Dissertatio gradualis de divisione civili veteris imperii Sviogothici, quam, venia ampliss. facult. philos., præside mag. Erico M. Fant ... publico examini subjicit Olavus Petri Knös, stipend. reg. Vestrogothus. In audit. Gust. maj. d. II Dec. 1781.

D IS S E R T A T IO G R A D U A L IS

I)E

D I V I S I O N E C I V I L I

V E T E R I S

SV10G0THICI,

Q U A M ,

V E N I A AMPL1SS. FACULT. PHILOS. ,

PRÆSIDE

AU. ERICO M. FANT,

H I S T O R . P R O F . R E G . E T O R D .

P U B L I C O E X A M I N I S U B J I C I T

O L A V U S PETRI KNÔS ,

S T I P E N D . R E G . V E S T R O G O T H U S .

I N A U D I T . G U S T . MA J . D. I I D E C . 1 7 8 1 «

U P S A L

Æ ,

A p u d

J O H . E D M A N ,

D E DIVISIONE CIVILI V E T E R IS IMPERII SVIOGOTHICI.

i.

O bfcura admodum atque fabulis involuta elle fingula, quae de aboriginibus gentis Svio- Gothicae tradiderint Scriptores antiqui, du-

dum oblervarunt acutiffimi noftrates Hiftorici, nequc quae proxima originibus a probatae fidei au&ore

Sturlefonio adferuntur ea fefe commendant rerum quarumvis circumflantium recer.fione, ut omnis fub- moîa (it ambigendi cauffa, utrum bellicis artibus, an voluntaria priflinorum incolarum ceffione, diffi- tiora petentium lo c a , occupatum ab O D IN O ejus- que alTeclis fuerit Svio-Gothicum imperium. Pofte- rius quidem (vadere videtur ipfa Sturlefonii narra­

tio; at prius quo minus di&atoria fententia impu­

gnare poffinuis, impediunt tum continuata propemo- dum fub primis familiæ Ynglingicae Regibus cum gente F.ennonica bella , quam quidem primam has terras incoluiffe veritati proximum videtur; tum et­

iam veftigia illa vetufliffimae divifionis terrae Svio- Gothicae, " quae etiamnum fervant Provinciarum L e ­ ges, quaeque illarum gentium morem et confvetudi- nem , quæ, Odinianæ immigrationi affines, reliqua­

rum Europae regionum marte potitae funt, ex alle referunt. Quæ enim de his memoriae prodiderunt Julius Cœfar atque Tacitus, fidem nobis faciunt cer-

A tiffi-

tifîïmam, qui ducem vel principem proxime feque«

b a n tu r, comites five ambaftos, five clientes ab illi­

us arbitrio folos pependiffe; reliquos autem , libero­

rum hominum nomine infignitos, non ni fi fponte atque ex fua ipforum libera voluntate expeditionis cujuslibet militaris fufcepiffe aleam. Unde etiam fa-

£tum eft, quod leges illae atque Scriptores G otho­

rum extra Sveciam quavis pagina lo q u u n tu r , ut fubjugata, conjun&is fic ex conventione viribus, quaelibet regio inter (ingulos hujus occupationis par­

ticipes pro rata parte per viam fortium diftribuere- t u r , ita tamen, ut duci vel principi largior cederet p o rtio , Fifci nomine venire fblita, ex qua clientibus luis feuda largiendi occafio ipfi fuppeteret -, liberis autem hominibus fua fingnlis tribuerentur allodia.

E t illius quidem , quæ Principi propria effet, fortis aperta veftigia antiquis in monumentis fervat Svio*- Gothia, fundos fic dittos Upfalienfes ( Upfnla ode) Fifci loco ubique fiftens *, has vero in ufiis conce­

dentes populi nefcio,an quid melius exprimat, quam dominium illud , quod veteres ingenuos regni noftri cives ( frtborwe Odalbbnder ) ftias in poffefïïones exer- cuifle confiât, Sed ampliorem hujus rei difquifitio- nern non permittit præfens inftitutum , quam ifiius- modi terrarum partitio , in civilem ipfius imperii di- vifionem , vim et effeftum olim h a b u e rit, fpeciatim tantum demonftraturum.

§. ÏÏ.

