SPECIMEN ACADEMICUM, DE

rf.

s D. D.

SPECIMEN ACADEMICUM, DE

OMNISCIENTIA DEL

QUOD j

VENIA AMPLISS. ORD. PHILOSOPH. UPS.

PR.ESIDE

Boer. PK-TliO NI CO LAC)

CHRISTIERNIN,

Log, et Metåph. Prof, PvEG. et Ord.

PUELIC/E CENSURS CÖMMITTIT

JONAS NICOLAI NORDSERG,

SuDERilAMNIA

HeLSINGUS»

IN AUD. CARGL. MAJ» D. XXVII. JÖNII MBCCLXXVII.

H, A. M. S.

Deus ^cum illiquid, quodjuit oculis videt, no/ns aperit, plus perfua der ^t åehet, quam ipfi oculi nofiri, referentes rem exptriendo vijam.

Jac. Gussetjus,

UI'SALIÄ, TYPIS Edmannianis.

t

RÅD ^{- och} HANDELSMANNEN

I SÖDERHAMN,

adel och högaktade herren,

Herr NILS NORDBERG,

SAMT

dygd jdl a frun,

Fru MAGDAL. BJUR,

MINE HULDASTE FORÅLDRAR!

Jag ^Som fagnas ^{mot Er} lär ^ömhet at fa den ^{hor rena och Eder} nit förklara, ^{karlek fvarat}

Det dr min har ηa plikt, Jom jag här t ek ηa vill,

Faß tekning dr för fvagy at kunna val uttrycka

Mitt hjerta? fom det år, i känning af fin lycka:

At hora Eder till.

Ma derfor dejja Ilad, ?nin vördnads vittnen hlifva,

Och , faß med enkla drag, for Eder fä hefkrifva,

Den dubhla rått f han* till offret jag Er har!

Mitt hröß för Edert väl, i all min tid fkall ömma;

Jag vet7 tnin Far! min Mor! jf kunnen aldrig glömma,

Hvad fä Ert eget dr.

MINE HULDASTE FÖRÅLDRARS

Jydigde Son

JON. N. NORDBERG,

cSfs <®0Ρ

Ö # Ö

§. i.

Perfeäiones Divintf ^per analogiam cum noflris

cognofeuntur.

uid Deus faciat aut fciat, aliter a nobis cognofci nequit, quam vel ex teftimonio ipfius fatis lucu-

lertter expreiTo, vel ex analogia inter noftras a- liarumque rerum creatarum vires, qualitates & a£tiones,

cum fummis Auftoris noflri perfe&ionibus, ex operibus ejus, limitibus remotis, concipiendis & eruendis. Et i- pfa quidem oracula fan&iora, quibus fuam nobis maje-

jeftatem benigniifime manifeftandam voluit, coeli terrse-

que Re£tor, a nobis intelligi, inque ufus deftinatos con-

verti non poiTunt, niii notiones ac voces, rebus facris

Sc vulgaribus communes, ab obfervationibus claris re&e

fuerint evolutae atque explicatse; quod iine adcuratiori

rerum , his notionibus & vocabulis, in confuetudine com·

muni, refpondentium, peniitatione, vix ac ne vix quidem

obtinebitur. Eoque magis in cognitione Numinis ex na»

turas contemplatione haurienda atque illuftranda neces-

fum eft, ut virtutes atque a£Hones rerum creatarum Sc inprimis hominum rite difcernamus, earumque notiones

ita determinemus, ut limitibus ac imperfe&ionibus men-

te feparatis, ad iummum adplicatas Creatorem, maxima

fublimitate, eandem tarnen indolem licet infinitam ire-

tineant. Ha:c enim nifi cautela fuerit itabilita, nihil in

A ζ fubli-

4 De Omnifcientia Det.

fublimiori hac fcientia, certum erir, nihil quod folidam

nobis adferre poilit coniolationera : nam fi _vagae in fa-

cris <3c a ceteris difciplinis communique ufu aliense fla-

tnunrur vocum fignificationes, nigrum facile ex albo for-

mabic fraus aut fuperftitio, vers? religion! tantopere ini-

mica. Hinc in fumma Dei fcientia, venerabundo ^rnen-

lis adfeÄu, conternplanda, hane nobis viam judicabimus apriilimam, ii, ffcabiiiris in anteceifum per obfervationeSj

fcientise requifitis, ita eandern determinernus, ut infinitis

Ijei perfeclionibus merito accenfeatur, noitramque erga

ipium accendat venerationerrs ac fiduciam.

.

