/. .Υ .7.
DISSERTATIONIS
FRIDERICO SAPIEN-
TEv SAXONIA ELECTORE,
DE REFORMATIONE LUTHERI
IMMORTALITER MERITO,
PARS POSTERIOR, QUAM,
SUFFRAGIO AMPL. SENATUS PHILOSOPH.
IN ILLUSTRI UPSALIENSI ATHENA-O,
PR/ESIOE,
VIRO CELEBERR1MO,
Mag Ρ Ε T r O ekermän,
Eloquent. PROFESSORE Reg. et. Ord.
PRO GRADU
PUBLICO EXAMINI DEFEKT
stipendiariüs nesselianus
NICO LAUS WALLWIK,
DALEKAKLUS.
IN AUDIT. GUSTAV. DIE VIII. JUNII,
ANNI MDCCLXI.
Η. Α. M.
U Ρ S A L I £.
•
KONGL. MAJESTETS
Tro-Tienare och LIEUTENANT,
HGGaDLE HERREN, '
Herr OLOF N. MALMSTEIN
ådle ocb högaktade hem:ar,
Vice HÅRADSHÖfDINGEN.
Herr PETTER DUFVA
RÅD,MANNEN,
Herr OLOF ABR. GROOTH
Herr ALEXANDER OHM AN
BRUKS-PATRONEN och HANDELSMANNEN,
Herr OLOF RO Μ Ä Ν
mine günstige gynnare.
Inför F.dra ögon,tanadAeademilkaoch åikånfliLarbete,Mine-UpiagenHerrar,iltom etrcletframläggerprofmed vanlig bena-ät minjagvörd¬de?,
genhet och gynnen det på (amma fårr, (om defs ap-
hofsman. Theη Hogfte kröné^Edri dagar med fållhet;
få blir nun önikan fullkomnad, fom aldrig ikall uphö-
fa att med vördnad lefva,
M/NE GUNST/GE HERRAR»
Eder,,
SdmjuRe tjenare NltS WALL WIK.
■§. VIL
Ρ- oft adventumferne!dus a&um fuiiMiltitii&conventumin Saxoniamquidem? de Lutheronoxi, ut Richar-
Archiepifcopus Treverenfis controverfise grbi-
ter judicaretur. Fridericus autem, quamvis MtJtiriö ad-
ventanυ %miicaifet, fe nihil cum hoc negodo habitururo
commune, hoc ramen arbitrium Richaidi e/Ie confiiii
taodem negavir, cum iniidias Cajetsni, cq^'us ad nutum
cmnia geri fufplcsbaiur, mefueret, fa-tius ducens, prl-
mom ηovi Imperatoris conventum eile exfpeéiandum a).
Etenim, Hifpsniae Rex, Caroius, Imperator Romanus
crearus efh Quam dignitatem acceptarn retulit Frideri«
Go, qui facile hanc coniecufus fuifiet, niii tanturri recu- faiTet gloriee , melius eile exhtimando honores rncreri,
quam adire b)- Nor» autem Miltitius iolus Principeni
noftrum tentavit, cum in ipfa Saxonia Lutherus fuos ha«
buerit hoftes. Eminet i ter ilios Dux Georgius, Pride*
riet patrudis. Qui, cum tantoin do&rirtam novam fla-
graret pdio , quanto hic arnorej omneni arripuit occa-
fionem, qua novam opprimeret lucem, invidens forte
C 2 Fri-
a) Menck.1, e- p- Lreich.. T, 3* Seckend. 1. c, p. 6t«
Weism. p. 1470,
t) Erafmus prxelare hac de re loquitur in epift, acl Jß'n» Epifc;
Roffenfem. Dux Saxonia*, Fridericus, ab omnibus delatum impeh'«
um ing'enti animo reeufavit, idque pridie_,„ quam Carolas eligeretur,
cui numquam contigiflet imperii citulus> nifi Fridericus deprecatus est-
fet,clariorhonoreconcemto,quamfuiiTetadepto.Schurtzfleifch.i,c.p.p,
Perabfurda & nullius momenti iunt itaque, quse in eum evomuit Οτ
doricus Raynaldus, eonvicia, affirmare non dttbicans Fridericura, quia
vitam Epicuream k. fuillam ducere confveviiTét, del'tias illas dignita«
ii imperii prjetuliffe. Seckend. ad Indic. Ϊ» Hiftor. XXYIIj
# ) 18 ( #
Friderico hane glorlam. Nil juvat commemorare, quid
Hic ad coiioquium Lipiienfe, inter Lutherum & Eccium inliiturum, fecerit, cum nulla ipflusad Principem noftrum
ulterior pértineat pars, niii quod tantumrnodo narratio-
nerode rebus, ibiin controverfiam dedu&is, expeteret,
& poft disceiTum quereias litigantium gravlfliirjas auciterit·
