mev MATTHIA

η. %

Tit

in-

^

er- SPEC1MEN ACADEMICllM?

n _De

NGEM10

PHI-L0S0PHIC0,

Λ 0Hod'

rp,'<jnjenlu

AmpliJJ.

PhHofopb.

in Repiλ Academia llpfalienfiy PRiESIDE

V1R0 Adm. lleverendo

_AmphJJimoque

,

MAG.

MATTHIA

mev

*

Eloqv. Profess. Reg. &

Ord.

Public# ventilationi modefie

[ubmittit

MAGNUS G.

SUEDERUS,

| VESTMANNUS.

In Audit.

_Guft.Maj.

_d.9.Junii?

Ann. MDCCXXXVI.

Horis, ante meridiem,

folitis*

ΦΒΒΒΒΆ UPSAU_Αϊ,

V_{lur. Reverendo Clarijfimofo VlRO,}

Dn.

_georgio

suedero,

Ecclefiae, quajDeoin^artoocolIi·

gitur , PASTORI Laudatiffimo,

Parenti _{longe CarifEmo.}

Qlloniam

Parens

Tibi

, fiudiorum

imprimis

meorum

,

OptimC

ratie

reddenda _{cfty cujuspaternoin} me

adfettui id _{debeoy quodprirnitiasbas} qua*

liscuncp mea induftri<e edere mihi_{liceat j} hinc ad Te merito redit _{opeUa hcec ,jam}

fubmifio animo Tibi dicata, dudum vero

plurirnis in me _{impenfisTuzfatta. Ego}

ve-ro, tenuitatis me£ _{probe confeius} ? [atis

quidem ingenii mihi ejfe _{judicaverim, fi} quid heicoccttrrat, quodlimato Tuoju· dicio non _dijpliceat

, fifc, votis adLeum

fufis , pio animo paribus, vires Tibi ad' precaripojjimfirmas annoscp Neftoreos , in

omnium _{nofirumgaudium &folatium}

opti-rnum!

Cariliimi PATRIS

Tiliui _{oberfient/JfimMs}

Spettatifiimo VIRO,

Dn.

E

R

I

C

O

339ί33ϊ©»®Κ®/

Ofiic. /Erar. _{Aveftadienfis}

1NSPE-CTORI _{Adcuratiffimo,}

Patrono atq3

_{NutritioPropeniiffimo,}

T

Anta funt Tua,

me , beneficia ,

Patrone

quibus _me

Opti-

_per

triennium, & quodexcurrit,

di-gnatus es , Filiorum

Tuorum,

c_{gr egi£}

fiei Juvenum, fiuåiis_pracffe mihi contigit y ut iispradicandis

, nedum

de-merendisyimparem omnino me_fentiam.Pia

igitur filentio tot meritorum_pr<econia

in-pö/po, i»gratijfimi _animi

pignuty

leviden-yj? _{munufculum offerendo}

, _qvumbaud

alia ratione mihi _{grato cjfie liceat.}

//?/■£-W»2 _Tua

Tuorum^perenni profperU

ute _preces

fundere _{calidifiimas nunquani.}

intermittam

Spectatiifimi

Nominis

TUI cultor öbferväntijfimu'$ MAGNUS _SUEDERUS.

Amico fuo

fiforum & Litenirum elegantid conficuo^

Dn. magno

suedero,

De

Ingenio

Philofophico

*egregie

difputaturo,

NOn

tellus

eaäem

fert omnia

bus illa

;

vitt*

Apttor ;

h<ec

fegeti;

floribus illa

viret.

Semina _{fic nobls}

_qu<sdam

nafcentibus

infunt,

Ou<e dubia vitam ducere forte ve* tant. .1 Pieridum_facris

etiam

non ut

de

quod-vis

Ingentum

eft

;

Mitfie

fertde peäus

amant,

Ingenii

dotes

,

quales

Helicona

re-quirant,

Pagina

ms

profetis

ingeriiofa

doceu

L N. _J. §. t

Ngenium

,

quod

Tuilio _{a) dicitur}

ammas benea

mtu-ra _{informatus, non} ejusdem ornnibus

eile _{fignificationis, neminem fugit.} Konnullis cunffos anim# noftras

potentiae feu facultates, intelleöus

purus, vis imaginandi & memoria

ienfualis, five aequatas earum vires

fint, five _{diverfe, ingenii nomine}

veniunt. Alii folam _{imaginativatn} facukatem_{ingeniura dicunC, iisque,}

qui _{ευφχντασιωτατοι funt, utpote}

Oratoribus _{&imprimis Poétis,}

hu-jus gloriam cribuunt. Alii

_denique

non tam

_{ipiasfacultates,}

quam

rum virtutes ac

perfe&iones

inge·

nii voce _{defignant. Idem Graeci}

per dyylmoo, Plato per cor anim&^ Cicero perdecushommis> Ariftoteles

per vim animi perveniendi ad firietn

propofitum

b), intellexere.

