JOHANNE CERTITUDI-

IN. f.

Circa

CERTITUDI-

NEM MORALIÜM

Cogitationum index.

Jauern Ab

Incluto Lycd ZJpß Ord. Pbilofoph.

adprobatum.

PRiESIDE

VIRO AMPLISSrMO

Mag. JOHANNE

««312539!©/

P*rof. Ph, Moral. Reg. & Ord.

Publico cmdidorum examini modefle fubjicit

magnus sahlstedt

Westmann.

In Aud. Guß. Maj. ad d. ²¹ Aprlllu

Anni MDCCVI.

UPSALIiE,

Per JOH. H. WERNER, S:x K\x MW

& Upf. Acad. T ypogr.

Plurim, Rroerendo "atq; Prteclarijlimo

DOMINO

MGUSTAVO ADOL.

HUMBLE, •

Eskilftunenfium Paftori ac Pra*po-

fito meritiflimo, laudatiffimo i Patruo ac Patrono optimo*

Fl RO

AmpUfflmo atcjue Spettatifßmo

Dn. MATHI£ _HUMBLE

Rei metallicEe ac ferrearum offici-

narum cultori follertiflimo, Parcnti omni filiali obiervan-

tia colendo.

J/eßris ^meritis, Patronl optimi, fi digttum

ver o me<e, pietati reßondens, ^non puto y

Agnofcatis debitor ^em de veftro quidem li-

hil ßbi tribuentem. Immaturas hdfceßquAS curisque veflris örtum prorfus debenteis re- mcam, in pofierum quoque, folito, b. e. be*

qui cum omnimod<e felicitatis adprecatione Pl: Revida, Clarif-

Nomina lugiter &

M.

Flur. Reverendo ^ac Clarijfimo

DOMINO

Dn. nicolao

BREUMER,

Paftori in & SrtttnÜa Weft-

mannorum vigilantiffimo Promotori perpetim deve-

nerando*

Spettatiflimte ac egregt£ dlgnationis VIR 0

DmADOL. CHRISTIERNIN

Ad Bochammar officinarum ferre-

arum direktor i adcuratiffimo, Avunculo multis nominibus

colendo.

quererem munus, profetto non habcrem j ß

plane inconveniens hocce erit, ^quo

beralem _; fed praeter gratum animum ni-

tenerior atas protrußt■, primitias, beneficiis cipiatis humiüimr roge. Fortunam infitpef nigno calentlque finu foveatüj[ubm'jfe oro#

calidijßma.

fima^Ampliffima

Veftra

reverenter colo

s.

Candide Ledtor!

IMpolita ^maturum haecce tenerumque ac rudia meditamina, juvenem agnofientia utpote auto- hn-

rem quin publicam lucem adlpicerent, multae dene-

gare ac obfiftere v i fe flint caufe, Praetetquam enim, quod canem feftinantem, ^ut eft in proverbio, coc-

cos hon potte non parere catulos, benc. noverim;

perfpicicbam juxta, ut hocce argumenti, anteaqui-

dcm accuratiori obftetrkante Minerva editi, cona- men ömnium palato arrideret, efle, quod aegre mihi polliceri pottem ^ac promittere. In eo vero ne pro merito vapulem

Te B.L. miilta exorarem piecc jni-

fl juftum putarem ei non fiiccenAre, qui non tamfua

quam fuperiorum voluntate motus hoc adgrettus fu-

erit: nifi aequum quoque cenArem, ut veniam im- I petret, qui nihil nifiobAquii gloriam ambit ac A&a-

tur. In hoc vero, fl aftum me egifle, ac crambem

adeo bis coftam adpofuitte dixeris: facile iiberabor crimine, dum collatione fafta, ipfe me eo exfolve-

xis. In conamine pneAnti, luo utpote h. e. materia:

pretio unice commendabili, fi minus ex Tua Anten-

tia meam tenuitatem verfittam pronuntiåris ■, admira-

tionem meam non provocabis: fi id verb quod de-

fuerit, Tuus favör flipp Are voluerit, humaniflime jus

Tuum Te ulurpafle profitebor, nec unquam patiar ^{ta- j}

k ad iudignum aberrafle beneficium, Val c,

'ifre meis coeptis anmie fimåe

Dens!!

P Ens, {qua uni prafia-

mus helliiis, per quam

conjeBura valemus >

argumentamur, refel- Itmusi differimus, con-

___

ficimus a Iiquid, con-

cludimus) in ocnni veritate inveftigan-

da ad eum conccptum, quofeluamquc

eflentiam pcrcipiat , licet non opus habeat recurrere ; in finum tamen ac

fundum fuum reflexens, fibi utpote_>

pracfentiffima, non dubito, quin idcas-,

femina illa affatim å Deo opt: M:o fparfa ^, intendere, cxcipere exque illis

nerbefcentem viriditatem educere.' queat. Praecipue vero dum ad mentis

noRrae intuitum nc? reclinaverimtis ,

non pollumiis non cogifando percipc-

A ^ro

i

re hos cflfe & exiftere ⁵ nec id unquå

nifi nos ipfos refutaturi indubium vo-

care. Adeoque hunc mcntis conce- ptum cum ipfa cogitationc, qua im-

mediate tangitur quafi ac contcia affi-

citur, adeo arcté combinari videmus?

ut kiter fe reciprocentur > hac vero fublatå & illum tolli dixerimus. Hane eflfe unicam proinde concedamus vim>

qtias in veritatis inveftigatione tantum v-alet, ut quidquid efl perfpicuitatis ab

ea dependeat j in bonitatis certe in-

ventione tantum habet momenti, ut vel e.xinde liberé ac minime coa&é a&iones obire cenfeatur- mens cuiru

obje<ftis reprsefentatis ftrenué fefe uni-

tura. Vim loquor, quam acurate ad

trutinam vocare> hujus tam ar&atx ^o- pelljc forma nec propofitu admittunt.

Paucis tarnen ejus proceflum & fuc~

ceffionem aperiarcn Tuo B. L. favore

Fretus ^ac flibnixus.

Motum igitur, qxro totius mundi

compages continetur, fingulis quo- que ejus partibus fefe ingerere m

propatulo eft. Homirii ^vero prze-

cipué ita innatare dixerim, ut mil-

lus adpareat, cui homo nan aperit:

quin & tum ita adfioi, ^{ut totus} quafi

mundus

mundüs fe ei infihuaré ac influere vi¬

deatur. Hoc aetcrna lege opiftcis O- ptimi Max: conftitutum reor, ut*

cum hominemfui _egenum formaftet,

in fui perfedionerq ac commodum res

extra fe pofitas forte adpeteret, iisque

fefe adiungendo voti acdefideriicom-

pos fieret. N.ec quem quam efFe ^Cre¬

do, qui deftderium hoc mentis noftras

fundum late admodüm petere ac eo penetrare non agnofcat, utpote quod

in grernio nos, geftare ac condere ^o-

mni tempore ac toco omnes expertos effe dixerim. Eft vero illud tale, ut

femper mentem vellicet, conrinuoque

ad objeda fibi reprccfentandä adigat;

in quaefic fertur* ut ab uno in aliud

defiliendo anxié exquirat, quod fitim

& ardorena figere ac fatiäre poftit.

Idque quidem, ^quum intra fundum proprii pedoris invenire non poftit>

necefte eft, extra fe expatietur, quafti-

tura, quid huic fua: cupiditati termi-

num pona't. Quod ut rit£ fiat.,. ac fe¬

rnere in objeda, ubique obvia, nom.

feratur, verum jufta, cum menfuraftn- gula ej fefe inftnuent, aliam fapientif- iimus creator huic quafTa confiliisefte

volu-

A-

voluit, _qua? objeda ita reprasfentata^

percipere ac iisdenl fefe unire valeret.

Quod dum ad quasdam praecifas 11c- tiones f conceptus objeda repraefen-

tata adque tribunal quafi hoc aeduda

exäminando agit, vel aflentiendo am-

pleditur,vel refragando faftiditduumq;

adeo ftrenuo exfequitur officium. Sed

& ne hse ambae motibus corporis fol- licitata?, variisque titillationibus perci-

tae fuccumberent,'&hifce aliam tandem adjundam facultatem voluit conditor

optimus, ad cujus, ^ceu Regin*, motum,

iftae componerentur. Quam perliber-

tatem voluntatis infinuatam volo, ^ut- pote cujus munus eft adus defiderii, perceptionis ac judicii iis unire rebus,

qua? fua excellentiådignaperhibentur:

h. e. fua luce corulcant, ^ac pra?claris

realitatibus fönt munitae, foliaäquebo-

nitate veftita? incedunt.

