Da professor E d \ aral Bi111 doydtle cteii 215. august 1932, 11:ldde lian enda iklije fylt meir enn femti å r . Han hnclde da alt eit rikt \itsknps\erk bak s e g riien \ i liadde hatt grurari til a \ente oss erida ineir, og serleg \ a r I i T isse p5 at han skulde lia sett mykje inytt inri i nor.;k laistorieskriling, - så inangt a\ det han gjorde, peikie fram iinot ny-vinning for det lii5torisk.e arbeide 'iler i lande. DCadeil kom og skai av arbeide haiis altfor ticlleg.
Frå ungdomen \aks h a n opp i eit sterkt litskaplieg miljo. haiis var deli kjente Oslo-lækjaren E d \ . Bull, og for han
d0ydde. lihL haii deii 5leltlsyiite gleda å $ja to d\ sirriene sine ined seg som iiaedlernei- l tlrt Xorsbe Yitshaps-.%hadi-nmie i Oslo, - deil f-i rste a., dei I a r prcil. Edr . Uiril. Det \ a r xbelsfands-Iiei~ii Sinn
r oks opp i, »g 1l:in Iiadde den luhlia at han Eitilcg Girride otre seg for xitsknpleg arbeid. Hari Iladde Ilup for maiige andre tilag og;
cfa Iian t a r Lj-;iri-s8udeiit, i 1924. slireix liani i jiibikeu~nshoka: I'ideiisliapelige undersGkeaser og politisk hanip er de arheådbfor- nier som gli mig st6rst glaecber. Det er synbcrt iioh :it det var saiii:iailie~ig nielloiii clet politiske og t i e t itskaplege arbeide hans. Men Iler er det Ilerle ~iiskapim:inrien det skal xere t a k om.
Og 1:1 det straks xere stigi: granskinga Ilans tok aldri skade ar politil;i;e~i Iiuns. Eili torer iit.ller segje at (let politiske arbeide iiaii stod oppi. ga7 ny rikdom kil itskapen hans for cli det forte Irari i1111 i m i k j e a\ deå spors~liala og dci maktene solli dei gjeld
om for ei11 historiet;r:anskar :d f a tak i. Men jamr el i politikken hadcfv liari ei nlerkrleg e l n e fil å dryfte kaldt og roleg alilslags spiirsmal og iiinh~ist som ineldte seg. Og det er sjeldsynt S mote ei11 I itskapslilari sol11 slod s a friit til sine eigne synsnaåtar og hei82
uhuiiden a l fordorn:rr kunde ta dei opp til ni-grarisking Difor T :ir del så iiciturleg ot det iil8tte I-rli linn soiii ii juhiieumsshritte f r å Korsk Illistorisk Forening i 1919 ikreia utgreiinga om norsk Ilistorisb gralisking i dei siste fenili åra l, og det sermerlier litlile granskar-lylide hans kor ohjektix k Ilani lier doiner om siile eigne t1191:ol til grarishilaga i norsk historie. - kor enclefram Iian \edgi%r 111 a som Eier e i d a T a r uxisst og ufrailfort. Eg trur smautt nolion iiainaii iiorsb Ilistoric~sliri~ ar liillide lia set ii fordomsfritt og SAL- leg på 4 t t eige aerli, og deriile utfiirlege intgreiinga hans om det nyaste historislie gransk:~r-arbeide i Noreg er i det heile raolio a r d e l nitligaste >om er gjort for historiegranskiiug l a r . Iklaje herre for di 110 gjel sa god og klar greie på lira som var eifretta på dette omr2de ifrå slutten ax 60-Sra og frani til l å r e dagas, rnen dess-
i i l a ~ i f o r di Iio steildigt peikle pa alle dei sp6rsm8la som en& \ a r rilGyst.
Eg ail iiled (Pel same riemne eit anna 1itrieim6l om den jam-
- -
I S o i s h hiiioiish \idei)zRcip i femli gi 1869-19b9, Ilra 1920, s 52-129. § f r . o \ e r s y n e h a n i i Hisloiie et histciic;i\ depitis r i i l c p a n t e aiis Paiis 1931 I s. 233-3;.