Imperium Svio-Gothicum multiplici nunc tem­

poris fubjeftum effe illud difpertiendi rationi inter

omnes

omnes c o n fla t, quam tamen commode omnem ad tres clafies primarias revocare poCe videmur. Una illarum Geographica eft, quæ provincias, certis a fe invicem diftinCîas limitibus, quoad terrarum atque regionum tractum , refpicit. Civilis altera rationem habet gubernationis, per præfecluras, migratis fepe num ero ipfis provinciarum finibus. Sic unica Ve- ftrogothiæ provincia tres hujusmodi praefe&uras com­

plectitur , Scaraburgenlem , Elfsburgenfem et Go- thoburgenfem. PræfeCluræ Örebroenfi adnumera- bantur nuperrime loca, in Nericia , Veftmannia at­

que Vermelandia (ita & c. Sub hac clafte etiam re­

vocanda divifio Juridica, refpeClum unice habens ad certos diftriClus, in quibus judices tum provin­

ciales , tum territoriales dicendo juri invigilant. Sic provincia Uplandica & Stockhclmienfis unius adfi- gnatae flint Legiferi jurisdictioni; eadem quoque ra­

tione cum p rafc flu ra Gevalienfi et Hernofandenfi comparatum eft. Recentiori quoque tempore binae hujus divifionis exortae funt novae quafi fpecies, quarum altera M ilitaris, exercitum pedeftrcm pari­

ter atque equeftrem et navalem , cui fuftinendo fin- gula regni praedia pro rata parte adfignata , omnia- que alia, ad rem militarem fpe&antia, compleCli- tu r ; altera Metallica, quae ex jurisdiClionibus Magi- flrorum rei metallicae ducit originem. Tertia deni­

que generalis claffts Ecclcfiaftica dici m eretur, ado- lefcenti his in ci is Cbriftianifmo antiquitate proxi­

ma , et ad quam Juridicam veterem in Legiferatus relatam fui fie ex Ccdice L egum Chriftophoriano

A 2 Kon.

Kon. B. eap. I, vel nobis non monentibus , in con- feßo efl. Multas licet h æ c , fiiccedente sevo, fubi- crit novas partitiones, adeo tamen non provinciarum, q t i dicuntur, geographicis limitibus quamlibet di- œcefin contineri c o n d a t , u t vel unica Arofienfis in Veftmanniam , Dalecarliam atque Nericiam hodienum fefe extendat. Suo non deftitueretur fru&u illius o p e ra , qui harum omnium dividendi rationum ori­

ginem , mutationes, cetera perquirere vellet ; omni­

um tamen maxime divifionem civilem, quæ et juri­

dicam et militarem olim, ut hodienum , comprehen­

derat , ejusque temporibus antiquiflimis indolem di­

gnam cenfuimus, quam præfenti noftræ qualicunque fubjiceremus difquifitioni, quippe cujus adhuc lucu- lentiflima nobis fuperfunt veftigia.

§•

HI-

Attentione dignum efl:, quod divifio hæcce , quantum quidem nobis conflet, originem debere videatur certo atque definito eorum n u m e r o , qui Sveciam , quo demumcunqtie m odo, occuparunt primique inter fe diviferunt, quique bona primaria et a priftinis incolis relidtos cum pleno jure excolu­

ere fundos ( befuttne Oda/louder ); illos (cilicet 1 k>-

mines ut in decurias et centurias commodiffime de-

feriptos fuifle merito fortafle dixeris; ita terras etiam,

quas ,fibi vindicavere, eadem ratione difpofitas certo

certius invenies. In legibus enim Uplandicis utrius-

que fit aperta mentio ; dum Tem pli decuriæ ( 1 ^oif-

ta kirkiu ) , ad (uum Antiftitem fuflentandum , tanta

in illis adfignatur agrorum p o r tio , quanta veterum

dimidio marcæ refponderet, cum contra Antiftiti T e m p li centuriae ( Hundar i kir km ) duplo major adornatus eßet colendus fundus. Ita enim verba habent : .V« àr kirkiu by n a t tnedb g r u n d w a li, ok lyktat ofvan ?ned b u w i, T ba fkal hon Bol bafva , tbår Vrhjler fkal a byggia. Tber fkal vara m ark jo rd a r nndi H undans kirkiu hvar j a ok ba I ff mark jordar undi Tolfta kirkiu a). Inque alio loco , quo non folum faneitum legimus , quantum pro fe quis-' que rura agrosque colentium in apparatus bellicos navales conferret, fed ipfis quoque injun&um , pro fundo Sacerdotali fatisfacere, hæc leguntur verba:

N u agho Bônder fu ln a d h fori K irkiujord gjfira, fu­

ri Jva mycket kirhiubol år:

år m arka land j o r ­ dar undi H undar/> kirkiu ok h a lf m ark jordar m idi'

