. ///
D. D.
■ SPECIMEN ACADEMICUM
DE
LECTIONE
LIBRORUM FRUCTUOSA j
Quod,
VENIA AMPL. FACULT. PHILOS. UPS.
PR^SIDE
PETRO NICOLAO CHRISTIERNIN»
PHIL, et J. Ü. D. LOG. et METAPH, PROF. REG. et ORD.
PRO GRADU
v
PUBL1C0 EXAMINI SUBM1TT1T
stipendiarius regius
CARQLUS BERGMAN,
HELSINuüS
TN AUDIT. GUST. {MAJ. D. I JUNII A.< MDCCLXXXV.
Horis A. M. Solitts.
UPSALIAE,
Typis Dire£fc. Joh. Edman, Reg. Acad. Typogr.
s.'iE. R:/E. M:TIS
SITMM.E FIDEI VIRO,
» ' . • • N
Regis Regnique Svio Gothici SENATORI,
Arcis Regime Urbisqve Stockholmensis PR^FECTO Supremo,
Academi^ Åboensis CANCELLARIO;
Ordinum Regiorum EQUITI et COMMENDATORI
Illustrissimo ac Excellentissimo
LIBERO4 BARONI
DOM. C A R O L O
S P A R R E
SACRUM.
§. I.
Ledionis utilitas ac necejjitas.
um in finem litteris operam navamus, ut natu«
ram cognofcere & natur® Au&orem venerari
amareque difcamus, atque fic fapientiores, me- liores, utilioresque in focietate humana eva- damus. Ad cognitionem profuturam facile adqvirendam,
qvatuor fere funt ftudiorum gradus: audire, legere, na-
turam fcrutari & vieditari. Präster intelligentian! verbo¬
rum & reruna, opus eft, ut fciamus Joqui & fcribere
pure & perfpicue, tum copiofe ornateque. Poll: vivam
fidelis & eruditi doftoris in elementis fcientiarum roa-
nudu&ionem, nihil ad folidam doårinam adfpirantibus
utiiius eft librorum le&ione, qv® non tantum defeåum
viv® inftitutionis interdum fupplet, verum etiam ad cognita repetenda, amplificanda, corrigenda aut confir- manda, rnagnam vim magnümque momentum habet.
Vires intelligendi ar£tioribus terminantur limitibus, &
veritatum ambitus longe amplior eft, qvam ut omnia
fine duce & comite ipfi obfervare, aut propria medita-
tione invenire, aut in converfatione cum aliis difcere
queamus. Hinc alioru^i eruditio in fcriptis obvia , tam ad intelleftum illumin-ndum, amplificandum & locuple- tandum, qvam ad animum emendandum, atqve utili-
ter occupandum, & guftum mentis perficiendum, pru- denfer adhiberi & poteft & debet, Qv^propter legen-
A 2 di
a De LeSiione f * "1
di ftudium, debito ordine inftitutum, eft nobiliflima
animae exercitacio, in veritatibus inveftigandis, & firmi-
us menti imprimendis, qvas non tantum ufum multipli-
cem verum etiam deleclationem adfert. Qvod enitn
motus & alimentum eft corpori , id adtenta & fru&uo-
fa leåio eft animse. Ea fcilicet eft memorice & mencis
humanaeconditio, ut, nihil difcendo, dedifcamus: ideo-
qve litteratorum omnium officium eft, plus minus pro
£Etate & viribus, cognitionem fuam qvotidie perficere,
& illi inprimis fcientiae , cui fe dipårunt , operam alt-
qvam navare. Sin minus, eos degenerare & cadere ne¬
mo non obfervabic. Ut vero finem intenrum facilius
confeqvamur, icgulas qvajdam in legendo obfervandas,
qvaj ad tria capita vel ad bas tres qvaffiiones potiffimum
revocari poftunt. i) Qjsenam adeffe debent reqvifita, an- teqvam leffiocum fruéduinftitui poffit? 2)Qva?nano fcripta
qvilibet legere debeat/? 3) Qvomodo rite legere debet?