1-44
Halvdan P'ioht.~ r k t i g e d~me-exrna hans i historiske sporsmil soin sette reint ser- lege krav tål kald og klar tenkning. Det er deå ftirelesningane han lieldl i Nohel-Ilistitutte i 1923 og straks etter gav tit i bokform, oin oppha\ e til siste verdskrigeri l. Det 1 a r eit kritisk oversyn over alt det som fil den ticd hadde kome fram om den verdspolitislie krisa i åra 1911-1911. Det var enda berre f å å r sia krigen var slutt, og jamvel i ntiytrale Icnd levde enda rnyhje av rriiiiila f r & krigen. av rnotliiug og sainhug for fiencls maktene. Men Bull tok lijeldeskrifter og partsslirifler for seg uh~indeni av alt slikt, synte Zrva dei ga\ a\ saraf og a\ upålitande tiliail$: og k1.a dei enda ikkje hadde gjele. Sia har det kome f r a m endelaust rnyiije meir til opplysning o111 det politiske spele mellom stormaktene og årsakene til lirngs-uthrote: inen mykje a\ det som Bull den gongen skreiv. duger framleis til å kaste Ijss oxer verdspoiitikken. og det er \ & I
\ e r d t å legge merke til at sleittdomen hans om krigs- eller freds- liljen iios kl ar ei a \ stormalitene, i 11o~,udsaka har fatt stadfesting av dci nlitstyklia soiii ehiiclrpå er framdregne.
Ilet ligg i det som her es sagt, at grunnljnde lios Buil måtte xere sterkt åntellektualistisk. Han elska klar tenkning, og han Iiadde inga draging til riijstilib. Difor kann det naed det sainr synes ulidesleg at det fyrste store granskings-arbeide han tok opp i ungdvmen sin. galdt religionen, den elste kristendonnen hos norcl- nienriene, ~g det lianra sjå ut mest som ein skjeii~k at lagnaden at lian, som i studentdagane liadde fått kjennenamne »den unge hed- ning», vann dei fyrsbe sporane sine i vitskapen med ginll~nedalja for ei pris-oppgåve f r å det Teologislre Fakulteie. Det \ a r i 1909. og oppgåla lydde: »Bads- og skriite\zsenet P den norske kirke i middelalderen)
.
Ax handlinga hans om dette emne gikk sia inia som ein part i det erbeide han tok doktorgraden p& i 4912: >Folk og kirke i middelalderen ) .Det x;lr nye sporsrnål 1i:in lier tok opp; han liide Sreiste finne ut kxa det \ a r av kristendonien solil det norske folke å san- ning eigna ti1 seg, - folketrua bi1 skilnad frå kyrkjetrina. Det \ a r eit stort framsteg at kyrkjehistoria dermed vart utvida til religions- historie. Illeim eiil nnå vedpå 2t Bul1 enda ikkje nådde så djupt ned
i det seligiose hive med denne fyrste boba si ', og han hoin ikkje sjolv til å halde fram med desse gra~lskingslie. Det er tydeleg alok at det som h a n i grunnen mest la hug på å granske. det r a r ikkje sjelve det sjeHePege innliolde i religionen, mei? det var religionen suin samiundsnaakt. Difor greidde han ut i niinsto surne sider erv tilhole mellom presteskap og lekfolk, og difor ga\ han mest i holken om bot og skrifte: for her 1 a r kanskje dei sterkaste makt-
radene den katolske Iryrkje hadde ti1 å ziiine og 'nialde p2 det åndelege liierredome over folke.
De% vart da Og sainfunds-\oksteren, fyrst og fremst i Noreg. solil Bull kom til å samle granskinga si på. og her arbeidde han sag djupare og djupare inn frå mange ulike kantar; lier h a r h a n gjeve oss ei rekke med rsrdfulle verk som ]=ser oss mykje nytt om det norske samfunde serleg i midalderen, desined om sjolre grainnlage for samfundsskipinga her i lancle.
