autem , ut a culpa impeditae Phyficae
fint remotiores, qui, ut loquitur Ce-
leb«
leb. Sturmius , Philofophra Ducem de Met- gißrum vener db antur unum Cartefium, ex
hujus unius feriptii [apiebant, Steigt red tyrdnnidis jugum excußffe viß, immoglo-
ritti , Perronico domindtui colla fubde-
bant: a) nifi quod hi facilius veniam impetraturi videantur, quod, quoniam
multa clariora apud Cartefium depre- henderunt, ne ab reeepta in Scholis philoFophandi ratione ipfis ultra im-
poneretur, ejus veftigiis inftiterint.
§. IV. Omninm autem optime illi Fecerunt, qui, nullius jurantes in ver- ba Magiftri, nnIii Fe addicebant, nulli
Fe maneipabant; Fed, Ecle&ica philo¬
Fophandi methodo ufi, non tam in a-
liorum decreta , quam ipFam naturam
inquirebant, quodque ipfa haec
tüyt, id verum habebant. Horum in_»
Phyficam merita tot, tantaque Funt, ut illa magnum volumen non capiat,ne- durn intra disputatiunculse pagellas co-
gi poflint. Quocirca pauca tantum Fe- ftabimur, unde de Phyficaj augmentis
fieri poterit conje&atio: puerulosque
in a) de Carteßo & Carteßanifmo §. 2. conf„
J. A. Fahr icd Bib/ioth. Gr, Lib, III, C dp,
f-p.lSl.
öl
in hoc imitabimur, qui, ubi pri murrt, greffus moderari didicere, emitfi in_»
campum , multis delicatilHmis floribus
veftitum, ftupent, & omnes quidetru colligere geftiunt; Ted cum vires fuas operi tanto impares vident, pauculis
tantum coronamentis aviditati Cux fa- tisfaciunt.
§. III. Oculos itaque primum ad
COELA1M attolletes, totos in fui adnii- rationem rapit pulcerrimus fiderum or^
do> quorum integra agmina, tuborum
ope, divino illo, five Metii, five Lip- perfeinii invento, £)deteda funt. Lo^
quimur jam praecipue candidum illud
cceli cingulum, quod via ladea vulgo appellatur; quod olim in rneteororum claflfem relatum, nuncinnumerabilium niinutiffimarum ftellarum congerierru
effe 9 uno ore Aftronomi affirmant:
quorum indefeffis laboribus & hoc de- bemus, quod /datietarum numerus no- venario audus eft, poftquam circa Jo-
vem, quatuor; circa Saturnum, quinq;
alii errones , feu fatellites obfervati 4
(unt,f) non fine fummo Aftronomiae incre-
^. vi4. Carte f. Dioptr, c. i. Pafch. 4c N. In-
vent. c, 7. c) iüi a GahUo , hi ab
gemoj 0* Caffina.
incremento. Praeterimus mirabilem_j illum annulum, Saturnicorpus cingen*
tem, ingenio, vigtliisque Hugenii pa- tefa&um , d) nec non animadverfas Jovis, Martisque , circa propria cen^
tra, rotationes, e) Venerisque & Mer-
curii lunares phafes, opaca corpora_»
eos efTe arguentes ; & miramur, in_j ipfo lucidiffimo folis difco apparere^
interdum maculas , /) qua: ejus cir-
cumvolutionem circa proprium axem,
27 diebus abfolvi monftrant, fimulque
obftinatiores Peripateticos convice-
runt, in ipfo coelo örtum & interitum
dari 5 adeo ut ex his etiam maculis, portentofae illae coeli faces, Cometa:, fe-
cundum peritiffimoru quorundä Aftro^
nomorum fententiam, componantur, Illos enim non eflfe exhalationes pin-
gves, ficcas, vifcofas, & fulphureas, in-
que fuprema aérisregioneincenfas, ex parallaxi eorü nulla,cum antefignano Tychone, evicit recentium Aftrono-
morum ordo$ eorumq; ex motu, cce^
leftium orbium foliditatem , quibus 3
clavorum 4) vid. ejus Syftema Sdturnium. e) tyitis
9. hor. & y6,minutis j hujus autcm 24.
hor. 40, minut. /) vid% Scheineri Rofa
Urfina.
