D I S S E R T A T I O DE
PERIODIS HISTOR1Æ
UNIVERSALIS RECENTIORIS,
ii mmnwp "
Q
uamV E N I A AMPL. FAC. PHIL. [UPSAL.
P R Æ S I D E
M a g . E R I C O M. F A N T ,
HISTOR. PROF. REG. E T ORD.
S. R. S. M.
PRO G R A D U
P U B L Î C O E X A M I N I S u B J I C I T
E R I C U S S E T T E R L U N D ,
St i p e n d i a r. Ne s s e l i a n. Su d e r m a n n u s.
IN AUD. GEST. MAJ D. 28 MAJI. 1785.
H. A. M. S.
U P S A L I Æ ,
T y p is JOH. E D M A N , D i r e c t, e t Ac a d. T y p o g r.
DF.
PERIODIS HISTORIÆ UNIVERSALIS RECENTIORIS.
^7.-"7 v l.'T ' 'x '7''7-'7"''7^7s''7- 7 vJX.
Q ui univerfam fatorum generis humani hifto- riam , non perfun& orie; fed attento, quo digna eft, oculo perluflraverit, exiftimo fu
m e prorfus n e m in e m , quin fuo ipfius experim en
to edo&us fuerit, tanto, utpote qui p e r L X , q u an tum notus eft, fefe extendit fecula, p ercu rren d o cam
p o , unum velut anhelitum (ibi non fuffeciflc; fed aliquas quafi moras & dationes fe defiderafle, fpi- ritui refum endo necedarias. Hinc faftum efle no
v i m u s , ut diverfam diverfi res & fa fta , quæ fub- m inidrat Hiftoria, ingredi fint difponendi rationem, d u m in certas periodos, centenos annos fingulas com plectentes, illa difpefcuerint alii, ad chronolo- gicam feriem unice attendentes: alii præcipuarum mutationum ratione habita, quæ ante natum totius orbis Servatorem evenerint, exhibuerint fejunfta ab illis, quæ fum m um hoc divinæ providentiæ p o rten tum fuerint fecuta; alii denique illa regna & im pe
ria feorfim traftav erin t, quæ e tja m n u m , faltim fub eadem fo rm a, non e x d an t; quæ hodienum in ter
renis faftis locum occupant, ad dngularem refer- vantes confiderationem.
A E t
E t ad iftos quidem quod attinet, illorum m e
th o d u m , ut juvandae memorise apprim e inlervien- te m , nulla ratione im probare poflumus , quin poti
us cum reliquis Temper conjun&is paflibus p ro g red i debere exiftimamus; verum q v u m , Tola (i adhibea
t u r , annis tantum & fa&is m em oriam oneret, judi
cio, in caudas & nexum eorum dem inquirere m a tu re adTuefaciendo, nihil fere relinquens-, illam a recen- tioris sevi hiftoricis fere omnibus defertam efie n o n conquerim ur. Jlli ad religionem fortaiïe magis Tan-
&iflimam fu m m u m q u e , quo haec illufirata fuit, ex o riens ju b ar attendere, quam ad civilis imperii, q u o d in profana hiftoria capuc rei e f t, conftitutionem , fi- quidem confiat, q u od totius fere orbis imperio m o d eraretur , R om anum Tceptrum, p e r tria integra &
quod excurrit poft natum Servatorem fecula, nullam quoad vim & am p litu d in em , fubiiffe mutationem.
H i denique praeclare q u id e m , fi de fpeciali imperii cujuslibet antiqui & hodierni quaeftio fuerit hiftoria;
de univerfali a u t e m , quæ omnia fimul & uni quafi obtutui fiftat, non item. Hifpaniam enim , Galliam , Britanniam , in noftros usque dies refidua r e g n a , aequalia cum reliquis, quae defideram us, fata parti- ifle quis n efc it, ufii Rom anorum cum illis paruerint legibus ? adeoque nulla inde, q u o d illa remanierint ; h o ru m vero ad nom en usque deletum fit, peti pofie videtur generalis hiftoriae diftin&io.
