Dissertatio de mutato a r. Carolo XI systemate Sveciæ politico, quam venia ampl. fac. phil. Upsal. præside mag. Erico M. Fant ... publico examini subjicit Carolus Petr. Årman, Sudermannus. In auditorio Gust. maj. d. XVIII April. MDCCLXXXVII. Horis a. m. s

DISSERTATIO

DE 9 ê

M U T A T O

R . C A R O L O XI

SYSTEMATE SVECIÆ POLITICO,

Q U A M

V E N I A A M P L . F /4C. P H I L . U P S A L .

P R Æ S I D E

Mm. ERICO M. F A N T ,

H I S T O R . P R O F . R E G . ex O R D . S. R. S. M.

P U B L I C O E X A M I N I S U B J I C I T

CAROLUS PETR. ÅRMAN,

S ü D E R M A N N ü S .

i n a u d i t o r i o G u s t. M a j, d. x v i i i Ap r i l, m d c c l x x x v i i. H uris A . M ,, Solitis.

U P S A L I Æ , T y p is E d m a n n i a n i s .

VIRO NOBILISSIMO,

DOMINO

CAROLO ERICO L A G E R H E I M

REGII COMMERCIORUM COLLEGII

•5 ' v - * • • . . .

A D S E S S O R I ,

PATRONO ÆTEKNUM COLENDO?

DICATUM VOLUIT

C A R O L U S P E T R . Â R M A N .

D e

MUTATO ^a REGE C A R O L O XI

SYSTEMATE SVECIÆ POLITICO.

§. I.

C

D u r a v i t haec, pluries licet repetita & , uti v a r ia v er in t belli e v en t u s, mutata per XVI I I a nn or u m d c c u r f u m , q uo G e r m a n i a m vaftavit religionis fpecie veftitus p u ­ g n a n d i a r d o r ; v er u m ita femper fe gesfife Galliae poli ti­

c o s , ut Svecor um meruer int g ratum ani mum & b e n e v o ­ lam adfe£t ionem, haud dixero. Altum quippe in illis fupercilium fæpius deprehendisfe fibi vifus eft illuftris s4xehns Oxendierna ; quin & feftinatam in i pf o r u m c o m ­ m o d a pacem Wef tphali cam haud fine ratione c o n q u e r e ­ batur. A d finem igitur ver gent e C H R I S T I N Æ i m p e r i o , illiusque gratiae reftituto Oxenfiierna, in H i f p a n i , unici refidui Galliae hoftis, partes magis inclinare occepit R e ­ g i n a , Principi Condœoy qui in easdem t r ans i er at , i mpenfe favens. Sed manlit ramen alma pax & amicitiae fpecies, quam con fer var c eo magis e re fua duxit C A R O L U S G U S T A V U S , quod viciniores populi ei fatis facesferent negorii. Mediant e Gallo fic poft ejus obitum i£la paci­

ficatio Hafnienfis & Olivenfis; atque fub m i n o r e n n i fi­

l i o , fi ab unico intervallo an. 1667 difcesferis, praevalens fa£tio De la Gardiana Societati Gallicæ fuum p o n d u s in Senatu Svecico adferuit.

A 2 §. II.

M utatum a R. Carolo XI.

§. H

I nrerim t a men non dee ra nt, qui ex vaflis & E u r o­

p am infeflantibus L U D O V I C1 XIV propofitis infaufta patriæ o m i n a r e n t u r , ideoque contra fcedera cum illo c o n t i n u a n d a , t amquam p ro aris & focis dimicarent. F a ­ cem his praetulit, ceu notisfimum eft, ad annum 1667 M atthias Bjornklou, unde Bjbmkloviam di£ti; illo autem defundfo , illuftriflimus Comes Benediflus Oxenflimia. H o ­ rum de r epu bl i ca fententiæ haud parum roboris accès- fit, q u u m , pof t exercitus Svecici in terras Brsndenbur- gicas i r r u p t i o n e m ad finem an. 1674, res fequenti æfta- te infeliciter fuccedere capisfent, prseliumque ad Fehr- bellinum D a n o s in Sveciæ ailexisfet fines, omnesque no- ftras in G e r m a n i a urbes & provincias vi&ricibus hofii- um tradidisfet armis. Et quamvis in pace, quæ feque- b a t u r , N e o m a g i e nfi, fua opera cavere conarentur Galli, ne quid d e t ri m en ti foederata caperet Svecia ; modo ta­