π·

Notio cf requifita Jcientice gener åt im.

Cognofcere nos generatim illa dicimur, quae nobis undecunque funt perfpecla, live propria expenentia,

five aliena cognitioni no fr te dederit anfam «Sc originern,

five res praeientes immedrare intueri licuerit, five obje-

£ta antea clare percepta, data occaiione de fimilibus co-

gitandi, ope memorise in mentem promte recurrant. At fcire dicitur, qui ^non> rantum res fen ii bus obvias uovitj

verum etiam rerum cauiTas, effecdus, iimilitudines. «Sc dis·

fimilirudines, sequalitarem Sc insequalitatem comparando perfpicit, Sc a rerum fingularium coniideraticnc, firmi-

ter inrelligere Sc oilendere valet. Scientia itaque a vul- gari cognitione diilinguitur, Sc per eam, naturs? mira-

bilem _nexum, ordinem, entium fimultaneofum Sc fuc- ceifivorum confpirationem, partiumque affinium harmo- niam, claifes ^, genera & fpecies, adcuratius ipfi intro- fpicere, aliisque in cafibus occurrentibus demonfirare va¬

lemus. Hinc cognitio fcientifica in rerum fingularium

exaöds obfervationibus fundamentum habet, Sc per ea-

rum inftitutam compararionem, ad cogitationes rationales

Sc univerfales magis magisque progredicur. ideoque non

De Omnifcientia Dei. % folum veritates derivativas Sc rationis, fed ctiam primi¬

tivas fénfibus nofiris aliorumque perceptas ^, ίαο ambitii comprehendit. Niliii enim certius Sc perfedbius cogno- fcimus, quam quod in fenfum immediate Sc fre q nen ter

incurrit; nihil ^autem elf ^, quod demonftrationem logicam

minus vel requirat vel admittat. Nulla enim därur pro-

poiitio generalis, ex qua per modum principii deduci poffit hö?c veritas, quod ego exifto, quodque jam fcriptio-

ne quapiam fum occupams, quae tamen adfertiones mi¬

hi ceterisque idem fentientibus funt certiffimee. Neque

alia facile demonftrario, natura? Sc experientise confenta-

nea concipi poterit, quam quse in explicafione fubjefti

Sc prfedicati propofitionis cujuspiam in dubium vocatae

coniiftat, ut fcilicet ope experientiae, vel teftificationis

conftare poffit, huic rei, hane revera competere pofiti-

vam aut privativam adfecbionem vel relationem, aut eam non competere. Sic exftitiile Ciceronem librosque fcri- piiife, nemo ex generali quadam propofitione elicier.

Conceffis ^vero ejus in Romana republica mtineribus Si fcriptis poileritati rehdiis, quisque genuinam eruditionis

defiriitionem admittens, ftatim concedet, Ciceronem fuis- fe eruditum. De cetero, fcientia noftra fubfiantiam re-

quirit cogno*fcendi Sc perceptiones plures comparandi ^?

faculrate inftrufbam, objefta percepta, quas a nobis Sc a fe invicem diftingui poffint ^, Sc attentionem in his di-

fcernendis a£buofam. Si vel unum ex bis defideratum fueritj nulla haberi poteft cognitio.

§. IIL

Vis- omni a feiendi ab aßtt äijfert.

Htec _vero, qute de indole Sc requifitis feientiae ex com»

muni noftrae gentis experientia novimus, fi ad Deum re- ferimus infinite perfe&um, fepofita tamen omni imperfe-

&ione; haud obfeura nobis erit omnifcentits divinae re-

A 3 prae

6 De Omnifcientia Dei.

praefentatio. Quamvis enim mens noftra limftata, quae

ne fuam quidem vim cogitandi iatis dilucide peripicit,

nec res alias frequentiiiime fenfibus oblatas adaequate perfcrutari, nec omnia iimul intueri valet, ad fulgorem

