D. D.
DISSERTATiONIS
FRIDERICO SAPIEN- TE, SAXONIA
ELECTORE,
DE REFORMATIONE LUTHERI
IMMORTALITER MERITO,
PARTICÜLA PRIOR,
QUAM,.
SUFFRAG. AMPLISS. ORD. PHILOSOPH.
IN REG. LYCEO UPSALIENSI],!
PRyLSlDE
V1RO CELEBERR
Mag P ETR O EKER MAN,
Eloquent. PROFESS. Reg. Et Ordinårio,
ΡUBLICO EXAMINI DEFERT
alumnus nesselianus
NICOLAUS WALLWIK,
DALEKARLUS.
IN AUDIT. CAROL. MAJ. DIE XV. APRIL.
, ANNI MDCCLXI.
IL Α. Μ. Λ
UfSALIä,
BRUKS FÖRVALTAREN,
ÅDEL och HÖGAKTAD
Herr ANDERS NEJMAN,
Och
'DYGD-ADLA FRU
ANNA CATHAR. LUNDELIA,
JuftFörlåtdå Er godhet boratf jag mitt öde klagar:.bli lönt,
Den guoii jag af Er daglig rönt,, J mer ån elfva hundra dagar,
Blir åmné for en tids minut;
För Er att låfa, mig att fkrifva.
Jag ord för redbart nodgas gifva
Och brifia dock I ord till flut*
Om J min vördnad blott begår;
Om det år nog till högden ropa;
Jag allt hvad nånfm önfkadt år, hjertat önfkar Er tillhopa.
Men Himlens nåd jtf redan- gör5
Att jag Er fer min önflian njuta.1
Far fort att i Er ömhet fluta
Den vordfamt lefver, troget dör ^
ådle ock högaktade
HERR BRUKS FÖRVALTARENS
Ssmt
dygd-adla fruns,
ödmjuke och bogtforbundnc tjenare
NILS WALLWIK..
/. Ν.J.
5. I.
raster oplnionem, accldlt hatid ra«
Hgtf f§§||i gfej ro, ut, quod maxime auguftam
|S||| prse ie fert fpeciem$ fuo mox or-
ISPSl batum fplendore» neminem adfi-
ψ%ψ§ yMmék c*at» cum e c°ntrariores, ab ex-
Κΐίΐ 'ßu,f orta 'n,t^s» fobito omnium
MSff- ImbPrSjS* vincit exfpe&ationem. Quo vero
—difficiliores Ifunt rerum ortus &
progreflus, eo majori dignae funt admiratione, cum, o-
irnibus fuperatis impedimentis, ad fjum advehuntur fa- ftigium. Quis, qusefo, quinquaginta abhinc luftris, fi-
dem (ibi facere pofuiilet, Romani Praefulis majeftatem,
temporum diuturnitate corroboratam , mfrandum in modum, imminutam fore, & obfcurum quidem mona- chum, tam praeclaris parem futurum rebus, quas alii an-
xie defiderarunt$ all» minus profpere aggredi funt aufi?
Profe&o hsec cum animo meriitamur, provldam Summi
Numinis curam,qua:, In bisce aufis, auram afflari voluic
A fecun-
& ) s f &
fecundam non pofFumus non venerabunda celebrare
mentc. Praecipue vero elucet iapienria & virtus dierna»
fi depiorandam faciem temporis 5 reformatae per Luthe«
rum ecclefise, proximi, rite perpendimus, Quivis re-
rum non iniqvus (eftirnator, faciie iaveniet, quam mife-
re cum doéfrina & moribus tunc ageretur. Llngvce e».