men fiebat, qui fatis altos prodit fpirirus, nofhosque Legatos Oxenfherjia & O livarum non potuit non quam maxime o f f e nd er e; quid? quod reliquos quoque rra&a- tus, cum fcilicet Ducibus Luneburgicis Cellam, cum Da no F o n t e m B ellaqueum, cum Brandenburgico Fanum S. G e r m a n i in Laja trah er ent , ubi, ne præfentibus qui­

dem Legatis Svecicis, nofira de re agebatur, pluresque ex lubitu hoftibus cedebantur ditiones. Accedebant in gloriam L U D O V ICI XIV an. 1679 cufi nummi, Sveciæ pa­

r u m h on or ifi ci: V. g. ab una parte fiftentes infignia fami­

liae Vafeæ , cum inferiprione: Gallus Fvotettor. ab altera globum tribus coronis infignirum, quem fuis alis Gallus ope­

riebat, infer iptusr Sub umbra alarum Svecia. Cumque eo­

dem anno Brinceps Ludovicus de Tuvenne Thefes in Sorbonico defenfuaret Collegio, in titulo earumdem

dem i ma go C A R O U XI cum L U D O V I C I confpicieba*

t u r ; illa v e r o u m b o n e Galliæ tetta cum lemmate; Sufce•

p ta Svecice tutela a ).

§‘ HI.

Hare autem , ut fatis nota & a pluribus antea luci expolita ,fu(ius t ra f t a r e fupervacuum ducimus j q uod vero de­

i nc e p s , r é g n a n t e C A R O L O , lucceslit politicum Syftema paucis attingemus. C o n f h m a t a cum Danis pace L o n - dini G o t h o r u m an. 1 6 8 0 , d e c e nn al e, praeterea cum illis j un g e b a t u r foedus, tunc t e mp or is u n i c u m , quo extera cu m g en t e fociata fuit Svecia. C o m m e r c i o r u m quippe T r a £ l a r u s , quem cum Batavis N e o m a g i ini erat , ne ha­

b e r e t u r r a tu s , machinationibus fuis imp ed iv er e Branden- burgicus Sc D a n u s , donec fupremam negotiorum cum exteris c u r a m , qua rebus ad Uddevall am male geftis, an. ^i6t8 privatus De la Gar die, an. ^{1 6 8 1} fufeiperet fu- pr a laudarus BenediSlus Oxenfiicrna. Quo fiebat, ut ex ejus conliliis, quæ ad m o r t e m ufque Sc minifterii finem 1702 Gailiæ conftanter renuit a d v e r f a , foedus comme rc i­

o r u m muruacque defenfionis, quin Sc pacificationes W e f t - phalicam Sc N e o m a g i e n f e m confirmaturum , eodem hoc a n n o dieque O f t . X, H a g æ C o m i t u m pan ger et Svecise Legatus Nicolaus Gyldenflolpe cum Batavis tt'alraven de

A 3 Hecm

o ) A rck en h o fz, Mémoires de C H R I S T I N E , T o m. 2 . p. 1 5 9 . Port alterum C H R I S T I N Æ in Galbam iter , mutatum nd m odu m ejus in hanc ge n tem a n im u m t d l o m u r lirreræ ad Gubernatorem D o m in io r u m lobtin. Faul.

O livccrans d. 30 Maji i d g a , quibus deedus Galü cum Sveriae disfvader.

A rcken h olz I. c. p. 2.17. Id em loquitur numifm a R o m æ c u f u m , ab una parte Leonem filiens, cum inferiötione: Confidenter & S o lu s , ab altera feeminnm , quam porrefta e c œ lo matius e rigit, avolar.re Gallo gallinaceo

& additis verbis: A Socio d e relicta , a D eo reftitu ta S v ttia . V . B ten n er Thefour. Tab. IX .