Tolfta kirkiu b). Quae omnia fatis- probare viden- tu r , minimam terrae divifionem faftam fuiße in duo-' decadas, five inter duodecim viros, occupatos qui fundos incolerent , quorum plures de aede* q u a d am ’ facra exftruenda fuftentandaque convenientes , inde decuriae nomen 'Tolfta kirkiu templo impofuere. H u ­ jus infuper rei m em oriam , praeter Lundatolft, quod nomen paroeciam Uplandiae L u n d a , Skeptunae anne­

x a m , antiquitus geßiße tefiatur an. 1344 confe&um regifirum Upfalienfe c ) , in noftra- usque tempora fervant Uplandiae paroeciaz. T o lfta y eccleliæ Westland' a d ''

a) Upl. L. Kirkiu B, c. II. §. §. 1. 2.

b) L. c« Kon, B. c. Xt §. 13.

c) Ap. P erw gfiilld , Monum. Upland, p. 17,.

adjun£ta et Husby S iu to lft, qiram-ex feptem duode­

cadibus olim compofitam fuilTe, vero limile éd.

Decem vero ejusmodi duodecades unam conficiebant centuriam ( H undan ) nodro rcfpondentem territo­

rio ( Hårad): etenim vocabulum illud Hår in anti­

qua lingva Svio-Gothica fignificafie centum, voces- que Hundari f. H uda\i atque Hårad unam eandem- que rem indigitaffe, in Glofîario fuo Svio-Gothico fa­

tis fuperque demondravit Illudris Reg. Cancellariæ Confiliarius Ihre d). Plures denique ejusmodi cen­

turias unius paruifîè Legiferi jurisdictioni, cui im­

ponebatur nom en, a numero territoriorum originem ducens \ exemplo nobis effe poliunt tres illae regi­

ones , communi nomine Folklànder appellatae, in quas Uplandia olim divifafuit, fcilicet Tui udi a , quae duodecim , A t tundi a , quæ octo, Fjerdhundria, quae quatuor continebat territoria , fingula fuis indructa tribunalibus e). Veram fcilicet hanc atque genuinam effe denominationis caudam rcpcriet, qui num erum territoriorum fcu provinciarum, ut dicebantur, cuilibet harum regionum fubjacentium inire v o lu e rit, q u a ­ lem fidit citatum regidrum Upfalienfe apud Venng- (kibldium , in quo Tiundiae X II, Attundix VÏIÏ p r o ­ vinciae adnumerantur. Quum vero nulla ratione no­

men E tth u n d a , Tryhunda &c. in veteri orbe H y p e r ­ boreo indagaveris, in aprico e d , quam lubrico fun­

damento nitatur fententia Cei. LiudbecKU , qui in A- tlan-

d) In voce Hdr.

e) L. c. in voce Folklund,

tlantica fua num erum hunc indigitaffe ordinem p r o ­ vinciarum' imperii Svio-Gothici inter fe a d le v e r a t, ita u t Attundia octavam provinciam, T iundia de­

cimam fignificaret, icilicet ut commodius applicaren­

tu r Sveciæ Platonis v e r b a , quibus Atlanticam infu­

lam in decem plagas partitam fuiffe a ttu lit/). A d probandum autem, quam generalis non m inus,'quam antiqua fuerit hæc in centurias terras earum que in­

colas apud nos difpertiendi ratio , haud parum effi­

cit , q u o d , præter in n u m e ra , in laudato regiftro Uplalienfi fervata, vetufti hujus vocabuli H u n d a r i, eique cognatæ fignificationis Hårad indicia , adhuc talia conlpiciantur in nominibus territoriorum Up- landiæ et Roflagiæ noftro ævo, quas regiones pri­

m um incoluiffe majores noftros veritati proxim um eft * e. c. A rlinghundra , S å w m in g b u n d ra , Lång b u n ­ dra , S ju h u n d ra , N årdingbundra , Lyhiindra, et T u • bundra Veftmanniæ. An vero, a provincia Smolan- diæ fi difcedamus, cui præter alia plurim a, nomen quoque fuit Tio Hårad im pofitum , vocabulum hoc- ce cum addito numero aliis in Septentrionis regioni­

bus in ufu fu erit, nos latet: videtur quidem, quem ­ admodum kind O ftrogothiæ , primariis Sveciæ p ro ­ vinciis antiquitus fuifie proprium.

$• IV.