Nosquo-que hic uno _{quafi fasce} compleöl·

mur docilitatem, _memoriam,

judi-cium, follertiam, fagacitatem &

imaginacivam, atque cum Tullio

h<ecomin a_{appellamusunoingenii} nomi»

tie, _easque virtutesqui habent, inge.

niofos c). Certe nemo ingenii

pla-ne exfors _{vivit, nifi} mente fimul

eum _{capcum eiTevelis: bonitas ve·} ro illa _{indolis, quae Ariftoteli}

d)

dicitur

_fubtilitas

_{queedam ingenii, a·}

nimum, qui fcientiarum quafiager eft, iubaétum reddit, _quo

_meliores

jvetas poffit

&

grandiores edere e).

Hinc in rerum divinarum huma·

narumque fcientia, ex hoc agroj

probe exculto, ac generofo iäpien-tiae femine multa induftria _confito,

uberrimam, Divina gratia,

a o ss ₅

taturus es meiTem. _{Quod dum}

le-vi _{penicillo adumbravero}

,

favo-rem B. L. _{perofficioie mihi}

adpre·

cor.

a) L. I. Ojjic. g, 4. _{b) Conf. Budd.} de

Cult. _{ingeniip. 304. c) L. V. de} finib.n. 36. d) Problem. Sebl. _{zp. probl. 7. e)} Cicer. i. c. n. _19. §. IL Ut res _quaslibet, quibus iefe

adplicant

mortales, imrno _corpora

hominum,

nunc _{crailiora, nunce}

mätoreluio_{fiäa, dicente Juvenale/);}

ita _ipfa

quoque _ingenia mirum in modum

_difcrepant,

_adeo

ut, binis

omnino ad unum _quoddam

ftudio-rum _{genusaccedentibus}

, alter fine labore _{egregie proficiat, akervero}

multum _{fudando, in}

genio

refragan-tey in rebus_etjam

minutiffmis,

fruflra laboret _{g). Non enim}

(inguli ad

omnes _{promifcue artes}

aeque aptl

iumus, Alius a natura id _habet,

ut in artibus _liberalibus

, alius in-*

illiberaiibus , alius

denique

, ut in

hoc vel illo

_{difciplinarum}

_genere

_ilf

feiicior. Adeo natura _{per omnem}

mundumlufit _varietate, ut quivis

pecuiiari

cuidam liudio, arti atque muneri deftinatus videatur.

Ne-que enim in ccelo magis diverfa

a-ftrorom efl lux & _virtus, nec in

terra _{major florum herbarumque} varietas,acin homine & animorum

& _ingeniorum

_{diflenfio;itautduos,}

eadem _{prorfus indole}

_{pra:ditos, sefy}

difiiculter offendas, ac voltu plane limiles. Nan? non wodo diverfos _ut

corporibus habitus fortili

fint

mortales,

fed ér animos adeo multis rebus

idoiie*

cs, ut nuUa piclura

pluribus

coloribus

poffit

aut

linets

deleäare

intuentes,quatn

quas in

hominibus

fat

a

duxerunt

h

j.

lnterim,licecalius alium ingeniopr& ftet i); nemo tamen eft, qui ftudio

nihil confecutus: ut ifocrates reåe

omnino _{dixerit, sm yjq}

_{φιλομκΰήζι}

vsuYj πολνμα&ης k). Omnes quidern

gaudent lumine &corporis&

men-tis: _{fed,ucaiii oculorumaciem lyn·}

^

, ceam, alii debiliorem fentiunt; fic

neque idem illis ingenii acumen. f) Satyr.IV, P.jf. g) Laert.I.V. h)

Barcl. ic.an. c.2, _{i) Quintil.}

L. I.c. k)

ad Demon._{§. 39.}

$. nu

Aliis Divina & Aäiva funt in¬

genia, eaque _{prima? magnitudinis,} ut cum _{Heumannoloquar /), ut ad}

intima &abftruia_{quasvispenetrent,} rebus _{quibuslibet maximisexpedi»} undis _{aptiflimi. Huc refert} Mor-hofius inventores artium _&

_difcipli·

,

narum, datores _{imperiorum, refor¬} matores _Ecclefifi,

_(tmilesque

, quorum

paacostmojeculo_nafci videas m).

Cer-te b. Lutherus noder cantum _ope¬

ras vix _fufcepifiet,

tantumque

dis-criminis vix _{iubiiflet, iilud Augias}

Pontiflcii ftabulum _purgaturus,

ni-fi heroico _{ingenio divinitbs arma¬} tus _eluxifTee,

- - vekt

ignesinter Urnaminores.