ruditie, maximam quidem partem, jacebanf negiedlte5 fi quis vero easdem calleret, in hceretici faciie incurreret
notam. Quin & iatialis fermonis tants erat ignorantia ,
Utnefacrorum quidem antiftites formulas, in facris, ufi-
tatas, tenerent, Omnes fcientife 8c difcipllnae fqualido
änduebantur habitu, ac fi omnisdoétrtnarum iux> omnis ingenii 8c' judicii vis orbi vale dixi/Tet, fuecedente hor-
renda barbarie & infcitke caligine. Eruditio, Γι qua fuif,
arilis monafteriorum clauia delituit canceilis. Ibi vero
occupabantur otiofi homunciones, ineptifiimis argutiis 8c
aridlsdiftindttonibus, quas tsedet meminifle, repletL Nec
ftudii facri melior facies. Cum enim, ut dixi, nemolin-
guarum habuerit curam» non potuit non fieri, utfcri-
pturse fenfus» inftar nodiGordil , eflet fingulis. Hincfa¬
ciie accidif, ut maxime impHs erroribus 8c abfurdifiimir
feotentiis au&oritas Romana, quam divinse prseferebant *_
daret iocum Vix ulia fult pars Theologise, quae non erroribus & variis ineptiis eiTet mixra, nec mirum, cura
ipfa traäidonlbus in primus 8c conciiiorum decretis nite-
reiur D éfrkia morimi infelicirer fuit corrupta. Non
fides 8ciineerus Dei annor, fide fuperftruåus, commeq-
dibatur, quatenus variee ceremonin & turpifiima fuper- ftitio, in cultu Dei, utramque paginam facere videren-
tur. Fcediffirrds itaque viciis 8c fpurca libidine obruti, ja-
cebant 8c principes 8cinfimi$ omnis autem labes, indul.·
gentiarura pretio, exitni.putab.atur. a)
Ex ß) CorJ. Diiertationem r fub duüu Ampi, Fraef,, habitam a
!♦ Lident CM*, defeyorc Ser,, dcmus Medice« in migrantet
Φ ) 3 C
Ex htece fatis manifeftum arbitror, quam néceflarfa
fuerit reiigionis repurgatiob). Nulius vero bo. orum o- mtüum deiideriis & querelis fädus fuiiTet modus, nifi, fs-
licifiimo aufpicio, excitatusfuiiTet Martinus Lutherlii, cul
hcec pertexenda effet fela c), Fateamur quidenv, oportet,
Δ 2 Palin-
ab -onente ad occidentem liceratos & literåi, Digna praererea funtg quae heic adferantur , verba Illuftr.iffiim k Excellenrtffimi Regni Sina¬
toris Baron, And. von Höpken, in orations fubtitulo: Tal tillHans
Kongl. Majeß. och Kongl, IVetenßaps Academien? vid Obfervato-
rii invigning den 20 Sept. 17^3. Hvar togo vecenflcaper och koni
fter vägen efter den fafeliga ftormen, fom öfvergick Romerika riket.?
De ftannade merendels, ftympade, vanikapade uti Cloiirea. SophiÄer-
nas glitter , ihopflickade med Ariftotelis Philofophie och Påfvens Po-
litiika drömar, utgorde hela Lärdomen af den långa tiden, hvilken ef¬
ter denna förändringen fölgde. En mörk och bi/ler tid, mine Her«;
rar, fråj£?n J efter fnillen? få fynlige, eller fnarare fagt inga: eftee
feder? frynima' och grofva: efter vetenikaper? obegripelige, onyttf-
ge;fefterIjuds^yrkan? vanikapad af. Romerika ftolens envälde>
gräl och vidfkepelfer. Sådan tid at beikrifva är för ofmakelig.
b) Vid. Weismannum k Mosheim in Hiftoria Ecclef, See. Re¬
form, atque Lcefcherum in Aftis Reformat. qui infelicitatem bujuj
temporis , ii res Theologicas, Politicas, Oeconomicas, Academicas
fpe&es, fuis depingit coloribus Tom, I. ρ. I07* Nfec abs re fuerit,
quereläs Bernhardi Morlanenfis , ex Cluniacenfium Ordine McBac$tg
heic adferrej
Fas mihi fcriben, fas mihi dicere, Roma periftij
Obruta moenibus, obruta moribus, occubuifti,
Urbs ruis inclyta, tarn modo fubdita> quam prius alfaß
Quo prius altior, hoc modo preßten & lahefafta.
