SUAM atque ALIORUM

/T

Συν ΤOJ ν

DISSERTATIO

FHILÖSOPHICO

MORALIS DE

OBLIGATIQNE I

ad

SUAM atque ALIORUM

FELIUiT ATEM

PROMOVENDAM

_,

- QUAM

CONSENT. AMPLfSS. SENATU PHILOSOPH.

AIT REG ίAM -ACADEMfAM UPSALIENSEM

publice

EXAMINANDA Μ'MODESTE OFFERUNT

AUCTOR

ANDR Ε AS S AMUELIS

HANSTEN,

Phitocophi/e Magister GOTHLANDUS,\

ATQUE

RESPONDENS

stifendiarius zedritzianus,

ERICUS HAQV, HUSS

IN AUDIT, CAROLIN,

MAJ.

DIE XXII MAjr.

ANNI MDCCLXVI.

Η.A.

M. S.

'WatSWü

F S A L I £

äMommm

Moks PIERRE ABRAH.

ORNSemOLD,

GOUVERNEUR des PROVINCES D* ANGERMÄN- NIE de MEDEL? ADIE st ds JEMTLÄNDIE.

£es grävdes

mens Ef par

ames

des

fe

achans

developpént

nahles^ &

ioujpnrs

genéreufeS, Türe

par des fenti*

qui

Vous pojfedes dans un degre eminent. Cef aüjji ce, quintc

fatt prendre lä libevte de ^{mettre ce} petii cuvrage /irmkrmi-

que

Jqus

Votreproteliioiiy

perfvad).

que j<~ ftii^? que

Peclat de

Pos vertus, relevera infinementlepeu de^merite detet ouvYä-

geNleurevfes les Provtm

esV

^qui

jont fons Fotre Gouvernement,

■ f ous ve travaihes uniqvement, quå leur procurer toutle

hteUy

que k fageffe de Fes

lumieres,

peut

' Voüs^ inf pir

er, ppur

les

fairejouir dun honheur jolide*

Fos hien faits f etendevt

par

tout, sesgénsdes lettres peuvciitfe

glorifier

d'y.etre parti- cipant;

d

monparticulievy

Movfieurje

^ne

faufois paffer fizis

filence, ceux, quefen.ai

regifje

de

fre feulsment, d\woir

l'occafionde Vousenmarqver mavive

reconnoijfance,

en ätten- daniyfiles vasuxy quef addrelfe em Gielpmir

Fotreprofpérite

Q? ceux de FoireNoble JfamiUe%font exattces, Vousqmures

de

tous les. biens, qui peuvent remplir vos

fouhaits

\

Daignh

Menfeur3 je Vous fouppliey me continuer

l'honneuv

de

V

otre lienveiUance, & fojes perfvadé} que perfonne lieft avec

plus

de

refpeSi,

^que

je fvis,

^'

Μ 0 Ν S I

r - ' VV-t '·· ■ v.·,. - '

jVotrt tres humms b3 tres oheijfatit \

: - - - - / ferviteir

ERIQUES

HAQV.HUSS.

VIRO

MAXIME

REVERENDO

atque

AMPLISSIMO,

fc\

Uno

"Vf

t

^ «; theol. poct. et profess. rbg, st ord.

nkc non utriusque

- coΝSISΓ oRH ADSivSSORI ^.

pastorietfγοερο3,i;·^g. u?3ai,a

celeb&rrimo*

gravissimo.^-

Μ _{ind'igne fieras,}

_{me-} quum}

_{cathedram Åcade-}

micam

a/ben furus- fnm, ha fet pagelks, T

^no,

Vir

mcixinie licverends

conficrare.

Nomfnr,

auf

um

ejfe*

Tua mihi _pra;flitA

brtuficia

vetnere, ne baue occa*

fim&n ρrittermitterem, qitä um potero

iryiterit

qUantä

Te véneratione profequar, if

quam memo*

ri: peéfare Tua in vik

coli

äta

btnefiäa

jervem..