Stor vekt la h a n p å å få tak i det faste, konkrete grunnlage for samfundsdive; han kunde aldri liåke å bygge på &Inmenne, meåu eller minder lause synsmatar. Difor vas det han \ a r så våHjng til a t a på seg mykje av den reint lokalhistoriske granskinga sein
elles k a n synes så Ilte loiisam og lovande for tjen solai s6t seg stort mål. Men så sette h a n sjoBv nye mål for lokaihistoråa Da han gav ut boka så om )Akers historie)) (P å r s 1914-IS), da tylgde hali nnykje eiii annan plan enn clen som elles \ai. vanleg P slike verk. Det som det galdt om for han. det var å drage fram al& det som batt historia om den einskilte bygda i hop med rikshistoria. og syne koss ålinenne vilkår og omskifte spegla ,eg 1 det vesle bygde- samfunde. Akers-historia vart på ein måte eit pr&-elslad av Noregs-historia, og det l a r den ålmenne norske framroksteren i næringslil, sarnfunds\ilkar og styringsskipniad som ein fikk fylgje i Akers-bygda. Og om det enda her kunde Range litegran att av det gamle drage til å ta med alle nioglege slags ålmenai-historiske Ilendingar som hadde slumpa til å gå for seg i denne serskilte bygda, så hadde Bull fria seg Iieeilt ifra all slik unyttig stas i det i Ei sarilforing av ymse kultiske innkast hai Oluf Ko'isrud gjort i
Yorsk Teologisk Tidsskrift 1913, s. 35-59 og 131-136.
"Sjå det vesle skrifte hans: Innledning til bygdehistorislr studium, Kr.saiid 1920 og Kra. 1924.
146
Halvdan BoBab.store verke om Oslo-historia som fylgde eiterpa l. I to digre hand greidde han å fore denne historia fram til 1740 ', og stendigt l a r det reint ålmenne vokster-sporsanål som einskill-granskinga fhirte iiiil i.
-
om dei vilkåra som skapte byen, om foresetningaile for at kyrkja samla så mykje jordegods, o111 hansevelde. om Itoss deri nye trelasthandelen bygde opp ei ny borgarklasse, og om den kapitalistiske ny-laginga i by-samfunde med merkantilistisk poli- tikk. Det er ikkje berre filfcincg til rikshistorie såleis som i 5%mange andre lokal-historiske verk; det er sjolve rikshistorin i tiandfast, levende form. Eg trur ein torer segje at desse to banda Oslo-historie kjem til å bli staande som det ypparsle og vasigaste a\ alt det arbeide Bull fikk gjort.
Han gjorde aiidre lokalhistoriske granskingar og. Såleis skreiv han om nærings li^ og styringsskipnad i Setesdalen
',
i dette tilfelle serleg om nytida, like eins om Ullensaker på Romerike',
og ymse sniå avliandlingar om heradsgrenser og andre styrings- område p 5 spreidde kanlar av lande'. Sumt a v delte hadde samanheng med det store g r a n s k i n p s - a r b ~ d e h a n heldt på med i mange å r om opghave til den elste norske statsskipinga, og som serleg sette frukt i boka hans om den gamle leidangs-skipnaden".
Den gamle 5ttdten a a r fyrst og fremst eån militaer-stat, og nett difor er det så viktigt å fiilne greie på Sioss den miiitære skipnaden fra opphale r a r oppbygd. Det var eit modesamt detalj-arbeid Bu91 her måtte slite seg igjeinom. mecl både lovtolking og geografisk etterritkjing, og naecl då h a n etterviste kor ulikt verjeplikta, leidangen, var skipa på clei ulike liailtane av lande. ja sumtid innafor eit einskilt landskap, synte han med det same kor mykje
det hadde kra.id av tid og s t r e ~ å reise denne h ~ r - s k i p n a d e n ,
Iiristianias historie. I. Oslos historie. lira. 1922. 11. 1624-1740. Oslo 1927.
Av det andre bande var elles to femteparter skrivrie av medarbeidareil Itans, Valborg Soilstevoid.