Meckeren, Daniele de IVyngarden, Cafparo Fagel& c.h) Ad q u od Britanni 6c Imperator Rom ano Germanicus invi­

t a b a n t u r , quoque artibus Danorum Brandenburgi:orum- q u e , in Aula L U D O V1CI X I V , rede Svecico LegatoCom.

Nicolao b je lk e , reftitutionem amisfarum provin:.arum u r g e n t i u m , ponebatur obex. Maxime praeter h2c ani­

m um Caroli XI otfendit, quod vix lignata pace Neoma- gienfi, Ducatum B ip o nt in um , cujus ille proximus heres, tamquam Metenli Dicecefi oiim p r o p r i u m , p e r C a i e r a m lie d i i h m Reunionis revocare vellet L U D O V1CUS, 6c ult imo Ducum F R I D E R I C O L U D O V I C O letaliter de- c u m b e n t e , copias eidem immitteret, arces, Biblioilecas, A r c hi va ipfaque Ducum fepulcra fpoliaret, toramque li- bi fubjiceret r e g i o n e m , quam ad pacem ufque Ry.Vicen- fem retinuit. Obtulit quidem eam Duci Birkemeldino fub feudali jure pollidendam , nec non Comiti Palatino A D O L P H O J O H A N N I , R. C A R O L I XI patruo: im- m o etiam pecuniae fummam pro illa cedenda ipf. Regi C A R O L O , quam tamen ille magna cum indigestione refpuit. Miferat in Sveciam an. 1682 Elector B m d e n - burgicus', foedus fecum 6c Dano fvafurum, Cbriftobborum B ra n d , in primisque copiarum Svecicarum in Germani­

am tranlitum impediturum; verum enim vero dimitte­

bat ur d. 13 0£t. amicitiam cum Galliarum Rege in Svecia numquam iri contra&um adfeveraturus. Caufam adferret inter alias Barillonii Gallorum in Britannia mi- niftri di&eria, quibus Regem Sveciae m e rcenariun, fti-

pen-

b ) E ditum eft ûpud D u M o n t , C orps D iplom at. T o n . VIT.

Part. a . p. 1 5 . Relationem effe£luum hujus tra&atus ad m enem Julii 1 6 8 2 , au&ore E dvnrdo E h rc n ften , C olleÖ ionibus ad Hiftoriam CAROLI X I P. 2 p. 81 inferuit L ô n b o tn , ex qua plura nos etiam derivnvima*.

pendiisque Gallicis unice alendum ja£laverat c ) . C o n ­ quereba nt ur interea reliqui Sveciæ Senatores, fpecie t a n ­ t u m Tua coniilia de H a g a n o fcedere a R e g e fuisfe r o g a ­ t a , qu um illud d ud u m i£tum t rader ent tabellarii pu bli ci;

n ihi l o t a m e n minus firmatum eft atque ftabilitum, I m p e ­ ra tor e d. 28 F e br . 1682, H i f p an ia r um qu e R e g e d. 2 Maji e. a. ad idem accedenti bus, r epet itumque m a g n a illa defenfiva pa&ione H a g æ C o m i t u m d. 6 Febr . 1683 , C æf ar em i n t e r , H i f p a n o s , Batavos & Svecos c o n t r a Galliae aufa inita. Ultimus hujus imperii Legatus B a ­ z i n , infalutato Rege H o l m i a an. 1682 difcesferat, c u m , ut a binis r e g n i Senatoribus, qui etiam ei ex a dv e r f o in c ur r u f e d e r e n t , ad ilium du ceretur , fruftra poftulasfet,

& X X I V na vi u m clasfem 1683 in fretum Oe re fu nd i- c u m m i n i t a b u n d a m miferat L U D O V I C U S , quae t a me n m o x abiit. Mediantibus I mpera tor e & Batavis, cum v i ­ cina Rudia amicitia conflabat, mislis huc inde ma gnis Le ga tioni bus an. 1683 & 84. Et licet hi p o f t m o d u m foedus d ef e r e r e n t & neutras amp le&e rent ur p a r t e s , Gallis q uo qu e adhuc faveret Ele£tor B r an de n b u r g i c u s , manfit t a m e n Sveciam inter & reliquos foederis femel fa£ta focieras. Ad quam firmandam X V millia militum in G e r ma ni a m an. 1683 Svecos traje&uros Hafn iæ di­

x e r a t Legatus e o r u m tV ilh. J u l. Coyet, quos clasfis Ba­

tava Br eh mam transportaret. Pr opter ea etiam laudata claflis Gallica in mari Baltico a p p a r e b a t , D uces qu e L u - n e b u r g i c o s , Br ehmæ vicinos, fuas in partes r r aher e c o n a ­ b a n t u r Galli d )%

§. IV.

c ) P u ffin iio rf, Hi fi. Brandenb. p. 1 4 5 4 . d ) I d e m , I. c. p. 1 4 6 9 , 1 4 7 8 .

