FRI PETRUS

I Ν

NARR ATI ONES EVANGELISTARUM

DΕ

CONSILIO CHRISTI ULTIMUM CUM DISCIPULIS

SUIS COMEDENDI AGNUM PASCHALEM,

STRIC TU RA£ QUjEDAM CRITICM,

QUAS

VENIA AMPL. ORD. PHILOS. UPS.

publico exa μι ν i subjiciunt

MAG.

PETRUS FRI Μ AN,

S. Thkou Cand. Seren. Ducr Sudermanniae ^a Sacris

nec non Adj. Fast. ad TsMPLÜM Hedv. Eleon. HOLM.

Ε T

LAURENTIUS HAGRELL

stip. reg. westrogothus.

IN AUDIT. GUSTAV. MAJ. DIE XXIV OCT. MDCCCI.

■.sv.

UP S ALI J:,

litteris Joh. Fr. Edman, reg. acad. typogr.

BORGMÄSTAREN

bögJdle

beer

JONAS K R ULL

och

MÅST BORG _{AR INNAN}

högJdla fru

MÄRG ARE TEA C. KR UL

Född

h0x

tilagnndt af

τo

JU

,-ϊ ,. - - f % " *

pptMi ■: χ

-

:·,/· · : ;

i

iL Vi.

iL

^{. L X -}

L

^{- tc -}

IiDO'"

^ ·

W£ YÄKOD R ¥„ 0 51CsU "

^■

V ä-

iX JOL 3VWt D

:o0

;..'■■■".■■· '■ _'.·,-.

.

„o

o -

IN

NARRATIONES EVANGELISTARUM

de

CONSILIO CHRISTI ULTIMUM cum DISCIPULIS

SUIS COMEDENDI AGNUM PASCHALEM,

STRICTURiE QUiEDAM CRITICJE.

l·^ Β»θ·

F

iL uit tempus, quo methodus illa Scripturam Sacram et

praecipue quae ibi occurrunt, narrationes historicas ad nor-

mam dogmatis antea propositi interpretandi unice viguerit.

Sensa aurem et cogitata, quae tali modo eliciebant ^veteres

cum primis Philologi, a verirate saepe tam aliena fuerunt,

ut Scriptores Sacri, imnaane quanrum ab iisdem remoti,

ne cogitaverint quidem ^umqutm. Nec vero diu artificiosa

et inepta haec explicatio in pofterum invaluit. Prodierunt viri, ingenii acurnine insignes, qui ruptisvineulispaullo am·

pliorem na&i cogitandi libertatem et rituum linguarumque

Orientaliumuberioriinstru£li cognirione,Sanum etnaturalem Scripturae fenfum inveftigare ausi sunt. Quod consilium optimum licet ^et magnis sine dubio encomiis dignum, ht-

ud tarnen negaveris, eorum nonnullos suo nimium indul-

sisse ingenio, justoque longius fuisse progressos. Sunt ta¬

rnen Scripturae Sacrse loea quaedam, nec illa pauca, quae

explicationem ejusmodi, ad normam rationis inftirutam,

non permittant tarn, quam potius efflagitanr. Quorum in

numerum quinreferas Narrationes Evangelisrarum de con- silio Christi ultimum cum discipulis suis in his terriscom- edendi agnum paschalem, haud exigui momenti adsunt,

quae svadent rationes. Qvum vero observationes in nar¬

ra·

α

*t —TN's^r

rationes illas, lo.o Speciminis Academici, edere in ani-

mum induximiis; tanro potiori cum jure le£torem bene-

Volum et conatibus nostris favencem pollicemur nobis, quanto

certius qvisque mvenit,

conarr.en nosrrum innoxi-

um non modo, ^verum erjam ad fidero Scripcoribus Sacris paullo

discrepantibus faeiendam maxime conferre.

Pricnum Narraciones Evangelistarum, qua fieri potest, brevirate proponere luber.