H a r u m autem diverfarum rationum patronos in eo ad u n u m omnes confenfiffe d e p re h e n d im u s , qu o d mira illa, quae fefe inter antiqvum & recentio-
rem
r e m orbem p ro d it, differentia perculfi, ilium ab hoc, variis licet limitibus definitum , feorfîm confîderari jufferint. N e q u e cuiquam , nifi in meridiana luce qui caecutierit p e n itu s, illa fefe fubducere poteft.
U t enim de Orientis populis nihil jam dicam , q u o ru m cervicibus aeternum fervitutis jug u m impofuiffe v id etu r in aliis licet ad m o d um fa u trix ; fed in hoc n o v e r c a , n atura; liberæ illae Graecorum Romano- r u m q u e civitates adeo o m n e , quidquid f u e rit, five i m p e r i i , five feientiæ, five virtutis fuo exiguo fane a m b itu , illo, qu o floruerint, aevo inclufisfe videntur, u t extra illas nihil penitus, q u od fpe&andum fit ma
g n o p e re , invenei is. Illarum a u te m , in fingulis his partib u s, m agnitudinem inter totidem Europae re g n a hoc tem p o re difpertitam quafi videm us, q u o t illae n u m e ra b a n t provincias. Integrum fere tum cogni
tu m o rb em unicum quafi corpus conftituifle novi
m u s , cujus caput Roma fuo fpiritu fingula illa ani
m abat m e m b ra , q u o ru m jam pro fe q u o d q u e fejun-
&im agit atque p e r fcederum cum aliis conjun&io- nem potentiffimi alius cujusque prævalentem vim te m perare & continere ftudet. Nihil itaque in illo, fub quo vixit fequior aetas, fy ftem ate, ut dicitur , aequilibrii reperies , qu o d cum cohaerente illa & com p a r a & mole tantum fua laborante veteris orbis com parare poffis p oten tia, quam etjam , fi ultra in
genii deliria u m q u a m procefferint C A R O L I
V :t imonarchia & H E N R IC I
IV :t irespublica univerfalis, aemulantes aufis fuis Icareo lapfu excidifie deprehen
dimus. F a ftu m inde eft, u t non per legatos, quem-
A 2 ad-
adm odum noftro aevo, perpetuam apud alias gentes fedem habentes ; fed per arma ageret Senatus ille p o p u lu sq u e R o m a n u s , quaeque recentiori tempore frequentatae h i n t , tortuofas politicorum tranfàÊfcio- n e s , nodum velut G o r d iu m , gladio fuo dirimeret.
A d internam harum civitatum ftru&uram quod at
tin e t, ecquis, quaefo praefens Europae Status eft , p r ê te r minores illas Helvetiae provincias, in cujus publicis negotiis quilibet de libero patre natus ci
v is, non per capita & delegatos, fed ipfe pro fe q u is q u e , ut in veterum A thenarum & Romae co
mitiis, dicendi jus & fuffragium exerceat?
D e militari arte nihil dicam, in qua, deteOro vi
tam hom inum fuffurandi artificio, a corporum ro b o re ad velocitatem celeriterque mandata exfequen- di habitum devoluta fingula d ie videntur. Nihil de religione, ad im buendos marte & patriæ amore ani
mos unice accommodata. D e litteris nihil, quae ap u d veteres calamo unice propagatae, non nifi ad primarios in republica viros penetrare p o tu e re , ce
teris inftitutioni, quae t u m , quam nofrro ævo, mul
to fuit frequentior, orali commiffis.
Haec fingula qui confideraverit, Hiftoriam an
tiquarum gentium a recentiori fepofitam omnino tra&ari pofie, facile inveniet-, juftos a u tem , quibus u tra q u e contineatur , ftatuere te rm in o s, hoc o p u s , hic l a b o r , ne fumma imis mifcendi & frequentifli- m u m in hiftoria vitium , parachronifmi nomine infig- n itum , committendi incurramus periculum.
Exe-
E x e u n te feculo IÏI:tio , fubverfa licet libertate arque intellinis diffenfionibus divifo im perio , plures t a m e n , qivam um quarn a lias, Rornæ r e ru m domi
nas populos paraifîe novimus.