§. I V

Q u o d v e r o Im pe ra to ri, inftigantibus Gallis, cum T ur e i s mox exoriebatur bellum, in caufa fuit, cur vi- cennales induciæ Ratisbonæ, d. io Aug. 16^4, L U D O ­ V I C O c o nc ederentur, cumque his Ar.genroratum omnes*

que per Cameras Reunionis ipfius imperio in Germania öc Belgio adjudicatas ditiones. Ampliores numquam a n ­ tea posfederat fines, & credendum efi, li iisdem conti­

neri pasfum fuisfet infatiabile habendi defiderium, ad pr æf ens usque te mp us fuisfe manfuros. Sed mox fratris Ducis Aurelianenlis nomine hereditatem Palatinam, Ele-

£loratum Colonienfem clianti fuo Furßembevgio pofiu- lans, m a g n am asfociationem Auguftæ Vindelicorum d.

9 Julii 1686, Caefarcm i n t e r , Hifpanum, Svecum, Bava- r u m & Saxonem contra fe excitavit, cui nomen paullo poft dedit Ele£tor Brandenburgicus e). Augebatur h o ­ r um Gallice hoftium numerus Anglo & Batavo, poftquam Princeps Araufionenfis W I L H E L M U S III an. 1688 Bri­

tannicum occupaverat folium. Belgii quoque foederati t e rm in os , p rimario ejus exercitu in hac W I L H E L M I expeditione a b f e n t e , / ) tuendi gratia, VI millia militum p e r C amp i Marefchallum Com. Nicolaum Bjelke C A R O ­ LUS XI in G e r m a n i a confcribi jufiit, qui, una cum Brandenburgicis copiis , mercede Reipublicæ Batavæ fu- f te nr a ti , ad pacem usque Ryfvicenfem partim munitas ejus urbes d e f e n d e b a n t , partim in acie dimicarunt. H o ­

r u m

e') Foedus inter Regem C A R O L U M & FRID ERICUM W II.H E L - M U M Ele&orem initum d. 10 Febr. 1 6 8 6 legi poteft ap. Puffend.), c. p .1548*

f ) C o m . G uftavus Carlfon, R. C a R o L I G U STA V I filius natura- l i s , qüi » 6 8 o , purpura Senatoria fruflra expetita, Sveciam reliquerat, legionis Batavicæ du ftor in hac W I L H E L M ! adfuit expeditione. V . von S tjtr n m a n , T abb . Geneal. ad Hilf. J O H A N N I S III, Tab. XVII.

r u m int er du£lores fuisfe novimus Chiliarcham Spnrr- f e l d , C o m . Gustnvum Lewenhnupt, Com. Magnum Sten- bock, o m n e s in prælio ad Fleurus d. i Julii 1690 præfen- tes g ) , Chil iarcha m Nierotb, Com. Abrabamum B ra b e, Oxenfiierna Sc Adamtim Ludovicum Lewenhaupt; fed inita pace Ryfvicenfi 1697 faris indecor o m o d o dimisfos b).

Ec ha&enus quidem a partibus Galliæ Temper d e t e ra t D a n o r u m Rex F R I D E R I C U S I I I , an. 1684 affinem fu- u m , R. C A R O L I avuncul um, Ducem Holfati æ C H R I ­ S T I A N U M A L B E R T U M in exilium H a m b u r g u m ite­

r u m p ro pulf ans ; fed pacificante Tmperatore, A n g l o , Ba­

t a v o , S a x o n e , Br andenburgi co & L u n e b u r g i c o , c o n v e n ­ t i on em Altonenfem d. ^{2 0} Junii 1689 inire eft c o a f t u s , qua D u x rediturus, & V I I millia copiarum Danicarum in e x er ci tum W I L H E L M I III rransfcripra, quarum op e Socer um J A C O B U M I I prælio ad flumen Boyne in Ir- landia vicit arque ex hoc r eg n o expulit.

