D I S S E R T A T I O I C I
D E
R E G E C A R O L I
G k D A N J A N . 1 4 7 7 - 1 4 6 4 C O M M O R A N T S t
ii r*»i ■
Q U A M
V E N I A A M P L. O R D. P H I L . U P S A L
P R Æ S I D E
M a c, .
FRICO
H I S T . P R O F . R E G . E T O R D . SOC. R E G. S C I E N T . U P S . E T A C A D » R E G . L I T T , H U M . A N T I Q . E T H I S T . S T O C K H . M E M B R O ,
P R O G R A D U
EXHIBET
P E T R U S
S T I P * R E G . W E S T R O G O T H . I
IN AUDIT. GUST. MAJ. D. XVIII JUNII MDCCXCIW.
H. A. M« S.
U P S A L I Æ ,
L i t t e r i s V i d u æ D i r e c t. Jo h a n n. E d m a n.
K O N U N G E N S T r o - T j e n a r e , C A P IT A IN E N v i d A R T IL L E R IE T
W ä l b o r n e H E R R
ERNST FREDRIC S J GS T É E N»
M I N V Ä L G Ö R A R E !
D e f f a Blad åro intet, jag tilftår det, vårda at pry
das med E D E R T vördade namn; men måtte de år.
minftone få vittna om min årkånfla, och den högackt- ning, med hvilken jag har åran framhårda
V Ä L B O R N E H E R R C a p i t a i n e n s
od m juka f l e tje n a re, P e r F r i m a n.
D E
R E G E C A R O L ! C A N U T E
G EDANI AN. 1 4^7 - 14 ^ 4 COMMORANTE.
§ . I .
ednuum, nobile Borusfiæ e m p or i u m, ma ri Balthico*vi-
> 5- cinum & inter fcederis Hanfeatici focios olim prae
ci pu um, vicinis Sveci æ, Borusliæ Poloniæque R e g i b u s , fua ob commerci a & o pe s , diut ur nam litium & bello
r u m hillorkrque veteri pariter ac recentiori ideo amplam fcribendi materiem praebuit. Per annos C L X X l l , quibus Magil ler Gener al is & C om m e nd a t o re s Or dinis F r a t r u m Hofpitalis B. M art* Virginis domus T e ur o ni c or u m in P rus sia r eg na nt i um t err am illam pof federant , fub tutela e o r u m f uit ; fed fuperbia nimia F r a t r u m O rd in is non m i n us , quam crefcens urbium potentia effecit, ut militares er civitates t e rr æ ejusdem an. 1453 conf ederationem mu- ruam inirent contra violentas ordinis oppresfiones. C o r am I mp er a to r e Fredenco 111. aliquandiu contendentes c i vitates fententiam fuis defideriis contrariam r e p o r t a r u n t , q ua mo b re m p r o p r io mart e jura fua vindi care adgrefîæ funt et una die fortiora caftra wtius t e rr æ fine aliqua p ene refiftentia c e p e r u n t , praecipue caftrum capitale o r dinis Marienburg. Haec penitus deftruxerunt r eg em qu e Poloniæ Cafimirum I V in d o mi n u m r ec e p e r u n t , homa- g ium ei faciendo /?). Ille, antea Mag n us D u x L i t h u a n i a ,
A 2 ut
rt) Chronie« Slavic« «pud Lirtdtnhrofc, p. 2 1 9 . Plura hanc rem illu- flrantia forfan innotefeerent orhi erudito, Ii Acin quadam Enfiferorum f t u fra tru m Ordinis Hitrofolymitnni btata M aria in Borusfta Mfcr. 345* f°l*
in forma inoxim a, qtise in Bibliotheca Gymnafii Lincopenfis delitefcnnt;
ederentur. Cfr. Linkôp. Bibi. Handl. p. 3 7 . Benxel. brefvaxl. p. 17 8 .
ut fceprra Polonica fufciperet, an. 1446 aegre fe adduc- paflus elt : ho c autem n o v u m imperii fui i n c r e m e n t u m mafcule vindicavit, equitum T e u t o ni c or u m cauffam agent e D a n o r u m Rege CJmßiuno I , qui p ro pt er ea plura G e d a - nenfium navigia fuis in por tubus int erceperat.
5. 2.