"Primo fesci Paschatis die (XiVNisan a))Jesus duo-

bus discipulorum suortim, Perro er Johanni, ^ccenam Pa-

schalem sibi _suisque amicis Hierosolymae parandam man- davit b). Ulis quarrentibus, apud quem (π#) coenaista pa-

rarerur , incerto quasi consilio respondir: Ad urbem ac- cedentes, servum c) invenietis , urccum «qva reple-

tum

a) Dies XIV mensis Nisan vocabatur 7ΐξωΤΥ] των οίζνμων ^{eam ob}

caussam, quod eodem die, quo Feftus paschalis od vesperam hora VI mciperet ^, omne fennentarum jam circa meiidiein sublatum ^esse deberet,

2 Mof. XU: 6, 15. Agnus paschalis coiwcderetur ^vespern in fine diei XIV er inirio XV, non vero initi© XtV, ^ot quidam ^ex male intelle&o ^vo-

cabulo ΟΌ*ί53Π (inter duns vesperas) 2 Mof. Xli : 6 , quod tofurn VV-

'χβημεξον fignificaret, contenderunt, cum ramen □Ό'ΙΪ'Π pais ejusdetn

diei sit necesse est, seil, vespera una./ad occasnin Solis; ahera» qoando

sol jam occidit vide Herm. ffitfii freierem. Leidens. Diss. XI de die et bora ultiini paschalis Christi. ConryAktnii dissert. philol. Theo!, de tem¬

pore celebratae a Servatore ultim. τκη. paschal.

b) jesum agnum Paechalem re vera cum suis comedisse^, adeoque cce¬

nam heic paratam non Luisse soiitam, neque 7Caar/fC h. 1. comtnemora-

tam uon solum μνημονευηκον,sed ττασχ;« $υσιμον cx toto contextu

et significarione vocis

ετοιμοίζειν

^Math. XXVi, VI cfr. v. 19. Luc. XXII:

7.9 cfr. v. 13, qua? de paranone ccenae paschalis usutpatur ^, patet.

c) Αν^ξωποε significat in genere bominem ^, quéndntn, quemadmodum

£21N. apud Hebraeos 'x apud Profanos vero Auftores saepe usuipatur da

tumd)gestalltem, illum sequimini> domum quam

ingreditur

incruce et a domino tedis e) inierr.oga.re, übt sit ccenaculuui

iSludf) ^,in quo Magister vester, tempore Ejus jatn appropin- quatite^j), ecenam paSvhaiem cum suis celebxarer. llle

tricli-

Λ _g ni-

verfoitir vilwris sottis, de sesvis. Hsnc esse hujus vocabuli, cum b. i.

oppnnitur τω οικο^στΐοτη^, sigi ibcationem,non est cur dubitemus,quum

eos _, qui nqunm hauriebint, vdissima ohne munsteria censuerint Hebtaei

nou minus ae Koinaui. 5 M°i XX!X: Si. Job IX: 21.

d) Κεξ&μιον, fc. σκευο; i. coyysiov, vas figlinum, urceus, a fTgulo·

fäbricatus, in quo aqua μοιtqbatur. Cfi. Scbieusntti Lexicon sub b. voc.

e) Luc. XXII: ii. Οικοδεσπότης tv\s ctKioiS. Matrheus, qui illam

parteι π narratiouis, quie éd gesrarorein urcei aquarii pertinet, onuttir, ita

habet : vorcoyers sis τψ πολιν τrqos τον οεινα. Πξοί' τον ßetvcc

oinniuo divcrfüm ess» a 77ξθ£ TiVOO Erasmus ad Math. XXVI, lg dudum

observavic et μιο definitn^, quauivis nen nomineto poni e iocis apud tu-

cianum, Aristophanem et Demosthenem deinonstrarunt Hoo^evttu et By·

naus. Qtiibusdam Philologorurn^, e. 9.'. Erosmo et Vatablo aliisque, Je-

sum numeii päirisfamih.s indicasse, Mathamm veto huc omis'ssevalde arrisit, quod tarnen contexuti contrariari facile spparet. Quis iile pater- familias fuerit platte ignoratnus. Non tarnen defusrunt, qui nunc Nico- deinum, nunc Jofephum Arimatbensem, nunc Johanrem Marcum eundem.