Adfinemveroproperanteanno,(15-19) ad Eie&orem alla-
ta eit epiftola, in qua vehementer queftus, in Lutherum gravifliiTie invehitur Georgius, dicendo eurn, maximo-
rum, in quibus verCaretur, errorum caufla, pcena efle digniflimum. Prsecipue vero in do&rina de Sacra Ccena
eurn errare affirmat, aliosquein errorem inducere. Huic Fridericus, nullam, ait, fuam hujus reLefle eulpam, non
tamen intereruditos deefle, qui fuum ei adjiciant calcu-
lum <?). A- fequenti, 1520» Papa Romanos animadvertens»
JMiltitil operam irritam fuiile, iniatiabrkm fuarn crudeli-
tatcm in Luthero ut exerceret, aiuftoribus InimiCis & in
prirnis Eccio, hunc» cum dodrina omnlbusque, qui ejus
• faverent partibus , anathemate percuffit. Nec defuere-, qui Fridericum in fufpicionem adducerenf. Fridericus
autem ad literas Valentmi a Teutleben refpondens, nia- levolorum omnium invi dam & obtre&ationes-profternit
atque obterit, oflendendo, controverfiaS nuperrime mo¬
tas, non fui efle arbitni, feque fehtemias Luthes! in
medto rehnquere, eum ver> avidiflrme informaiionem defidi ar & fponte quidem Wiftenherga abiiiTe, niftaliud fenuilet Miltitius: ratus prseterea Lutherum eousqueau-
daciae vix"proceffiffe , niii Eesiardore Inceniun». Ve-
retur quoque , ut opeune-Tibi confuleretPontifex, fi vi in Lutherum uti pergeret. Eum enim jam efle florern lire-
rarum, ut etjam infim® fortis horntnes veritatis amore ftigrarent notitiarn Sacrarum pandeéhrum avidiflime
com-
Loefeh,i, c»p.paQ. fqq*
compiexi <?)· Nec feiiclusfuccefiere conatysMarini Ca-
rocciaii & Hieronyni Aleandri,x quorurn uterque Priaci·
pem Colonise Agrippinas convenit, jabenfe Pontifice ro- gantes, ut fetipta Lutheri incendio confumenda curaref,
eumque vel capitis damnaret, vel vln&um Pontifici fiiie-
ret. Quibus iile omnia pollicetur,dummodoLutherum
crimine quodamaditringere poiFent e). Haec fatis indicant
quam bene jam tum Friderici animus fuerit confirmatus.
§> Will
Annui 1521, propter comitia Wormatienfia, ma«
xlmeceiebris eit, Ele&or enim, cognito., quantumLu«
therus adiret periculum, fi omnia nutu& arbltrio Anti-
ftitis Romani fierent, omnern moritlapidem3 ut res, re¬
ligionen* fpe&antes, Imperatoris & ordinum regni ex- amini fubjicerentur. Jam ante non tanturo Luthcrus,
fumma animi & verborum cbfervantia Carolum foilicita- rat, ne fe, indi&a caufia, damnaret: led Carolus etjarn ipfe, per Hieras, hac de re, curn Friderico egit. Hujus
autem cura faétum ef},utLutherus, Wormatiam citarus,
ne in varia adducerefur discrimina, Imperatoria tuti iti-
neris gratia frueretur, & ipfius Caroli caduceatorem, Ca- fparemSturmium, irineris comitem haberét. Qua res,
ut run Weismaono loquaV , ma^numprafeBo contemtum Pontificii nominfs-9 magmm Crjarts genervfitatem, ma-
%nam Friderici Elt Stons r011(tantiam & auctoritätem in- Silicat Cautum quoque Frintrici prudentia fuerat, ne Caroios folitis hofljué viriratis darooribus,hsereticis non fervandam eflfe tidem diduantibus, aures iuas patere per- mitferet. Omnes nanque contenderunt ingenii nervös, qui aulje Romance favebant, ot, hac occafione , fuperio-
res discederenf. Non vero fmguli eadcm ufi funt confr-
lii
i?)SecIc, I, c. p. 101, e) Sieidanus1» b P· Melch,Ad.in
*U» luth» p, f6f Secfc, i, c, p. 12f.