P ræ ter priftinum in fertiliflmiis Afiæ Africæ- q u e regionibus dom inium , vetuftam quc Hellada Tub jugo m ifîa m , etjam tum ultra Alpinos m ontes arma kia illo ru m q ue terro rem circum ferre occeperat, Hi- fpaniam, B ritan n ia m , Galliam & infignem G erm a
niae p artem fuis opibus adjudicans. Accidit vero hac eadem astate, u t cum promotis fic ab omni parte imperii finibus crefcerent fimul eidem ruinam minitantia vitia : defpotifmus omne em ergendi ftu- dium fu ifb cans, animi corporisque vires enervans l u x u r i a , militum licentia priftinum difciplinae rig o rem om nino refpuens. N e q u e minus convenienti tem p o rum ratione imperii fedes initio feculi IV:ti Byzantium transferri, illiusque majeftas exeunte eo- dem fee. dividi potuit.
A d interna enim m em orata ejus incommoda , communi velut vi atque confilio illud tu m infuper adoriebantur ex interioribus Germaniae adytis fepten- trionalibusque illis Europas & occidentalibus Afiae p la g is , quas noftrâ ætate Dani , Sveci, Poloni, Mo«
feovitæ T a rta r iq u e in h abitan t, erum pentes p o p u l i , quos B arbarorum nomine infignierant Rom ani; jam vero rerum fuarum potitos venerari cogerentur. N o n dum enim finitum erat \T .tu m poft n. C. feculum ,
A 3 qvum
qvLim
ex illorum manibus eripuiffent Britanniam Sa- x o n e s , Galliam F ranci, Pannoniam H u n n i, Hifpa- niam cum adjacente Africa Gothi & Vandali , i- pfam que Italiam fubjugafîent penitus Longobardi at- q ue Heruli.
Q u o d (i quis hoc temporis articulo, quo n o vos fui dominos agnovit Europams o r b is , claudere voluerit veterem H ifto riam , haud multum ipfi re
fragabim ur.
N o v a fcilicet cum novis his populis ex compo- fito velut ta£ta omnium rerum mutatio. Inductum , p er vim atque terrarum ex liberis hominibus occu
pationem , famofum illud Syftema feudale, magnum illud , quod antea o b tin u it, imperium in innumera
& minutiflima difpertiens orbem que integrum vio
lentia Sz rapinis infeftans: fœdata
abarbaris Chri- ftiana religio 8 z multis hiperftitionibus repleta : in
te rru p tu m gentium inter fe commercium: fapient;s- fimæ Rom anorum leges Ripuariis 8 z Salicis & Lon- gobardicis & nefcio quibus n on, Seculi loquentibus caliginem, locum cedebant: vetufta magnorum inge
niorum monumenta delebantur ab hom inibus, qui nil, praeter jejuna Chronica & Heriles Legendas San
atorum ,
adpofteritatem transmittere valuere.
Barbarum hoc aevum five quis medium appel
lare vo lu erit, five ad recentiorem Hiftoriam, quae ex illo multum lucis fceneratur, referre , haud equi
dem in magno ponamus dilcrimine. In-
Initium quidem eidem co m m u tand o dederant ingrediente Sec. XI fufceptæ expeditiones cruciatae , q u a r u m per bina Secula fæviens fu ro r E u rop am m ultis liberavit tyrannis, induxit primis civitatibus lib ertatem commerciisque & m oribus novam faci
em . H æ c vero haud aliter ac præludii elementa exiftim anda funt illorum , quæ X V pofl: n. C. Se- culo c o n tig e re , quo nullum c e rte , fi cum reliquis c o n f e r a t u r , m agnorum feracius fuit eventuum .