<54
clavorum inflar, ftellae efTent iofixs , refutarunt, coelique fluiditatem con- ftantiflim.e afTeruerunt. Hisce Omni¬
bus jam addimus do&iffimorum quo- rundam virorum labores, qui, exprin- cipiis, ex intima Mechanica petitjs,
coeleflium corporum motuum cauffas
reddere conati fiint; quod fuotempo¬
re defiderabat niagnus Verularhius. g)
§. IV. Proximuma coelo locumoo
cupent IV, de di$a, ELEMENTA, no¬
mine diu quidem notifllma, natura fed
maxime abscondita. Ridicufum, ne-
feto, an abfurdummagis fuerit, fixam fe.dem affignare fub Lunae conca-
vo , quod ob id ipfum merito etiam e Philofopbia explcfum efl. Et quan-
quam maxima fua fubtilitate, mirabili-
que acflivitate , bominunq fagacitatem
eludere videtur ; in ejus tarnen natu¬
ra? indagatiöne ultra antiquorum Cog¬
nitionen! jam prngrelTos cflfe Philofo-
pbos , egregia illorum feripta demon-
flrant. In quibus principem facilelo-
cum obtinet Machaonias artis fummus apud nos Antifies, &, ob infignia me- rita, Metallici Collegii Vicarius Prae- v
fes
g) de Augm. Scient. Lib%lII. m. ifS♦
6f fes graviffimijs, NobiliffimUs Dominus Doäor LIrb-anus Hierne , h) nunquäm fine fummo honore mihi nominandus.
§. V. De Aere etiam quod ve tus Schola difleruit 5 cum non fuffecerit
aevi noftri Philofophis , ampliffimam_>
ipfis materiam praebuit , in qua inge-
nii vires exercerent. tjus indies mu- tabilem gravitatem oftendit tubus, ab inventore, Toricellanus didtus, & ad
tacuum demonftrandsrm primo adhibi-
tus: quod licet non fuccélTérit", Baro¬
metro tamen occafionem dedit, cujus bodie, in aéris gravitåte & preffione exploranda, infignls efl: uliis. Eideiru preffioni, arttliarum éffeftus in aquis exhaunendis, jam tribuitur, vacui fu¬
ga fugata. Ute hic omittenda mira_,
äeris elafticitas* tot experimentis, an- tlia praecipue, & felopeto pneumaticis deprehenfa ; ex quorum effedlibus cer- tiffime concludimus, aérem clatero éfle praeditum , ut, incredibile qüan-
tum , rarefieri & condenfari poffit : qua de re, aliisque circaaerem obfer- vationibus, praeter Boyleum, excelleii-
tiflimum
h)vid. Ten t am Chym.Pd'rdfc. cäp. f, &
Append%adhoc cap.
66
tiffimum in experimentati Philofophiå s *
virum, Guerickium, Sinciarum, aliosqj quamplurimos, confuli poflunt nobihfh
Hierne, i) & du Hamel.*) Aeris na¬
turs lucem quoque afFerunt Thermo*
rnetra, de quibus publica diftertatione
liicatftum eft, abhincfexennium. Cui
invento jungi poffunt Hygrometra_.,
ficcitatem , & humiditatem atmofphs- *
fae indicantia : inter quae non infimi generis eft, quod Celebcrrimus Prae>
fes excogitavit; quandoquidem & ma-
xime fimplex eft, ( ex tenuiffimoquip-
pe afterculo abiegno confe&um ) & t >
vel minimam aeris mutationem prodit.