lapientiae divinae, abfolutiilimae pervidendum invalida iit,

atque inepta: non nihil ^tarnen iuminis, Deo fefe nobis

benignilfimo manifeftante, atque ex fpeculis diviuarum

perfe&ionum ubique relucentibus, perfentifcimus, ut ad-

eo folem hunc fcientiae immenfum Sc fulgentiiiimum, et¬

il oculis maxime languefcentibus Sc velut e longinquo, vi¬

detet liceat. Aliam vero nobis mente formamtis notio-

nem de vi illa infinita, qua Deus omnia perfpicere va¬

let; atque aliter ipfum cognofcendi a£lum cogiiamus. Hic

enim ab intelleclu quidem Divino ifftuoiimmo divelli

neutiquam poteft, ied ipfum tarnen hoc attriburum ^non

eonftituit. idem enim heic valet, atque in ceteris Dei

attributis a£luoiis. Deus ab aeterno infinita fua ^poten-

tia mundum condere potuerat: fed in temporis initio,

eundem produxit. Deus ab aeterno vim poilidet mife-

ris opem ferendi: fed quamdiu nulli exiflebant miferi,

ferventillimam fuam mifericordiam erga certa obje&a a-

&u non exerctiit. Ab aeterno pariter Dens talem habuit

eifentiam , qua res condendae ipii praefentes eile poifunt:

fed creatae demum revera ipii praefentes iiunt, vel re¬

ddus, easdem videt ac fervat fibi praefentiiiimas; liqui¬

dem in ipfo Sc ab ipfo moventur atque exiftunt.

§·IV· _,

Scientia poßibiliwn &r exißentium diverfa.

Hinc aliter ea, quae heri poifunt, aliter quee jam

exiilunt, divina refpicit omnifcientia; neque enim ullum

eil dubium, quin femet ipfum intuendo, omnia per i- pfum poilibilia iimul cognofcat fummus Creator, ^cum

omnibus, quae cogitari unquam poilint, ad exillentiam

per-

De Ommfckntia Bei. ⁷ perducendis, praeporens ejus dextra fufficiat. Sed quia

non omnia _quse produci poiTenf, Dens reapfe producit,

non alia quidem ab ipfo diverfa, Deus fcientia viilonis cognofcit, quam quse revera ab Ipfo produ<Pca exiftunt:

fed nude poiiibilia, quse rantum ad iimilitudinem exiilen-

tium abftrahendo concipi poifunt, iive exftirura illa fue-

rint, ßve minus, Deus ut a£hi jam exiftentia non cogno¬

fcit, verum ut in virtute cauiTarum latitantia confiderat,

neque contra veritatem illnd videre poteft, quod non

a cauifa produ£tum eft, quafi revera eifet; quam vis nu-

to fuo omnipotente, ea, quse antea non erant, exifte«

re jubeat, Sc quid ipfe fecerit aut fa£turus ßt ignora·

re non poffit. Ut vero Deus Seipfum Sc opera iua

diftin&iiiime videt, feu per fingula partium, virium, ef- fe&uum, qualitatum, ^ac relationum momenta exa&iiiime difcernit; ita Seipfum, ^tanquam hujus univerfi auftorem

ac moderatorem , natura quidem a fuis operibus diftin- eum, fed ioco tarnen minime feparatum, eorumque a fe dependentiam omnimodam perfe&iffime cognofcit. Deus

autem ubique praefens, ad res earumque relationes per-

cipiend&s aliena non utitur experientia, neque adeo ^re-

rum abfentium Sibi format imagines, neque abftrahendo

clafles conftituit, pluribus rebus communes, neque ullis,

ad veritatem futurorum effe&uum inveniendam, conclufio-

ilonibus indiget aliisque artificiis: fed omnia, omnium-

que connexiones Sc relationes, Ipii, absque ulla demon-

ftratione, unico fimultaneo & perfe&iflimo contuitu iimt

evidentiilima: unde non minus intenfive, quam extenii-

ve, fcientia Ejus eft perfe£tiffima. Qiiemadmodom is, qui in alto Sc edito loco collocatus, exercitum praeter-

euntem obfervat, atque praecedentes, medios Sc infe-

quentes, eodem modo diftinguit ac contuerur; ira Deus

infinitus, extra feriem rerum finitarum Sc a decreto ejus dependentium quaü conftitutus, totam rerum connexio-

nem

8 De Omnifcientia Det,

nem, earumque fucceilivas mutationes & relationes, quai noftri reTpe<ftu prseTentes, vel prseteritae vel futurse Tunt, unico, & setenio omnifcientise adftu, perpetuo perTpicit.

Neque tarnen ideo noftra Deo ignota funt artificia, qui·

bus ad imbecillitatem cogitationis noftrce fublevandam uti-

mur, atque etiam interdum ad fallendum afturi homines abutuntur; quod IpTe eadem non adhibeat. Om ^nes enim

noftrae cogitariones Sc inclinationes, five bonse fuerint Ti¬

ve malse, omnifcio cordium Tcrutatori Tunt apertiifimse,

earumque vanitatem aut efficaciam idem novit ac deter-

minär. Morbos Ille noftros cum remediis intelligit, er-

rores 6c vitia notat atque Tsepius corrigit, quamvis IpTe erroris, vitii ? pariter ac doloris iit expers.