H o s cum (uis curis d u d u m fubjecerint alii at- ejue in clariffima luce collocaverint *); haud opus e i t , ut heic repetam us; notiflima ta n tu m , quibus h o c idem Seculum e m in e t, to tu m terrarum orbem tangentia, addentes inventa: tentatum (cilicet per x l u f t r a , circa Africae littora in A fiam , m aritim um ite r tan d em , dete&o prom ontorio Cap. b. Spei, fe
lici aufu patuifîe, indeque n o v u m orbem novosque p o p u lo s , prioribus aetatibus ne fando quidem au
ditos , cognito dudum & veteri additos & reftitutos fuiffe : excogitatam artem & exfecutioni datam in- n u m era cujuslibet feriptionis exempla aequali te m p o ris m om ento p ro d u c e n d i, ac qu o unicum antea exa
r a re tu r : migrantes e vaftato a T u r e is oriente in oc
cidentem reliduas littera s, veterem que eruditionem o m nem fuis fie e tenebris exfurgentem , cetera.
Q uam vim & influxum hæc habuerint omnia in il
los ,
^*) Difp. Spe£latisf. Åkerblad de primis Sveciæ fub R.
G U S T A V O I extra feptentrionem initis feeder ibus.
los, quibus fequentia fecula infîgnia fu ere, eventus, quique noftram adhuc fufpenfam tenent ætatem, nil jam attinet dicere. Sufficiet indigitaffe, recentium tem p o ru m hiftoriæ a Seculo X V exeunte petenda efTe initia, o p e ru m q u e , quorum jam faftigia (pecta
m us , fundamenta illic latere.
A b hoc vero tem pore, maxime memorabilium ratione habita e v e n tu u m , hiftoriam Univerfalem re- centiorem in VI fequentes periodos naturali ordine difpefcendam ducimus. Prima ab initio Sec. X V I ad pacificationem Caftri Cameracenfis an. 1559. Al
tera ad pacem Verbinenfem an. 1598- T ertia ad pacem Pyrenaicam an. 1660. Quarta ad pacem Rys- vicenfem an. 1697. Quinta ad pacem Aquisgranenfem an. 1748. Sexta & ultima ad haec noftra tempora.
Præ terquam enim quod Seculi circiter dimidium lin
gulae hæ periodi contineant, juvandæque memoriae Idcirco inferviant, fubfiftunt quoque lingulae in me
m orabili, atque qui totam Europam feriit, eventu.
Exftitit enim tum rariffimum in omni hiftoria phae
n o m e n o n , pax univerfalis, five uno eodemque tra-
£ t a t u , five paullo poft fancitis aliis , flabilita , novis- q u e quafi refumendis aufis & moliminibus fpira- m entum , licet breviffimum, concefiit. Operofum fo
ret nimium hanc affertionçm probare, neque illis, qui in hiftoria Univerfali hofpites non funt, necefia- rium. Q u u m vero longiora hae periodi complectan
tu r intervalla; magis e re effe opinam ur, ut indice
mus , qua ratione illae iterum in breviores difpefci
po-
p)Otuerint epochas. Id q u o d ad earum fingulas fii a tte n d a m u s, refpe£tu ad res maximi momen- tii h a b i t o , fequenti fieri poterit ratione : Periodi Périma Epocha I. ad expulfos ex Italia Gallos 1512.
III. ad e le ä io n e m Imperatoris Romani C A R O L I V, i 519. III. ad pacem Cameracenfem 1529. IV. ad p a
c e m Crepiacenfem 1544. V. ad tra&atum Pasfavien- fiem 1552. VI. ad pacem Caftri Cambrecenfis. Peri
odi S ecu n d a Epocha 1 . ad nuptias Parifienles, feu hanienam diei S. Bartbolom ai 1572. II. ad cædem P rin cip is Auriaci W I L H E L M I I . 1584. III. ad cædem R e g . Galliæ H E N R I C I III, 1590. IV. ad pacificatio- m em Verbinenfem . Penodi T e rtia Epocha I. ad cæ- cdem H E N R I C I IV. 1610. II. ad initium adminiftra- ttionis Cardinalis Riebelii 1624. III. ad Gallorum airma cum Svecis in bello tricennali Germ anico con- jiun&a 1637. IV. ad pacem Weftphalicam 1648. V.
tad pacem Pyrenaicam. Periodi Q u a rta Epocha I.
tad pacem A quisgranenlem 1668. II. ad Neom agen- lfem 1679. III. ad inducias vicennales 1684. IV. ad jpacem Rylvicenfem. Penodi Q u in ta Epocha I. ad (cladem G allorum ad Ramillies 1706. II. ad pacem iUltraje&inam 1713. III. ad congrefium Cameracen*
llem 1720. IV. ad bellum ob fucceffionem Poloni*
<cam excitatum 1733. V. ad bellum ob San&ionem iPragmaticam 1740. VI. ad pacem A quisgranenfem irecentiorem. Periodi S e x ta & ultimae Epocha I. ad bellum G erm anicum 1756. II. ad pacem Parifienfem 1763. III. ad partitionem Poloniæ 1773. IV. ad pa
cem Verfalienfem I783.