Ilorske bygder, I. Setesdaien. Kra. 1921. s. 46-85. Ullensaker, en i~ygdebok, I. Oslo 1927, s . 78-99.
'
Historisk Tidsskrift, 5. R. IV, 257-73 og 402-3, 5. R. TT1 130-45, h. 29 s. 127-28; hlaal og Minne 1917, s. 166-62; Bygd og Boride IV (19221.s. 49-71; Seandia 111, s. 78-105 (19301.
E ~ V . BUX
P47
d. v. s. I~ygge staten. Eit nytt steg pa skipinas-\egen kom så da leidangen srnålt om ieran 1 art ti1 rein skattetyngsle, og laer hjelpte iio Bull til & Icggr eit stoare grurliilag for de11 syiisiaaåten soana aIt for hadde teke til å arbeide seg tram, at denne overgalagen var eån led 1 fralrilaoksteren kil eiri feudalistat i Noreg.På enn måte eit motstykke ti8 boka om leidangen er den boka >om Bull mange a r etterpå skreiv om »JemtlnincX og Norge» (6921). Hadde Pinn i den Eyrre bolta granska skipings-voksteren i eån militær-stat, sa tok Iiari for seg i Sennillands-boka nzringc;- og sam- irandsl-ilkåra i det i kunde kalle ein honde-republikk.
-
ei& retts- sumfrriid soail voks opp utan noko militært grunnlag. Her bg \ a r det gamle granskingar som endeleg sette frukt; ja, i roiyiida var dette emne kanskje imoko a v det aller fyrste Bull hadde arbeidd med. - den fyrste avharidlinga eg veit om på prent ifrå han, bar clit styklie om Jemtland å den siste norske tida i festskrifte til J . E. Sars (1905). Granskingane hans om Jemtlaiids-blistosia gav det fyrste trygge p r o t e for fredleg samlundjskiping i gamal tid på norsk - eller ein skulde \ e l i dette tilfelle heller segje skandi- i i a ~ i s k - grunn, og dermed laerte det oss mykje om dem elste norderlendske historia.Liksom SenntZands-boka p5 si vis a a r både rikshistorie og Lokalhistorie på ein gang. såleis var det og nied den avhandlinga Bull skreiv om »Gronland og Norge i middelalderen» l. På den eine sida vilde liail her skilje kvast mellom saaliiirig og segn; på den andre sida freista h a n ettervise årsakene kil undergangen for den grainlandske utbygda, noko i naerings-vilikår i sj6l1 e Bande og iioko i tilhole til Noreg. Det forte inn i den henmlege historia med det same.
Sandar \ i no i tanken alle dei ser-graniskingane av Bulå eg laer liar nemnt, sa finn r i allstad fore oss ei uvanåeg staidig og fast hand. - elri granskar som aldri vil nogjes med å godta annanmanns arbeid, men alItid g&- til sjBBbe kunnsknpskjeEdersei og freislar tyde dei med streng, sakleg kritlikli, - ein merkeleg udogmatisk vitskapsmann som fyrst og fremst soker pålifande lakta, men som samstundes stsevar med å sette dei i hop i logisk
'
Det Sarske Ge«grafisl<c Selskabs aarbok, XXXI-XXXHI, Kra. 8922;148 Halvdan R031f.
samanheng. Det er tydeleg nok at under alt dette granskings- arbeide ligg det ein sterk iliuge etter å vinne fram til eit heilsyn p& den iaorske historiske framvoksterei~, serleg i midalderen. Og til slutt. åre for han doydde, greidde Bull å f2 ferdågt eit band soin gjev oss syne hans på den norslte historia i minsto frå omlag å r $000 til slutten av 13de hundreåre l.
Eg trur ikkje ein kann ta i mist på at han hadde ikkje lenger den fulle åndeliege styrken sin da han skreiv denne boka; ho ber kjennelege merke av ein troytt mann som Pkkje Ienger har det handfaste herredome over tilfange sitt. Ein kann berre saman-
*
sain- likne det Priskr og fyndige fyrste-kapitle om »Folket O,fundet)) med deri tuiigfose. langdryge utgreiinga om borgarkrigane. så sei- ein straks skilnaden.