§. V.

Inepta Omnifcientise notio rejicitur.

Non in eorum caftra deTcendimus qui Tcientiam Dei

limitandam exifiimant, ut Tuis vel erroribus vel flagitiis

quserant patrocinium, aut metum Taltem vindicis infalli-

bilis minuant. Nihil enim divinis oculis eft occuitum,

nihil in ente infinite perfe&o, quod vel minimum ar- guat defedtum. Sed neque tarnen Scholafticorum quo-

rundam adprobamus Tomnia, qui divinas forte perfe&io-

nes, ex opinatis Tuis virtutibus metientes, omniTcientiam

Dei in coniiderandis ideis poilibilibus, ^tanquam naturis quibusdam seternis, ^a Deo objeclive diverfis occupatam,

ftatuifle videntur. Intelle£his certe nihil porfit, Ted ob- jecfa contemplanda Tupponit j Sc ipTa notio poifibilitatis,

quse PhiloTophis maxime eft Tamiliaris ^, quando in

non repugnantibus ponitur ideis partialibus, totius cu- jusdam ^conceptum conftituentibus, exiftentise notio-

nem baud obTcure antea requirit; Ti quidem rei, ^quse

non exftitit unquam, neque adeo ab aliis rebus di Teer-

De Oniv.ijcientia Del. S>

n'i/hoc eil, cogaofci potuit, nulla formari pöteft idea, five

totalis, five partialts, riiii fiita forte Sc arbitraria,quae ta¬

rnen, ex natura imaginationis, ad res alias cognitas erit ex- igenda, Sc ab iis abilrahenda ^ac cornbinanda. Sic circulum

quadraticum neque poilibilem neque impoifibilem judicat,

qui nondum ideam circuli Sc quadrati fingulatim ex fi-

guris aclu depi£tis vel exiilentibus, Tibi formare didicit.

Quisquis vires Sc modos exiitendi creaturarum reipicit,

facile deprehendit, nullum ens finitum, in Sc per fe ae-

ternae eiTe veritatis, Ted omnia effe dependentia, orta Sc

caduca, fateri neceiTum habet. Neque igitur perfe£tio

intelle£lus divini in eo eil quserenda, quod pro fönte ejusmodi poilibilitatum abilraflarum habeatur, quae iine

relatione ad res fingulares fa£fcas aut decretas, a nobis

concipi nequeunt. Nulla enim fubilantia pofiibilis, com·

muniori fenfu, ut exilitura concipi unquam potuit, niii

quam produ£tura eil voluntas Creatoris prarpotens ac li-

berrima; nec qualitates, a£liones, modi, Sc Status fub-

llanriarum in abilradlo concipiuntur, niii conceptis ant-

ea ipiis fubilantiis iingularibus, quibus inter fe compara- tis3per abilra£fcionem formatur tandem notio communis,

quae ipeciei vel generis habet nomen. Deus praeter Sei-

pfum Sc res a Se conditas atque confervatas , nullam rem

ut exiilentem Sc aSe diverfam, videre poteil, fiquidem,

omnium Ipfe rerum unicus eil au£lor Sc moderator. Pro- pofitis autem liberrime finibus, a,bsque omni moleila ^mo-

litione, fubiidia convenientiifim», non, quaii ab ejus o-

mnipotentia diverfa praeexiilerent, Sc infinita fefe mul-

titudine Ipii Offerent, elegit; fed vi fua infinita, poten-

tiiiime producit, Sc jam producta fapiemiifime fcopo fuo

adtemperat. Monilrofa hinc tolütur hypothefi$, qua Deus

ante mundum conditum, per infinita fecula, de optimo

rerum fyilemate creando quaii deliberaife perquam ine-

pte fingitur, &, examinatis tandem omnibus mundis pos-

B fibi-

ίο De Omnifcientia Det.

fibilibus, hunc invenifle objekive ceteris omnibus melio-

rem, eundemque, ob majorem hane invenram bonita-

tem, aliis negleflis, ad exiftentiam perduxiiTe ftatuitur.