φ ) 20 ( %
Iii raiicme. Qui&am enhn, nirnia adhiblta feverltafe,
«on nifi crucem & torroenta rrslniiati iunt· Aiii vero9
meiiorem pr£ fe ferentes fpeciem , rnagnas propofuere pollicitationes. Hos snter iuit Giapio quidam, Carolea
conHfßonibus. Hlc cum Popiamoy-miniftrp Sletfloris no-'
ftri collocuttys* noaquirdero' de /luriio reilgionis & plurl··
mis Lutheri fcriptis detrahit; qu&dam tarnen eorumper-
ftrinxit, (Vadens, uf ? inter utramque partem, de certis quibusdam atbitris convenlret,. coram quibus» caufla Lu¬
therans ågeretur. Hocautem conftliutn oculaiijOlmoFn.
derico non placuif. Satis enim noverat., quantum ejus«
modi judicum sequitati poiTef confidere, Marinos vcro
Carocciala, Äleander & quotquot cos fequebantur, faris fuperque oitenderunt,quanto in véritatem flagrarentodloi
e contrario fuiile.FridericHn Lutherum, Wormatis? di-
centem cauiTam, merifa, permagna fole clarius apparet.
r Fecit oirmino aufloritas Principis· ut qutvF, prseteropinf-
onem ornnium, Luthero exhibiti /inthhnores, G^njlan?
tia & anirnl magnitudo, qu® Luthero inerat , ipfi fyit
grata & accepta. Hinc cum Lutherus, coramImperator«
& Ordinibus, animi & fiducise plenus , doétrinam fuam profefius, nulla ratioß-e (hie cedere veljet adverfariis, fed
acriter mortife ofiferret, Friderieus efoquentiam & au- dacianvLutheridilaucjans·,. Spaktinodndt: 0! quambene
* VaterMartinus, GermanicecfLaune, coram CajareIf or-
dinibus iocutus e[L Satis am nimikm animojus fuit. Sa¬
tis quoque conilsf, quantO:affe(äiJ Luthero'optima .quae*
vis,optaverit, ii.jit-eias IpFiue, ad Joh. Fridericum fratris fiiium rnHTas, confulere velimus: Si in viribus, inquir,
meis pofiium fuiffet> promsifltmusforemjuvanåi Lutberum in tis9 quajure petere pojfet. Gredas tarnen ita me ur-
geri Sf a tälthus, ut admiraturus fit, fi id narrarerim.
Nihil aliudat>i videtur, quam ut in exiliumpellatur; Oui~.
cuttque ullo modo tili bene cupere deprekemittur, pro hare*
$ ) 21 (
/fffl habetur. Deus ifla inbciivm vertat ΐΡ profr&oiifam taußäm mn defirat. fet fterum: Αίαmm cäußa in hoc verfaturut m exilium ejiriatur } nulluni contra hac e(i
■rmediumy eventus tamen'flatp*n?s Penni. Si dßte, D?o
invante, pervenerOy mirahnrvoho: tredai veInn, qjtod nan
foium Annai& Caiphas,fed Lf Pilatus &Merodes, Lutherβ
advcrfaritur. Infjgne gratise Prtncipis* etjarn fuit docu-
mentum, quod l&, retiitentibus licet legatisRomanis, o-
inni modo snid iacühuerlt, ut Liithéro, Wormatia ab- eunti, fuies fervaretur publica Nec ipfe Worjrsatise mo¬
rbus eft, donec dira? profcriptionis(decretum, jubente
Carolo , au&ore vero Aleamfro, contra Lutherum, es- fet faélum. Certus euim conti Iii &eventus, nulliuscul-
pse pariiceps, ad iuos rediit lares. Conf, Μ sich. Adam.
in vita Lutheri p. ?d, Meock 1. c* ρ 6o§. fqq. Sleid, 1. f.
p. >6. ς?. Seck, 1; c, p» 140. fqq. 151.fqq.Weisnvp, 1481.