Rebus G e d a n i fie flantibus, forte fortuna fa£lum efl, ur infelici n o li t o Regi Car olo Canuti cont ra hofles p e r f ept enn iu m haec urbs edet perfugium. A rebellibus q u i p p e fubditis, duce Archiepi lc po Joanne BenediSii Oxenftjerna, undique prefTus, fub convivali laetitia Stockhol mia clan
culum fe fubduxit /»}, vela ventis dedit atque d. 27 F e b r . 1457, poll tri duam navi gationem, ad littus G e d a n e n f e a p pulit. Salvum conduct um libi d ucent or umqu e h o m i n u m comitatui expetiir & obtinuit multaque hnmanitare e x ceptus eft. Hra'ter c o m m u n e m , quem cum hac civitate in Chrißiane 1. habuit holl em, aliam quoque hujus confi*
lii caudam adfert Johannes Magnus c), quo d fcilicer ad m e mo r i a m r evocabat amicitiam, quam olim in princi patu Viburgenft conditurus, cum Cafimiro, M a g n o rura t e m poris Lithuaniæ duce, iniverat. Alii etiam hid or iæ, dicam an fabulae, or ig i ne m dedit h o r u m Re gu m commer ci um.
N a r r a t p e r v e t u d u m in A r c h i v o Regio f r a g m e n t u m , a Mag. Oluo Petrt illuc in perpet uam rei m e m o r i a m c o m po rtat um , in colloquio ilio u m , Cafimirum nec Latinam, nec G e r ma n i c a m li ngv am calluide, fed ta nt um fuam v e r naculam adeoque i nterprete uti coactum fuiffe; fed do*
m u m r ev er f um publico edicto p ræcepi de omni bus nobi
libus fui regni, ut La t in am li nguam addifcerent, quod ad-
b) Chron. Slav. I. c. ad h. annuin, c ) Goth, Sveon. Hilt. (*. 2 3 , C . 6.
h u c Carolo Poloni referunt acceptum d). H anc crambem r eco xi t Loccenius in Hiftoria fua Svecana e)\ fed cum e a n d e m r e c u d c ret Francofurti et Lipfiæ 1676, nefcio an famae au£loris velificaturus eam praerermifit editor / ) . Si C h r o n i c o R h y tm ico ab fri adorpb 10 edito habenda fides, n eq ue fub principatu Finlandiæ , Lithuaniæ minime vi
cinae, p r i nc i p um horum quaerenda prim a famihsritas, n e que opus habuifle videntur ad fermones mifcendos, aliena opera. Ita enim illud g ):
Konungen (Carolus) bade i fin ungdom varit Genom främmande land fn>a vida fa r it, fri àj aren, Ungar en, Indien ocb Off er rike, H im , M i (fen, Sas/en ocb ftere land jlike%
7him bade ban a lla genomfarit,
Ocb i Mångom fiormom ocb ftridom varit : 7 b e r Jaa ban (w a m ar g m ans k yn n e, 7 by at ban baß finden f kicka kunde H an k'inde ma alen tala ocb forfiaa A f a ll t be. land, J'om få r nå md fiaa,
§• 3-
Benignitati autem , quam novus hic hofpes expertus e f t , haud p a r u m momenti attulit, quod deprehenfus eft nec inops, nec illiberalis. Ipfi Regi Cafimiro ad furntus bellicos pecunia indigenti, omni ratione fubvenit, ita ta
rnen, ut, praeter duo marcarum Pruthenicarum millia, quæ
A 3 fua
d) Mesftnn Theatr. N o b il. p. 12 4 . t) Edir. I. p. 1 9 2. II. p. 15:4.
/ ) v. Stjernman, T a l o re V tte n f k a p . tilf tS n d , p, Ic 4 » JVormbolz, Biblioth. SvioG. V. 3 , p, 7 3 ,
S) P- 4 H .