Ac*

tipias ^vero,

JuppUx qucejo, opufculum hocce, fere>

na, ut

foles, fronte. Meum ' femper

a

rit: Vota.,

'pro

Tua-incolumitate, ad'Numen Supremum

nan*

cupare

caliåifjhna, velit Te Tuosque diu feHees

cön*

Jervare.

Fermanjurus [um

^,

dorne vixero, Tum,

vir maxime reverende et

ampli&imf*.

cüitoi· :*<t cliens IfUellllnnns

EFUCUIi HAQV. HUSS.

ÄDLA _FRU,

BRUKS-

BATR OV

i\ ELIS AB.

FQDD FKOSTERUS,

« GUNSTIGA MOSTES·.

KR0NO ^■ BF.FALLMNGSMANNEN,

Joel och h

HekkQLOF _WESTMAN.

MIN GÜNSTIGE FAsBVfW.

Redan

görare,

ifra

har jag

den, tiden,

i iieHva verket

då man började·

rönt flera åmfmta.s;

låra mig, ha

genom en lycklig egen erfarenhet

dag

ifrån dag, lärt

görare. Oräkneliga prof hafva

de vlfät

mig, af

månni

aldeles ovärdig deras, gLmii,om jag ej tiiilod, att hvdr

delfe. T ut-af raine Slagtingar, hvilkas namn jag vågat·

bjärta bör brinna af en hefynnerlig ren oeh innerlig

.rda mig mina otaliga., fknlder hos Eder; jag år

fkat?*de n>ig

lycklig,

^pra jag

tben nogfamt vifa kunde

hos Åilmagtcn för

Edert

val

blifva rmine

V

it

neη

till

MINK GÜNSTIGE

. ' OCH

VÄLGJO

v

borgmästaren i

Härnösand,

högAdle Mwidt-lagfarne

.err

, MIN

HQQTÅRABECOUSIN,

BRUKS-PATRONEN

Adel

οώ

högagtad

ku mat;

MIN HtGTÅRADE ^COUSIN.

rü flora fnåmiiikornas

Skyldigheter; åro

^emot

"fina

val-

ädelmodiga tanckéfået och -isiflfmd.

Jag^ 'har fåledes

i·

litiru 'högfmine ikyldighet-er fbrg-it emot

delta

mine val-

iko karlek ömhet och nit, hk mkt Val, och jag Vore je enda kunde fåtta mig uti en oheilcrifvelig förbin-

teckna på» detta papperet, åro De, for hviika mitt

VoVdnad. Jag inåfte ti

Ditå, det

jag ej år i ffånd, att ån-dock glad^«, att 1

ej

begären ^mera

ån erkånflå;

Jag

åtrnmftone ikola mina iuckar och mina Crågna böner

•den vördnad med uvilcken,jag barden åran att vara

ISLÅDTINÖARS

RARES

IUmjukajle tjeiiar'e ERIC HAQV. HUSS.

jola fru

landt-secretairskah,

maria η u s s

FÖDD KRAPP,

MIN KULDESTA MODER»

Detl lilfo _{liga bevis} ifS _på jäg _Min icfvnt» _Hulda har _Moders IåÄåfömig oräkne¬

_{o ma}

_{och hul¬}

da omvårdnadfur mkt Val. I min föcila barndom var

min moders

omiorg med mycken forgiållighet ftåld

på min

upfoilran

j

Når mina fpådare år frarnlidit, då

och

jag nödgades fa k

na en

Huld Fader, medan jag

knapt innu vide

kanna tyngden af min olycka,

^voro

min K.Moders tanekar al tid fattade på min

fortkomit

och lycka i

framtiden, hvaraf jäg har haft få mån¬

ga

och oråkne|iga prof,

att

jag vid defs blotta betrag-

tande> billigt,

mitte

råka uti ftorila

förundran Och djupafte vördnad.

Min Hulda Moder:

jag

vågar

till

min

Hulda

Moder

upOffra defjå bladen,

intet

fafoni

någon ve-

dergålning for Min Mors otaliga möda och koibiad

for mig, utan

fom

ett

litet prof af den innerliga

em

kånila, fom forplichtar

mig att

till

mitt iifta vara MIN HULDESTA MODERS

lydigfte Soii ERIC HAOy, HUSS,

feo manifefta divin# bonitatis ac

fapienti# in. mente

noitra

compa-

rent documenta, uf eam admira-

ri iatis, nedioarn venerari, nemo.