In caufiam vero , cur hæ centuriæ non ex decadibus, fed duodecadibus compofitæ fu e r in t, in- quifituri, non aliunde illam derivandam exiftimamus,

B quam

f ) Cfr. Atlant, T . I. Cap. VII. §. 5. p. 201.

qùam ex computandi ratione , quæ apud Scythâe fingulasque ex illis oriundas gentes ufurpari fvevit ; qua '.bilicet pro numero denario, a Grsecis , Roma­

nis aliisque gentibus vetuftioribus adamato , duode­

narium in calciilis ponendis adhibuerint; idque in­

certum , an alias ob rationes, quam quod numerus hic duodenarius in Sacris fuerit ufitatiffimus. De O D INO e. c. relatum legimus, quod Asgardo duo­

decim ordinaverit prcefeflos , ceteris eminentiores , Diar f. D rottnar h. e. Principes f. dominos difios, qui curam fa erorum gererent jusque populo dice­

rent g ): totidemque etiam veteribus agnitos Deos perhibet Edda Islandica £>); cetera ut omittam innu­

mera fere hujus rei exempla. Peculiaria hinc n o ­ mina ( e lf v a , tolf ) a nobis ceterisque Scythicae ori­

ginis gentibus numeris XI et XII impolita effe inve­

nimus, dum antiqui Græci et Latini populi ab uno vel duobus decada fuperantibus ( undecim et duo­

decim ) eos denominaverint computumque rei prae­

optaverint decimalem , cum duodecimalem majores noflros adhibuifîe conflat. Centenarius igitur n u ­ merus ex noflratium computandi ratione, erat CXX et millenarius M CC i ) . Sic anni longitudinem de­

finituri , ex trecentis diebus computi duodenarii et infuper quinque conflare dicunt; ut vero a veteri­

bus manifeflo diferimine diflinguebantur calculus hic, quem

p) Cfr. Yngi. Sag. Cap. II. p. 2.

b) Myrhol. XIX.

i)

Cfr. Ihre GlofT. Svio-Goth. in voce Tolf.

quem to lfrå d , et alter denarius, quem tirâci, appel­

lare confveverant • ita in numerandis clavis, utenfi- libus immo et m enfuris,' e. g. cubitis, pridina illa computandi ratione ad hunc ufque diem utuntur Dalec-arli aliique coloni nodrates , atque calculum duodenarium per additum Jior didinguentes , J/or- hundrade CXX et ß o rtifen d e MCC appellant k \ Centumpagum igitur e decem duodecadibus condan- tem compofuere centum et viginti avitos fundos colentes v iri, et, ni valde fallor, antiquifïïmis tempo­

ribus e duodecade qualibet eligebatur unus, qui ju­

dicii teeritorialis ordinarius edet adfedor, exinde, non vero ex duodenario ipforum numero , podea introdu& o, nomen Tolftnan fortitus ; quod ipfum inditutum a temporibus ufque Odini, primi ejusdem au&oris, invaluide novimus.

$. V.

Qui cunque accuratiorem inter Leges Uplandi- cas, Kon B. c. X. et Sudermannicas, Tingm. B, c. II.

indituere voluerit comparationem, clariori certe im­

buetur notitia divibonis horum centumpagorum, ra­

tione in primis habita commeatuum navalium (Skeps•

v tfl ), quos unicuique ad cladem indruendam adfer- re injun&um erat; tributique, Ledungslama diQri, quod ad futuram expeditionem navalem folvere te­

nebantur. Ingruente fcilicet bello navali, centum- pago cuilibet quatuor indruere naves bellxas injun­

gunt Leges Lplandicæ 1 . c. his verbis: Thet år

B 2 lagha

k) Cfr. Ihre Gloff, Svio-Goth, in voce tcljned.

lagba ledunger fi ugh ur Skip a f H m dar i hvar j u : cui (i deefiet officio , pariter atque fi baculum nun- tiatorium ( budkafle ) continuo def erre neglexiffet, territorio cuilibet X L , dimidio terri torii ( h alft bun dari ) X X , q u irtæ ejusdem parti ( fiardbunger ) X , o£tavæ ( at t u n g ) V*, minori adhuc parti { h a mn ) III m arcarum et colono denique trium orarum irroga­

retur multa. Cum fingulæ tum marcæ octonis con ­ flarent o r is , ex hac numerandi m ethodo facillimo elicitur n eg o tio , quod ofto coloni unam conftitu- erent H a m n a m , quindecim circiter A ttu n g a m , tri­

ginta quartam territorii p a r t e m , fe xaginta dimidiam e ju s d e m , atque centum & viginti integrum territo­

r iu m , vel numeri duodenarii cent uriam ( b u n ia ri t o l j r a d ) , id quod cum hypothefi fupra a nobis allata optime congruere videtur l).