fuisse cunjectura sssecuii sunt» cfr. Bynaus de morte J, Chr. ^p. 4gi fqq»

f) KcCTOt?\V/j.cC, diveisorium, non simile noftris, fed privatum, I. tote doirius höipitis, 1. pais ea, cujus usus peregrinis erat concessus, et tunC respondet Hsbr. a Mos. IV, 54. tfnlfins (cur. phil. ad h. 1.)

publicum beic intelligi voluit ^, quod omni careie fundamento Gerhardtts

aliique rede observarunt. Cum enim Petrus et Johannes posstssorem aedis interrogarent; 7.TU εςι κοίτοολυμοί, non heic tota domus, sed soluin pars ejusdem ^sc. ccenaculum ^, inteliigi potuit. Sic occurric 1 Sem. IX, 22 pro Hebr. . Hoc erjam ex proxiine sequenribus versibus, ubi CiVOiyoiiOV I, ocvtoysov, quod in aliis Ν. T. Iocis yocarur ν7Τ9ξωον, Hebr. ίΤ1^^ cum illo variat, msgis illuftratur.

g) Math. XXVi ^, 18. ° Χ*'ξ°£ B* eyyvs est* Haec verba ita et jure quidem ^, a plerisque expbcantur: rempus^, quo Jesus moriretur, ep-

propinquare. Quidam de tempore paschens intelligenda voluetunr, tunc

vero legendom esset κοοίξοί TU 7ίαα'Λ(Χ>Τ0£^ Certe majori verisimilittt-

Υλ N4-^r u "VSHT'

nium, omnibus necessariis instruelum b) mox vobis osten-

de-t, in quo epulas paschales parabitis. Petrus ^et Johan¬

nes Hierosolymam venientes, omnia quemadmodum di-

xerat Jesus, invenerunt et pascha paraverunt".

^h-tela narrationis sie _pertexta , nullum a Salva¬

tore huic ßni convenienter, antea susceptum admi-

seris negotium; tantae profe£lo ^occurruot difficultates,

ut, nisi ad ipfam rei naturain et genuinam nar¬

rationis indolem illas cxplicaveris ^, totam hane histo-

riarn mirabilem ^non modo, sed dubiam et fere incredi- bilem facile dixeris. Nobis primum mirum obvenit, Je¬

sum ante ultimum diem de ccena paschali, Hierosolymae

celebranda t), non cogitasse, sive, ut Marcus et Lu¬

cas memoriae produnt, prius a discipuiis admonitum fuis-

se. Equidem necessarium non fuit Judsis, extra pomce- ria Hierosolymae habitantibus, £cdes,in quibus agnutn pa- schalem comederent, antea mercede conducere _; has ta¬

rnen elocatas fuisse , tanto magis ad fidem pronurn eft,

quo certius conftar,plura millia Judaeorum ^externorum £),

ex-

dine contendunt flli», Jesum propter suam, quae jam prope initabat, ^mor¬

tem, ognum paschalem uno die prius, quam eeteri Judici, comedisse.

b) ςςαύννυω,fterno dicirurde tis, qai triclinia ieftis, leetosqoe tricliniares

ac mensas , circa _quas lefli positi erant, srromatibus et polvmeribus ^ster-

runt. Έ.ςξωμενον eil itaque heic fere synonymum cum ετοιμον, quod

a seriori manu infultum crediderunt Erasmus, Beza »üiqne, otpote in Co- dieibus Ν. Γ, non ptucis et ontiquie Verfionibus omissum»

i) Agnum parchalem solutn in eoloco, ubi Tsbernaculum sacrum esset, matfandum et comedendum esse ex 5 Mo*. XVI, 5. 6 _patet. Hoc etjam in cansia est, cur Judaei agnum paschatis hodie non comedanr,

pane inferrnentato ^et herbis omaris hoc festuin ceiebrantes, efr. Boden·

schätz kirckl, Verfassung d. beut. Juden Tb. 2 p. 299 sqq.