^

oofOt. Cum enim id ageret Crea- RSSÄtor. Optimus,' ^{ut, naturas} produ-

WWMM^åM^Mk

cendo

felicidimas, infinitamiuarri

wiiiuftrarefgloriam.' eum

voluntati

nodrx* inllinclum in lidit, ut

felicitatis,

tum

proprio tum

communis, avidi, bona

generatim fedemur, & mala

fugiamus,

nifi vei adteclus curbulentior vei conivetudo

prava in

contrariam

nos

viam abripuerit. Ex hac vero

animi noiiri indole, naturalis

derivanda eil obligatio,

qua homines

ad

fuam atque

aliorum fciicitatem promo-

vendam iefe deprehendunt

eile obftndos. Hane vero

brevi DiiFertafione

explicaturi, Tuam B. L. cenfuram

nobis expetinius mitiorem.

§·

ft:

Per Obligationen! in genere

datum intelligimus

hominis, quo*■ ob certa

motiva

A

ad aliquid agendum

omit·

vei

) 2 ( ·£

©mittendum fefe determinatum & qnall coaRum fentit.

Motiva autem dicimus non pocnas tarrtum & pra*mia,

quaobligationen! gignunt ftri£täus ilimtam,inqua ideam iuperioris, cui jus puniendi ac temtmemndi competit,

neceiTariara oranino judicaröus: fed moment qutevis,

ad agendum vei non agendum nos incitantia, undecun- que örta atque percepta. Naturalis rgifur obligatio., quas

partim a natura noftra, partim a naturalibus fcu confve- lis aftionum confectariis peripectis oritur, _{quarnque adeo} absque notione iuperioris ^, qui pramiis ac poenis pro-

prie di<flis utitur, concipimus. Non quidem negamus

omnem obligationem noftrara Deo cun&a moderanti ha&enus debere originem,quodfali ^nos voluntate inftru- xit, ut certum ieqii-amur impetum certisque boni & ^ma*

Ii confiderationibus commoveamur: Sed limul conten-

dimus, ad agendum homines non raro impel Ii, ubi nec Summi Legislatoris, ^nec alius cujusquam Reiloris au-

ftoritatem cogitant; id quod experienda quotidiana u-

üumquemque facile convincif.

§· ΠΓ.

Naturalem igitur cum dicimus obligationem, ^non

tam ad leges Pfychologicas, generatim fpedfotas, refpi- cimus, _utpote quibus omnis noftra conformis eil obli'

gatio; fed abftrahimus

tantum cogitationem noilram ab sllo obligationis genere, quod motivis peragitur a fupe-

riore propofitis & peculiari promulgatione determinatis.

Scilicet omnis obligatio, ab indoie mentis iioftra, ad bo-

num feu felicitatcm quasrendam direch, dependet; _atque

ut ignoti nulla ctipido eft, ita ^nota res animum non mo-

vet, nifi tanquam bona vel mala confiderari poteft. Ac- que_quodadeo naturaliterfemper quidem hocfenfu obligamur,

natura noilae libera convenienter exiftat moralisilla

neceiluas,qua? nosadagendumydnonagendum obftrin-

» ) 3 ( & ^-

git.Sed naturaleheicpaulo

ftridtiorefignificatufumitur,pm>

eo, quod pofitivo feu adicititio opponitur, ita quidem ut

partim natura:rneniis nöilrae in fe fpeäatse ^, partim ipirs

sftiomim li berarom confectariis, in _quantum provideni poikmt, vim obligancü fcribuamus»

§. TV.