Fas mihifcribere, fas mihi dicere, Roma ruiitij — Sunt tua moenia , voeiferantia Roma periifi.
c) Diverfis temporibus, de nsevis ecclefiej auditae funt qnerelsJI
Inprimis vero 7hujus rsi teftimonium perhibentj Patres conciiii Conftan-
tienfis, qui decrevere, decimo quovis anno, agendum efle coriven¬
tum, in quo de inveniendisx huic malo remediis, deliberaretur, Pree-
terea in coneilio Pifano, proxime ante inceptam Reformationem, ha-
bito, fateri neceiTe fuit, eccleliam & in capite k in membris er®
corruptam. Nernini quoque non nota funt1 eentum ecchfise Germani¬
ca gravamina, ad errores facerdotum perabfurdos Sc inhoneftana vi-
t«T rationem fpe&antia,
& ) 4 ( &
Patlngenefian literarum, emendandse religion!, maxlmam
adtuhile opemj Divmoe tarnen placuit fapientite, huncno- ftrum, puriorisdoélrins ihtorerru proe,ceteris»eligere, quo reftirnriucente,impieretur vatieiniumFriderieiImperators:
Koma diu titubans, variis erroribusacla,
Corruet & mundi defirnt ejfje caput. d)
Etenim fuerat iiiud jadr.diu inOar oraculic
Roma caput mundi, regit orbis frena rotUftdi.
Sed, ut dicamus, quod res eil, vix ipfe tanros abfolvls·
fet conatus, nifi, per Dei grariam, ii fuiflent, qui i-pfi,
& cauffse, faverent. Inter princfpes autem Lutheri Pa-
tronos, non ultimo loco ponendus eil FRIBE&ICUS Sa¬
piens, Saxonias Eleétor. In cujus meritiserga Lutherum collaudandis, cum prafens verfatura br opera, a L· B»
folitam gratiam humanitatemque nobis ftipuiamur,
§. il /4éΈ
Vit« lumen adiit Fridericus Anno & i!fu- ftrifTima flirpe, & Patre quidem Ernefto, Saxonia: Ele- élore, ortus β). A noftro aiienum eilet initituto, fin- gulas, quse hunc ornaverunL Principem, enarrare virtu-
tes, omnesque res ab eo geftss. Nihil quoque juvat i- piius in PaI«ftioam fuscepta itinera percenfere, licet, ut
tum er*nt tempore, furorna laude digna haberetur ejus- modi peregrinatio b). Amor autem Angularis, quo lite*
ras ftudiaque humaniora, in occidente renafcentia, am·
plexui eft, filentio non videtur involvendus c), Origi-
nem
d) T cefch» 1. c. T. I. p. 147,
«) Conf. Seokendorfium in Hiftoria lutberanifmi Libr, 2. p. 33.
δ) Cfr. Löfcher» T, I. p. 76, ubi inftitutio Fefti Anitas, ad Dipioma Fanale,memoratur.ItemconfulaturDefcriptfo itineris,perSaxoniam, Prse- clarifT. "Philofoph. Adjunä. MJonaeApelblad edit.,Stockholm.A. lyfp p4 7 Fq.
c) Literarum tam, ftudiofus erat Fridericus» ut facil? omne. »er- man?« Principes, mukös erjam FraeiuLs , ad quos iiterarum cura &
pacrocinium jure fpeftare decuiflet, longiilime exfuperarerit. Etenim hujusj fiquando a republica vacarit, in literas ftudiummitum plane fuitf Äcjuidein *unc Poetas> nunc Oratores & HiSoricus, nunc Medicos &
# ; 5 ( #
ti*m huic debet Academia Witrenbergeniis, quse, Anno
ijo2, fult inftituta d). Vix autem dieere poffumus, quan·
rum riovam han- Mufarum palaeftram exornaverli Prin-
ceps eruditifilmus. Viros namque, do&rinae forma claros,
ad fuos accedere jufiit tares, eosque ira fovk, tantaqae
profecutus eit munificeniia » ut Saxonia, hujus aetare , felicifiimis abundaret ingeniist omnibusaoe ficerarum fiu- dioilfiims, tuturti efiet refuglum e). - Nec minor fult i-
piius cura, fi ftuilium, Academiam fuarn fe!e&o librorum
apparatu ioftruendi, fpeétamus Ica hac de re loquitur
A i Bur-
Theologos, nunc Turis peritos, audiverit* legerit & fe illiä oblefta-
vitnunc fe in. Mathematicis difciplinis, numeris St menfuris} aitro.