Quid,quod fecitFridéricus, vt,Wormatia decedenSj
?n locum quemdarn remotlorem fecederet JLutherus.
lime horoiifibus quibusdam, de quotiim fide certior fult,
in rnandatlsdedit, ut hieum, in irmere interceptum, eo decucererit, quo hoftium fagaätas non poftet penetrare.
Qui quidem Luthefo, Wiitenbergam petenti, in innere
pbvit, nihil morsti, comitibus abire juffis», eprn ad ar-
c^m Wartenburgenfem prope Ifenacum cormiabentur ,
corporis veluti cuüodes, FaterBur Lutherum hujus con- fiiiincn fuiffe ignarumj ea ramen erat Pdncipis nollripru-
denfia, utnuilurn loci, in quem abiret.Lutherus, habere
voluerif notiriam, nec muk?s fua Sogifafa aperiret. Slbi
totam rem prorfus ignorant fuiiie tekatur Spalarinus: re~
vertens, inquit, in itinere capitur. (Luth.),mccventibusbo-
nis Cf verbi Divini Iiudiofis otnnibus a), An veroJpre
Caro-
0) Menck. p. 80$»
Ψ ) 22 C ifc
Carolus Imperator, ab iilo negotio, non fuerit alienus,
id quidem nos in.medio relinquirnus, licet non deficit, qui hoc affirmare haud dubitent b). Lutherus vero in Patmo, ui vocant, fua delitefcens, proloci ac temporis ratione, per Principis fui munificentiam, in omniurn re- rum abundantia vixit. Fridericus autem de flore iitera-
rum ac diffipanda barbarie non minus9 quam Lutherusde repurgandls facris, follicltus, interea Wittenbergam ac-
cedens, plurima ad fcientiarurn ac reipublicae Chriiiianae
emolumentum pertinentia, re ipfa preefti'it c). Multae
tarnen, hoc tempore, eum torquebant curte. Coliegium
enim fodalium S. Auguilini Wittenbergenfium, licet a variis fuam iocietatem vindicaverint corruptelis, fervor
tarnen eorum eo proceiht, ut a fapientiffimo Principe
non poiTet probari. Hac occafione arrepta, £)ux Geor¬
gius nondefinebat ei fuis quereiis multum negotii faces- iere, multumque creare toedii. Lutherus, cujus quidem Eledlor, hac in cauila, confiliisfuerat ufus, taruos oriri | motus, segre ferens, lenioribusremediis truilra tentatis, ipfe vitse fuaenon parcere conftitult, Wittenbergam rede-
undo. Et recliit quidem, d. 6 Mart. 1522. infcio & in-
vito Friderico, cui tarnen ratione rediius fui reddita, ad folitailudia, non prohibente Principe, reverius eil d),
5 X.
Interea Hadrianus, tnortuo Leone, federn occupa-
verat Pontihcalem. Hlc primum arniciilimas Friderico iTiiferat Hieras, &,Γϊ dicamus, quod res eil, ipfe ad re¬
formationen! fuit propenfior. Ab invidis vero in devia raptus, eandern cum anteceffore inflare tibiam eil coadlus, quod certo ex diceodis conilablf. Adla fuere tuncturbu- lenta illa comitia Norimbergenfia, in quibus veritatis in- imici
^ J) Weism. p. 14^. S'etk," p. ifp.Tqq. c) Menet 607. il) 13, 60g, Seck, ffP, fqq, \ * -Z1·
/
❖ ) ®3 C #
Ipic! varia molitl$ ne ip/i quidem Fridericoparcére vo- Jucrunr* Er ut vera fateamur , Fridericus, ultimo vitas tempore, maxima fus in Reformattonem Lutheranam fa»
vpns docum nia dedit. In comitiis enim iftis, antequam
peivufgsretur edjpdu;n, non tanturn obflitit, ne concio-
nes facne impedlrentur *)<, fed etjam adfeveravit, decre-
tum Wormaiienfe nec fuo confenfu effe editum , nec fe-
cum &cum fratre communicatutn. Quid? quod, nec au- éloritas Caroll, nec repetHa Henrici Ångli & Ludovicl
Bohemlc! Regum monita, nec cornminationes Hadrian!, ijec voxCampegli blandiloqua, nec querelaeGeorgii, nec
rumoresde vi, contra fe adhibenda, & dlgnitate Ele<5to-
rali amitienda* eum apartibus Lutheri avocåre potuerunt.