Hinc de ie _{ipfo egregie loquitur:}

hic vide velmeo

cajit,

qiiam

äiffiak

Jhémergere

&

eluftari

ex erroribus,

totius orbls_{exemplisfirmätU, Ιοηβ Λ}

conjvetudine velat in naturam muta· tis _{n). Neque hane ingenii glo·}

riam, parva m agnis

cornponendo,

abjudicaverim Ariftoteii ac

Socra-ti, quorum alter Platonem, alter Archelaum, _{pra=ceproresfuos,iupe»}

ravere, _{iuoque exemplo declara·} vere, τολλζς _{μφητάς χξέιτονας W}

διδασκάλων ο). Sakem hos _majori

jure ignea ingenii indolegavifos tu·

ifle dixerim , quam Hieron. Wolf·

fium,qui,vano ful3more correptus,

ait,

_fe

_adfludium

_{philofopbicum}

_natim .x

efje p\ ac Bellarminura, qui hoc

elogium epitaphiofuoinfculpicura·

vit, _{quod eilet}

_Tbeologus

_eminenta

ftmus,

ac fidei catbolic<e propugnaW

acerrimus, h<ereticorum mallens q)>

Neque Scholaftici nobis heic in

cenium veniunt _{, licet Dodores Μ}

gelici,

Seretphici,

lrrefragabiles,

ht%

vinciblles,

_hmdatiflimi

_{ab iis}

_falutati

fint, _{quibus (acriiegio proximum}

habebatur, velmutirecontraeoruffl

^ o Μ ₇ ac Arifiotelis do&rinam. Viri ve-re _iapientis

ideam

_egregie

delineat

Hefiodus: *Οντος _{μεν πανάξίςος} ος αυτός πάντα νοτίσει,

Φρασσάμενος

τά κ' επειτα κ) ες τέλος νΐσινάμέινω. Έσ$λος δ'άΰχχχεΐνος ος ευ ειπόντίπι* 3γ)ται r).

Quod (ι talia ingenia vera & re¬ da _{judicia non förment,}

fedfpu-ria _{quadam a&ivitate turgeant, ut} illud Machiavelli , quod a

Li-pfio s) dicitur acre, fubtile,

tgne-um, plurimum _{periculi in Rem*}

publ. redundabit, prascipue Π

fepo-natur timor _{Domini, illud véra?}

fapientis initium.

1) in delisphilof, T. /.c.6, m)Pplyhift*

Ζ. II, c, i, _{n) In} Prooem, _{Oper, Lat. i?)}

&cer. Ep. adfam, L·ρ. _{Ερ,γ· ρ) in}notr WEnchir._{Epiffet, c,$6. ρ. jj. Blount}

Cenf. Libr,p.pio. r)

_'E^y.

_{κ. ty*. ν. 2^}

/i?^. χ) prafat, adLib. Polit„

§. IV.

Aliistardiorafunt_ingenia,quae

ραβινα adpeliare

liceat, ad doftrf* i nam ab aliis _{recipiendam noη}

ine-pta,

ejusque

_jam

recepts

tenaciiH-ma. Quamvisvero _{his, ut in} pro-verbio _{dicitur, Corinthum adire}

vix _{liceat, hoc eit, veritates phi*}

loiophicas folidojudicio invenire &

examinare; _{plurimum tameninter*} eft, quibus _{magiftris ingenia fua}

formanda _{comroittant, ne in}

erro-res, vi _{hujus difti, prolabantur,}

Qao

Jemel

eft imbuta recens fervabit

odorem

Tefta diu, -

-eosque prsjudicioauftoritads cor«

repti mordicus defendant. Sic illa

Judsorum gens, tantum

_fmfimilis,

utcum Tacito _{loquarJ), ineptiis}

fe-mel hauftiseurn in rnodum delefta-tur, ut anathematis _{fulmen in eo$}

vibret,qui

philoiophis

operenturu\

Sic _{Hifpani & Itali, ob}

inquifitio-nem _{religionis famofi, fumma}

Jfkpt

ingenia in occulto tenent _{τυ), Atque}

binc vena _ingenii,

? r

Quficunque

fuit,

_{nulh exer*}

Et _{longo pertitar/da faäafitu x),} Sic _{denique liluftr. Putendorfins,}

phiioiophiam moralem reformatu* ru>, ab ipfis ejus _(cienrix doétori-bus maxime fult Iaceffitus, Paria fata _{etjam aliiab ejusmodi ingeniis} fe&ariis _{{entiunt, quorum tamea} eiiec meminifle , Chriftum velie

omnes _{μαΒηΊέυσαι y) ^ σοφίσαι ζ),}

t) de Mor, Germ. c. 4. u) Budd. Hijh

Fbil. Hebr. ρ.ιγζ. tv) Flaut. Iyzy6z. x)

Ovid, _{TrificIII, 14, j>) Matth,XXVIiI:} ζ) 2, Tim, JU; ij.