rumqueobfervationibus, natura & motibus,exereitariti Muiicam & fi-
fluram St eas> quas Grceci ac Romani in admiracione & maximocul-
tu oli.n habuerinr., a<'tes harumque magiilros donis ac muneribus ad-
cumuiaverit» - Surchard, de lingv. Lac, in Germ. per 17 OcuU
ampliuj facis libr. α. p» 210,
ä) Cfr. Leefch. 1. c. p. gf. Seck. 1. I. p. Oll. & Schurzflei-
fchium in diflert. de Friderico noftro p. 19.
f) Multi func erudici in celebrandis hujusmodi Friderici mericis.
Ex elogiis ejus» quae apud' Scripcores, nuperrime diSos> invenire li-
cer, haec, ut prcecipua, noftra facimus. Pirckheimerue eum» hoc mo¬
do, Jauvbüs extolliti Quam majorem» firmiorem Sc honeftiorem fut
memoriam, magniMt ille Romani imperii Eleflior Fridericus, Saxoniae
Dux lncbrnparabdis» relir.quere potuifiec, quam talsm tamque egregiam
Academiam erigere, quae etjam cum prifc's ill's concenderet, prüfen*
tium rero null' infer'or, plurimis eilet fup.-ricr: Siquidem cc?!i quis
Hellas antea rum^rarer, aut tot doöiffimerum virorum merita prceco- nia celebrare polfet ? Hoc nulle non memorandum asvo, primos fuiife
Wictenbergenfes fapiences? qui, poft tot fecula, oculos aperire, ve¬
rum a iaifo d''gnofcere & depravacam phiiofophandi rationem a Chri-
ftiana Xheologia fecernere inßituerint. Burchh. 1. c'. I. I. p 2*7.
Erafmus» inquit idem liurckh. p. fequ, inprimis illud beneficium, uci
par erir , magnifice laudavit, quo univerfam Chriftianam rem perpetuo
fibi devinxit optimüs Princeps» ηον·ε fcilicet fcholae Vittenbergae fun«
datse coniilium*, Quamqvum, perpaucis armis , ex rarafrigidaque, o-
mni lingvarum ac litterarum genere fiorentiiltmam reddiderit conditor,
c*que ipfc optimis ftudiis faverit uioderationcf «t veteris doftrin» p.a-
& ) 6 ( &
Burckhsrdus I. c. p. 219. 1. 2." Qimm Bibltothecam non minimum ornamentum fore, cognitum haberet Fridericus, fummam hujus, in comparanda ißa, fult ßudiumj quan-
doquidem non in Germania modo rariöres ιώνos inqivi jujjerat, [ed in ipja quoquc Italia manufcriptos codices perveßigandos curaverat: doctijfflmorum hominum opera., in laudabiU maxime hoc negotio, ujus, Friderici igitur aufpiciis, feliciter effiorefcebant Mufi& recens ortoe. Ma¬
jorem autem nemoiis conclliayit gloriam , quam Marti¬
nus Lutherus, homo, loco quidem humili, (ed ad maxi¬
ma quaevis natus, & omnibus,ad quoe adfpirare poffit hu¬
mana induftria, prasceHens donis. inilituta S. Auguflini
in ccenobio Erfordenfi jam profitebatur, cum, au&ore Scaupitio,'Auguitinianoruni per;Germaniam vicario Gene¬
rali , ad Camenas Wittenbergenfes, do&rinam & ftudium optimarum difciplinarum profeiTurus, Α:οι>ο8» invita¬
retur. Ut eninVignobiii tegumento fsepe circumdantur pretiofifiimse gemm#, ita, quce mörtalium opinioni nihili
viden-
tronisj de quo quererentur., non fueritadjutis iludiis , quam ftem-
matum liiee, nobiliorem eum futurum exiftimavit, dum litevaj non ita ingratas fore, fed triliugvi facundia vindicem fuum ia-imortali glo- rise confecrafuras, confidebat,
Huc faciunt laudes a Chriftophoro Scheurlino ei datte i Tu enfm, inquit, - - amaeniores litergs humanicatisque tfudia avidiffime arnple- fteris, femperque exirtimafti praeclarum AlexandriMagn. diftum effe ha- bendum in memoria & in pe&ore·, ionge nobiliusj longe prseftantius?