Men like fullt er det eit merkeleg verk som visseleg kjem til
5 syne etter i norsk liistorieskriving. Da det kom ut, feste kanskje folk seg mest ved den hardhendte kritikken som her r a r nytta imot deil gamle sogu-tradisjonien, og alt dette opprydjings- eller forebuings-arbeide tok så inykje rom i boka så det skygde nok0 over dei store grunntankane som i sanning bar ho oppe. - dei vas &kje allstad like klart og sterkt framlagt heller.
B
roynda var det det nye heilsyi~e på norsk historie som var det iktigaste I boka. Vil ein kjenneteikne den ålmenne historiske tenkemåten til Bull, slåk som Iian her stig frani. så kann det i k k ~ e vere tvil omat eln snå kalle Iian marxistisk historieskrivar. Og han vilde sy011 h a vedkjent seg nainne. Men så må ein med det same ha det klart fore seg kva ein meiner med dette orde. I nekrologane over Bull kom det altfor mykje fram at mange trudde at det ?skråve historie i på marxistisk grunnlag var det same som å fore partipolitisk syn, sosialistisk tenliiiiiig, inn i historia, eller at marxismen gav gran- skaren eit fast skjelna som han berre turvte skipe alle fakta inn i. Men alle son1 i sanning har nokon kjennskap til sporsinåle, \eit at marxismen i historie-granskinga ikkje er nok0 slag dogmatikk. men ein arbeids-metode. Det fins historieskrivarar som gås ut
Det norske folks liv og historie gjellneni tidene. 11. F r a omkring
1000 til 1280. Oslo 1931. - Eg neniner ikkje her serskiit ei rekke nied ar-
liaridlingar om ser-sporsanål, for det meste i norsk Historisk Ticlskrift og i Edda, som gjev den kritiske forebuinga for mange ting i det endelege verke.
ifrå at det er idear. andsinakker. som dris all historisk framgang. Det er andre sorn trur at staten, politikken, thr den store h o s ~ i d - riiakka. Slike historiegranskarar er i roynda nieir dogmatiske enn marsistane, og vil ein sjå kor uhundeii Ecll. Bull stod til k r e - setningane hos Mark. så Bann ein herre lese deri boka h a n sjoPv skreiv om dela store sosialistiske l~remeistei-en l . Stlcn hosudwka
er at dei som ikkje h a r nådd frnili til den sanne marsislislie me- toden, dei greier iklije - eller i minste ovlag lanskePeg -
3
f å levande samaiiheng mellom alle sidene a\ del historiske live, c%ei må kliiy\e clet opp i 6konomisk historie for sig, stats-historie for \eg, litteratur-historie for seg. o. s. fr. Alen marxisten går ut ifrå al det rna I ere ein indre samanheng mellom alt li\ e i kvart einastesamfiind. og det er denne sainanhengeil hali stendigt freiskar finne. Metoden laans gåt u t på å .tise korleis clen måleri samfunde er oppbygd på, dei inakheiie som rår i samfuride. avgjer steiniielin~ og grunnlynde for både statsli\ og åndslis. Alle veit a l sarnfunds- h ill kåra har grulirilage sitt i vkonomiske tilstand og skifte, og liei kjenn ein da ned pa botnen a \ det historiske live. Alen det er eixa lang veg opp ifrå det- reine n ~ r i n g s l i ~ e og til dei mangslungne fornierie for stat\- og åndsliv; samanhengen er iklije heiriregjes eller einfelt g r o \ , det skal niykje psykologisk sans til å lyse opp j han.