§* VI. Aqua indolem qui cogno- fcere avet, fupra laudatos aucftores, aliosque adeat, invenietque, & hac in
parte fupra vulgarem Phyficam eos fa*
pere. Et hac occafione non poftumus
non nobis gratuiari, quod , quicquid
de Iacubus, fontibus, tarn vulgaribus,
quam medicatis , fluviisque fcitu di- gniftimum eft 9 id ab incomparabili
Hiernio noftro, vernaculo fermone-» *
luculenter habemus defcriptum.
de ^ *
i) Lib. cit. c. 4. k) de Confenf. Vet, &
Philo], Lib. j. c,
de Oceani fluxu & refluxu , qui tanu diu Philofophorum vexavit ingenia_ ,
nunc addimus; ejus caufias valde pro- babiles redditas eile a Cartefio, l) ut, fi non omne punctum ferant, falterm»
tarnen clariores fint eorum rationibus, qui vel Solem, vel, nefcio quas, laten¬
tes Sympathias, halitus & fpiritus ma¬
ns hunc mirabilem cffedlum produce-
re ftatuunt.
§. VII. Terra ipfa 5 quam pedibus
terimus, in fui amorem filiolos fuos incitavit. Ejus in vifcera penetraro»
metallorumque, mineralium, aliorum-
que foflilium generationem & natu-
ram rimarit res fuit ntilitatis maximac;
in qua, polt rei metallicas fcriptores, Kircheri, Boylei, & du Hamelii rndu*
ftria feliciter occupata fuit. Immo, Philofophis ad furnum hic prims con- cedends funt, quorum in numero Hel- montii, Becheri, Hierniique celeber,
rimafunt nomina. In toto auté MINE-
RALI REGNO vixquidqua fuit, quod plus negotii Philofophis faceßeret ,
quam Magnes, Etenim in ejus miran-
dis effe&ibus venandis, veteribus ma-
xirnam
l) Trine, Phil, Part. IV, §. 4p.feqq.
08
ximam partem mcognitis^ non fino
fummo , & facultatum > m) & tempo¬
ris impendio defudavit Guil. Gilber-
tus; non tamen absqj fucceffu: quan- doquidem primus ftut, qui perpluri-
mas ejus proprietates pandit. Ex quo aliis occaiio nata lapidis hujus mytte-
ria explorandi j puta Kirchero , Car- tefio, Hevelio , Hallejo, Auzouto, Pe-
tito , Stiirmio, aliisque bene multis.
Horum omniurn laboribus , quod ad ipfam magnetis, Hiftoriam fpedat, di- ligenter excufium eft> ipfis tamen o- perationum caufiis nihilo minus ma-
gnam partem in obfcuro latentibus;
quanquam non defuere virorum eru- dititfimorum hac fiiper re probabiles conjedurae. Prae aliorum vero opi-
nionibus , diu fe eruditis adprobavit ingeniofa Cartefii fententia , quae ma-
gnetis operationes ftriatae cuidam ma¬
terias fubtilifiimae, per terrae polos ju- giter intranti & exeunti, fertacceptas:
hujus tamen fententis defedus dudum
funt obfervati, ut adeo alii alias vias>
in principio operativo monftrando,
fint ingrefii. Et quoniam clarifiimo
hoc
ni) vid. Epifi. I. prefix* Cartcßi lib. dt P*Jf»
An im.
6p hoc fe explicaturum promifit fägacifli-
mm noder Hermes, Hiernius , n) e-
jus, de hac abstrufare, mentem a-
vide exfpe&amus.