literis anteceilere, quam imperio atque divicifs. Unde, qvum (is Ger-
snanorum principum eruditiffimus & eruditorum facile princeps, o»
■inium döitorum amatör ita exiftis, ut eos undique ampliflrmis praj-
miis ad te alliciag , eorumque confvetudine, mirum in modum , dele- öeris: inde fie,r ut ego te, astatis noftras Mascenatem alterum appel- lare foleam. Nam ut Romanue ille Mscenas, confilris, divitiis, o.
pera, favebat; fui| feculi iiterati» viris> ita tu facisquandoquidem
doflovum omnium decus & praefcHum & unicum refugium, do&os o, mnes do&us ipifej juvas , &, ad Platonicum praeceptum , dibgis, fus- tentas, alis, das munera, prodes denique pmnflJusijitudip/ig. Seck, Si »i h Ej ti ffc
& ) 1 (Φ vfdentur, maximl nÖhmmquam sefl'mat fapientla Divina.
Non potusi, quod in Martino fuit-, eruciitionis lumen >
diu celari* Invitus^quidemtres Philofophicasprimum jus-
fus eil tradlare, ea tarnen cum indtißria, in hoc feien*
tiarurn genére verfabatur, ut omnium in fe converteret öculoc· Nugis enim Schola/iicis flocci fadlis, veram re- rum indplem indagare, iurnmo annitebatur fludio. Ab
omnibus praeterea, quse oratorem facrum ornant, donis,
fuit inilru&ifiimus. Neque enim Felicitas ingenii, nec vis verborum, necpondera rerum in hoc defiderabantur.
Tot
Spalacinus epiftola ad Capnionern, citata apud Seck. I, c. mi-
rum5 iqquit, qua munißcentia Mutianum & ms. & eruditiffifnumquem«
que prci>quatur - - - Diceres vel PcoIsma;u'm» vel; Caefarem Juiium,
vel Carolum alcerum$ Π audires > quantis fumtibus Academ. Wittenb.·
architechtatus.j quanta excolat diligentia, liberalitate, induftria♦ quan¬
tis muneribus illüc eruditos ProfeiTores contrahat.
Lubei quoque heic adponsre carmsn Sapphicum ab Areatinoj, ül laudem Friderici eonicriptum.'Seck. 1. c.
Da, pner , concham citiusfonoramy Adfer nervös* citius canorof.
Principi Magno meritas necejje eft
Dicere ländes*
Sit licet multis populus beatus, Jmpcri fafces teneatque primus,
Attamen Mufas veneratur arisx
Ornat & czdc.