Qitauticmern inter

Philofophias

"Moralis Doetores fatis tricam de moralkate· aflienum, num objeetiva il¬

la fit, an fubjeetiva? ad legomachiam _{magna ex parte}

reduci poiTe, quisque rem paulo adcuratius perpendensfa-

ciié inveniet. Si enim ratio_qurencur, cur actio qucepiarn

bona vel mala-nobis eilu _pofik, ad liberrimam "Creato- ris inftrtutionem, qua eam nobis aliisque rebus naturara

dcdit, ut aliter _atque alker his utentes bene \rel mate ha-

beamus, ultimo erit recurrendum. Sin vero ratio red¬

denda efr, cur Optimus Legislator hane aåionem _praxe.

perit, illam prohibuerit,

a^communi

Legislatorice po-

•teflfttis regula, qux ialutem civiumibpremam elfelegem

didlitaf, recedere ηoft licet. Sic enim a-£tiones nonnul- las ideo Deus lege fua ndbis eommendat, quödillas.,

hoc rerum ardinc conflituto, nobis ^vere bonas feu _pro- futuras videt: ^necmalas adtiones allo exfundamento ve¬

tat, quam quia noftrce, cujus pepeupidus -eit, felicitati repugnant. Nos igitur vohmtas Bei obligat jufliffima9

ied non absque rationibus objebtivis, ^nec horrido _tyran-

nidis admoto ratiocinio; Sic vob, ße jubeo, fit pro.ra¬

ttone voluntas. Kam qutfe furorna Ejus gloria eft, ^ex

amorc juitiffimo mundum non minus _{regit, quam eon-} ck'dit.

V.

Öriginem igitur primam Π fpt&averis ^, naturalis quoejue

obligatio, etil ad

Sümmi Moderatoris volunta-

Å 2 tGM

$ > 4 (

&

rem cxprefie non provocat,

divina

^tarnen

exidimari de^

bet. Prima namque natura

juilio & vis obligatoria in

indinftu cuivis ianato, &: ad fmgula reruni monoenta feie exferente, animadvercitur. Nam &

nobis ipiis, Ei¬

ne ullo motivo externa, bene cupimns atque ea, qua?

nobis pradeile judicamus,,

ferio expetimus: & aliis

quo-

que, maxime

periclitantibus Euccurrere folemus. occulfio-

ri quoiam hnaianitatis

ienfu,

ante omnem.

de hoc offi-

cio ratiocinatioilem permoti.. «Priorem

Illum proprio fe-

licicacis inftincturn expeditius fequimur, quem

tollere

non voiumus magis, quam

valemus. Altera

vero

illa

in alios juvandos benevola propenfio,

impediri

per

a.d-

fectum turbidum pravosque mores

poteil, exdingui

ve¬

ro non poted. Nemo enim

humani'tatem

usque

adeo

exuere potuit, utr

vifb homine mifero,

e. g.

in aquis

perituro, nullam,

Eakem primo intuitu, commiferatio-

nem fentiat» Per hos aueeinmotus voluntatem adagen- dum vel nonagendum. immediate

determinari,

atque adeo, generatim

loquendo, obligari,

mam

feil

^um

efk

§. VL

Ex hac ^vero velut originaria obligatione

alter

um illud fequicur obligationrs

naturalis

genus, q

nod

a

prne-

viiis a&ionum contéclariis oritur, Nam quemadmodum

ea nobis femper &: per naturam grata

iunt,

qua;

ad da¬

tum nodrum feiiciorem reddendum &

coniervandum

quidquam

faciunt: ita,

non

inviti negotia ejusmodi fu.

Eeipimus,

unde aliquod ad

^nos

emolumentum redunda-

re percipitur. Ex

ad

ver

ίο

^,

mala & nocicura

natur®

funt

iniiTHca; nullis, igitur motivis externis

adigi quisquam

poted, ut

a&ionem quandam fponte, in-dieuat,

qua pro- fperam rerum

(uarum conditioriem colli

aut

minui

cer-

to noverit, Quotiescuiique enim

de actione patranda

vel omittenda deliberatio.inftituitur.,

ad cpnfectaria

ejus

maxi-.

m ) s

%

maxim® ä^enrliraras , &, protit

hzcbonafunt aut ma*

k, ka foπnamns

concluiionsrn.· Nemo carte voleiis er¬

rat-, mnltoque minus

ati miiénam atque interkum fe dis-

ponit.