§. VIII. Circa fuperficiem terrae ut alii haererent) fuma fua jucunditate &
utilitate eos allexit VEGETABILIUM ftudium: neque enim nodri aevi Bo- tanicis fatisfecerunt , quae de plantis antiqui furu commentati j neque in_»
vegetantis animae, ejusque miniftrarum facultatum nudis nominibusjacquieve-
runt, quin plantarum canales, vafa, fi- bras , & univerlam ftru&uram lynceis
oculis obfervarent, modumque» quo nutriuntur & augentur, curatiusdnda-
garent. Eo labore immortale fibi no-
men peperere Malpighius, & GreWj, Uterque plantarum anatome celeber-
rimus $ Morifano, Rajo , Hermanno, Tournefortio, Frankenio , Bromclio,
aliisque multum fibi in hoc dudii ge*-
nere vindicantibus. Inter quos vel primo loco nominandi efient celeber- rimi Rubbecxii noftrates: quorum me'
E mores,
ri)Qu<efticn.Refolut.Pari. 2. de Terrap. 140.
Jppend. ad Te ni am. Chym. Parafcefts
cap.j. art.y.
mores, ut b* patris, viri omni lau-
,de majoris, excellentiffimüm opusBo- tanicum, funefto Upfaliae incendio, in favillas & cineres rcda&um dolemus;
ita impenfe nobis gratulamur, filium,
magno parente haud minorem, cum-»
fumrna ftudioforum utilitate, planta¬
rum natura explicandas operam hodie
affiduam & praclaram navare.
§.IX. Ad ANIMALE REGNUM fi
nos convertirnus, qnantis acceffionibus
illud amplificatii invenimus? feu, quot jam in eo habentur cognita, quae ve-
tercs vel ignoravere, vel tanquam per , nebuhm videre ? Scilicet diligentifll-
mx, 8c microfcopiis armata; Philofo- phorum genti ea in animantibus bru-
tis patefa&a Tunt, quas antiqui fruftra
quae Evident. Fuere enim , qui in a- nimalium, pifciumque hifloriis texen*
dis, corumque indole inveftiganda-,
veterum laudabiles ceteroquin cona-
tus longe poffc fe reliquerej quorum-»
aliqui videri pofTunt apud Buddeum, o) euriofiffjmumque gammarorum fcri? i
ptcrrem, Sachiium. p) Illis autem me- rito accenfendi Tunt Willifius, & Bo- reUuSj 0) Slem. Phil. Theoret. c. t. §. z$. #24. p)
G Ammaro log. c, III. §. 8«
< rellus, qui, in brutorum natura explo-
randa, eorumque motuum mechanifc
tnoexaminando,egregiam opera prae-
ftitere. Animantia vero omnia ex ovo
generari, plurimorum do&iflimorutnj
virorum experiméntis conftat * pofi>
quam Guil. Harvaeus fuperiori fcculo
hane fententiam in lucem protraxit, q) ftaturalemque doétrinam pr^claro hoc
invento (ut verbis utar celeb. Buddei t) nobilitavit- Atque fic h&a illa_> >
inter generationem univocam &aequi-
Vocam, di(iin<5Ho evanuit. QuaequO
» porro de infeüis obfervatu digniffima Funt, perRedium & SvammCrdamium
innotuerunt $ deque iis compertuirL»
eft, (ut hoc tantum obitef moneam) alucinatos efle eos, qui fangvinerru >
vifcera, & refpirationem ipfis denega-
runt*
§. X. Accedimus jam ad praeftan-
tiffimum terrae incolam > Homtnetn.?