Principem nuUumfimilem fub orbe E(Je Romano videas,* recondit
NobHes magno pretio coemtos
Ujidique libros,
Ordinat longa ferie parentes Quin £r beroas prins obföletos,
Eripit ftagnis Acberontis atrt/
Donat cqvq*
φ ) 8 ( ψ
Tofmerfforum ftma facile ad aures Prfnclpls pervenlt^
cujus eratiae ineund® eo araplior Luthero data eil facul¬
tas, quo majus iiterh Matiiere pretium, iiteratisque prce-
miis & honoribusafficere, operarn daret. Ea igkur fuit
Frlderici munffieentia,.ut cum Lutherus i5t2tHuloDo-
tfcoris iniignlretur, omnes, quibus, ad hane fparnm, o-
pus erat, fumtus libentiflimus impenderet f:. Primum quidem hoc, quantum mihi quidem conftat, fuit favoris
documentum, non autem max-mum. Traoquillo adhuc
cum Üteris fruebatur Doclornovus otio, ignarus, quan·
tis mox implicaretur turbis. Srudiis jam, ad quae in pri-
mis adplicuerat animurri, deledari licuit, Jibros facros
verfandi officium Tibi injunélum gratulanti. Subinde au¬
tem errores, quibus repieta fuit do&rina, dolens animad-
vertit, nec vitiorum inde natorum fuiv ignarus. Romam
enim totam, quantarn, malorum plenam, ipfe ibi 1510
moratus vidit. Et ab eo quoque tempore, remedia ad-
ferenda eiTe apud animum conftituie. Cum autem A.
1517 iM pugnam contra Tetzehum prodiret, chrius,quid
fentiret, apparuit. H»c enim ad fcelera quaevis aptifli·
mus, venia Leonis X. gaudens & pra»fidio Alberti Mo- guntini fuffuitus, Indulgentias Papaies, in locis, Witten¬
berge vicinls, venum dabat, idque non fme maximo lu·
cro. Confluebat enim ad hunc mercatum innumera ho-
minum multitudo. Lutherus vero segre ducens, homi-
ties impudico huic mercatori majorem , quam fas efief,
habere fidem, primo quidem illis, quorum fibi commifia
erat cura, turpitudinem ejusmodi mercium in oculis po- fuit: deinde autem 95 thefes contra Tetzelium in lucem
edidit. q) § III,
/> Seck. I. i. ρ. l?. Conf. S^lnecceri vicam Lutheri
£) Qu*ad Tetzelium pertinent,vid,in Difp. fubAmpl.Praeiid,nuper- rimehab't. defoh*Tetzelio, Indulgentianlm Papatarum Nundinafore, per German iam> rnpudentiifimo. A Lcefch,p, 461. T.I. narratur fomnium Friderici, quoj habuit nofte proxima , antequam Luth, hasce thefes
feribus cexpLAi Witt, affigeret.
❖ ) 9 ( &
$. III.
Hoc pr«iil figno dato, varil ord funt moftjs, afHs
quidem partibus Lutheri, aliis Tetzelii faventibus· No-
ftrum in priruls erlt indicare, quo animo novcs hos co-
natus tulerit Fridericus. Oléum &operam perdunt, qul
nobis perfvadere conantur, Prlncipem,odio & Invidia in
Albertum Moguntinum, duåum , vel occafionem po-
tentis äugend« nadurum, Luthemm inftigaffe, Non
quidem infieias eamus, fordidum hunc, cujus mentio-
nem fecimus > quseftum Ipfi minus placuifTe, cum regio-
nes, ejus fubjedae imperio, facultatibus effent exhauftse.