Confcienth igitur, ubi peccamus, aut errore

ducitur, aut imρetu

quodani vei etjäm torpore volun-

tatisl-mpédkur,

quominus ii ngn)

a

adtionis momenta pen-

iitare, atque adeo

de

mora

lita

te

ejus judicare, queat. In-

fiuxus interim aélionis in

noftra conimoda vei incom*

mödacerco -vei probaliter

prscvifus, ad eandem vei tia*

icipiendam

vei omittendam nos i η citat.

·:

'

^-

fe VIL '.··;·

Inflinfrumpariter

humanitatiaiequitur obligatio il¬

la naturalis, per quam

ab. aliorum äbftintvc la^nonibus

Spiisque pro

viril! beneficere.obfringirnur. 'Nihil enina

natura; coovenienrius eil, quam ut ea

oommifterekudea-

miiSj qure iliis, quos

intima nobiscum jung it benevo-

de&tia, pofutura

novimus; ab ils vero femper abfHnea-

mas aclionibiTs, quas

aflis,

qiiorum

felicitad favemus,

nocere intelligimus.

Quantum igitur alios amamus, ad

quod

naturalis

nos.

inclinatio

^,

nifl impedita fuent, im-

pellit; tanto

ad illos beneraitis jttvandos fum.us pronio-

res. Etdici certe nen

potek,

quam

fortis fit

atque

firin-

gensiila,

quteex

φιλαν^ρωπίκ oritur, obligatio, ' Quarrr*

vis enim rarioies forte iln-t,

qui

ex

folo hoc inckamen-

to beneficos feie

pråflant; probus

tarnen ac

ii neerus ho*

minum amator negare non

poterit, raaximam eile vim

bcneyokntke, ^cum qua,

i i genuina füerit, rootiva, quas

adferiintur, cetera vix ac ne

vix quidem comparari pos*

iunt. Nulla quidem,

fi fclicifTimam illam cum Deo a-

micitiarn exceperis,

jueundior voluptas eft,quam ii quis

in aliorum felicitäte ex, amore non

mercenario, quavis

data occafione,

promovenda fuerit bccupatiflimus: ied

kieo tarnen iiiis non

adftjpuiamur

^,

qui ex aroore in nos-

_met

& ) β f _£ &

met ipios noftra etga alios fiudia _atque officia cenient

eue derivanda.

Inolgemus,

fateof, omnesaliorumauxi-

lns, atque eadem reåe invicem tum expetimus ^tum pradtamus. Verum fplendido ac venerabili åmici aut be- nefici nomine indignus eft, _quinon aliter, _atque admi-

nicula lamoris fuae fortis, aliosrefpicit, ficque fibi revera*

»on ipfis ⁾ bene Cupit. Amor iane genuinus prcemium

aut mercedemnonexfpeäaq fed quisquis recte amat,eo*

qui amantur, feiicitate , aque ac fua, defeaatur.

Interim benevolus in alios animus influxu acMonum in aliorum fataprofpera vel adverfa omnino interagendum '

commovetur_> ficque naturafem quandam oblkationem

fentit» ^% °

l vm.

Homines igitirr ad fuam atquealiorum felicitatem promovendam naturali quodam vinculo

adftringi

^ex di-

dis con fet. Hoc verö ubi contendimus, eorum patro- einariJenténtiae nolumus, qui naturalem inftindum &

obligationens·^ ίο,Iis adionum

circumftaneiisprofedam,

in quovis boifiinum fiatu ad bene beateque vivendum

b:iV» era ,ipcrfvadent, Ut enim Divinam.legem reve¬

lat ione* ti π tanquam infign'ebeneficiunf_{atque ne·}

ceilariu noilraePubiidhin _{veneramur: .ita} le·

gibus ckivnus,. <io. felicitatem ci dom unice diredis maximam

tnfc^ri^us'necefttatem

^,; atque, fi reVte

*

■nt, ufum prorfuseximium.

TANTUM,

'

. -Sc -

Aiiißmo Soli ΐϊοηο?.

• .