A) Jostphus numerat 3/700000 Judatorum externotum , qai Hierosoly-

mae agnum paschalem comederint ß.J. L. Vll, c. 45:. Si vero ar&os, qui-

Jk—i*-,

^V,»a ^Vrff*vAsL...

exceptis ipsis civibus, ccenam paschalem Hierosolymas

hoc tempore celebrasse. Jesurn iraque omnia eventui in-

certo reliquisse et non nisi tam prope feftunv nuncios, qui de sede cum aliquo convenirent, misisse, quis a cu-

ra Illius provida cxspe£lasset ? Et eo magis mirari con-

venit, Ferrum ^et Johannem dorrtum, quam quaerebant,

non a Jud^is antea occupatam, sed ex optato paratam invenisse. Quodii baud pauci Philologorurn, quibuscum

lubentes facimus, ut documentum omnifcientiac Jesu et Diviniratis haec omnia respexerint, haud tamen dissimu- iandum eft, si a miraculi idea discesseris, non exiguae

fuisse difficultatis, nisi fbrsan impossibile prorsus, in tan-

ta hominum multirudine domum, de _{qua non} prius pa¬

rtum _erat, indicare, Neque minori dignum eft admira-

tione , ablegatos non a domino trdis interrogare debere,

an locus quidärn Magistro illorum pareret, sed solumodo

ubi ccenaculum _esset, in _quo Jesus pascha cum suis cele-

braret. Qua quarstione tarn parum obstupescit dominus,

ut ne quidem ab illis, quis llie Magister esset, quaerat, sed mox triclinium, omnibits necessariis insrru£tum osten- dat, Quse quidem libere perpendendo, et Fetrum jo- hannemque ^, ut discipulos Jesu domi-no aedis ^non prorsus fuisse incognitos et omnia conventu quodam Jesum inter illumque anrea parara videre mihi videor. Ejusmodi con-

ventionem," _quam Recentiores admirtant Philologi, e. g.

Lilientbal l) et Mosche _m), quacstio a discipulis proposita:

ubi vis m ccenam paschalem paremus, prodere quoque

videtur. * ~ Al¬

bus circumscripta Urbs fuit limitts, scilicet non nisi 33 »tadiotum ambitnn»

compvehendentcs, consideraveris, hoc Josephi assertum omneoi sine dubio

fidem superare videtur, Assumamus itaque solum 1,500000, quod valde

ad fidem _pronum est, fieri tamen non potuit, quin Urbs advenis tam ple¬

na esset, et sedes tempestive locare omnino maxime necessarium fuerii.

/) Gute Stiche der Göttlichen Offenbarung Th. XVI p. 121g g.

m) Erklärung der Leidens gesphichte I. Chr. Th, i ρ. 53«

SL , ο Φ—ο

Alterarn, quae in hac narrarione ^nos

offendit, diffi-

culcatem : difcipulos fequi debere

fervum, qui

urceum a- quarium

geftans iilis

occurreret,

hucusque minus explicetam

invenimus. Ii ipsi Philologi, quos nupcr

attulimus, hanc

narrationis partem intacfcam rciinquentes,

ad luculentiora

omnisciemiae Jesu documcnu illam

rerulerunt. Neque

vero dcbita eXarninarunt diligentia, quam parum

ejusmo-

di a Jesu incerto tam

confilio discipulis demandarum

ne¬

gotium ^, Γιne praevia

hominum locique cognitione, succes-

su posset ad

finem perduci. Er si concederemus, insti-

tutionem a Jesu discipulis huic iiui

convenienrer proposi-

tam in minori civitare suffecisse ^, at in tanta et ram

siti-

culosa , ac Hierosolyma »j), ubi aqua ex

portis, prarcipue

pom

ibntis

et aquarum

<?) haurienda esfet ^eo magis in-

sufficientem arbitramur, quo cerrius coniiat,

illos, qui

a-

quam

fumebatu,

propter

multitndinem Judaeorum, tem¬

pore fefti

paschalis Hierosolyma» vitam degenrium, ad

portas magno numero

confiuxisse. Si igitur Jefus, ut

vulgo statuitur, coenam

paschalem eodem die,

quo

cete-

ri Judaei, celebraverit,

anguftia

necesse est

mulro major

hoc, quam ullo alio die

fuerit; sin solum

cum

Scriptura-

riis hoc fecisse cum lkenio aliisque />) sratuamus ;