$. V.

Hos _{excipiunt homines inge»}

nii_{meteorologici,}

ucpote Fanaticis

Cabbaliftae,

_{Énthufiaft®,}

qni,in-ani _{imaginationis fuae ubertati}

in-dulgentes , vana fpefe ipfos ladant, immoi/ί bä_{11(fent deschateauχ enejpa}

·

gne a), Hi, in varia deliramenca

proni, nefcio quos

cothurnosquas-ve _{phaleras diåionis}

crepant, ac,

rerum cortici _{Tnhasrendo, cun&a}

fcilicet ad _{pietatem referunt, ita}

tamen,

_{uceamipirituquodampha*}

riiaicQ

10 _{gg ©}

rifaico mifere _{pervertant. In} affe-élibus _{vehementes, in opinionibus}

tenaces, in iuimet _{ipiorum con·}

templatione

mirifice fibi placent;

Quis veromiretur, hos eo angufti-oris eife & _{ingenii & judicii, quo}

major fit exceiTus facultatis _imagi·

nativa? , quove altiora veftigia ex

minimis_quibusque

_objeöis

_eorum

cerebrum _{paciatur ? Omnia deml·}

rantur, temere, arundinis inftar»

commoti. _{Quem igirurex hoc}

li-gno exfpe&es Mercurium? quem

philofophum?

Certe ope

imagi-nationis eo _{pervenire non}

poflu-mus, ut interiorem rerurn confti' tutionem ac naturam

adcurareper-fpicere & examinarevaleamus,ne·

que quid falfum fit, vel verum,

cognoicere. Judicii eft, idearum,

ingenio oblatarum , origines,

fun-damenta, connexiones, conveni·

entiam _{vel pugnam cum aliis}

ve-ritatibus follicite _{probare, atquein}

ce-^ o Μ it feris facultatibus modum ftatuere.

Faceffant _{igitur, exchoragio}

philo-iophorum, Dippelii, Bcehmii &c.

ailecla? , qui ad fuum arbitrium

omnem eruditionem _{& doörinam}

noxiam , adeoque profcribendara eiTe , fomniant, ac

immediarasre-velationes , verbum internum,

ra-ptus

enthuiia{Hcos,a!iaque

ejus

mö-di _{portenta, inrolerabili}

iiovaturi-endi _{ftudio, ex numeroils prifca.}

rum haereieon _{fordibus, in fcenam}

producunt.

a) Malebmnche de _{lnquir. Verit. p*} H9.

$. VI.

Unde vero illa _ingeniorum

dis-crepantia fic arceflenda , non

o-mnibas eadem eft fententia. _Qui aftris _{eorumque influxui occultarn}

quandam in mentes _moresque

ho-minum vim _{cribuunt, cumNatali} Comite _fingunt

, quibus Mercurii

planet

a

dommetur

in horofcopio, fieri

illos _{ingenio promtos & eloquentes♦}

Nec non cum Manilio, _llgnum

Virginis philofophicis ingeniis effe

apcum:

At _qiiibm

_Erigone

_duxit

_mfcentibus

_<t*

vum

tAd_{fludium ducit, mores φ* peäora} doftis

Artibus _{inflituit b).}

Verum enim vero Celeb,

Budde-us folide deftruit totum illum

a-ftrologica^ vanitatis adparatum_, , eumque fupinaeftolidicatisarguit

Alii cum Barclajo _{d) omnia fecula}

genium

habere

arbitrantur, qui

mortalium animos in certa ftudia

ioleat infieftere. Poffunt _quidem tem_{ρ ora}

_mirifice

_{mutare ftudiamo¬}

res_{que hominum; ar} mutatio-nes non tam_{ipiumingenium, quam}

ejus vel emendadonem vel

corru-ptipnem arguunt. Aiii alias

hu-jus rei cauilas adferunc, in

_quibus

recenfendis multum _{temporis ac} chartae coniumere non licet.

Poti-us hane vanetatem ex

tate 8c mixturatemperamentoruni

dependere

adferuntPhilofophorurn

plurimi.