Quicumqve perpendit, qvam intempeftivae & praepo-
fterac a nonnullis interdum fufcipiantur le&iones, is fe-
qventes cautelas, qvas fpeciminis Academici loco edere
conftituimus, commilitonibus noftris plane fuperfluas3
haud forte judicabit.
§.ii.
Qvanam ad lectionem utilita fufcipiendam in
lege?ite reqvirantur.
In le£tione auftorum ad fcientiam comparandam, prima
eura eft,ut eorum rite percipiatur (ententia. Nemo itaqve
cum fructu fcriptoremlegit, nifi qvj lingvam ejus itacallet,
utad(enfum verborum penetrarevaleat. Fruftraqvoqvcfae- piuslegimus verfiones librorum ab interpretibus adornafas,
qviutriusqvelinguae non fatis gnari fuerunt, ideoqve ien-
tentiamfcriytioriginarii inepte& inadaeqvatepropofuerunt.
Gum
Librorumfrttftuofa. i
Cum enim res tradita? nonnifi per vocum notas cognofcan-
tur, qvi (ermonis vim & genium non percipit, is pafllm
qvoqve in rerum judiciis caecutiat, hallucinetur , deliret y
necefte eil. Percipietur fententia auctoris, fl perfpeotus
fuerit ejus dicendi modus, & peculiares fignificantesqve
ejus diftiones intelJigantur. Si fcriptor fuerit antiqvus,
mutationes, qva; in verborum ufu, lapfu temporis ac- ciderunt, tenend# iunt, ut vocum fignificatus, eo tem*
pore, apud eam gentem , in ea religione vel fefta, qvi-
bus vivebat & fcribebat auftor inteliigendus, habeatur,
Variat qvia ftilus, pro genio tum dicentis, tum eorum ad qvos fcribit. Unde eorum etiam, qvos alloqvitur,, qvaiitates, characteres, mores, confvetudines, opiniones
receptas, judicandi & ratiocinandi methodum cognofce*
re utile eft ; qvia ad haec in libro non raro alluditur, Scopus prteterea generalis, qvem fibi propofuit ÄUctor7
ex ejus diitis eruendus efb, fi eum aperte vei in praefa-
tione vel alibi indicaverit. Hifce praecognitis, multa
erunt clara & perfpicua, qva? alioqvin eflent obfcura
nec facile intelligenda. Inutilem qvoqve operarn in
fcientiis excolendis illi conlumunt , qvi iibros per-
egrina lingva confcriptos legere fatagunt, qvam adhuc
non fatis didicerunr. Deniqve fi qvis frugem aliqvam confeqvi velit, nec temere qvocumqve impetus rapic vagari debet: ftatim ab initio conftituat, oportet, qvous- qve progredi cupiat, qvidve fua le&ione adipifci defi-
deret. Sic namqve in iis prscipue rebus elaborabit, qvae ad finem praefixum conferunt. Neqve fine (peciali fco-
po, ullius libri le£tio eft fufcipienda, ut ifti convenien-
ter integra le:tio facilius adtemperart, adtentio excitari
& rite dirigi poflit. In hac inflitutione ad id conten- dendum, qvod eft optimum & perfeftiftimura, qvate-
nus diicentis ingenium & fortuna ferat, aut vitse genus, cui qvis deftinatur fmar. Hinc alia (ciamus leviter, alia- mediocriter, alia adcurate. Leviter qv^dam, ob exi-
A 3 guum
6 De LeSlione
guum ufum in vita: genere, qvod nobis propofituru eft,
ac ejusmodi efl fatis elementa h2ufifle. Mediocriter alia,
ob ufum majorem, & qvod fine iis folide intelligere
vel defendere ea nefciamus, qvx fcopus funt ftudiorum
noftrorum. Exa&e vero, qvae potiflimum tangunt vita:
genus, qvod ingredi volumus. Multum expedit, pri-
usqvam legendi negotium adgrediamur, fapientiores &
peritiores in confilium adhibuilTe. Etenim refta inftifu-
tio ac praevia monitio ubiqve magnum momentum ha¬
bet, in litteris longe maximum. Neqve enim ftatim
adefi: difeenti Judicium, qvod ufii longo multoqve labo-
re vix tandem paratur^
§. III.