fua interpofita f id e, m u t u o d ed er ant negoci ator es G e d a * nenfes, qu ant um ei crediderit, ignoremus. U r b i a u r e m quindecim millium m a r c h a r u m P rut hen icar um f u m m a m c o m m o d a v i t , ejus val or is , ur feptem ear um uni m a r c æ folidæ r e f p o n d e r e n t adeoque unam auri t o n n a m , ut h o die loqui mos eft, integra pecunia aequaret. Pig no ris l o c o a b urbe obtinuit munitam arcem Pautfke five P u tzig * ) , cura adjacente o p pi d o ejusdem nominis. Interluit h a n c u r b e m atque G e d a n u m Sinus maris balthici P utztger v ik di£tus nobilique pifcatura infignis, quam fcenoris l o c o etjam obtinuit. Ar cem prsefidio Svecicam tutam p e r t r i en ni um h abi tavit ; fed an. 1460 ab equitibus O rd in is T e u tonici obfeflam d. 13 0 £l. eis deder e coa£tus eft£). Al ia m quoque pecuniæ f ummam urbi mut uo d ed er at ; fed & illa
& p ig n o r e p rivat us , nil nifi ingratos Magiftratus G e d a - nenfis ani mos fe reportafle c onq uer eb at ur i ) . P r æ f en te adhuc Carolo arque in ipfa urbe, ut videtur c o m m o r a n t e , P ntzigiam y ducibus Senatoribus Herjort & Cbtmer d. 13 Ap ri l 1463 obfederunt Gedanenf es & poft V m e nf i u m defenf ionem ad dedi t ionem c o m p u l e r u n t , præfidio e qui
t u m li bero ex arce exitu conceflo k ) . C u m autem fic in d ebi tor um manus recesfisfiet, quod ei dat um erat, p i g nus, illi vero hoc R. Cafimiro tradidifient; Carolus i m p e r i o Svecico iterum pot it us , an. 1469 r ed di t io nem Puizigii ab urbe poftulavit. Eu m in finem Legatum fuum Ambrofium van Ulftefi G e d a n u m mi fit, fiio no mi n e illud receptur um
& naves quasdam e Gothlandia f ) exire c u r a v i t , mi nas quae
* ) Hadem ratione Danzig a majoribus noftris D»nfclic dici iolitum . h ) G r< ihtbt Gefchichre D nnzig , K önigsberg 1 7 8 9 T h. ï . p. 332 <
358-r) fVarmbolz, !. c. p. 2 3 ? . k ) GraJntb, 1. c. p. 386.
f ) Ita Grnlatb. Dubia aurem hoc tempore Regis in hàc infula ou étoritas.
qua» a d derent huic poftulato. Refpondecunr vero Geda*
nenfes, ipfum arcem male defenfam deferuifle; rejecisfe p oRe a urbis invitationem, ut junftis viribus illam adgre- d e r e n t u r , cum ad tenendam, facultates fibi fateretur deefle;
d ec l a r a tum denique ei, om ne jus ejus abrogatum iri, ft fola fua opera hoc efficerent cives. Jam per quinque men- i i u m oblidionem id effe£lum, multo majoris quae confli- t e r a r , quam quindecim m ill ium , quae mutuo fumferanr, m a r c a r um. Compenfatis expenfis Putzigiam ultro reddi
t u r o s j arma autem armis repulfuros. Commiflarii R.
C afim iri, qui ad accipienda nomine ejus territoria Putzig Sc Dtrfcbau Gedan um advenerant, uterque Epifcopi, lit
t eras huic refponfo adjunxerunt, in quibus eundem Prin
cipis fui animum declarant. Controverfia in fequenrem a n n u m protra&a morte tandem Regis Carali finita eft /).
S ed poft ducentorum & quinquaginta, quis crederet ? an
n o r u m intercapedinem exoriebatur ejus ex osfihus ultor a t q u e debiti, per tantum temporis fpatium nondum foluri, e x a c t o r minime refragandus. Sveciae Rex Carolus XII c u m vi£trici exercitu an. 1704 urbi appropinquaret, C o m i t e m Magnum Stenbock in eam ablegavit, inter alia, n o m i n e familiae Gyllenfljernianæ , fu am quæ a filia Car oit Ca- n u t i , Cbr iß in a ducebat originem, pofiulantem, utfum m am cu m fcenore redderent cives. Conveniebat tandem, ut du
p l o m a jorem urbs folveret, quam tamen Fifco publico ad hu c commifTam fervat familia m ).
§• 4.
Ex ceteris gentibus illas, quae commerciis in mariBal t hi co Sc Ocea no Septentrionali maxime florerent, fuam in
/) G m U th , p. 4 0 1 .
m ) N ordberg, K . C a rc i* ;s hift. B. I. p. 4 8 2 . W erm b o h y loco fu- p ra cit.
in foederis focietatem R. Carolus p e r t r a h e r e c onaba tur , q uant um lucro illarum deceflurum f or et , fi Svecia Borus- iiæque jam jugum ordinis Teu to nici excutientes u rbes Da*
nicæ ditionis f o r e n t , demonftrans. Ejus tenoris litteras dedi t tam Angliæ Regi Henrico A7 , quam duci Bu r gu nd iæ Carolo Audaci d. 13 Apr . 1457. U r b s autem ipfa a S e nat u Svecico & fuis in foedere Hanfeatico fociis p a t r o cinium ejus expetiit. Du o pacis reconciliandae caufa in»
di&i conventus, alter Stockholmiæ, G e d a n i al ter, f ruftra
& fine effe&u cel ebrabant ur n.) Induciae autem d. 27 Jul. 1458 paftæ, fub quibus commercia libera litesque d.