Horum

tamen

vim

non

usque adeo extendimus, quin ali-unde_{cogi, temperari 8c} modifica-ri illa _{pofiint. Multa enim ,}

prae-iertim cauffe morales_perpiurim^8

obftant, quominus vires fuas eo modo exierere _{queant, quo alias} folent ac poiTunc _e\ Etjam _pu«

taverim, haud parum intereile, ex

quibus quisque ortus fit parenti~ bus. Etenim ii robuftos fere _gi*

gnunt liberos,

quibus

eft fanus

fir-musque corporis habitus, ftupidos vero _{plerumque ii> qui excraffiori} alimento _{quafi compaåi, fpiritus}

langvidiores in iubolem

tranfmit-tunt; quod _{8c externa oris corpo-*}

risque fimilitudo, nec non rnorbi

hereditarii, _{quibus parentes ut}

plu-rimum referri _{folent, innuere vir}

dentur. Non tamen diffiteor, _quiii

Divinas _{providentia; ac educationi}

plurimura momenti hac in re

tri-buendutn fit. Pertraåavit hoc

argu-argumenfcum Gallus quidam,

Clau-diusGuillec, in Tr, de _Callipsdia,

quo B. L. remitrimus.

b) Libr. IV. c) in DiJ/l de Cultur. In¬ gen,c. i, d) inhon. anim. c. 2, e) Conf. Budd. PhiL Pntt. c. II. Scöl. III. _{§. XIV.}

§. VII.

Accedit & _{hoc, quod ingenia} hominum _{ubique locorum Jitus furmet,}

uc cum Curtio _{loquar f). Hinc}

Attici habentur Ciceroni _acutiores,

quia Athenis tenue coelum & aér

purior : Thebani vero ftupidi,

quoniam habebant aerem crafTum

& _{pingvem^). Hinc, dicente}

Li-vio, tamcivitatibus,

_quamjingulh

_bo·

minibus_{jui jimt mores, gentes}

_alia

i-racunda, alia audaces, _qinedam

_ti¬

mida*. invinumér venerem_proniores

dlia _{b). Interim nulla provmcia}

_e!t>

qua non peritos & ingemofos

bomines

habeat, tefte Plinio _Atque

_hinc

eft, cur Gallia oilentet_Virorumjn

PoéTi, in aree _{emblemacica, in re}

Satyrica exceilentiilimorum pro-venturn _{longe uberrimum.}

Ita-lia?, praeteralia, hic debetur ho¬

nos, quod ejus _{gens, ad} fenten-tiam _{Lipfii k)> peculiari judicii}

lau-de _{inclyta, prima receilerit a tetra}

ifta fermonis latini _{barbarie, nec}

nonafordibus_{phyfica? Ariftotelica?.}

Hiipania _{Ciceroni/) pingve quid}

fonat: ea _{gentead prudentiamma¬}

gis, quam fpeculationem fa&a m).

De _{Anglia, ingeniorum} optimo-rum _{feraciflima, pronobis difierat}

Baile, qui, V /Ingleterre, inquit, efl

le_{pais du monäe, ou lesprofonds rai~}

Jonnemens font le plus goutez & d

la mode _{n). Germania}

diligen-tia & _{labore tere incredibili in} docendo & fcribendo _plurimos

quotidie ad fe invirat _hofpites-

Ba-tavorum _{ingenia, fe&as ftudio}

ad-di&iora efle autumat Benthem _ö).

In Suecia & _Dania (i _ingeniorum famam

_exvoluminum,

_quaeedunf,

numero ac _{magnitudine aeftimes,}

frigeicereeacumHeumano

tenus _fentiesp): re&e _tamen &

fine

partium

ftudio

judicat

illufix,.

Ve-rulamius: ea_{ingenia, qu<2 in}

climate

jrigiäiorl eminent,

etjam acutijjimisca·

lidarum _{regiomimpraβare}

q)-f) Lib. VIII. c. 9, 20. g)

7J£.

IL

de Nat. Deor. h) Lib. 45. <7. 23. i)

Lib. X 49. £) L. F.

2?·

ρ'ιβ.

12. ρ. 423.

0

Crai.

prq

ψ. _{ρ. ίο. i»j Claramont. c}

_.VI,

§. 4. /2) /0 Lettres

choisies

184. ρ,

yo6. 0) in Hollend.

Kirchenflatt

P. IL

c.IV.ξ. 6. p) inAfi.Phu,

TL

_c, 6.

q)

de

Augm. Scient. L.

VI.

c. 3. p. 305.

§. Vill·

Sunt _{denique, qui a}

_fexu

_ad

difcrimeri _{ingeniorum in}

_rebus

phiioiophicis

concludant, exiftl·

mantes cum Ovidio:

Vt corpustenerisJicmens

wfirmapuel·

Ils _r). In _{vulgus tamen noti funt}

fce-tus _{elegantiorum ingeniorum a}

feminis editi , ut aditum ad

Ca-menarum iacra iis non omniiio

pr^cludat

Μ ο ₁₇ pra?cludat Celeb* Buddeus _{f), qua"}

Γι iilae ad officia, ufibus _domefticis

profutura, unice eilent deftinata?.