\ln libris legendi* prudenti deleffu opus efl.
Ut literarum ftudiofus inteliigendi facultatem felici-
ter excolat, & voluntatem boni & mali cognitione ac
guftu emendet, neutiqvam ipfi perinde efl, qvalia feri-
pta legat, & qvos cogitandi ac vivendi duces' irnitan-
dos ample&atur. His temporibus, qvibus immane qvan-
tum auSus eft feribentium & fcripturientium numerus, periculum eft, ne in libros ftudiofi incidant inutiles, aut
pravos legant, qvs opera a feientiarum vel virtutis tra-
mite , cum roaximo damno, incautos juvenes abducere poteli. Si enim mens Ioco veras doktrins, ideis vagis, figmentis, opinionibus, praejudieiis atqve erroribus im«
buatur, eodem fere modo adolefcit ac corpus, qvod
alimentis venenatis vel inlalubribus fuflentatur. Jnde
profefto oritur totius animalis imbecillitas, corpus ad qvaslibet fun&iones iners & ineptum evadir, omnesqve vires & faeultates, partim inutiles partim noxias fiunt*
dum eas rite dirigere nefeit. Magna igitur fludioforum
cura in eo vertitur, qvamam & qvalia feripta potiffi-
mum
Lifoor um fruEluofa. 7
•
V . /
mum evolvere debeant, atqve in eo negotio magna cautione & prudeoti deledu opus ed, ne bonas horas
inutili labore perdant, vel animum ac mores noxiis cogitatis, plane corrumpant ac delorment. Ideo a ftu-
diorum Academicorum initiis, librorum cum frudu le¬
gendorum catalogus habendus efl, a qvo in litterarum
ftudio percurrendo, juvenis haud facile recedat. Cum
vero ab hujuscatalogi perfedione maxime pendeant pro-
greflus, nonnifi a Magiflris peritiflimis & exqvifitioris
judicii ducibus in qvolibec fcientiarum genere expeten-
dus & exfpectandus efl. In eo qvoqve locum relin- qvirnus ifliusmodi fcriptis, qvi relaxationis animi caufla,
atqve ob pulcras cogitationes & ftili elegantiam non-
numqvam legi poffunt. Ex hifloria naturali, civili, Ec-
clefiaflica & litteraria iflae lediones, ceteris paribus, ma¬
jori cum frudu peti debent, qvam a fabulis & comoediis.
§• IV.
Regula: generales eligendi libros. • ✓
Ea efl humanae mentis imbecillitas, ut licet in mu-
farum caflris omni fludio ad fummam eruditionem con-
tendamus, fic qvoqve longe abluturi fimus a fummo.
Hinc eruditionis alumnis propofitum efle debet, ut ni¬
hil utile penitus nefciant. Saltem >eo contendendum ,
qvatenus ingenium cujusqve & fortuna ferat. Sed cum
pauciflimis, ut in omnibus excellantx efl concefliim, ideo
deledum librorum rediffime fieri putamus. Si qvis 1) Ea fcripta potifliruum eligat & trädet, qvac fuo pe- euliari inflicuto & vit« generi, cui dv flinatur, maxime
inferviant. Nihil invita faciendum mine<va. Suum au- tem qvemqve ingenium ad aliud a'qve aliud vivendi
genus trahit. Omnia vero ftudia ad praxin vitae referen¬
da funt.
- : - - .2.)
8 De LeSfione
2.) Fx his optimos & folidiflimos in qvolibet fcien-
tiarum genere potius legat relegatqve, qvam plurimos
mediocres, aut qvi infra mediocritatem fubfiftunt. Prio¬
res ingenium formanc & excolunt, qvod ceteri retar-
dant, & non raro erroribus deformant. Pro optimis
habentur, qvi doctorum manibus funt triti, & eorum
diuturno adplaufu adprobati, qvi multorum feculorum
«tatibus interire haud potuere. Eft enim tempus pro¬
bat« doftrin« index, cuncforum , qv« vana fiint, nec magni momenti, vaftator. Plurimi noftro «vo magna
aucioritate & eruditorum diariorum adplaufu fcribunt,
verum tempus judicium feret, num qvid perpetuitate
dignum proferant. Profefto inter mille fcripcores no-
vos, vix unus feculum agnofcit.