Porro felicitati ^ac perfedioni noflrae

nos imminere, ex defiderio illo, _quo femper in objeda ferimur, prono al-

veo fluit. i Deus enim,aquo noftrum, quidquid eft, defcendit, täles nos hö¬

rni nes fecit, ut efientialiter non fimus

^felices; ^verum rebus extra nos pofitis

perpe-

5

perpetuo cgeamus. Ita quidem, ut,;

cum Ipfe eas in1 fiia eflentiä habet per- fediones poflidetque ab aeterno, qui-

bus in femet ipfo fit fumme felix

ac Tumme Beatus

in a?ternurru quoquc per easdem fuas perfedi-

ones eundo fe ipfo deledetur ac lat-

titia perfundatur. Rationem autem hominis eå exornavit cupiditate, ut,

ad fiiam quam maxi me anhelet felici-

tatem. Quam cum in fe non habet,

eam extra fe excurrendo quserat, ne- cefle eft. Atque ut illamquammaxi-

mé confequatur, omnia, nifi fällor, e- jus quoquc vertuntur conamina. Quae vis, nifi fupponatür inanis, adeoqj De-

um, quod impietatis eft pleniflimum,

noftri fupponamus to.rtorem, ex vehe-

mentiflimo illo inftindu, _{quo nos} ho-

mirtés copiam defideramus ^ac frudum

furnnii Boni, necefiarium duci _argu¬

mentum credidenm,pro afterenda re-

gula norntÅ^uer cui rite adplicando no-

itras _{adiones, quam tanto} impetu ^ex- petimus, olim compotes fiamus Felici-

tatis .* duci argumentum, ad huncco,

quem circumferimus, adpetitum fati-

andumfDeum quoque ejusmodi pro-

duxilTe

6

duxifle objeda,qtiae conditione anima*

digna, eique ex afife refpondeant» A-

lias illam ipfam cupiditatem adeo non

figere ptftcrint, ut magis inquietent..

Nam ratio humana in eo praccipuo fupra reliqua creata eminet, quod ad quandam conformitatem perfedio-

num ipfius creatoris fada perhibeaturo,

Unde refpedu abfolutiffimarum reali-

tatum fümmi Fläsmatoris,. quarum qua- fi rivuli, in mentem noftram de- fcenctentes concipiuntur, non.. poteft"

non digna requirere objeda, quibus.

^piacidé aquiefcere porfit. Magnum ,,enim& fandiflimis primordiisnoftris;

„ confentiens, humanam mentem, di-

5, vinas aurae veluti particulam, humo

5, non affigi, nec jacere in lutoj fed

„furtum ex palüdofahac loligine &re-

rum corporearum faecibus.efferri ad j,Deum. Qui homines humo excita-

celfos ac eredos conftituit quo

„ fine ? nifi ut Dej cognitionem, coe- ,,lum intuentes _caperc poffent. Etfant j

„ e terra homines, non ut incolas 8c.

^habitatores; fed quafi fpedatores fii-

,, perarum rerum ac codeftium.. Pro-

inde cum in hoc mundo quidquid efty

lon- 1

7

longe infra prasftantiam ipGus hominis

ht pofitum: hinc materia aliqua ^cor- poreå nunquam adpetitus nofter cxple-

ri qucat, quin ad aliquod nxajus fem-

per adfpiret, quaefiturus fui aliquod fi-

mile. Quod limilencquc alibi, ^neque

alia ratione alfequi poterit, quam G per Virtuofas a&iones _quam maxime audo-

ri fuo aflimilari annititur. Quo pado

ad eum rcdire qucat, a quo tantis do-

tibus inftrudus, örtum luumduxit: Et cujus legem, ut fui fuperioris, per na-

turam iniinuatam, obfervando, officiä producat talia ^, qtiibus felicitatem ac beatitudinem fibi moliatur ultimam.

Sed htecce fatis feré, w mcacp*

pro inlinuando triplici illo fonte offi-

ciorum in Ph. Morali, forte ornniüm ^»

•dida funto. Jam reliqua, Deo eodem

duce, pcrfcquar.

Vocabulorum, qua: in frontifpicio hujus noftrst disquifitionis ^comparent,

notionem evolvere, ac juftam adeo

heic onomatologiam inftituere utique

non é re elfe putarim. Nemini enim, pjv: Morali fakim qui ^{nom en} dedit,quid

ea frgniri'cent, aquam lerere credide-

rim. Circa limen tarnen qvorfum di-

cenda

s

cenda tendant ne incertus fit C. L, i- maginem eorum, qua? inträ breves &

anguftos definitionis limitcs coerceri nequ^unt, paucis & quoad potero, itb

dem clarifiimis, exprimere conabor.

Quam ideo juxta melius confpici puta- rim, fi prius quid per V demonfiraraj infinuatum velint Philofophi, expla-

navero. Quod quidem verbis illufiris

Puffendorfii ita dÜineare placet? ut fit:

Rtrum propofitarum ccrtitudinem neceffa-

riam _{7 ex c er tis} principiü ^, t anquam fuis caufisy indubitato cognofcendam, fyllogifiice

proponere. Quo fimul llldoles Certitu-

dinis moralis patefcat, utpote qua? fcien-

tia crit, _per hane demonftrationem_>

quaefita, maxime'liqvida, conflans ac

irrefragabilis > ex fubjetti propofitionis

demonllrabilis, ^cum fuo pradicato nexu ac convenientia evidentiflime confla-

ta. Ex veris pra?miffis veram nonpof-

te non fequi conclufionem ^, adproba-

tum efi: verbum, fua luce eximie co-

rufeans. Qua? ipfa? pråmifia? per ve- i

ram fui caufam nifi fuerint combinäta?) fruftra pro veris venditentur. Certitu- dinem idcirco ex hac> inter fubjectum

Sc pra?dicatum propofitionis- demon-

ftrabilis,

ftrabilis> _per äliquod medium necefia-

riunvcombinatiöne oririin moralibus

evidentifllMam> e-ll, quod nobis opuS>

qui lab or erit, ouanrus e-ft? toftis ^ac praecipuus. In corr.pendium mittanv quod (en tiö. Res, qua rum certitudi-

nem rfeceflariam heic quaefimtis, funt propofitiones moral ^{es ac} iis adtempe-

rati actus. De iUu qiiidem, in qus(li¬

en e: qua {int illa; propofitiones r.qtiae juris Naturalis audiant? rede refpon-

deo: quas per leges, humana; naturs

iuipreflas, reda ratio di ditåt. Scifci-

tanti autem ulterius: Cur illa] dictata

virn legis häbeant? itidem rede rege- j ro: Ouia Deus voluit. De attibus ve- rö ubi quaefiero: qui fint adrus ^> quos opere tenear exprimere? dico: quos

legibus attemperatos reda itii : ratio

oftendit. At quaerenti porro: Cur e-

os & non alios in adurn dedueam? ^re-

fpondeo: quia _{per eorum} praxin uni-

ce afiequemur nnem & effeduni, quem

legislator intendit> pulcerrimum. At-

que ex pofferiori illo qua;fti6nis ftatty qui ex priori Ruit, demum demonftra-

*

tio noftra fyllopßled hac potiliimum

ratione procedet, ut:

B Quid-

Quidquid Deus natura humanam cre-

ando voluit, Sit Juris Naturalis:

EEec didata Dcus voluit. E.

Porro : Quorum praxi finis ac effedus

å Legislatore internus? unice procura-

tur? illos opereipfo tenear exprimere:

At horum aduum praxi in folidum

finis ac effedus ille procuratur. E.

Connexio Majorum in Syllogifmis

allatis, ut melius adpareat ? ad fequen-

tes iterum Propofitiones Demonftra-

fiiles reduci poterunt :

Quidquid R. R. per leges imprefias

diditat? Eft Juris Nxaturalis.