Certe

_{Hieronymus,deMarcella,}

e-rudita illa _{femina^omriia, inquifjä*}

gaci mente adeo _penfabat,

_quidquid

ip,ere(ponderam , ut me fenttrem non

tamdiscipnlamhabere,quam

judicem t). Conf

_Menagiurr»,

_Morhofium

ali-osque,de mulieribus

philcfophan-tibuF, pra?clare meritos,

r)Heroid _{£/7.18.7. s)l c-£.348· t)}

In_{praef, Comm. in Ep. ad Gal.}

5. IX.

Hinc vero _{, ut opinor,}

pronö

fluit alveo, antequam ad

philoio-phica ftudia te _contras,

excutien-das

_{explorandasque}

diligenter eile ingenii vires, quum botrus ad lå¬

na?_{radios non}

maturelcat, nec o-ptimus agricola in _{agro fterili}

quid-quam efficiat. _{Laudandi proinde}

iunt ii

parentey ac _{prsceptores, qui}

dele&um _{ingeniorum inftituunt,} puerosque recardant, ne caeco

ig m o

_ψ

dam im_{ρεtu in} facratiora

adyta-j

provoient. Sicut enim is, quiva» la, in varios ufus a figulo

deftma-ta, nni tantum rei adcommodat,

in aoctorem maxime _injurius,

im-rno _{aliqua ftultitiaer nota}infamis

eft;

ita _{qui finedifcrirnine ingenia,}

et-jam invita minerva , artibus

liberalibus _{adplicat , in}

De-um , nihii fruftra agentem,

gra-viffime peccac. Et hinc

eft,

cur

omnium _{fere temporum}

fcripto-res de darnnoex negle&u

hujusrei

conquefti fint.

Schuppius?

men·

cione faéta iutoris iftius Norimber» genfis, Hans

Sachs,

qui,

deferco

artificio, Poera tandem evafit, hac

de re ita _{loquirur u)\ Si}

_mihi

lice-ret _{ejusmodi emblemet excogitare,}

cu-rar em _pingicurrtm, & in _eo

[eden*

tern_{fartorem ahquem, qui}

_pocula

au-reaforcipefabri_caret, &

aurifabrnm,

qui veile.i malko farciret: - - - it(t

breviffhne tkltnearem

wcommoda,

qu£

ϋ H ϊρ

efl inur ingenia.

Hane

quoque

ob

cauilam veteres Phdoiophi adeo iolliciti fuere in _{deiigendis ac}

red-piendis ln feholas iuas

difcipulis,

uc eorum vulfum, immo torius

corporis habkurn probe

adrende-rint·, an idonei eiTeot , qui ad

ici-entias admitterentur , ucde

Pytha-gora referc Gellius

w).

Sic

Plato

putans, ex eo errore ortam

efje

fini-jirumphilojophiafludium,

quod

nonpro

digmtateip/amadtingant

homines at),

ad hane , ut lydiutd lapidem,

animos _diicipuiorum

_examinabac

explorabatque. Sic etjam ipfius

di-fcipulus, Xenocrates, omnes Geo-metrices, Arithmetices atque

Mu-iices _{imperitos, velut ingenio}

de-ilitutos , exfchola arcebat , teite

Diogene y), Huc facit

illud

Tul-lii: _{praecipmm, inquit,}

_efl

_{> ut}

Do-Bora mmadvertat _{ingenium ac}

natu-ram difiipuhrum _{z), Iniignem ve}

-s*o5 quam inde iperare licet,

utili-tatem,non eft, cur multis demon■

*0 _{m o §$}

ftremus. Eft _{namque hujusmodi "}

dele&us fumma cum omnium to-tius _{Reipublica? ordinum felicitate}

conjun&us, neque quid mali pra?·

ientius,quam ubi hebetioris ingenii

ac inferioris fortis _{hominibus turpe}

habetur, agricultura? ac_negotiis

illi-beralibus _{operam dare.}

ti) inProteo w) Nod. Att.Ϊ.c.9. x)

de

_Republ.

_{L. FUL y) Cjr.Zimerman}

in _{Difteri. de Deled. Ingen. c. 1. $·}

19. z) de Clar. _Örat.

§. X.