Probe etjam ipfi erat perfpedum, quam male TetzeÜus
6c ejus fociifua uterentur poteflate. Nempe Tetzelius,
ut in conviciis evomendis in Lutherum fuit occupatifll-
mus, quippe qui eum bßreticum, Sehismaticum, pertina-
tem i erroneuniy jeditiofum» contumacem, malej'onantem,
temeravium^injuriofum, Scopticumvocitaverat &c.ita,dum
aila non eilet inftrudus armatura, identidem provocabaf
adClavesexcellenti<e> Claves autoritatis, Clavesminiflra-
btles inPap«odominatu; adInduJgentias, celeriter% tota-
liter & (ingulariter fatisfaélionem concefluras, & mille e- juscemodi bullatas nugas, denique, inftaromnium,ad Jko«
mam Aqutnatem, tanquam aram & portum. Tantum ta¬
rnenabeft, ut cum Luthero, novahaecce adornantefquid-
quam habuertt commercii,utpotius hujusconcionandifer-
vor ei minus fueritgratus atqueacceptus a)é Poileavero,
iubinde divina colluftratusIuce,mitiusde Luthero ejusque
do&rinafentire ccepit. Hieautemftudio veritatis eo magis
crevit,quo magis au&usfuitnumerusadverfariorum, Non
hujus eftloci commemorare,quid egerinthoftes>quidaufus
fit Lutherus. Sciens omitto initttufclcum Ecclo, Sylve*
B ftro
ff) Vid, Lcefch, T, h P« > 43Q'? Se<** b 1' Ρ·
ad caicem»
ψ ) 10 ( φ
ftroPrieriate,Jacobo Hochftrato, aliif>certamina. Tacitus quoque prastereo iter Heidelhergenfe, dlfputationeinque,
quam ibi ingredi non dubitavit Lutherus, & ampliffimas
Friierici ad Eplfcopum Vuttzbergenfem & Comitem Pa-
latfnum Wolfgangum literas ,commendatitias, b) Id ve- ro memorandum , conata Lutheri Pontifici Romano non fantumvalde diplicuiiTe, fed etjam ne Fridericum quidern ipfum fufpiciones v<tafle. Superfunt adhuc liter# Rapha- élis, Rom. Pont. Purpurati» in quibus Prlncipem follici-
tat, neLutherum tueatur. Refpondit vero Eiedor, fuum quidern non efle, de fcriptis Lutheri judicare, nullius
vero, quod dignitati fuae minus eflst conveniens, accu- fari poiTe, cum omnia, quce Principem deceant, hoc in
rerum articulo, praeflitiiTet: Lutherum enim, coram arbi-
tris eruditis neufrique addiftis parti, caufiam dicere para¬
tum eile teftatur, nec, fi errorts convinci pcffet, me- liora fapere refragaturum c). Adjungam Lutherum, ne videretur in negotio religionis quidquam concedere Hen-
rlco VIIIAngliae Regi, fcripto publtco ejus dodrinam qui Impugnaverat, femet adpellitafie DPI GRATIA, Pro- fcitorem Theol. Wttenbergenfern d). Verum enim vero,
tentata funt, ut verbis utar Weismanni, media omniay
quibus fratertulttm miferum <tf imbecitiem erip°rent Fri·
derko Eleffori, cui religio erat hominem^veritatis amen*
tem\&reli'gbfüm, bofliumfuorum invidikimmoiave e). O- ptabat quidern Piinceps, paeis ftudiofiflirnus, turbas ex- ortas quam primum fedari pofife, maximeque de eo erat
foilicitus, tit res ad quosdam Germanica ecclefiae Praefe- élos po/Tet deduci, åta tarnen, ut Lutherus ab omni über
efTet periculo. §. IV;
bj I- cefcher. T, K p. 41»
c) Icefcb. T» a, p, 313» Secfc !♦ i4 p. f3»
d) Bencd» Bsrgii Difp, de Titulis PrincipitiB &c»Londini Qpfliofi labfi, A. 1744· Ρ· &7.
t), WeiSfflj p» 1464. HiiU Ecclj
# ) II ( #
§· IV.
Leo interea Pontifex, ab inimicis Luther! ad irafti excitatus, pro ea, qua poHult, auåoritate , Lutherum die7:ma Augufti Δ. 1518 Romarn citat, do&rinae fuseretf-
diturum rationem. Fridericus autem, cui perfvafum erat, quantis hic obje&aretur periculis, it ejusmodi fufciperet
iter, gmnetn deditoperam, ut aitam ipfi aperiret viam·^
Interfuit tum Eiedfor comitiis Auguftanis, ubi quoque ei, cum Cardinali Cajeiano colloquendi data fuit copia.