§. V.

P rima v e ro eademque maxima belli vis ad Rh enu m in G e r m a n i a er up it , ad quam repellendam ex tenore p a £ l o r u m copias auxiliares Svecia quoque conferre d e b u­

i t , quasque colligendi cura Com. Maitvitio W'ellingk c o m ­ m i t t e b a t u r , cui t amen negotio mor am & ta rdi t at em, ui- p o t e Galliæ femper favens, refertur adrulisfe nimiam. E t e ­ n i m no n tantum ipfe car um derre£lavit fufcipere i m p e ­ r i u m ; v er u m etiam eas in menfem usque detinuit Augufti, cum initio Octobr is cujusque anni esfent reducendae, ira ut fœderati militiæ fuæ p ar u m ab illis q uer er ent ur

B tem-

g ) Ltittfom, Qref Stenbocks Lefverne, P. 1. in initio.

A ) Gref A d . L u d v . Letvenbaupts Lefverne], pa g . 1 0 feqa.

t e mp or is tributum. Primæ expeditionis ar. 1690 VI millium armatorum dux fuit Generalis tum temporis M a­

jor Co m. M ellin, 169 t totidem millium Chiliarcha Mul/er ■>

1692 idem IV tantum millium. Exfpirabat foedus auxi­

liare menfe Oclobr. hujus anni, quam ob rem reductae in Pomeraniam & B re h m a m , unde corifcriptæ, copiæ n o n amplius remittebantur: interea in iisdem rudimenta p of uer ant militiæ Comites Magnus Stenbock, Arvid Horn

& Carolus Giistavus Relmfkjold, qui Holfatiæ Ducem FRI- D E R l C U M IV in fociorum exercitu, cui Elector Bava- rus & Princeps Valdeccæ imperabant, fecum habuit.

Varia autem fuere, quae circa hoc tempus Sveciæ & fo­

ci orum animos divellere potuisfent; naves enim Sveca- nas in oras Galliae, non minus quam hoflium, flagrante bel lo, commerçantes interceperant harum gentium arma- t o r e s , adeo ut damnum ab Gallis illatum ad X tonnas a u r i , ab Anglis IV vel V , ab Hifpanis ad aliquot aeftima- r e t u r , cui tamen compenfando Batavi an. 1691 & 93 ducenta thalerorum imp. millia furrogarent. Neque praefcriptus an. 1695 peregrinis mercatoribus in Svecia t ri um menfium commorandi terminus, duraque Refor­

ma t or u m apud nos conditio maritimis poteftatibus mul­

t um potuit arridere. At non propenfior ideo Regis at- que OxenRiernæ in Galliam mens: loquuntur hoc fecreta e j u s , ut dicuntur, ad R egem confilia, z) ex quibus iti­

d em confiât, divifas admodum circa Syflema politicum M a g n a t um fententias hoc tempore in Svecia fuisfe. In Cancellaria regia Aulæ Cancellario Ôrnfledt & Confili- ario Bellico Hoghufen in primis fidere fe potuisfe adfert, q uor um tamen ille incerta valetudine, hic, poft mortem

Com.

i ) Edita hæc furit in Lunboms Hift. Archiv. T . 2. p. 1 2 4 , 1 4 2 , 1 5 0 » 17J.

Com. Lindfkjôlàt internis regni negotiis f æp en umer o avocabatur. Confiliario Aulico Polus & Secretario A ker•

bielm ultimis potiflimum annis u t e b a t u r , cum Edvarduf Ehrenden haud Temper cum ilio confentiret. Hab ue ra t an.

dud um 1685 Auia Gallica callidum in Svecia A g e nt em La Picquetiere^ cui, una cum Ehrendenio, Ericus Lindfkjold.