3.) Ideo multorum feculorum ;urlicio & experientia
comprobatos tutius eligimus, qvam diariorum fama &:
laudibus celebratiftimos, qvos tarnen non plane neglige-
re debemus. Prtejudicium novitatis & fuga sdfidui la-
boris, praefentis «tatis preecipua vitia eile videnrur. Lau«
des & vituperia librorum in fcriptis litteratorum perio-
dicis, f«pe ab ignorantia, partium ftudio aliisqve adfe-
dibus originem ducunt, unde iis haud femper fidendum.
4.) Mala nota publice infignieos, neqve avide ad-
petat, /udicio & rerum ufu nondum fatis confirmatus,
fed eos ad maturefcendi corrigendiqve tempus difFerat.
Ad verum a falfo difcernendum, & ubi latet invefti- gandum , excultum mentis acumen & longiori experien¬
tia firmatum judicii robur reqviritur. Ac poftqvam a-
nimus bonis principiis ita imbutus & praeparatus eft,/ut
externam veritatis fpeciem animadvertere, ac fallaciarn fpecioforun? verborum detegere valeat, non fine fru&u
Isgi poftunt ejusmodi ingeniofa fcripta, etfi erronea.
Hac in lettione veritas mag's elucef, convi&io fit firmi-
or,
Librorum fruftuofa. 9
or, noftraqve cognitio pofl adcuratum contrarias opi-
nionis examen , uberior , folidior & clarior redditur.
5.) Nemo iraqve folidioris eruditionis cupidus, ita
recentiorum operibus inhaereat, ut veterum fimul confule-
re monumenta intermittaf. Graeci enim &Romani audo-
res clafficijinprimis in hiftcria, oratoria & poefi, qva par-
tem etiam in Philoföphia, ipfårum artium ac difciplina-
rum initia & fontes fuppeditant, atqve exempla in fcri-
bendo cum laude imitanda monflxant, Eorum fenten-
tias infelledum haud raro excitant & extendunt, atqve
imaginationis ingeniiqve campum feliciter dilatant,
6.) Ledio pulcrorum poématum & aliorum fcri-
ptorum a feliciori ingenio profedorum , fua qvoqve
utilitate haud caret , modo prudenter , & ad ani-
mum , aliis laboribus feflum, recreandum fubinde ad-
hibeatur. Exqvifitior namqve & nobilior humanifatis
(enlus animo imprimicur, virtutis pulcricudo & vitio-
rum defcrmitas fortius fefe juvenibus infinuant, jocis &
facetiis ingeniofis ftulcitiam valide reprehendere difcunt,
modumqve facile, argute, prudenter & exade fen-
fa animi exprimendi adqvirunt, dum elegantioribus hi-
fce humanitatis ftudiis, fuam nonnumqvam commodant
operam. At fi in ulla re alia, certe in bac cayendum,
ne qvid nimis. Ingenium acutum, floridamqve imagi-
nationem, qvas Galli una voce Efprit vocant, laudari
Isepius audiunt juvenes, ingeniofosqve homines maximi
plerumqve fieri obfervant, cum contra folidas eruditio¬
nis rediqve judicii pretium raro celebratur. Hinc eas
dotes j qvas ejusmodi laudes ipfis accerfere polfunt, o-
mni animi contentione adqvirere nituntur, pofthabitis
dodrinis (olidioribus & utilioribus, Jam vero dubio
earet, illam fcientiam, qva qvilibet reipublicae infervi-
re decrevit, maximam operam & diligentiam reqvirere,
a qva adfidue coienda per jucundiores alias exercitatio-
D nes
10 De LeSiione
nes nemo abduci debet. Nemo pulcritudine elegantio-
rum artium & litterarura ita capiatur, ut principalis fci-
entiae faftidium contrahat. Hic profe&o morbus in fu-
turo munere eft perniciofilFimus, qui animum mollem
Sc (beordern reddit, ut mafeulam eruditionem & (oli-
diores meditationes contemnat prorfus Sc rejiciat. Qui deleftationis magis , qvaro officii Sc muneris cauffa ftu-
dia colunt, ideoqve in legendi? poématibus, feriptis
fcenicis aut fabulis Romanenfibus praeeipuam operam collocant, Uli a fine principali ftudiorum plane recedunt,
unde publica damna & omnium litterarum decrementa
tandem feqvuntur. Hoc qvippe manifeftum eft, judi-
cio acri, etiam ab ingenio feparato , fuum femper con-
ftare pretium Sc ufum, cum contra ingenium absqve fei-
entia & judicio, nil nifi voces & figmenta, auribus for¬
te & imaginationi prima vice grata, menti ofFerat, im-
mo confufionem Sc errores re vera & faepius pariat.