Inter hos duumviros jam éonvenit, Lutherum Augu¬
ftam Vindelicorum peticurum , cauiTamque, coram illo Pontificis legato didlurum. Neque llterae Leonis, Prin- cipi noftrvOj hoc tempore, dat®, minis & conviciis in
Lutherum abundantes, efficere potuerunt,- ut eum defe-
reret. Augufta Vindelicorum enim difcedens, non tan-
tum Imperatori cauiTamreligionisquam maxime commen- davit, Ted &, per Spaiatinum, hac de re> cum Miniftro
Maximilian"! Job. Rennern egit. In primis autem favo-
rem Patriciorum Auguitanorum Luthero conciliare vo-
iuit, ex quo dein hic fvavifUmos maximosque percepit
fruéius· Horum enim fingulari factum eft cura, ut Lu¬
thero, Auguftam profedto, fpretis Urbani blanditiis &Ca- jetani minis, fitles publica ab Imperatore daretur. Hac
impetrata, nihil moratus Hie, adiit Cajetanum. Licet
autem ter ad eumfit adrniftus, nihil tarnen, qua rem i- pfam, effe&um. Non potuit enim legatus,omni fua vel
fermonis elegantfa, vel officii au&oritate, Luthero per·
fvadere, ut mentem mutaret. Auguftam igitur , data ad judicem fuperiorem provocatione, relinquens, paulo pofl
ad futurum provocavit concilium. Non exiftimemus,
minimam Friderici, circahaec, quorum mentionem feci-
mus, reruna momenta, fuiffs partem> cum omninocon- ftet, varlis eum, Auguft« adhuc moratum, propterLuthe¬
rum, laeeffitum fuifle injuriis, nec , Luthero jam Wit-
B ι ten-
.) 12 C $
renbergam redeunte, animi follieitudine fuiite vacuumi Bo cnim, quo fuithlc, fervidiori ingenio ufus, quee a- éla Auguftaefuere, cum orbe literato communicare mox eft adgreiTus. Princeps autem metuens , ne majorinde
excitaretur flamma9 primo quidem, hoc aegrc tuiitj dein
vero, re ampiius prove&a, permittere fattus duxit. Nec
admodum familiare Principem inter & Cajetanum litera-
rurn fuit commercium. Hic enim, poft abitum Lutheri, Hieras, Friderico minime dignas mifit, in quibus, prsefi-
&a narratione rerum, Auguftse geftarum, multa in Luthe«
ffuminvehens, Principem, cujus opera, fidem publicarn interpofkam queritur, monere aufus eft, ut ne famee &
confcientiae noceret» Lutherum defendendo, ejusque in- dulgendo audaciae, Elegantiflimum verohic dedit refpon- Sum, affirmans, reilgione fe vetarl', hominem, nullius
adhuc fceleris convi&um & Academiae perquam utilem,
fiofilum crudelitati tradere. De cetero fatis novifle, ta-
cente illo, quomodo fuse confuleret exiftimationi *j. Ex
hlsce omnibuscum fole clarius appareret, quam levis es-
fet Romanafides, fuo, ad aulam Cseiaris, legato in man¬
dat]s dedit, Imperatorem ejusque Confiliarios oraret),ut Ule fe hhce interponeret rebus, literisque ad Leonem dafis, cauflam Lutheranam, in Germania, debito mo¬
do examinandam curarct ak
§.-v.
Dum haec aguntur, fuum quoqueeffe duxii Frideri·
* . cus,
Ha Friderici littrae, tefte Luthero, in epiftola ad Spalatinum, jflHWRiä cum laude & admiratione apud multos leftae funt; onanesque mire efferre dicuntur ejus ingenium & artem elegantiflimam, Seck. U
i*, p. fr
a) A£la Auguftana & cum his connexa Vid. in Chronico Spak-
tim apud Menckenium de fcriptpribus rerum Qerm.praccipue Saxpn.i Γ* Meich, Adam,in rita Lutheri p. fi. fa. Seck. 1. c. p,4ffqq.
Lffixiv. T. α,ρ, 51a. fqg. Conf. DiiTertat. CJ& Candid, Fridell V Gr. de
€*rUui» Cajetano9 nupenime heic kabitaj©.