fieri

ta-

n)Hieronymus rotam regionem , Hierosolyrnam eilCMfwjacentem,ur

siticu-

losam et teterrimam describit. Fontibus et plnviis planeWeetiruta est, arleo

ut incolac urbis aquam, per imbres tempore hiberno collettam ^, per forum

annum in Cisternis conservare necesse habeanr. cfr Pocock Beschreibung des

morgenhndts, Tb. Ii.

o) Hos dues portas aquam haurientibus inprimis inserviijse, nnmen ea·

rum satis indicat , quod etjam situs magis firmar. Porta fonr-'s sc. versus

nccasum juxt3 fontem Siloah sira erat, Nehetn. II, IV 14 XI', 36. Por.

ta aquarnm versus orienfem joxta forrenretn Kidron

Nehem. I t, 15-26

XU,37 cfr Fnhers /lchaofngie ρ. 826 ff.

ρ) Ikenii dissertt. »upra nominnras ^, Frnesri Keucsre

Theol. Bibliotek

,

B. 2 ρ, Sep. Hacc senren'ia nirirur, ut nofum esr, prrtcpue

d-ff

s J h.

tarnen non potuit, quin

etiam

magna

turba eorum, qui,

aquam

hauriebant, meridiano faltim tempore, quo disci-

puli

ablegati forsan H:erosolyraam pervenerint, ad por¬

tas, in primis portam aquaruro, per quam

via ad. Betha-

niam ducit, iliis occurreret.

Quemn&m horum in porta

illis occurentiura fequerentur ?

Quomodo hunc fervum

ab aliis dignoscerent

? Nihilo

tarnen

minus discipulos

domutn redte invenisse, ex eventu

conftat.

Vel itaque Jesum

distindtius hunc urcei gestatorem de»

scripsisse credas,

licet

a

Marco

et

Luca omissum; vel ad

conventionem Jesum inter et dominum

aedis pertineat

necesse eit. Ad primum

quod atrinet, omni destituitur

fundamento. Qua enim ratione

Jesus

servum

illum di-

scipulis cognitum

fecerer? Facie vel veftibus illum

a

ce-

teris distinguendo

?

At

si quid peculiare,

quo

illum a

pluribus centenis

distinguere potuissent discipuli, ei ines¬

set;Jesusquoque, illum

depingendo, propositum iilud do-

laum, in qua agnum paschalem

comedere vellet, ad

tem-

pus celandi,

Ipse irritum fecisset, dominum enim aedis

amicum er familiärem fuisse Jesu adeoque etiam

discipu-

lis bene cognitum certo

fere

constar.

Tanro minus

cum

iis facimus, qui contendunt

Marcum

et

Lucarn, brevitati

litantes, momentum hoc narrationis

praetermisisse. Al¬

terum itaque jam reiht.

Quo posito,

tota

narratio clara

evadit er facilis explicatu. Servo

scilicer, qui eodem

tempore, quo Petrus et

Johannes Hierosolymam ablega-

rentnr, aquam sumerer,

simul sine dubio injun£tum

erat,

ut, ad ^normam conventi Jesum inter et

dominum aedis,

hos discipulos, quos

optime noverit, ad

portam

paullo

exspe&aret et

ad dominum

suum,

qui pluries Jesum di-

scipulosque

hospitio

exceperat,

deduceret. Sic signum,

quod sine praevia

ejusmodi

eura

nullius fuertt usus,

pro-

B po-

ΙΟ

posuit nec amplius

discipuli dubii haerebant,

quaenam

illa

doraus esset, in qua ccenam pararent paschalem, si vel i-

psam domum et possessorem

ejus

nc

minimum quidem

cognoveranr.