qui 9 ut inter omnia fapientiflimi Cre-
atoris opera * nobilitfimus eft 5 ita di- gnifiimus vifas, cujus cognitioni ope¬
ra impenderetur ; jubente id ipfum
» Ei etiam
f) Pafcb. de Nov. In v. cAf>i VI, §, 14. V)
li b, c it, §, //4
ctiam communi mortalium necefllta^
te- In ejus igitur ftru&ura inquiren- da, ftupendi prorfus fuere Anatomico-
rum labores, qui, faepius inftitutis hu-
manorum cadaverum fe&ionibus, mi- crofcopiisetiam eorum induftriampro- moventibus, minutiffimas partes , du-
d:us, vafa, glandulas, immo, innume-
ra naturae miracula in unico micro- cofmo dctexerunt; ut, fupra antiqua
tempora, merito in Anatomiae ftudio
noftra fibi gloriari pofiint. Confe-
rant, quibus volupe eft, tempusquCi
aut ftudiorum ratio permittit» vete¬
rum, cum recentiorum Anatomicoru,
libros , & inveniet, illorum reli&os thefauros maximis audlibus per hos
crevifle j qui & m agn am partem ab
asrugine mundati funt, mechanifmo corporis accuratius examinato. Quid
multa ? tot funt horum labores & in- venta, utmagnae molis operi conte- xendo materiam fuppeditarint Danieli
le Clerc, & Joh. Jac, Mangeto , apud
quos tarnen nec omnia inveniri qui-
vis facile fibi perfvadeat. Prasclare de
tota Anatomia meriti funt Fallopius, Harvscus, Willifius, Wirfungius, Afel-
lius.
< Jius, Rudbeckius, Bartholini* Steno- nius, Pecquetus, & Warthonius, quo-
rum aliquas egregias obfcrvationes
j etiam Pafchius memorat, r) quibus-
que , pro indefeffis laboribus, dignas
gråtes fera pofteritas rependet j ut &
aliis, qui hac in re publico utilem o-
peram pracftiterunt, de Graefio, Bid-
ioo, Ruyfchio, Verheynio, ceterisqj /Efculapii filiis, qui noftram fugiunt no-
titiam, omnibus tamen aliorii potius,
quam noftro praeconio dignioribus.
§. XI. Verum dies & tempus an-
te deficiet, quam vel harum rerum pe- ritiffimi induftria , nedum juvenili &
tumultuaria opera noftra, eorum in-
crementorum fola inftituatur recenfio, quibus hodie ditata Phyfica fuperbit.
j Verbo hoc addere fuffecerit, recen- tium Philofophorum diligentia, Phy- ficen, qua partem & generalem* &
fpecialem , emendatiorcm & au&io-
rem eflTe , multaque, quae olim inter
occultas qualitates referebantur, illos
1 nö infeliciter explicare aggrefibs effe ;
nec quaevis penitius recondita, ad eas
* ftatim defperate ablegari, eorum pati
curiofitatem fumam, licet multa inge-
ßii fui aciem fugerecandidc fateantur.
s) de N99. In v, c, VI, §* XII»
74
§. XII. Heic ante filentio mihi pras- tereundae non funt,unde maximum Phi-
lofophiae naturali augmentum acces- ferit, eruditorum, ad iliam, aliasqj fci-
entias excolendas, inftitutae SOCIE- TATES: junftis enim laboribus res fe-
licitfime a&a eft,hodieq; agitur, per in-
vicem comunicata Philofophorü confi-
filia, obfervationes & inventa, Tales Societates hodie in flore,totoque orbe
celeberrimas funt, Reg. Anglican,aLon- dinenfis, Reg. AcademiaScientiaril Pa- rifienfis, Acad. Leopoldina naturae Cu-
rioforum inGermania, & quae nuper co- ftituta eft t) Reg. Acad. Scientiarum Be-
rolinenfis: ut deltalicis, alibique ter-
rarum ere&is ejusmodi Academiis ac
Collegiis nihil in praefenti dicam.») In
his Societatibus, quampulcras ratio &
experientia,felicifIimo conubio jund:a:>
proles ediderint,aut in pofterum edant*
loquentur ipfaruTransa&ioneS) Hifto- ria^Mifcellanea Curiofa, aliaqj erudito-
rum a&a, vario fub nomine publicata*
& pofthac publicanda. $.XIII*
/) Chr. Juncker in contm. Wetfit iQug, Hoffmeifl. f. 2%
Struu. Jntrod. ad notit ret liter, c, 10, u) deqtabusd*
gunt Strwv. i\ c. Morhof Poiyh, LtJ,c, 14, Voc\erodt iH
Comment, de Erudtt. Sei tet, uluque.