Hlnc omnemdedit operam, ut Luiherus prius, in conci-
lio generali# diceret cauiTam, quam pcenas daref. Etfe-
citquidem conventusNorimbergenfis, ut dira illa Wor- inatienfis lexnon ampiius valeret, quam prout permitte-
ret prsefens rerum Facies, fpe conciiii convocandi fa&art).
Non parum praeterea ad Iaudes Principis noftri pertinet, quod, extern! licet in cultu Divino, fplendoris eilet a-
mantiflimus, varias tarnen inutiles rejecerit ceremonias
&lingvam Germanicam infacris adhibendam curaveritb),
§ XI.
Haec fuere prseclpua FrldericiSapientisinLutherurrt
benevolentiae teftimonia, ut reliqua ejus merita tacitus prsiteream a). Non fine fingtilari divinae fapientiac con-
- fillo fséium exiifimamus, ut reformatio Lutherana in ca
D inci»
*) LegatiSaxonicipetierunt> utedi&o regimentiinfsrereniur
baec verba:ut oQncwnatores nihilpraeterverum, purum &ßncerum Evangeliumι & ßpprobaiamScripturam pie, manfyete £s! Cbriflia·
nt, juxta dpérittttrt & expofitionem approbatae & ab ecclefia re- ceptae Scripiurae doceant & praédicenU PVeism, p. 1490. · a\
IVtim, 1490. fqq» MencK 617.fqq. & Sick.ptfüm, b) Menck,620,
434. 640, a) Cfr. Scliurtzficifc, l*c. p. 19. ao.
❖ ) 24 C #
incideref tempora. qulbuj, omnibus, qm fupra vulgura
fapere & novi quid audere velien?, tanrum Majcenafem5
tantum cailioris eruditionis amaiorem, tantum facrarum
itandedarumortunas, liceretadmirstoremhabere. b),PeHVafusquibös fuai commendareritfatis Princeps hic,
baud vulgariterfapiens, de f&cerdotum infldiis, non po
tuit non fibi gratuIarU iniperantiumdignfratjm, orta!u-
ce Evangelica, vindieaii t). Ne autem exifBmes hsnc
praecipue ejus in Lurherum fsvoris fuiße cauiTsm, cum
is in primis efficacise, veritau inika?, referat originem.
At moras & nirnianvforte circumfpedjonem ei vitio ver- tis: verum enimvero ca eil veriistis indolés, ut fcnfim progrediarurx fuamque virn non uno momentomenit in-
ftiliee. Nec fapientis efTc credßerim, cuivis opinion!,
nondum perfpefta indole, üdem habere. Quid? quod
non orrmino erat ccrtus de fucce/Iu, cum tum auåoritas Imperatoris, infidiseqqe facri ordinis, omnia eS objicersnt obfiaculaj tum aliorum Principum, fuseque ipfiüs Pro-
vlnciscOrdinum confiJio &t)påbusnon fublev,iretur. H;nc
licet ipfe nova docendi ratione fotaretur, eafe tamer. ils, quibus prxfuit, publicis mandaiis commendarc moratus eftr
i) Quo amore, ak Spalatinue (m vira Frid.) diligentia, de»
votione, Ele&or verbum Dei proiécutus fit, neminem lätet. Ante- reformationcm multura ei displicuit, quod verbum Dei tam male tra¬
ttaretur, Ofta dein qusdam Evangel.fi luce, dixit fe iemper fperalie, fore> ut de fide puriorem cognicionem fimus habitori, Interim con- ciones libentiJlione audivit, & iegit verbum'Dei* Evangeliilas praefer-
timj ex quibus molia egregiä ac coniblaticms plena difta in promtu habebat & utiliter appiicare no verat. Seck, ρ» 7p, 1» c. coli? ρ. ijp.
c) Principes> quorum dignationem, faßu facerdottrm proculca«
tam* Lutherus ex divinis literis aiTertum iyit, viri dåftinata non ροία*
erunt non approbare. Frselértim cum doceret ipfis far cffe eccle/iae
mal·· medicinarn difpicere ac facerdotum vitia cotrigere,itemque bona lacra, quibos monachi & clerus fegöitiem fuam ac iacrum alerenc» ad
gcnuinos revocare ufus* Rechenb. Hift. Ebel, ρ, 436« Conf» Konung Adolph, Tyjk»fiilclttäg,förRa delin p, 7.