Et: Quidquid iis legibus attemperatum

reda itide ratio oftendit, in praxin de- 1

ducere teneor.

In quib9 nexii prardicati eil fubjedo,"quu i

liquido oftendero?fuccedent tandem in- ^,

dudio Minorü,exquehis utrisd,-> velut t pratmiffis? conclufipnes ^, Certitudinem

cit? ut neic oöicurus iiamj lntemgi

tarnen? qui putem? fi fingula explana-

vero. Quod D. E. jam adgredi cona-

bor? ejusque gratiå pariter abfolvere.»

Allata igitur Praeceptorum Juris Na¬

turalis

turalis propofitio demondrabilis, erit,

quam primum nunc diicutiendam fum~

mara. Fuit illa: quidquid R. R. ^per le-

ges, humana: naturaeimprcdas., diÄitat,

eft juris Naturalis. Legcsimprcffxquid

notent, ejfe impredas, Sc qrnmodo fint >

hoc primum probahitur. Succedit mo¬

dus easdem explanandi. Quo dum re- dé mens noftra defungitur, Reif ^a po- tiilimum dicatur. Unde dicdata prode-

ant, ex ejus, qui eaimpredit, decreto

vim legis obtinentia evidentidimam.

De primis igitur, ordine primum-».

DEllS Opt: Maximus prudens juxta-,

ac largus promus, cujus oeneficio mor- talium genus perennat, ac inoffenfo'

incolumitatis gradu feculis durat plu-

rimis, ita voluit virtutum femin/t, nonu»

noftro prolubio, föd arbitratu fuo ani-

mis humanis creando inftillare, tamque älté infigere, ut negari, ne dum era- dicari nequ&nt. Hsec ipla principia_.

nobifcum nata, tam evidentia quoque fecit,ut, in judicio noftro, per fimpli-

cem intelligentiam (ine ulla informa-

tione aut praevia demonftratione> his

aflenfum prxbeamus, ftatim ac fimpli-

ces terminos noverimus. (fignis enim

utimur

11

uti nur , cum res per fe non ingredh

antur rationem ). Un.de & quamquam

juxta Eue ⁱⁱ dum, in harum notionum.>

cognitionern nos per demonftratio-

nem non pode pervenire $ quippo

cum fint tales, _perquas aliud aemon-

'rtretur: adhiberi tarnen quin poflint

extra demonftrationem ⁱⁿ fubfidium,

ut priiicipia propria, non eft infician-

dum. Certitudo enim prineipii per hoc non augetur, ut potius fit caufa_.)

cur in notionum communium claßem referatur. E. G, Si quxfiero: Bis duo qua'tvor, cur? quid refpondebis? Deus colendus, ^cur ? Dixeris forte refolviin ha?c: Quia ratio dicit: Reda ratio diditat. Non abnuo* juxta tameru contendo , notiones _per hoc ra-

tionerp indemonftrabilitatis non amit-

tcre, quatenus in fua propria difeiplina ufurpantur pro prineipiis domefticis ^ac

ibi ^a priori eoncludentibus, Alia ve-

ro ratio elt, fi dixeris; liomo eftani- mal, cur? refpondebis tum enim argi>

mento tertio f, probatione å priori 1

de dp da.' Quia fentit videlicet. fuffe-

cerit igitur, fi aut per dedudionem

concrarii ad abfurdum, aut per expe-

rieh- |

rientiam, terminique declarationem,

id eft, å pofteriori, id feri poflit.

Porro quoqj non diffitendum _erit, Wc ipfa principia, ad Moralem ^norn, modo, Ted & univcrfam Philofophiam pertinentia, quseqüe manifeftiffima_.

omniü animisinefTe dicimus, å Seepti-

cis ac Pyrxhonicis in dubium _vocata^.

elfe. Ut enim é rofeto fuum virus a- _„ rancce hauriunt, _apes ab eodemmel-,,

Jiflua ebibunt: Sic quiratione utun-,, tur, non polfunt non veritatem afle-,, qui, abutentes vero ettam in crafl]/,,

Cimos ^errores delabi. Quam rnaßj,

vero hi omnes audiunt, exinde _pro- babile eft, quod ^eos alia fenfifte, _glia

dicftitafte afieveranter pronuntiarim.

Oupmodo enim quis non tantum de

ßei, fed & fui exiftentia vere dubitare

poftit, non capio. Idcam enim fuae exiftentiae, ut alias mittam, tarn alte e(Te infixam, ut manente animo ejus, jliam _quoque ab ^eo divelli ^non pofte,

nemo fanae mentis negarit. Quod (i

' inb das ierit amens qyispiam Sceoticus, fe non efte, qui ad, liunc focum ^{v: c.}

fedét, le movet, fe calefacit &c. tan-

tumdem dicit, ac ü hasc fe non dixiffe

i ad-

14

adfirmarit. Nos, qüoad fanélilfimus

Deus> fui manferit fimilis, ideas vela- lias vel contrarias fore fubftitutas no

quidem per fomnum fingamus. Caftra

corum proinde deferentes, laniorum, quibas Pallade magis propitia, fenfa^

abdita rimari datum fui t, infiftamus

vefligiis. Hos vero fuum errorem de- glutire nolentes, non dignos putemus>

quos rationum pondere operofé con- vincamus; fed potius, quos Anticyras ablegemus,cerebellum elieboro purga-

turos. Quod fi adhuc fe exiliere ne-

garintjpaio alligatos fuftibus ac plagis

urgeamus, ut aliquando fc elfe aliquod

fentiant.

rutf&m Necmoliiori virgulå cenforia per-

iüm ^ftfingendi iIK> qui (quod Ph. Moral em propius attingit) nihil naturå juftum

ac honeftum eflTe, perverliffimo erro-

re fibi finxeruntj adeoque Juris Na¬

turalis au$oritatem in nuda hominum

opinione arbitrioque fundatam craf-

fiffime inculcarunt. Quos tarnen ea-

dem opera, qua reliquos Scepticos re-

futatos dixerim , pluribusque in fe-

quentibus, D. A. ^eos convincere co-

nabor. Id in prylens dico ^: Si in il-

Iis evidentiffimis principiis quis dubius

fluduet, ^eo ipfo in naturalis luminis

veritate judicium ejusvacillare adpare-

bit. Sicut enim Deus T. O. T.M. ho- mini indidit mentem, naturaliter re¬

darn eam concipiamus necefle eft 9 nifi Deum ipfum ( abfit talis impietas)

in crimen noflri erroris vocatum ve- limus. Quod omnino fequeretur, fl

homini bonum & malum morale li- quido difcernere non datum eflet. Et

non njp'per fummam iniquitatem im-

putaveris errorem > quem fiio vitio -quis neque contraxit neque exuere

un quam licuit Illud vero lumen natu¬

rale quid aliud ? ^quam complexus qui-

dam notionum. Quem fi neges, ipfam inteliigendi facultatem in dubium tra-

has. Quam tarnen, velit, nolit, quis- quis flt amens Scepticus ^ac perverfae.

frontis homuncio, _agnoieere tenetur, nid hoc actionum turpium ^ac iione-

ftarum indice negato, ex homine bel-

luam facere, feque ipfum fub talifche-

rnare, mira metamorphofi ⁷ quantum in fe, proftituere allaborarit.

Pofita tali 7 quam hüc usque adfer-

tum iviprineipiorum horuna exiften-

tia>

\6

tia, eflentia paritcr ac certitudine ; iuccedit porro ut pervideamus ^, quo?<

modo ex bis ipfis, (quae mihi fa-

cultates f.adus audiunt, juxta quos co-

gitationisformas varias anima fubit, ^a- deoque per vim ejusdem ad rem ali-

quam reprasfentandam determinatam

defcribi poterint) ^ex his inquam, vera

ac indubitata mens noftra eduxerit di- data ac praecepta moralia» Cujus rei

itidem & compotes fiemus, ii ra:io {quam redarn omnino fupponimus, ceu infra patebit) ab hac regula ne latum quidem unguem recelTerit: Quod ex

>, clara mentis perceptione, ejusdem-

,, que certa pérfvafione ^ac convidio-

,>ne de reda ^ac natural! idearum cum

„fuis objedis copulatione & cohae-

,, rentia veritas omnis fit arcefienda_*:

a å difconvenientia e contrario falfi-

>,

tas omnis exfpedanda. Quas regula

ut apertius in oculos animosque in_,

fluat, de ^ea quid fentiam, paucis ape^

riam.