77
§,XIII. Sed nec Svecis noftratibus no- vercam quandam Minervam obftitide,
quo minus in Phyfica excolenda felici-
ter verfati fint, ex fupra didis quodam-
modo colligi poteft : plurimum enim
Viris nominatis debet, plunmumquo
vel foli Hiernio debebit in pofterum
cum ceterae Qu.aßiones refolut<e, Tentami¬
na Cbymica, Phyfica Generalii & Specialis , aliaqj Viri hujus, in tota naturali fcietia verfatiffimi, luculenta opera, ultimam
manurrbvel forte folam Typographo-
rum operam exfpedantia, lucemvide-
rint. Nec hicfilendi, qui Phyficärefo-r-
matam & elegantiorem in illuftri hac Academia, juventuti infhllarunt j in- figne, dum apud nos erat, Academiae hujus decus , nunc autem Strengne-
fenfis Dioecefeos Praeful, Reverendiffi-
mus Dn. Joannes Bilbergius, Viri-
que ;fummi b. m. RudbeckIus, Hoff- Wenius, Spolius, Drossander,& Val- lerius, quoril nomina etiamni! amant,
quotquotbonas literas amant, quorum- que relidas ftationes, å Viris Dodiffi- mis Sc Celeberrimis efie occupatas, qui
f hodie eorum veftigia ftrenuepremunt, deqj Phyfica optime merentur,eft quod magnopere laetamur. Horum, ut Sc alio-
rum
7 6
rum, hic 8calibi in patriaVirorum Doftifllmorum, pulcerrima 8c ingeniofiflimainventa phyfica, ut lucem quamprimum viaeant, optamus; votique noftri com- potcs nos futuros pollicetur eorum indcfeflum ftudi-
um publico lérviendi, quiquc nuper edi ccepit, D&-
dalw Hjperboreus. Sic ora eorum obturanda ipera«
mus, qui gentem noftram excolendisicientiisineptio-
rem impudentidime ganniunt; quanquam Sc hoc a viris eruditiflimis praeftitum eft, vi) ut neminem bo-
num hoc tempore in orbe literato e(Te exiftimaveria, qui non rc&ius lapiat, 8c mitius ex merito judieet,
ficut ex multis exterorum ampliflimis elogiis, Suecis
datis, colligimus. Ad rem vero noftram apprime
facit illud Celeb Struvii t *) Natural/bus & Mathe
mattet ( Sueci) baud parum indulgent, Lttet au-
tem multitttdtne feriptorum non tta nott /int, accu~
rata tarnen effe pleraque qua ediderunt, c er t um efi,
p, XIV, Vidimus jam clegantiori habitu, a' capite
ad calcem Phyficen effc oruatam, miratique lüraus
ingenium humanum eo usque in natura adytis eile progrefTum, egregiorumque inventorum noßra tem- pora adeo fcracia fuifle, ut hoc nomine felicifiima illa praedicare liceat: fed tarnen fatendü eß,ut in cetcris,
ita in hacquoque fäpientiae parte intra ar&os admo-
dumcancellos ludere ingenia hominum, fi non tatra
ea
,quae inventa funt, quam quat invenienda Sccog- nofeenda reßant, coufidcraverimus. Multa enimnos
„novimus J fed multum adhuc reßat operis, multum»
„que reftabit: nec ulli nato poß mille fecula prae-
„cludetur occafio, aliquid adhuc adjiciendi. Multa»
„que venientis aevi populus ignota nobis feiet. Nam
„naturae arcana redu&a
,8c in interiorc iäerario claufä
yipnjid.Nobtlijf. Peringspiold Annot, ad uitam Theo- '
derici pag. joj. Möller, pr&fat. ad Eibltothec, Se-
ptentrien, eruditi, x) I ntrod, ad n o tit, rci liter, e, J,
77
i