B Ne-
I O
De periodis Hiftoriœ
N e q u e ei, qui hac methodo in eventibus or
dinandis uti voluerit, m agnopere timendum exifti- m averim , ne eorum copia memoriam oneret fteri- lique & infru&uofa tem pus confumat annorum die- ru m q u e recenfione.
Si v e r o , veluti qui m agnum emenfi pelagi sequor , heic aliquantifper fubliftamus & retrogrefta tem pora memoria recolamus, ecquam rerum omni
u m mutationem illis fa&am confpicimus l Enatas binas respublicas, Batavorum p u ta , atque Americæ Septentrionalis : novum Borulfiae regnum creatu m , atque vetera Sardiniae & Siciliarum reftituta. Au- f t u m Galliae imperium M e te n fi, T ulenli & Verdu- nenfi dioecelibus, luperiori N a v a r ra , Alfatia fuperio- ri & inferiori, pluribus Belgii Catholici regionibus, A r g e n to r a to , Lotharingia & Barria nec non infula Corfica. Anglia S cotiam , Svecia Scaniam , Hallan- d iam , Blekingiam &c. Ruffia Cafanenfem, Allraca- nenfem , E fto n ica m , Livonicam atque Crimenfem ditionem fuis terminis adjecit. Deminutam contra Hifpaniam Milano, S ardinia, Siciliis, omnibus Bel
gii provinciis, &c. atque magna fua parte Poloni- am. Religionis reformationem frulfra in Belgio &
Gallia tentatam: in H e lv e tia ,Batavia, Britannia, G e r
m ania, Svecia & Dania felici fucceflu fulceptam.
V ix per leculi dim id ium , (i integrum hoc aevum p er
curreris , almam pacem viguifle ; Belgii v e r o , fupe- rioris Italiae atque Germaniae kcampos Bellonae rabiei m axime expolitos. Ipfam politicam agendi rationem
-y ' ma-
rmagnis exercitibus atque thefauris jam potiffimum f u n d a t a m , m agnam c o n v e rfo n e m fubiifîe. A b ar- nnorum fcientia atque corporis viribus ad rem tor- nuentariam & m otus fubitaneos militarem artem de
flexam . M unitas u rbes m inus, qu am a n te a , neces- fTarias, utpo te quas facile praetergrediuntur veloces &
aigilitate jam atque num ero unice valentes exercitus.
Ipfos m ores a ftrepentibus Martis Bacchique deliciis ad manlvetos magis tem pus fallendi m o d o s verfos agnoveris. Multis & artificiofis viis cir
c u m v e n ta civium libertas monarchicae, ne dicam d efp o tic æ , gubernandi r a tio n i, plerisque in focietati- Ibus civilibus, locum reliquit. Imperantes paucos (adm odum reperies vere magnis & hum ano generi mtilibus facinoribus fui m em oriam pofteritati com- imendantes. G U S T A V U M I. & C A R O L U M XI.
îSvecioe, E L I S A B E T H A M Britanniæ imperantes dum llo q u im u r, fortaflis potiores locuti fuimus. N e m o
’v e r o , quin H E N R I C I
IV :t inoftrique G U S T A V I
.A D O L P H I animi indolem ex o fc u le tu r, quique non
iin W a fia c a , Brandenburgica & Sabaudica dom u lon-
{gam m ag n o ru m hom inum feriem agnofeat, qui im-
jperiis non maximis fibi concreditis decus & orna-
jm entum conciliarunt. Sed obfervationum hinc ena-
Ifcentium hic locus hau d capax e f t , q u are m anum
(de tabula.
_____