Duplici igitur hac ratione ^, aut ex efiedibus vid. experientia notatis, fénfuumq; minifierio ad nos dedudi's}

aut per infitam mentis noftrae vim &

acumen

i 7 ftcuffien reriim cau&s elici> nemo ne-

garit. Proinde in tantum Philofopho

Ariftoteli amicas non poflumus noru

jüngere manus , Philof. morali V In

competerc; quod ft hoc fatis notum

ac perfpicuum, akerum, quod efll, hon*

non magnoperé ad praxin defiderari.

Id cft : bonus quisque inftitutus rnori-

bus, audiens propohtionem pradicam>

eam leite per .To ort ufibus fuis, utpotc habitum jam adeptus, adplicare no- verit .) etiamli in cauias nS^lon non de- fcenderit-. Had:enus inquam Philofo¬

pho pollicem prsebeo. Si vero hoc ipfum in Ph. morali fatis ^ene fimplici-

i ter dixerit, ( quod ^utique fibi confenta-

neus acjferet,) ab ecJ, paceejus diligen¬

tia, modefté reccdo. Poftquam enim

å Philofophis itidem pradlantillirnis probatum eft, notitiam fcientilicarrL,,

n. e. ipfius rei elfentiam, ab fenfibus,

■circa fuperficiem duntaxat haerentibus,

non polfe plank detegi; fed ratioms judicio, inftituta cum ideis compara- tione, unice erui; poftquam etiamde-

monftratum, ob aciionum Äuxibilita- tem, quin didamina pra&ica in ipfa^

natura evidentillimé fundata fint, nul-

C ix^

latenus impediri: utique 8t id prorivö

alveo fluetj diftaminum morälium to

0ti

per fenfus quidem influetc"; fed &

eorundcm M» in ipfa ratione veriffimc

fundari. Proceiiiim totum optime,

pro more, deüegit Cumberlani dutit»

aderit

Deum per motus, puta organis

•fcnfuum imp redos ^ veluti per pcnicilla,

rerum omnigen/irum, caufarum & effcttuu

in de ört dr um. not i ti A! äut imagines in men*

t: bus no fl ris delineaße} ^eaj ita impreffoiS

inter fe conferendoj ac eonjungendas ratio'

nem eXcitareatque demum ex Ulis ver As fropöfitiones de rebus iiiteUeBis eftorman-

das determinare. Quae cdeftliürn CUHl

ipfis idcis collatio,mcnt>is acümini quid-

quam non detrahit, utpote cujus ta¬

rnen in folidum eft de eorum bonitå-

te, veritate aut contratiis ptoferrO

cenfuram: ficut ncc innatas notitis ex- inde quidquam non decedit, fed ^max-

imé potiüs eam cörrobofet. Eo rpfot-

nim, inquit Illuftriflimus Puffendof-

flltSj ver am eAndetm ej fe inftnuätur-) quia~>

illa non in die A t, nifi qu:od exiftit ejusefue

c Au fa eft, in qua nihil eft falft. Qu O ofe-

tento, id folum reftat, quod circa häfte

tnentis coilationem moneam. Homi¬

nis

&isvid>eße,©bje(ftis acriter incumberc &

acurata meditations rationes bonita-

tis. ac malttk,; YeW aurea trutina^

perpendere ^; adeoque npn in nuda__,

fuperficie h<erere| Ted'in. ipfius rej ob- jedtae velufi vifeera penetrare. Quodnili

ftrenue fecerit, veritas non modo nun- qua nveniétur; Sed & actus nianquam

in propatulo erunt, fuac qui fübftarO

p< )dint obligatiöni. lltpote quactales,, C.Miperpra:füppcnitcaufas,qu^ intrin-,*.

fece holninis con/cientiä afficiant, itä,>

quidem, ut* ex proprio rationis difta-,,

mine judicet hoc nen redie, illu.d fo

jure poiTe rejicere. Hoc vero übt ^prae-

ititerimus

illud _quoque fix um firn mttmquoananebit %.dErrprem qujdem,,.

©mnem/& falfitatem a .praeeipiti- ra- tionis temerarioque afienfu ortum ^,»

dücerc,; copulatis iis, qw natura dis-,»

junxifr, Icüs qua* ipfä copulavit fepa-„.

Kattis: yeritate vero deberi indoii re-,»

rum ac peidpicaeias ra-entis, qua res-,».

obje<ftaSrdiftin<:l:e-percipit,.ac füb i neu-,»,

dem velufi iteratis yieibus diligeofer,,.

revocat- &; ^excu tit Ex quo tandem_r,»

propofitionunrL harum dhulg/ttio^ h. e*

ad-np.tkiam & uJtinfv adplicati'o :nno- tefeet; _{utpote quam} perufum.raTons.

denn-

to

demidari dixerim. Didtamina enrm éfle innata, _{quatenus å} primo ortu infunt,

non impedit, quo minus cxerente fe- fe ration is ufu y ex illa cum ideis&ob-

jedtis collatione eliciantur: fi _q vi dem per il him connexio ac naturalis ^com-

binatio tum ex fe, tum fenfibus, uti didrum, notata, fa eile aperi etur: dum

vel ad ideas univerfäles fingularia

revocarit, vel ^ex fingularibus univerfa- lia coliegerh/hatc ab lllis abftraxerit ac

ad fihgularia obje&a > adplicaverit Quod dum _gen era] i ter circä _quasquo fibi objedla mens praftat: idem quoqj circa legem natura exfequitur, quu

ex noti onibus generalibus deduxerit propofitiones varias- particulares, eaq;, qua* quaerimus, fingula pracepta mora- lia. Qux mens hactenus qttidem re fix

vocetur, quatenus ejus judicium leg!

certö confentit. Quod ubi obtinuerit,

examine rite peradfo ^aé perfe&o, co-

gitatio antea licet _quam maxime an-

ceps? non poteft non quoquc verti in

ja dicium _de certum ^ac irrefragabile: ^un-

propofitiones _prodeant vérse, ne-

cefiariae ac evidentes. Quod facilius

probatum impetrabo * (i adjecero: cir-

art ca talk mveftigatahnc usque di&ami-

na, faltem generaliter ^acccpta, nun«

quam ita judicium praéhcum depra-.

vari potte, ut ex eorura vel fafti vel negle&us, veluti ex irivincibili érrore

& ignorantia, liberetur pasnä> id effo quod firmiter gernego. Idque ^eo ma«

gis, quum virum in hoc negotio faci-

le principem, Puffendorfium hoc itL*

pun&o o/j.c^IiQh * habe am, qüi aflerit- 2<ful-

ium hominem, atate matura ac rationis compotem tarn hcbetem effe ^> quin campte- hendere queat, [Altem gcneralia ^ptacepta

J. N. qua in vita communi frcqventem_s ufum habenty quamque iüa cum hominis*

rationali £f fociali natura convenientiam habeant, pwfpicerc. Non ita tamen_»

comprehendere, ut ad.modum diftin-

ttarum & acttualium propofitionum ab ipfa nativitate eadem inette dixerit ad imprefiä ^: fed quod, exerente fefe ra- tionis ufu, absque ullo ncgotio eadem percipere iisque adfenfum -impertiri

valeamus. Qiiibus bcne ac rite obfer«

vatis, omnes de infantum ac hebecio- ris ingenii höminum errore, circa e- liciendas veras propoiitiones pra&icas,

tolli putärim, Be lis enim, omnibus

tejien*

8%

renendum: adum fecundüm f.

negationem non inferre primi f. ^{KT ti nar*}

Et illud omnino eft contradidofium

Ülos.pofTe veras & infallibilis veritads propofitiones elicere, quibus uti reda

ratione non eft conceiTum. Quod

quoque de iis, qui adfedibus in trans- verfum rapiuntur, ferendum _puto ju-

dicium.