Ein må sel segje at den psykologiske e1,iia ikkje l a r serleg sterkt utvaliseri hos Bull. Hari krinde gjere inange ialoke merk- nader om sjelelege makter og foresetningar: Inen h a n greidde lite å samle dei til store, heilslege bilete. Når det galclt den gamle norske historia, gjordes han mest på B tciyrne og liue det han åtte a \ evner i s å måte; for h a n liide halde seg strengt til det ein med full visse kunde vete om merineske og åndsliv i den tida, og vilde ilikje sleppe fant:isien til. Difor T art ho unclerleg turr og livlaus, tleia skildringa han gav av åndslive i Soreg fra l l t e til 13de hc1.- åre. Men både litteratur og kunst sette hari da i fast samhand med det samfuncle som har dette andslire. Og staten bygde haal stote og sterkt opp på sjiilve samfunde, - her er det iiye og orå- giriale i l e r k e hans. H a n hadde funne a l det \ a r jord-eiga soni
:~vgjorde Iilasse-grensene i det gamle Norrg. og hail såg lioss ci klasse av jordeigarar (lendir n-ienii) ~ o k s fram rileir og meir i Innde; bondene vart \åleis meir og meir leigleildingar, og dei vart clet berre enda meir da rike vart samla. for da kom dei under krona og kyrlija. Innhalcle i statsvoksteren vart da at ei sann overklasse tok styringa i lande, samla seg s f e ~ k a r e og sterkare, og nytta ut statsmakla til sin eigen vinning: kyrkja og \ a r t m e k og meir olerklasw-hunden. Eg har vel rett til å segje a t Bull var ikkje den fyrste som såg heile denne samanhengen eller k \ a r ein- skilt led i han. Men h a n var den fyrbie som ~reiclde han ut krå grunnen og opp til toppen, og boka hans om den gamle norske historia blir difor ein irierliestein p2 £ramgangs\egeil for norsk
liistorieskriving.
i l a han doydde, Iieldt han på å forehu det haiidc som skulde Iiandle oin det ein kallar nedgangstida i norsk historie, 14de og 15de hd.-åre l. Han hadde alt i 1913 slengt fram ei gissing om arsakene til nedgangen; med grunnlag i påstand som surne natur- vitskapsmenner hadde sett opp, meinte han at det var ei lersning i verlage som Iiadde gjort l i ~ s ~ i l k å r a i lande Iåkare og dermed dregje både o\~eiklassa, staten og kulturen ned i \ranmakt. Han tykte? sj5 a t historia vart til natinrhistoria: kultiiren gikk opp og nec1 med termoinetre
'.
Tanken hadde vore framme for og; men Bull \ a r den fyrste historiegranskaren som tok han opp. Han tala og skreiv o n dette ymse gonger',
og det vart strid om s p ~ r s - måle, gissinga \ a r t fest til namne hans, og det var i grutinen den som fyrst gjorde han noko storre kjent i almenta. Men han kom aldri til å legge f r a m tilfange for synsmåten sin i ful1 breidd, og eg leit iklije kor mylijc han vilde ha hugd på tanken i Noregs-'
Sil forebuinga horer bl. a. avhandlinga hans o111 kopibolia frå bispe- sloleri i Bergen frå 14de lid.-åre. i Sclindia T' (1932), s. 56-80, - det siste arl~cide han fikk prenta."Iilima, og historie, i Samtiden 1913. s. 200-208 (mars).
:'
Annonce-Tidende (Bergen), 27. mars 1914: liliillaet og Xorges nedgang (referat efter foredrag): Geografisk Tidsskrift (lihh.) 1915, s. 1-5: Islands klima i oldtiden; Syn og Segn 1925, s. 12-19: Klimaskifte og nedgang i Xoreg i seininilloinaldereri; Hist. Tidsskr. (Oslo) 5. R. VI ( l i . 27). s. 303-8: Litteratur. Jlc«ldelclsei om Gronland (jan. 19%).historia si. - i det vesle :> Grunnriss a r Norges historie)) h a n gaa. u% i 1926, fins ikkje eit ord om teorien. Eg kaiin ikkje sja heller, at slik ei forklaring skuldle h a noko å gjere med den marxistiske metoden h a n elles fylgde -- det hadde h a n e:iles sj6lv iPg p M e t reine - og det e i dessutan slett ikkje s a visst at det var nokon annan okonomisk nedgang i Noreg i slutten av midaldereri enri den som fylgcle av nedgangen i folketal etter dei store farsottene; det skulcle difor iklije vcre turvanide å s6ke årsaker utafor dei indre 6konorniske og sosiale vilkåra. Som deii kritiske granskarein h a n var, gjorde Bull stendigt atterlaald om at det enda trangi; mange etterrtikjii~gar for elil kulide gjere seg opp ei endeleg mei- ning oni sporsmåle, og h a n rakk ikkje å skrive om heile dette emne
P samarilaerig, sa det vilde vere urett å la slik e i gissing få for stor
vekt i domena ona vitsliaps-verke haris. B'i lut halde fast p% at for deå siste hundreara av mådalderen ligg cXei beste granskingarne hans i dei lokalliistoriska verka h a n gav ut.