i Maji a nno fequenti Lubecæ dirimendae. In q u o c o n vent u licct Gedanenf es c on quer er en tu r, Cbriflianum n aves eo ru m in freto Oref un di co intercepilfe; tamen induciae ad d. 2 j Jul. 1462 pr or ogat æ, neque bellum ultra m i n as - poftea erupit 0). An. ver o 1464 d. 2 Febr. nobilis v i r Olaus lngonis Stockhol miæ in Borusfiam a b l e g ab at u r, b i nis ad R. Carolum litteris inft rufl us, quibus in Sveci am, regale folium recuperaturus, revocabatur. R o g a b a n t m o
do, ut cum valida manu r e d i r e t , qua Stockholmia a r c e r en t u r Dan i, ex mari ti ma parte illam cingentes. C l a d e m m o x atque exercitum p a r a v i t , cui fe junxit nobilis Polo- nus, Domicellus, feu Ju n ker, di£his Nicolaus. H i c aurem me nf e Januario anni fequentis captus e d in obfidione S t o c k h ol mi æ una cum 6 aliis; multis etjam R. Caroli militibus, præcipue P olonis , cæfis. C u m vero iterum R a f e b u r g o invitaretur Carolus ad (ceptra c a p e d e n d a , Ludovicrwi Pa
tr iar cham A n ti o c h e n u m , imperatoris & Pontificis in Po- Ioniam L e g a r u m , d. 12 Jul. 1467 p e r m o v e r e conatus e d Cbrtftianus, ut p er fvader et tam R. Cafimnoy qu am u r bi
r- G e
rt) Hvitfeld, Hifl-. Clirift. Ï. p. 6 7 , fq.
e) v, Dalrn, Hift. SvioG. T. %, p. 746,
G e d a n o , ne Sveciæ opitularentur. Cui licet Regis propo*
lito fe b eni gn um praebuerit Ludovicus \ quem tarnen effe
ct um ejus conatus habuerit, tacentibus m on u me nt i s , d i ce re no n poflumus p).
§• 5-
N o n defuisfe tamen hoc r empor e fufpiciones, R. Ca- volam clandeftinis machinationibus fidem Svecorum tentas- f e, d ocu ment o f u n t, quas asfeclæ ejus in Svecia fu bier e, perfecut iones. An. 1463 me rc at or em P e t r u m Nicolai D at- telôs carceri mancipavi t Archiepifcopus, quod Jitteras R e g i s ad nobiles quosdam Svecanos fecum G e d a n o addux- isfer plebique per fvader e conatus ef i, eum proxima æ- liate in patriam redit urum. Q uod ut averruncaret Cbri- flianus > cum armata manu in Sveciam advenit pluresque Caroli amicos numellis aliisque torturae generibus adigere c onat us e f t , ut has ejus technas revelarent. Sed frufira ab illis r em elicere fiudebar, cujus o mn i n o non erant con- fcii. N e q u e cum inteftinis diflenfionibus urbs fub aperto c u m crucigeris bello difcerperetur, fufpicione caruit R.
Carolus-i quod cum fuis afleclis ur bem illis p r od er e volu- iflet, de qua re ipfe conqueritur q). Etenim An. 1460 C o m m e n d a t o r de Elbingen p r od it o ri e occidit X L viros de Dantifco. Sequenti anno fa£tus efi infultus maximus in ur be cont ra confulatum, in quo t amen fcriba ejus p ro - d i t or cum certis civibus necatus efi. An. 1463 c o m m u nitas in Dantifco clanculo voluit occidere confulatum, quod p er IV annos tra&averunt, unde LX decollati funtr).
Praeter illa , quibus hæ machinationes f emper Regem e x p on e b a n t , vitae d i f e r i m i n a , fubornaverat quoque R. Cbri- fiiavus Si ca ri um, cui n ome n erat Petrus Franche, qui il
l um interimerer. Dete&us autem & carceri mancipatus litteras Da ni ca s , quibus hoc facinus ipfi commendabatur , exhi buit s.)
/>) v. DAlia, I. c. p. 7 6 g . <7) fVnrmboIty 1. c. ») Chron, Slav. ap, Lmitnbrog, p. 2 2 3 . fq. ,) W a r m h h 1. c.