Ex his tandem Propofitio noftra al-

latalucem nancifceturmaximam. Ra¬

tio enim, _pro reda accepfaubi h<ec ipfa prineipia rite perceperit, ea cum fuis objedis Contulerit, non poteftnon

educere illas propofitiones, quas fint Juris Naturalis immutäbifis ac perpetui-

Id vero eft quöd jam probatione ege-v bit ac per caufam primam claram & ^e-»

videntem monftrabitur. Quam uti pu->

tarimeffe: ®uiaDeui in creatione va~

luit' Ita quoque eam requifitis, å Puf-<

fcndorfio,aliisque, traditis, munitarrr

reor,' fuo jubare omnium certiffimo perftriduram oculos, _inque fui afien-

fum facile traduram, Id ergo dico

facile evmci: Quod cum Creatori no-

ftro potiflimumls ejje noftrumnos de- bcre firmiter poftit educi: Ita & e'dci

"

. .

Pias-

*3

P|a$matönrut noftro infuper conferva-

torij hinc potifiimum noftri itidt éJpL»

co^twuatlonem in accéptis referamuS.

Ex quö porro evidentiffimé fluit, ut>

cum homo, fui _egcnus, extra vitamfo-

cialem fubfiftere ncquit, notionium ed fpe&antium capacem animum infupe*

t gerit, momotorejimpreflk esedem notiones, necefiariam åDeo, ut con- pH-

nexionem ac veritatem reprsefentent:

fequitur quoqlie, eundem Deum Vo- luifle homines adtemperarent adiones

ad ilianéi indolem* quå prae brutisma&j

£tne fint confpicui, b.e, ad legis* quam ipfofum snimo inftillavit, nörmam ac indicem. Qm index ut fandifftmo, ju-

y^ifiimo ^{, liherrimo , adeoque} irre- fragabiliDei d'ecreto innitkur: ita quo- que per id in totum habe tit propofi-

tiones morales, quod vim legis obti-

| ^{ncant) nös} que obligationis viliculo

i neeefiariö ftringant. Neeefiitatem lo-

I ^quor, quae tanta perlnbetUr, ut, volun-

! tatem nqftram, liberum quidem ac

! fpontaneam, & _quain> naturaliter cori-

1 fideratam, nullo freno coércerimus*

I ad nofmam ac re gul ^am pofitam rtio-

; raliter tarnen ita ftringat > ut, in fiuas

aftio-

*4

aéiiöncs ipfa Céftfuram exefcere coga- tur, ac malo fe ipfam dignam pronun- tiaro niü eidem norm a: fefe confor-

mem reddiderit, ejusque ad nutumYex quo omnia trahimus, molimina fua., difpofuerit. Quae molimina quum nor-

mae adplicavcrit horao , Dei quoquo

nutuiri tum potiflimum explebit,fi Eur»

amore folido ac minime fucato am-

plexus fuerit, ejusque itidem ob cau- fam femper fibi bené confulucric, fuiq}

aliis fimilibus. Et hxc pra>eepta fcre

talia funt, ut omne officium ac debituni)

omnem virtutém philofophicam ex- hauriantj talia infuper, qua? media^

illa accommodatiffima erunt, huic, qué

Creator intcndit, fini proxime adjun-

£a$ & fine quibus ille ipfe obtineri nequit. Quod ^cum in fequentibus plu-

ribus probatu dabitur, a&um agere ne

tum videar > ha?c jam, pro temporis ac

propoGti ratione ^, fufficiant. Cetera^, perfequamur.

Di&amina pra&ica natura? humans

ita efieinnexa, ut7 ex Dei voluntatisde-

creto etiam vim formamque legis ob-

pneant, leviter fic dedi probatum. Ei adtemperatis a&ibus eandem ^compe-

terc

teje Certiftidinem ^, feibat, ut ulfcrius pröbeni. Id vero adgreffurus paucis conabor abfo.lvere. Succcdit proinde jam propolkio altera ^> quam a diu um

moralium necellltatem probatunfm.

talem die dixi: Quidquid Iiis diclatis >

htic _usque vid : a (Tertis, adtcmperatum

eadem reda ratio ofbendit, iacere de- bemüS ac in adlum deducere« In _qna

quidem dum fingula excuilerimüs, ^me¬

dium) _quo de veris adbibus conliahit t

primum db ut exquiranij ac pcflea

Ynodiu f. fundamentum, _per qttod R.Ra¬

tio adbus norms diiudicabit qoftfenta-

neos, venit afferenduim Quibus in- ventis, habebimus forte, unde fciainus

noftris quoque adbibus moralibus eam Competere caufam, qua confbantia e-

orum inducitqr certa & irrefragabilis.

Redba ratio 3 ejusque didtamen ^, ut

fupra innui, erat medium, per quod

innotefcant leges naturales; erit quo¬

que medium ■, per qüod pahdåntur il-r

lis vere adplicati adbus morales. I cl,

eo proinde quum jam verfamur, huic

vel illi propofitioni adbum quendanu ädtempcremus; fundamentum neceile

*ft _{exquiramus f} quo nib> recbum deb

D ejus

•»b.

ejus verifate ac bonitate proferaftfus Judicium. Quod cum ex ratione ob- jedorü, unde voluntas ad fuam de-

terminationem excitatur, omnino erit hauriendum _j ab eorum cum natura-.

yat]'onäli& fociaii convenientia, illud>

quod exqmrimus, facile inducetur. Eft

vero illud objedum, gencraliter con-

iideratum? ipfum quod To bonum voca-

mus. Quod itidem pro objedo adio*

num morälium confiderari debere vel exinde patet .• Siquidem adus volun-

tarii fuam convenientiam aeeepturi) I

exinde praeeipue fuam determinatio-

nem habeant. Adus igitur morales

demonftraturus 5 id praeeipue firmiter i

teneat: Ipfam naturam ducem fequa- ■ tur, quae idferio poftulat, ut, ratio in-

dolem rerum expendens, evidentiå

invariabiliter manente, ftatuat prius

de _eo, quid fit bonum, idque judicet,

quam id adpetat aut eo deledeturi j

Quod ut rede faciat, nihil habeat pro

vero bono, quam quod luce fua per- fedé coTufcans, plenum abmentenon i impetravit afientuiru Quem potifti-

mum vero impetrabit, Ii ^ex vera & j

fäna fui confervatione ac perfedione^

illud, qtrod ob lar um c fl bonum, fuerit

metita. In quo, nifi fällor, & illucl

inveniet fundamentum, ad quod hi a- åus. rite veniant dijudicaadi, dequo

eorum cum lege ipfa, cqnvexiientia

faJium ferendum Judicium.

In ipfa enim initia Ph. fl defcende-

rimus, quidquid inde haurtre velim ac addifcerej aut fiat ventatis, inquaThe-

oreticaj, aut bonitatis caufa, in qua^

Pradicae Philofopiiias vis refidet. Quid?

quid ergo in Ph: morali attentagerim,

voluntatem inadpesitu boni perficiam,

agere debeo* Illam igitur bpnitatem,

fiqvidem in pradliciso uti didlura , pro obje&o mens habet, ut exinde ad fua

determinationem tantumdem propel- latur, ill ius menfuram veram & adä¬

quat am in fblida noflri perfeUionc, ac

confervatione poni fi adhrmayerirm,

non multum me hallucinari arbitror.

Praefertim cum virum de Ph. rnorali praeclarillinae meritum „ Curnberlan-

dum prseeuntem- habeam, cui.- Owms

propoßtia verAm caufam confervationis n*

die _ans, eodem ßiritu verum bonum ofien~-

dit. Nec alia menjura boni, quam ver i ^con- cigienda-) fiquidtm utrumque verfetur i*i~»

pro-

%%

fronuntidtlottiyus^ronunti/intibus deefficå-»

cid motuum ad verum aiiarum conferva' tionem fackntium, ConfervationciTU verö noftri dum loquor, non eft, ut illam adfingulariafolum individuame-

met reftrinxifle putet B. L. Convcni-

entiam cnim cum natura rationali &

fociali cum paulo ante nominabam7 perfe&ionem ^quoque talem innuebam, qualis in communi ipedata ad totius

facit falutem, incolumitatem, opti-

mumque fuiftatum. In hifce ut quam

longimme ab eorum fentefttia meefle profitear, fuam ad utiÜtatem commo-

ditatemque omnia juris N, pönderan-

tium praecepta. Quos inter Carfieadi$> 3 Hobbefii pnecipue nomina proférenda.