# ) a* ( &
eft5 femporisque rationem porius habendam, quam fe-
irierario procedendum aufu, fatius duxit d). Efto: non omni, qua fieri poruit, ©per* reUgidnls incrementa iu-
verit, fatis tarnen coattar, eutn loci orienti non repta- gnafTe, quam, permittenteSummo Nuniine, factlffinepa-
tuiflet extingvere, vet vi prohibere, ne ejusdem ufura
eiTet dluturna. Tantum vero abeft, ut loqUm dederit
huic fufpidoni, ut omnes inimicorurn iηfurias segre fer-
ret & pätius Lutheri ftödiä diflimularet e). Nova ita-
que doéhina, Friderici tempore, inter deofa licet nubi*
la, Isetiffimos fparfit radior. Förre etjam laetior fuiflfet
ejus facies, Fi diutius in vivis éUoi effie permifffifet fato¬
rum vis» Eripuit vero eum divina providentia e maiis,
quo*Gcrmamae appropinquabant f), Hisce fedandis Lu-
therus occuparus,* Principens, qui jam prirnum ipii fecit
aditum, non nifi paullo ante mortem, cotivemendi co-
piam habuit. Particeps vero facrse ccence integrag, &, fa·
dloteflamento, cum Iiteris & reipubficae, per annos cir-
etter d2 profuifTet, menfe Maji 1527, vita deceilk, g)
inque tentplo arcis conditus eft.
§, XII.
Vere exiflimavit Erafmus Roterodamus, Mufas in·
gratifFnnas fore, nifi tanti herois merita monimentis
confecraturae effent nunquam intermorituris a). Nec e-
puditi hoc fuo officio rieeiTe voiuerunt. Supereil ingens
numerus infignlum, quibus ornatur Fridenens, tituio-
rum. Meruit omnino, ut diceretur amatör pacis, pru-
D 2 den»
<0 Conf. Seck. 1» 1, P* 0.13» 1. 2. p, 23. f) Vid, Seck. I»
t. p. 12.(5, f) De obitu Friderici hgec feribit Lütberusf Quod Ä
omnino deßnita eft ira in coeio, ut nec orationibus, nec c oηiiii·*im- pediri poiEt, impetrsbimus, uc Jofias nofter ät pace dormiar, Sr mun-
dus fibi relinquatur in fuam Babylonem, g) Die 4- Maji, (fcribit
Spaiafinus ap, Menck, p. 643.) obiit Loch« Fridericus PaterPatriae
&c- conf, Schurtzflcifth, 1, c» ö)Burckh. 1, c.i. l, p, 22>$»
# ) 46 ( ❖
dentiflimus Princeps, totius Europ# Prlnceps graviffi-
mus, fapientiae dofnicilium, confiliorum thefaurus, de- feriför legum, controverfiarum finis, imperii Romani
columen , decus, ornamentum, rdpublicae rerumque Germanicarum adfertor, monimenturn patriae, morum
fpeculum, decus Principum, difeiplina civium, ecclefia»
& fcholarum Patronus & nutritius oprimus, bene a-
gentium & praecipue eruditorum majeftas ac numen, literarum parens, Mufarum patronus optimus, omniuni ingeniorum artium , ftudiorum , libero homine ciigno-
rtim Msecenas, lucerna Ifrael &c. b) Praeter Rsecj fu- premum officium Melanchthon ipfi teftatur elegis, tabulce
seneae infcriptis c), Imago Fridertci, (narrante' Burck- hardo) ab AlbertoDürer seri incifa fervatur, hisce fub- je<ftis verbis:
Cbrjffo Sacrum/
Me Dei verbum magna pietate fovebat:
Perpetua dignut pofieritate coli.
£) Burckhi ι C. l. a. p. 221, Schurtzfl. 1, e, p, 7. Menck.
1. c, c) Seck. I. 2. p. 34»
s. O. G.