Requirituraurem a vero Phi· · loiopho, qui gloriam Dei & felici-tatem fui _{aliorumque promovebit,} ut non _{tantum, qua intelle&um,} vera a falfis, bona _{a malis} diicer-nat; fed _etjam ut, qua volunta-tem, verum bonum _{adpetat, ma·} lum _{fugiat; atque fic, & doårina}

& vita _{, fe prasftet philofopbum.}

Deinde, quoniam dantur veritates,

qua?, qua exifteneiam

_quidem,

_(unc

certiilimae, quaeifendi tamen

dum, incognita?; ideonec

ingeni-um ftri&e fic di<ftum in Noftro

de-fiderabitur. Hoc varia inveniendi

adminicula pra:bet,

debitecircum-fpiciendo,atque poftibiles quasdam

connexiones _tentando&

experien-do , ut philofophus _ope judicii _eas

deinceps

tanto faciiius examinare

vaiear. Sed _{neque hxe facukas}

i-pii

judiciopr£evalebit,

ne inmeram

res abeat _{ftultitiam. Relinquitur}

ergö hoc, quod _{judicium primas}

fibi

_{vindicetpartes.Hinc}

_{ex ejus}

bo-nitateingenium metiri folemus

phi-lofophicum. Quamdiu enim _phi·

lofopho res eft cum _veritatibus,

ii-ve id fiatnovas _{inveniendo vel}

ex-cogitando, fivenova _{principia, vel}

faltem novas_{conclufiones, ex} prin-cipiis antea _{invencis, deducendo} ,

iive _{etjam aliorum piacita}

, numu

vera fint _velfalfa,

examinando,

ju-dicio certe _{opus eft. Heic}

tamea

experientia teftatur, _{quod &} nos

in _{iuperioribus probavimus, non}

ni-22 _H O 1

omnibus idem _{judicii fnppetere.}

Vide, fl placet, hane rem

etjam

exemplis demonitratam a

Celeb.

W_alehio#).

a) In Gedancken vom

Tbilofopk.

Naturell, c. I. §. 20, 21,

ζ. XL

Cum vero homo tam imbecil·

lis iit, utnubem pro Junone

iaepi-us _{ampledatur; hinc ipfe qua in·} teile&um Sc voiutitatem

emendan-dus, ut _{apto ingenio polleat. In·} tel!e<£Las in devia faciie _abripitur, falfarum idearum _{imaglnes iaepe}

re-cipit, cum eas rite examinare vel noiit vel _{nequeac; atque ita renu} vel _{plane non, vel}

_imperfeéte

_o*

mnino, cognofcat. Hac vero fa-eultate emendata, in voluntate

ex-filtet ardorad _{prseelara qusvis}

eni-tendi,adfeétusque turbidos

exuen-di, iine _{qua cura ingenium}

_,haud

iecus ac incultus _ager

, fterileicef.

Media , quibus emendatio haec

in·

itituenda, vel theoretica vel pra-äica

Μ ο ϋ 2}

åica funt. Theoria certas

com-prehendir regulas, fecundumquas

difcimus, cogitationes noftras apte inftituere, claras & diftinébsideas

nobis _{fbrmare, re&um judicium}

ferre , re&eque concludere. Sola

autem theoria rem non _conficit, nifi _pra&ica

_etjarn

_{media accedant,}

ut non tantum anrea _{cognita in uius}

fuos _{adplicet philofophus}

, qua? tam

experientia, quamfcriptis aliorum

haufit; Ted etjam ea ad praxin

deducat» Haec vero _{praxis, qua}

intelle&um, in meditatione

confi-ilit. _{Hujus ope in éxa&am}

veri-tatis _{cognidonem , licet ha?c}

pro-fundius _{jaceat demerfa, aliquando}

pervenitur. Nam _{ficut flamma,} mo*

tibus excitatur> urendo clare[cit, lar*

giori materia alitur; <&* _{folis lumen}

reflexmie condenjatum roberatnmque

hane mundi _{unrcerftatem fovet, ti¬}

mmat , calefacit: _pari _medofhuiiano·

fira, frequenti wentk _{agitatione, du·} bitando & ratmimndo _ajjidue ,

*4 m o £

minantur, excolunttir, _-y/ta donantuv:

aäeout_{frequens ille cum viris}

_dodijfi*

mis

_congrefjus,

_{perennkleBioi /£0»·} tjnua auditio, hac

ratiocinandi&me-ditandi virtute _{deftituta, mortmpY&'}

ficarum glo(]arm fmiUima βt; neque magis, quamodor jvavitfimusungven· torum _{proficiat: ungventa , tios}

prtffentia jua deleäant plurimum;