Qui erroris jam dudum convi&i, viris undiquaque dodiilimis vi<floriam jmfip

rito cefTere. Divinam vero volnntaterrt fi ipfius natura? confervationi antepo- nendam duxeris, fcias me non abnue-

re. I ta tarnen, ut qui ptocedum fru- !

jus _facile difpoiitionis penitius introfpexerit, j

pervidere dixerim ^> qua^ftionem j

heic eiTe: Q no modo hi vel iili adus iiia? norma? iudicentur confentanei;

Atque in- il k lioc potiHiraiim fund.a*

men-

mentura obtincbit, ut quod Naturs hu¬

mans vere convenerit, Jure natural! ^in- jungi dixerimus. Unde quxrenti, qvi fint actus-, de quibus lex difyonit, refpon-

deam: Qui ^cum Natura rationali &

fociali conveniunt, vel eandem con^

fervant. Quo ipfo caulam veram lo^

quor, qus facit, ut, ulterius quslitu-

ro: Cur men fur a b o ni moralis ex confer-

vatione natura peti debeat, vel cur hi a-

ftus, non alii & contrarii naturam ra¬

tionalem Sdocialem confervent, _regc-

rere poffim \ Quia honefii, h. e. legi ac

norms confentanei, _per fe funt media

illa conftantifiima ad generandos effc-

-&us, _{quos creator} intendit> pulcerri-

mos. Unde tandem & voluntati ejus-

dem creatoris & in hoc puncto liium.,

fundamentum conftabit: utpropofitio-

nes morales exinde non folum vira le¬

gis obtineant; fed & actus iis adplicati adeoque necelfario injundi, vers cau- fs auaiant, ejus, quem nominavi, ef-

fedus. fDe quibus ftatim plufculisj Ex quibus, objedionem facile dilui puta¬

rim, qua mihi in os dici polfet, nimis anguftam, imo & pravam elfe ^men-

furam aduum morahura, iilam cumi

Natu-

$0

Natura corivenientiam 5 liquidem, non

quod in in illam, fed in Dej volunta-

tem peccårim, pleéti. debeam. Con-

fervationem enim menfuram a&uum dumvoco.* non tum de fufeeptis lo-

quor, in quantum moralitatcm jam accepifle intelliguntur: nec de fiifpb

endis, in _quantum neceflitatem ad Dei ipfius voluntatem important j Ted d«

inveftigandis, quätenus legi debeant adplicari ae adjungi. De quo iterum

fatis. I

Ex pofitis tandem & altera propo- fitio nodra demonftrabilis patebit, ^,

Admodumenim jam dete&umubi re- 1 cta ratio addidicerit adplicare adus ad

fuas propofitiones, de Ulis quid dicat

facile inveniet. Quod uti putamus elfe:

ut, in actum deduci debeant _f ita cau- ia? cur id exfequamur? proximc jam ,

venit quaerenda. Qu^m quidem fupra

dixi effe eam : J$ua hi attus cauf<e m

media, perhibentur y ejus-, qul intenditur y

effettus putcerrimi. Sicut nunc paucis per- fe quendum reor.

In definitione igitur adfus moralis?

de genere non minus _quam differen-

tia fpeciiica folliciti funt Philofophi

mora-

morales, éorumque fcriptores clariui-

mi. "Et id quidem jure ab iis poftula-

mus) ü acuratam imaginem , fuae, do ejus eßentia opinionis, nobis fiftero

voluerint. Illud ipfum genus adpella*

tio afttts fuftinebit ? ha&enus moralis di&us _{, quatenus} pro fua differential fpecifica, audit motus, naturaliter qui-

aem voluntarius _j fed fimul etiam le¬

ge Naturali injun&us, adeoqtte Neccs- farius: ei conveniens, adeoque mora¬

liter bonus n boneflus : & tandem re- fte fulceptus, ideoque proficuus & #- titts. Ex qua a<ffus moralis explanati-

One, ille quoque, quem adpofuimus?

medius terminus facile eruitur, ccu ex

fequentibus adparebit.

A&us proinde non loquor qua ta- les], h. e.voluntarii ^ac extra omnem ad legem ^, relationem confiderantur ut

nudi motus phyfiei; fed quatenus pro

legi convenientibus accipiuntur ac

confentaneis. Qua? cum lege conve- nientia, quurri vario refpe&u confide-

retur: ex allatis praecipue ejus affedli-

onibus exquiremus, unde de eorunu praxi cer tu m habeamus conceptum-., fcientiam c er tam & apodiåicam. In

pra-

praxin igitur debere lies a&tts deduci?

exinde frimum inducitur, quatenus le-»

gc necejfario perhibentur injutldti a C

praecepti. Neceflitatem loquor, ^non

illajri, _quam propofitionibus moralibus,

ex voluntatis divina? decreto , ut viiri

legis obtineant, fupra dixi ^compete-

re ; Ted quam a&us Iis adtemperandos confequi putarim ^ac fupra paucis teti- gi. Neceflitatem puta > qua? ex refpe-

du ad legem,,quo ceu decretum fu- perioris,vel potius ab ejus efflcaciflima

voluntate prognatum jujfum confide-.

ratur, id habet , ut, ad ^{eorum a-} duum excreitium neceflario vinculo

nos conftringat. Ita quidem,ut, volun-

tatem noftram > in fe ^ac naturaliter confideratam _, freni omnis impatien-

tem, liberam utpote & fpontaneä, ( eä erfifri negata> quid lex nifi brutum ful-

men ?) moraliter determinet ad fiias adiones propria epicrifi metiendurrbi

malis ac pcenis fe aignam judicandum:

ficubi eos adus in praxin non deduxe'*

rit, _qua ejus voluntas impleatur, aquo lex pofita fuit, & cujus ad nutum o- mnia molimina Componerentur. Ex

quo nutu id omnino nos putemus ©mit-'

terC

tere non poffe, quod lege ita eft in- jundum : etiamfr id vel maxime _per

vires naturales omitti poffet, aut con- trarium ejus fieri. Sub quo intuitu ^>

juxta, ut hi adus ob convenientiaitL.

cum juffu ejus, neceffario in praxin de-

duci dcbent: Ita quoque his ipfis Dei

voluntatem ita impleri putabimus, ut fl

per alia media effedum illum confe- qui nos nobis perfvaferimus, ejus in-

tentioni é diametro,1 contranitentes,

fperatis prorfas excidamus, dejiciamur.

Sed & porro convenientia eadem,

ex eorundent aduum cum lege relati-

one hadenus infinuatur, _{quatenus con-} fideratur illa lex üt normo, quaedam ac

regula, cui adiones adtemperabimus,

honeflatis nomine infignitas ac veftitas.

Honeftatem indigito, ^non illam, qu*e citra omnera impofitionem adfertam quidam voluere,- fed quam pofitoDei

decreto

ex fua cum eodem relatic-

ne perpetua, ortam dico ac ccnfia-

tarm Qux alias bonitas moralis dici fölet, hadenus å bonitate naturali diffe¬

rens j quod haec å convenientia cum natura rationali acfociali petenda, qua¬

tenus ea voluerit perfici: Illa ^{vero qua-}

É tenus

-tenns lege fuerit imbuta. Qua; quo*

modo defcribenda, paucis aperianij»

Re<fte~quidem omnes atftus, in genere

morum confiderati, dicuntur moralcs, quatenust vid: cum fais circurhftantiis

r ereruntur ad legem, fint illi demum j

necefiario convenientes, £ permifti?

f.indiiferentes: verum diverfiifima rati-

one. Quam -diverfitatem ego tarnen^

heic non attendo : fed loquor de a- tftibus, qui fiiam ncceftariam ob con-

venientiam cum fua regula ac norma>

fuam ibrtiti funt honeftatem, fint prius

ex variis circumftantiis ad illam legem obligatoriam dedufti, five ex necefti-

tatc hypothetica ( illam enim me in- telligere ex modo dictis patet) perin-

de mihi fuerit. Qua; honeftas facile adparcbit jut, fi velmaxime lexdifpo-

fitionem certam agentis > feu objeclum

Sc finem determinarit: vel exinde ta¬

rnen _, quod agensita eft difpofituspro-

ut lex requirit, vel quiaadio dirigitur

in obje&um eo fine, iis circumftantiis? J

prout lege eft dilpofitum : h. é/tuirb quoadomnia fua requifita ac materialia,

tum quoad formale, quo ex proaerefi

refertur ad legem.* bona moraliter

audit

audit & honefta. Illum itlquam pro- cefliim _ego non curo: fed illum quafi

pro dato furhens, ejus intuitu comple-

menti, _quo fcio adum hunc vel il¬

lum in claftem necefiariorum relatunv pronuntio fadum hoc vel illud ex ve¬

ris fuis caufis elicitum, fuasque adeo nor»

mac adtemperatum , cflfe certitudinis moralis.irrefragabilis veritatis. Ita^

quidé, ut, quatenus ex praefcripto nor- u

mx proficifcitur, ac juxta earn inftitu-cc

itur adiQprö<eretica>adeoque ad eam u

exade congruk, bona erit moraliteru

ac honefta-vV.PufFend. J. N. G.L. i .c.vn.