$• VI.

I) Cfr. Ihre GlofT. Svio-Goth. in vo c. Hamn & Hunda­

ri. Si femper et ubique fua conflirifle t veritas narra­

tioni Oddonis M on achi, quam hiftoriæ Regis O L A V I T R Y G G V A S O N d I infperfam leg im us, quod fcilicet m a­

jor provincia ( Fylke ) duodecim , fe xaginta vel feptua- ginra ornatas nautis, infiruxerit nav es, expeditioni nava»

li idoneas, facile inde evinceretur, tres centurias feu t e r ­ ritoria , quorum fingulis quatuor naviu m inftruflio impo- fita , unam conftituiife majorem pro cinciam { F y l k e ) , ex qua voce etiam tres illas primarias Sveciae, A ttu n d ia m , Tiundiam et F ierdh un driam , nom en fuum Folkldnder fortitas fuilTe judicamus, cfr. 01 , Tryggv. S. c. 41. JVilde

Hift. Pragm, p. 127.

§. VI.

Obfervatu dignum eft, quod veftigia ejusmodi divifionis apud omnes fere vetuftiores gentes, qua­

dam cum Scythis cognatione jun& as, reperiantur ; cujus rei omnium primus teftimonium perhibet J u • hus Cœjar in libri IV de bello Gallico cap. I : Sve- vor u m , in q u it, gens ejl lorge m axim a et bellico- fiflim a Germanorum om nium . Ii centum pagos habe*

re dicuntur , ex quibus quotannis fingula millia arm atorum bellandi cavfija juis ex finibus educunt.

Quod vero de Svevis C a ja r, de reliquis Germanis ad- fert Corn. Tacitus, nec ad militiae tantum inftitutionem, fed et adminiftrationem juftitiæ, quemadmodum apud nos olim obtinuit, diferte applicat. Pedites > inquit, ex omni ju v e n tu te deleflos ante aciem locant. Definitur et num erus. Centeni ex fingulis pagis Junt\ idque ipfum inter fuos vocantur \ et quod primo numerus f u i t , ja m nomen et honor efi. Et alio loco: E liguntur in conci- lus et principes, qui ju ra per pagos vicos que reddunt.

Centeni fingulis ex plebe comites, confilntm fim u l et au•

Raritas adjunt m ). Germanorum autem h u n c , in Francorum veterum et Allemannorum legibus etjam confpicuum, morem, populum per pagos difpofitum in centenas dividendi, vergente ad finem Sec. IX, primus in Angliam invexit Rex A L FR ED U S Magnus. Ut e- nim prom tior effet violentiæ et rapinis, quae ante eum invaluerant, occurrendi locus, omnes regni pagos et provincias de integro in Comitatus divifit ( Fylken)*y

B 5 illos

m) Tacitus de moribus Germaniae, cap. VI et XII.

illos iterum in Centurias feu Hundredas ( Ihn: dar i ) , et has denique in Decurias feu Tethingas ( Tolfter ).

Quod quidem ejus inflitutum maxime juri dicundo inferviiffe ex ipfo narrationis filo apud veteres Scri­

ptores conflat, verum nec refpuifTe militarem fenfum, vel exinde patet, quod illæ Centuriae etiam alio no­

mine Wapentachiae dicebantur n), Nullàiautem vete­

ru m G othorum lex extra Sveciam illas, quae intra vi- gueriitf, magis referre videtur Wifi-Gotftorum in Hi- fpania, utpote quae non Centuriarum modo et.Deca- niàrum , fed et m ultarum , cuilibet portioni ob defertio- nem officii injun& arum , mentionem injicit. . Q uod fi, quae in illa Libr. IX. T it. II. cap. 4. de hac re exilant, cum L ege Upland. Kon. B. cap. X. conferre aliquis v o lu e rit, haud levi capietur veterum harum conflitu- tionum fimilitudine. H aud fecus infuper ac noflri m a ­ jores fuos Comites (^Fylklands Herrar ), Centenarios ( Hundaris H ôfdingar) , quadranti praefeflos ( Finr- , dungsm àn ) et decuriae ( l o l f w å n ) non dcfîdfcrarunr,

ita frequens in antiquis his legibus exteris. T hiuphado- rum , feu Quingentenariorum , . Centenariorum vel Hundredariorum et Decanorum denique^ fingulorum fuas claffis c ap itu m , occurrit memoria..

n) Spelmanni Vita

p. 74. Du Cange Gloflar,

Med. Æ vi, in voce ^Hundreda.