Umbratili förre Philofopho examen ejusmodi mundorum

& bonitarum idealinm convenit: Deo autem, qui nullam,

niii vel in fua natura beatiiiima ^, vel in fuis operibus

valde bonis, invenit bonitatem, deliberatio talis eo in- eptius tribuitur, quod ad nulluni bonitatis gradum Sei-

pfum adftrinxerar, fed rerum finitarum complexum &

feriem, pej; fuam omnipotentiam pluribus modis produ-

cere 8c adornare _potuerat, quemadmodum etiam hodie

rerum creatarum numerum 8c prseftantiam, quovis ino¬

men to vel augere vel diminuere, femper Ipfi manet in¬

tegrum. Fata fingulorum vera, cum omnibus fuis mo-

mentis, intime novit Deus, utpote qui eisdem fapientiifi-

me difponendis ita eft internus, ut ne capillus quidem ,

praeter Ejus voluntatem 8c fcientiam, in terram decidat.

Sed _quae fub infinite multis conditionibus, nunquam ex- ftituris, fata cuique noftrum, immo fingulis, per totum

lioc univ-erfum fubftantiis, eifent futura, Deus, ut obje-

£ta realia, a caufts exiftentibus diverfa? non videt ^ac

dinumerat; quamvis illimitata gaudeat potentia, illas

quoque ii libuiifetj efficiendi, 8c effe£tas videndi, mu--

tationes.

§. vi:.

Scientia De i rite cognita^ vener ationem parit

atque confolationem.

Haec vero fobria fcientiae divinae confideratio, tno-- ribus noftris emendandis 8c felicitati amplificandae longe

eft convenientiiiima. Nihil fane efficacius fuperbientem

ftupendse atque folidiiiimse eruditionis ja£lantiam fuppri-

mit, nihil noftrae in rebus rimandis 8c cognofcendis, ma¬

ximan tenuitatis fenfum 3 melius excitat, quam ii Deum

omni-!-

De Omnifcientia Deh ⁱⁱ omnifcium, cuncia, maxima, minima, omniumque ne-

xum _, relationes Sc harmoniam, in ferie nunquam iini-

enda, ^uno quaii intuitu, exactiffime pervidentem fedulo

cogitamus. Ad hunc folem, iiellse omnes, etiam primae

magnitudinis, relatae obfcurantur; Sc ^quo excultius fue-

rit ingenium, eo lubentius fulgentiiiimum divinae fapien-

tiae jubar, tacita veneratione admirabitur ; Sc quamvis co- gnitionem rerum utilem, divinitus fibi conceffam, ^pro

infigni, ut par effc, munere reputetj in has tarnen ve-

ro Philofopho dignas erumpere non erubefcit ^voces; 0

quanfum eft, quod tiejcimus, quam exigua, partialts tna·

daqua t a efi η t fira cognitio ? Ad vitam etiam innocuam Sc

nobis ac focietati, in qua vivimus, profuturam, hoc ma-

xime nos exdimulat, quod non a&iones modo externas, fed intimos quoque cordis receiius, ipfa cogitata & de-

fideria noftra videt Deus fcelerum vindex ^, Sc benefa£lo-

rum remunerator praefentiiiimus. Dulciifimam denique in

adveriis parit confolationem ^, ii Deum noftrs neceifitatis

optime gnarum , noüraeque iimul felicitatis cupidiilimum,

optimam nos eripiendi Sc beandi rationem, non, ut no-

bis plurima ignorantibus faepiifime ufu venit, anxie quae-

rere, fed planiiiime perfpicere, & quando Ei vifum fue-

rit, certiiiime adhibiturum elfe perpendimus.· Oculum

en im Del cun£ia videntem, &, animum amore erga nos

fiågramiifimum, ^ac dextram denique valenriiiimam, cer-

tiori fiducia, qui agnofcit ac veneratur, gubernationi E-

jus , admirandae quidem ^, fed faluberrimae totum fefe

tradit, Eique in vita Sc morte ketiifimus

adquiefcitj unde

DOG.

Natura univerfalis nihil φ aliud, quam natura omnes fingularts, quas ■

nos cogitatkm toujungimus„ Maresius, ·

Amice Honoratiftlme.'

Quo _quod in Jublimius hoc atque Tuo fpecimine utilius illud efl Acaåemico argumentum, explica-

re Tibi vif um fuit, i? quo feliciori fucceffu fufce-

ftum hoc negotium peregifli: eo majorern lat an dt

materiam mihi ctterisque amicis Tuis fubrniniflra-

t a vi agnofco. Tibi igitur progrejjus in fanttiorl hoc

ßudio fingulares & virtutes eximias, Tbeologia βιι*

diojo \digniffima?, ex animo gratulor, perpetuarn

ßrnul ^ac florentißirnam a Deo optimo Tibi adprecor felicitatern« Vale.

NICOLAUS BROMAN.