Hinc tertio ex eorundem adu-

um cum fua lege convementiä i

quatenus illa pro reffo normo, acci-

<

pitur, ea facies ^morum iriduci vi-

detur> ut > fuis objedis probe & acura-

te adplicati utilitatem adferant foiidam

ac perpetuo manfiiram. Exinde e- nim quod cuique hominum ex intenti-

one id tribuitur, cui quid debuerimus,

exorietur illa communis _{pax ac} trän-

quillitas, qua ardiftimo veluti bene-

volentiae vinculo conftridi, efFedum illum, _quem lex cjusque lator inten-

dk* affequaruurj uobis.folide utilemac

pro-

1*

., ..

proficutf.Atque ^eo nomine profe&6&

praxis horü a&uum firmittime induce- tur, utpote per quam fini , quem vehe¬

menter omnes expetimus, uniripote-

rimus ac adjungi.

Propotttiones demonftrabiles? in_»

limine hujus qualiscuftque difquifitio-

nis adpofitas, D. F. huc _usque leviter perftringere conatus fum. Syllogifmo-

rum

éx quibusiftceHuebant, _praemis-

fas alteras eodem negotio probatas pu¬

tarim. Minores proinde fuccederent jam porro, quas adfertas darem; nifi impedimenta , quac ulteriorem hujus probationis lucceflum morari forte _po- terint,prius removere e re ettet ae con-

fultum Illa igitur pro tenuittima Mi¬

nerva dum iterum amovere adgredior,

venia ac patientia Tua, humanittime le-»

clor, niti cupio. Qua impetrata? pu- gnam non detredlabo, certiflime _per- fvafus, hallas quantacunque vi in me-

met vibratas vel eo nomine de mani¬

bus adverlariorum collapfuras foro:

quod Tui favoris clypeo armatum tela_,

non nifi innoxia unquam feriifle fcio

juxta ac lajtor.

Anxia illa ac difficilis, necettaria^

tarnen

tarnen ctiltufa> quå in1 honcflam in-

dolem ernoilrantur fivetérteri (ivc lon¬

ga afvefadione obdurati animi, prima

fronte occurrit, pené å me extorque-;

rc attentans, ut largiar, nulla aut jfere cxigua, obfeura faltem, animis huma-

nis rccondi virtutis femina; ac di&a-.

mina pra&ica, his innifa, nuHamadeo

ex fe generare pofle certitudinem: id eft, inquam, quod primum mihi in ^os

dici poifet. Non negaverim quidem

hominém in folitudine 7 inter belluas educatum, virtutibus cariturum, vitiis

omnium generutn diffluiturum foro,

quae continua afvefa&ione contrafta_,

in habitum abitura quodammodoinfra

brutorum fortem eum detruderent.

Fateor juxta fuae prxftantiae antequam ille homuncio redderetur, operae,la-

boris ^ac cultime requiri plurimumj.

Verum 8c contendo : femina prima_/,

illos virtutis igniculos ^, in infantum-,

non folum, fed 8c ejusdem hominis? de i quo loquebar ^, animis, veluti in ^agro

inculto, fopitadelitefcere: ita quidem,

ut crefcente cum annis rationis ufu, nonnulla naturalis fui luminis excitare

poifet ipccimina ^j 8c fi tum quis, ante¬

quam

38

quam motibus corporis Cx cacca Iibt-

dinc habenas laxaverit, id educere-co-

naturus effet, quin fe.mina memo rata, utcunque fterili huc ^usque rccondita_>

fremio, ^ito. Senecac enim fru&ificantia edat illud, ^> exquifitifii- nullus du-

mo calamo dignurn, provero habeo : Qmnium rcrum bonefiarum femina Animos>

dum aiferit , gerere, quae fopita jacent

tarn diu* donec folliculo admoto,h.e.

admonitione excitantttr , non aliter quam fcintilluU flatti levi adjut£ ignem fuum ex-

pikant.. Quo evincitur adefle omnino

femina, adu primo, non folum ali-

qua, fcd perplurima & praeftantifiima:

utpote quod fi non obtineremus, deo-

mni noftra cognitione a&um eßet,

quac tarnen praeclara evadit ^, fi ad re*

gulas fupra mpmoratas, mentisque e- ducatur redlum Judicium. Illam dico

culturam

artibus non folum omnibusj fed & difciplmis Philofophicis ornatum addere fpJ.endidifiimum f juxta tarnen., adfirmo

ornatum illum, vi innatacita

fperindu&um ^{, non} cognitionis fpeci-

em novam vel hutc diverfam$ fed e- j

jusdem folum producere multiplicati-

onem perfe&ionemque.. Ideas igitur l

ab

ab ipfo ortti 5 fecundum foam natu-

ram confideratas, inefte clariftimasas- fero. Earum vero quafi congeriem^,

quam ut obfufcatam concipere pos- fum, ad fuam claritatem cducere ^, eft quod opus, qui labor eft maximus, Sc

in quo hic totus cultus refidet. Qui peragitur tum potiftimum ^{rquum mens} linguiis objetftis proprias ac veras ad- plicare ideas addifcit, atque ex eo, in-

ter eas, probo ac rigido fa&o exami-

ne & collätione, educit illam, quam

qiicerit veritatem ac perfectionem, fuse praftantias convenientem. Quo juxta

clariftime inducitur, infuftiäentiamj, quse dicitur Juris Ndis , in concreto

■confiderati , non efle privationis nu- dasj fed afvefaeftionis mala: aeineuriaj.

Eft & alia> håc ^non minor,quaecir¬

ca hoc negotium mc premere videtur

dißicultas _{j ut, cum} talem ad virtutem potius quam ad vitia inclinationem in-

ducere velim naturalem ^, quantu|ti>

quamque hofeftdum in lapfu Adami-

tico pafti fuerimus dejiquium oblivio-

ni tradere ^ac perverfe reticere videor.

Verum venia fi mihi concedatur, rati*

onis penetralia ac vires, utcunqueim-

matu-

4°

maturas excuilurus, ex ha c difficulta-

tis vorag.inc,Deo propitio, elu&ariac

eniti conabor.