Sed nunc aiia oritur quaestio. Quam ob caussam Je¬

sus hac occasione suum celavit consilium,cum tarnen om- nia aperte palamque peragere potuisset?

Cur miraculi

no·

tam huic mandato dare cupiverit? Gravissimas

Jesum ha-

buisse caussas, cur ita se gereret, quibus etjam Philolo- gi, qui studii novitatis pcrperam accusantur, e.g.

Lilien·

tbal, Hess et Moscbe q) adstipulati sunt, adserere

nulli du-

bitamus. Necesse scilicet fuit, ut Jesus propter Judam J-

scharioth, cujus consilia inimica llli jam cognita essent,

domum reticeret, ^ne forte Illum sub media ccena in ho-

stiumtradendi potestatern occasionemnancisceretur.

Utita-

que in pace et mutuis colloquiis

hanc ultimam

cum

suis

celebraret ccenam, id cum amicoquodam Hierosolymae fe-

cerat convemi, ut Petrus et Johannes in ejus domo,quam-

vis hanc non indicasset, pascha parare possent.

Hanc

sententiam etjam antiquiorum

haud paucir) amplexi

sunt et

in illis ipfe Gerbardus, qui, etsi cum

Beza

statueret3

hsec

omnia eum in finem accidisse, ut docuraentum suae Om-

niscientiae discipuhs daret; hanc tarnen

explicationis

me-

thodum ^non rejiciendam putavit /). Ε

contrario

sunt

aliae

mysticas caussae, quas

Hilarius, Ambrosius

^et

Hieronymus attu-

lerunt, ejus indolis, ut nostro sevo

nullam

mereantur atten-

tionem.

XIII, I. XVIII, 28. XlX, 14. 31» Sed hanc mctcriam ulterius disqui-

rere, non bujus est temporis eut loci.

q) Lilienthalinlibro Jttpm laudato Th. XVI p. 1218 Sqq.

Ήesshls. Gesebicbtt der dr?y letzten kbensjnbre Jesu B. 2. p. 25 2, Ai«·

sxbe in libro antca chato Th. I. ρ. 5Γ.

r) Eurhumius et Tbeophylactes.

f) Gerbardus in sua Harnion, Evangel, Cap. CLXIX. p. 991.

31

His jam observatis, tota narratio

oprime ita forsan

explicatur: Conventione

Jesum inter

et

amkum quendani

Hierosoiymse fa&a3ut

domum sibi

et

discipuiis suis,

c ge

nae paschali celebrandae aptam, paratam

haberet, has ad«

dit preces, ut

quendam

e suis

mitteret, Petro

et

Johanni,

quibus negotium

illud demandare veilet, obviam ad

por-

tam aquarum, quoniam caussas

haberet,

cur nomen

aedis

non starim cognitum redders veilet. Hoc

fine

ulla mole-

stia, respondit hic amicus,

fieri

potesc, quum servus

cir¬

ca hoc tempus aquam quotidie surnat, qua

occasione

et- jam tuos

discipulos,

quos

noscit, ad

portam

exspe£hre

et

secum ducere potesr. Interea mihi curse erit, ut omnia

ad ccenam ordinata inveniant.

Hac data explicatione, omnes, quassupra

observavi-

mus, difficultates facile removentur partim,

partim sol-

vuntur. Longe tarnen a nobis

absit

denegare,

multa SaL

vatoris fa&a ejus esse indolis, ut illa assequi et quoquo

modo explicare frustra conaretur Ratio

humana, cujus im«

becillitas si in ulla alia certissime in hac pra?cipue provin-

cia luculentissime cernitur. Cavendum v ε ro est, ne per-

verso, omnia qua? de Salvatore memoria?

prodita

sunt, my-

stice interpretandi studio,

etjam de dignitate miraculorurn

detrahatur, quae in dubium vocare, nisi

hostis

esset

Reli-

gionis

Chriitiana? infensissimus,

nenoo

possit.