Del van 110rsk midalders-historie sona Bull la det alller meste a v arbeide sitt på. Illen h a n hadde ride interesser på andre om- råde og. Det segjer seg iiiest sjolv a t s i frannskote eit rom som lian hadde i arbeidarrtirsla, så kom h a n til å gjere bzistorisk arbeid
med ho hg l, og h a n snerte hort-i åImei~ri eui-opkisk poiitilili f r u
nytida attåt
'.
H a n skreiv jamvel ei heil hoh. om revolusjonen i Russlanid ? Klokt og sjolvstendigt såg h a n p 5 alle dei spQrsmåla laan såleis rorte \-ed; lalen serle,g nye Paiidevinrnirigar for vitskapen liaiin ein 3x1 ikkje segje Ilan lier gjorde.I dei siste å r a arbeidde han mykje med planane for store samfajrande graiiskingar i den historiske framvokstereri for Ilonde- samfunde. Man gjorde oppfake til å
€a
dette arheide i gang i >!Instituttet for sammenligraende kulturforskning a 1927, og han ~ircl-iir f. (1. Cesch. cles Sozialisiuus LI. cler Arbeiterbewegung III (Kpz. 1913), s. -138-62: Die sozialistische Bewcgiii~g in Xorvr.egeii; A4rbeiderbe\;ægel- sens stilling i cle tre nordiske lnricl 1914-1920, Iira. 1922; Det norske Arbeider- parti 188'7-1927, Oslo 1927. s. 3-17: Partiet."ripelallianse og tripeleiitente 1871-1914, Kra. 1916; Den niroclesnc pressen som historisk kilde, i Scandia 11 (1929)> s. 1---30.
styrte arbeide heilt tål det siste. alltid ined stor omtanke l. Dette var rioko som kiadcle feste i dei djupaste hisboriske synsmåtane hos Iian: hugen for sainspele mellom del okonomiske og dei sosiale maktene.
H a n r a r fylgjestreng, ofte uvoren i den historiske kritikken sin; h a n liata uklare tankar og ljosredde kompromiss. Og dermed kunde hari nok skiaerne ein og annari. Men samstuildes bar h a n så klok og jamvektig i doinane sine, så det alltid var laerdom og glede i å lese hani eller lye på han. H m hadde ein endefram og grei »matter-of-fact»-stil som måtte gje tiltru for d i her ikkje r a r noko slag kunster som narra hort ifrå sjolve tanken. Om han sa skreiv namnlaust, kjente eiil alltid att denne faste. fyndige gå-
pa-stilen. Og attmed trongen til kritikk stod eat vidt omsyn som stendigt strev3 elter å binde einskilt-ledene i hop i stodig saman- Bieng. Desse to evnene i lag var det som gjorde han til den yppar- lege granskaren han var, Klarleiken og objektiviteten gjorde &an dessutan til ein framifrå laerar og rettleiar. Han var ein brennhuga arbeidar, og allstad åer hail arbeidde, sette h a n djupe merke ekter seg. Vi kjem titt til å sakne Iian i norsk vitskap.
Sammenligliende studier orer bondesamfundees liultusfoshoid. Et a r - beidsprogram. Oslo 1929 ( p å tysk 69301; sfr. Fredrik Stang: Instituttet for sammenligneiide kulturforskning, Oslo 1931. s. 111-128.