favebar. k \ Com. Nicolaum Bjelke ejusque amicos bene in Galliam a n i ma t os , Tibi ver o adverfari fufpicatus, idem poftea de Com. Haflfer & IFallendedt fibi innotu- isfe confirmat Oxendierna. Et notari m e r e t u r , q u o d , cum Relatio Sani. Akerhielm, de Sveciæ ad exteras pote- ftates habi tu, an. 1697 / ) Senatui p ræl e ge re tu r, Comites Fabian IVrede & Gyldenßolpe eam, t amquam Galliae iniquam r e j i ce re nt , n e c , contranitente licet Oxendierna, publico n omi n e exhiberi posfet rn). Quce omnia p r o b a n t , v e ­ r am o m n i n o fuisfe R. CxAROLI X I f u fp i c i o n e m , cum an. 1687 d. i Febr. inter tutores mi norennis filii cete- r osque Senatores diceret esTe plur es, qui ftomachos Galli­

cos geftarent n ). Qu ar e alios quoque l ubornavi r, tam intra , quam ext ra Senatum , qui tutelae illorum infpice- r e n t , neque a Suo fyftemate r e c e d e r e n t , follicite caverent 0 ).

§. V I.

A b anno 169$ hoftiles belligerantium motus fere ces- f a r u n t , deque pace concilianda ab utraque parte coe­

p t u m eft cogitari. N e m o autem huic parandae aptior j u ­ dicabatur R. C A R O L O X I , qui ad finem neutri fuerat addi£tus, magnaque j a md ud u m i mp er an di prudentiae ma-

B 2 &a«

/ < ) Puffend 1. c. p. 1 5 2 4 » 1 5 3 9 . 0 Tmpresfa eft in Lônboms Sam lingar P. V I , p. 7 , unde no s multa qu oqu e haulimus.

w ) L ntibom , Hift. U p ly ln in g a r. P. I. p. 9 7 « ) . Ibid. P. 2 . p. 2» 0 ) L önbom , Gr. Ni/jr G yllen fiiern as Lefverne.

£tatus laude. Itaque tantas qui componeret lites, utrin- que expetitus, & quidem e Gallia misfo primum L e ­ gato extraordinario Marchione de Betbune, dein Com.

'Johanne Antonio d ' A v a u x , qui I ) millia imperialium m o x , tercenta deinceps quotannis fubfidiorum nomine offerret. Idem cum illis deliderium lignificavit LEO- P O L D U S per Lega tum Sveciæ ad Aulam Cæfaream, Asfesforem Tr ibunalis Wifmariçnfis L. B. Fridericum Ilorn. Svecorum t um apud foederatos Belgii Ordines negotia procuravit Secretarius Status L. B. Nicolaus LiU je n ro tb , q ui , ingenii dotibus & connubio cum E va Olivecrans, ex mediocri nafcendi forte ad fummos ad- fcenderat honor es p ) . l u do & idoneo ad hoc opus perficiendum d. iy Ian. 1697, a inftruebetur di­

p l o m a t e , renovat o p o d mortem CA ROL I d. 10 Aprilis;

ad col ophonem autem eidem imponendum d. 31 Julii delegatus Senator Regius & R. Cameræ Revifionis Præ- fes illudriffimus C o m e s Carolus Bonde. Hic vero, Ham*

burgi importuna detentus mora, Hagam non prius ac­

cedit, quam omnes, præter Gallicum cum Imperatore, ad finem p e r d u ä i e dent traftatus, cui igitur fic d. 30 O&obr . nomen fubfcripfit. In ipfo autem pacis indru- m e nt o cum negle&a edet cautio, ne religionis in r ed ­ ditis a L U D O V I C O regionibus alia, quam) ex pace W e d - phalica foret co nd i ti o, ratificationem ejus continuodidulit C A R O L U S XII q).

p ) Pater ipfius Johannes Eofander Pallor ecclefi* Åsbo io Oftro- Gothia. Fratrum alter legationibus in Ryfliam clarus Gotbe ditius, cum nobiliratis juribus donaretur ; alter retento paterno nomine militum Bran- denburgicorum duclor B ]rigadierf v. v . Stjernman Adel. Matr. p. 1 3 7 . N ordberg Hift. C A R O L I X I I in indice, q ) N ordberg 1. c. T o m . i . B e r e ls Lefvernes Be flo ifn. in vita Bondii.