Primum. equidem patet Philofo- phum, qua talem, ignorare lapfurru

Ada?. Cauiäm addo : quod quo paclo

habitus uno adu peccarainofo adquiri

poiTit, idemque aquiiitus ab uno in a- liud mig rar et fubje&um ^> capere ne-

quit. Judicium igitur, quod ab illo

de pravitate noftra>noftraque itid* in vt- tia proclivitate, (lapfum ejusque nio- dum cum ignorare dico : fanitatisde- .fecfum & imperfedionismorbum uti-

que non ignorabit ) expecfare poflii-

mus7 deducat in infantibus ex defedm in adultis ex abufu rationis. Ouenn

priorem inftitutio parentum, hunc ef-

formabit, jus, quod vocamus , natu-

" ralc. Sed id juxta non negandutrb

"parvulos, quos nabis .natura dcdit,

"

jgniculol, celerüfer maiis moribtts

"

opinionibusqtie depravaris nos re-

i( ftingére, ut nusquam natura? lumeru

"

adpareat, adeoque iimul ac editos

(C

in luccm ac liiiceptos, in omni con-

u tinua pravitate ac in fumrna. opinio-

"

num perverfitate vefiäri, ^ut pen o

<} cum

cum lafte nutricis crrorem luxifio

u videamur. Unde fit, ut perplurimi

homines virtutis radiis in ipio pueritiae

flore praelucere incipientibus, vitiisim- mergendo, reludentur. Sicut enim rt

in nafiam facilis eft lllapfus, fedexi-"

tus difficilis j fic proclive iter in vi- u tia, reditus ^vero admeliorem frugem a

non perinde facilis eft. Verum ex- "

inde tarnen å me vix impetrare pofi-

fum, ut ad virtuofas potius, quam viti-

ofas a&iones nos non dicam naturali¬

ter propendere. Si vel maxime enim funaamento nqn contemnendo fuurrL*

hunc errorem ftabilere nifi fuerint mortalcs, dum vitutem, quå externa,

non femper beare viderint, fed bonis

mala, malis iterum bona evenire _per-

IpexerintId tamen å me non ex-

torqueat (ceu folidé monftrat Cumber-

land Prol. & C. y.) quin virtutem, in

fe jucundam ac fvavifiimam, valorem

ac pretium fuumexinde non amittere, afleram, licet, ipfå aquibusdamnegle- ftå, vitiis ea adtribuatur jucunditas.

-Sicut enim vel optimus cibus aegrotis

haut raro non bcne fapit} fic virtus, in

fc jucundiffima, facile improborum pa-

E lato

lato non arridet. Quo nomine Andro«

nicum Rhodium , praeclare loquutum accipio; dum pulcfe contendit: A- tfpud homines, re&a fanaque mento

«prteditos. immutabile ehe jus illud,

"

quod naturale dicitur. Quod Ii his>

"

qui morbido diftortoque funt animo,

{< ah ter videtur, nihil ad rem perti-

«net. Nana nec mentitur, qui mel

«dulce eiTe dick, ideo> quod sgrotis

" aliter videatur. Quod ccrte ad mora*

lium certitudinem convellendam non

faciet magis ^> quam fi ex caecitate plu-

rium hominum 5 neminem non efle

ctecunl prsfradte voluerimus conten-

dere. Ac fic quidem in ipforum fadis

non folum non habebunt, quodprte- tendant; fed nec in opimonibusj quod ignorantiam normte veré arguat. In- ßcripßt tmm I>eus legem feil. N. inquit 1

ivywJtwIöj- Dahhawerus, inferiptione inde-

lcbili, _quamquam obfcurabili & captivabili» j Exempla barbarum gentium-, qua v i t ils con¬

tra natur am, pro virtutibus uß funt, ^pro-

bant ignem eineribur obrutum non ofnhino

extratfum. Quod fane praeter pravam juris ad fadlum adplicatiönem, nihil

evincit: circa jus ipfum errorem

quam argnit. Sicuti enim qui oculum

non aperit, ac rem videjidam confpe-

&ui admovet, vim illam vidundi in fe

non experitur: Ita vis illa diredrix

normalis non fe exeritnifi rationem

adhibeant homines, adeoque adionem

fibi propofitam admotamque acurata

trutina confiderent; ceu perpulcre af-

ferit clariffimus Gefenius^ in fiia ad

Puffendorfii de I. N.&G.cenfura, qui

cum pluribus egregie Iiasc tradavit, &

fi placet, adiri potent ac confuli. Quod

fi _porro vel maxime conceiferim np3 proelives valde ruere in vetitum j anid

vero) quod ante dicebam, lieic recur- rit) malas potius confvetudini, quartu

noftras naturae adferibatur, jam nonat-

tinet repetere* Addo tarnen: rd elfe ve-

riffimum voluntatem naturaliter fem-

per ferri in bonum: Quod vero_appa-

rens, loco veri, faspiffime ampleda-

tur, id erit caufie: quod duplex quafi

munus a natura aeeepiffe videatur, al-

terum, quo corpori, alterum, quo a-

nirao gratificetur. Hinc fit, ut non_>

raro in diverfa plane tendatae motibus obfeqvatur corporis, linde non pror- fiis inepté uxoria dici meretur,utpote

quas

quo di&amina rationis non audiens, ti- tillationibus obfequitur fenfuil, ^corurm-

que affici ac perfundi voluptate cupit.

Idque non adeo mirum: liquidem äf¬

fe dibus prius, ^{quam ratione} uti addi-

fcimus _; lllorum _{quoque coecos} impe-

tus, prius quam impero rationis fub-

.

jugarc novimus, fequimur; maximum

quum nobis addant voluptatis fenfuni

ac gratitudincm. Unde _quoque ratio

facilc conftare videtur, cur tam raro

& apud paucos, illa dirigendi huma-

nam praxin facultas, inquc ea turpis

honeftique index fe oftendat. Vélun-

tas enim, quoniam in confilium ^nonj

adhibet probam & accuratam intelie-

#us collationem & _examen; fedillud proveniens fapprimit, exculföque |u-

go, id quod fibi lubitum, facit ; fieri

non poteft, quin & ratio illam luanu vimquam fopifiimc exerere acoften-

dere impediatur. Quam tame, intel- le Au fuo corufcantelumine, acvolun-

tate plenum affequutå aflfenfum, noru

poterit non coram proferre clarifli-

mam, Hinc dicimus, Philofophio ^no-

ftro, talis _{vid. quo ex} limpido ac illi-

bato rationis fonte profluxerit, id efle

mune*

mufiCfis, niotus ha&enui åberrantes >

in gyrum coerccre, frénoqtie ratio-

nis impctus corporeos fifterc. Quiim- petuS titcunque mentem de föliö re-

gali fsepifTtme deturbarint, aque virtu-

tis via, in qua ipfam pofait natura_, >

non qua eündum, fcd qua i tur > abe- gerint, compulerint; eam tarnen in_»

fe defccndendo, ac fecum deliberan- do, regiam ftmm dignitatem tuiturani

teor _, ac hofce nebulones de ponto ftrenuo detürbatutam > ubicunque vi¬

res fuas folide exeufTerit, ^ac mafculo

.

öbvertérit. Quo fiet, eft clara perce-

ptione, certä perfvafione ac convi&i-

one de refra idearum cum füis obje&is Collatione, ingenua adfirmatione ac

adpetitu concupifcentö fibi exftruat

ftatum Natur*, omnibus afiiMt cörpö-"

risque bonisapte inter fe proportio-"

natis, ac ad optimum finem erdi-4'

natis; qui nifi fällor, erit cummula- a

tiflimus ^ac pulcerrimus, quove plau~"

fibiliorém ^natura hon novit tjllufn* u Ex quibüs quid de vitiis ferendum juditium facile adparebit ^j ut ea vide- licet tam phyfice ^, quam moraliten

1 confidcrata pronuntiariöi natur* effö

*

inj-

46

inimkiffimar Sceleribus énimimmer- ri

gendo, quantttm mens laedatur, nemo al

noftrumeft quiignorat. Quid? quod fl

& ipfa organa corporis noftri quantum ri detrimenti exinde patiantur, in pro- ti

clivi eft dicere. Quum etiam fsepiffi- p]

me,, quidquid eft virium naturaliurrb x<

per vitia exhauriri quotidiana teftetur ta experientia, Unde tales homines gra- di

vi confcientiae morfu corrofi quau tar gi befcunt ac in extremam calamitatem vi

ctiam naturalem perveniunt. Hinc ir

quatenus Deus in noftnmet conferva- ni

tionem, non deftrudionem nos crea-, ir

tos voluit; _{eatenqs quoqiie non per a- qi}

dus nos deftruentés

fedconfervantes* 1 xi nofträm aflequamur perfedionem aG ni incolumitatem fapientifllme, Eum con- ti

ftituifte, nemor wfi emotae mentis., ne- fe

ga rit* Quam (i quis. aliis ^, quam ho- vt neftis ac virtuofis adionibus aftequi fi- p;

bi perfvaferit, ipfe, _quantum fpe falla- p<

tur , viderit.. Quoa dum paulo infe- ci

rius, pluribus perfequi cogitarim 5 dit ra da ne tum repetere videar, de his ni

fatis dixi, ad alia utpote perredurus. 1

Nec porro quiaquam remorae nti- ci bi objicetur ex variarum gentium mo-1 ti

ribus