0^-Jentia vero nullo modorecreant aut

af-ficiunt £). Non ergo prodeft

mul¬

ta noviile _, nifi _cognitionetn

noilram in varios ufus

con-vertamus, iimilia cum iimilibus

conferendo, contraria contrariis

opponendo , cauilasque rerum ac

eventus _{probe examinando.}

admodum enim ad _{robur. corpuris}

_&

firmamvaletudinemparumconfert

tnul-tos cibosmandijje;_{ita neq;} ad_magnam eruditionem , multa legijje _,

vijje,

vidifje,

β Jmc cruda,

wjormia,

ntque accepta junt, egerantur ; *

autem multa _cogitatione

, velut

calort

ϋ ο μ ιϊ

fumque

peculiarem

&

elegantem

con-vertanturjttiterumRicheriusc).Ut

vero

philofophus illam animi

dis·

pofitionem, quam ars

meditandi

re-quirit, accipiat,

prsEjudicia,

pras^ cipue au&oritatis &

prascipi-tantias, omnino illi funt exuen-da» Au&oritas _{Pythagora? id} effe-cit, ut fe&atoresin verbajurarent

roagiftri, & illud άυτος εφα

habe-rent _{tanquam afylum}

_tutiilirnum

_,

in _{quod , cum defieerenerationes,}

fe _{reciperent. Ciceroquoque,}

_tefte

Walchio _{ä), auétoritate Platonis}

deceptus, fatebatur, fe malle cum

eo _{errare, quam cum aliis reåe}

lentire. Etiam _{magnopere expe¬} dit , Γι, quantum fieri

poteft,

cu-ris _{vacetphiloiophus,ne,} interme-ditandunr _turbetur. Media vero

pra&ica, praccipue in fubigendis

adfeftibus&_{perturbationibus animi}

occupata, philofopho Chriftiano,

quam ethnico, funt longe

exyellen*

tiora ,

quod

pluribus evinci poa·

Μ ο Η fet, il id liceret.

b)

Ricber.Obfletr.An. c. IX.$. r. i)

loc. cit. _d)Lex.

_{Philoj] (ub}

_{tit. Frey·} to 2«

_gedencken.

S. XII.

Porro

_Philofophi

_{eft, qui}

_ii·

nem a Deointentum _{adfequicupit,}

vi dotium fibi conceiTarum» nonfo-lum veritatem _{cognofcere, (ed &}

eam _{cognitamcum aliis communi·}

care. Hinc _{duplexreiultathujusin·}

genii ufus; libertas cogitandi ac docendi. Proinde de _obje&o

ali-quo cogjtare ei licet, quousque vi·

res _{ingenii, & natura intelleåus}

humani _{permittant, non tamen}

negle&is regulis moralibus, abu·

fum damnantibus, _{Adeoque non}

in _{omnibus abfolutam adfe&et}

co-gnitionem, fed ea in

_quibusdam

probabili, in aliis iterum

_poflibili

iitcontentus _{e). Deindedoceat ve¬}

ritates, non tamen omnes

promi-icue, nulla habita ratione_temporis &

_hominum,

_{fed prout i)\x}

_ad

_glo¬

° _m

tr

Ham Divinam

_{felicitatemque}

huma-nam_{promovendam plurimumcon·}

ferant, Verum enim vero, ficut jV/7

_prodeft}quod

_nonUdere

_{pojfit idem}

_f);

fic libertas illa _{cogitandi ac} docen-di in _{turpiflimam aliquando} l&en-tiam

_degenerat,

_{ut dentur etjam ii,}

qui fint

_wgemofiffime

_{neqiiam, fux}a*

lienaque

fortuna

prodigi

_{g). Ηi}

abu-tuntur_{ingenio,veladveritatestheo·}

logicas aperte impugnandas , vel ad

_Scripturam

_Sacram

pro lubitu

explicandam, in Eccleilas &

Rei-publiCce maximas turbas. _Quod ti

in _{rebus naturalibus, vel,}

ut dici

fölet, in _myfteriis

_{philoiophicis}

in-genii vires _{quafi terant, nullurru.}

ufum _{prasftant, cum aliis}

longe u·

tilioripuseasimpendere

poifenr.

Ut

nihil _{jam dicam de illis,}

quigenio

indulgent

ad vanas ac inutiles

di-fciplinas _{excogitandas, quas neque} gloria Divina?, neque felicitati hu¬ manas _{inierviant. Taceo}

quoque

ig Μ ö K

iftas

_Reipubl.

_peftes,

_{quibus Fami*}

liare _{eft, au&oritatem regentium,}

vei fidem _{parentium netarie} con-vellere. Sic ab _ingenfis

prxcpci-bus varie Isditur _Respublica.

Qui-vis autem dotiis, a Deo iibi

concef-iis, ita utatur, ut rationemeorum

aliquando reddicurus,

ea

in

Dei

gloriam <$c

commoda

generis

humani fe unice collocaffe

fan&e confiteatur*

é) Conf. Walch. von

Philof. Nat,

c,

711. _{§. ii. J)}

_Ovid.

_Lib.

_IL

_Trifi.

_g)

Veliej. Fat♦ Lik IL c* 48.