Veri igitur & boni ingenii bafis Sc fundamentum a re- judicio* petitur, fine qvo fidelis memoria, fecunda-
que imaginatio in veritatis indagatione & adplicatione plus officerent qvam juvarent, Verbo: ita colenda (unt
humanitatis ftudia, ut animum exhilarent, atqve ad (o-
lidiores meditationes alacriorem reddant ; ut flores Sc
ornamenta ftudiofi colligant, ad feientiam exornandam
Sc uberiori cum fruvftu adplicandam ; ut guftum purio-
rem adqvirant, minime vero eundem mollem & efFe-
nainatum aeeipiant.
7.) Qvicunqve pra;terea ex feriptis pulcris & ele¬
ganter confignatis deleftationem qvsrit, ea feiigere de¬
bet, qvae animi propenfiones Sc mores neutiqvam cor- rumpant, Sc ad prava perpetranda alliciant Sc invicenf.
Multi qvi noftra jetate ingenii laudem aueupantur, hand
alia melius ratione ad eam fe perventuros exiftimant, qvam fi fundamenta religionis,cum naturalis tum reve-
latae,
Librorum fruttuofa. ix
lata?, partim dubiis & cavillationibus, partim jocis 5c
facetiis convellere, faltim dubia redciere Äuduerint. Qvas 'qvidem induftria, ut, qvod res eft, libere dicamus, miler-
rima profeåo eft, omniumqve vere fapientum contem-
tu digniftima. Qvid enim miferius ac ftultius, qvara
res faluberrimas & folatii pleniffimas, humano generi
ereptum ire ? Qvidve imprudentius, qvam adverfus ea,
in qvibus fumma noftra Felicitas vel fumma roiferia ver- titur, cavillari atqve jocari, iicqve in illud periculum,
qvo non aliud majus cogitari poteft, nullo metu fe con- jicere; qvod fi verum tandem deprehendetur, seterna
imminet pernicies; fin minus, illud tarnen metuifle ab
eoqve Tibi cavisfe, haud qvaqvam noceret. Scripta igt-
tur, qvas fan&iftimas religionis doclrinas impugnant,
qvac a bonis & caftis moribus fedueunt, qvas pietatis &
probitatis fulcra deftruere nituntur, ab imperitis juveni-
bus neutiqvam legi debent. Prava enim fi femel inhae-
ferinc ingenio juvenili , diclu mirum qvara difficulter poflint evelli. Nihil profefto eft pulcrum ac venuftum, qvod (ans rationi & religioni divinitus datas adverfatur.
Argufas di<ftiones in opere honeftati & pudori adver- fanti, non magis aeftimandas funt, qvam forma venufta
in meretrice, qvasqve eo perniciofiores cenfendas, qvo
magis gratiam & innocentias fpeciem, vitiis pravisqve
actionibus conciliare videntur. Qvantam in reprehen-
fionem corruptionis & miferias hujus & futuras genera- tionis, haud ineurrit ille ingeniofiflimus feriptor, qvi cum decus fuas gentis & generis humani honos efle potuiflet, utriusqve flagellum & dedecus evadit, qvi caftitatis
laudem minuere ftudet, qvi pudorero pedibus concul-
cat, atqve ad extortas humanitatis lacrimas ridet, qvi polt fata in ipfo fepulcro peccare, mulrorumqve malo-
rum au&or efle ptrgit. Plurimi fane illius feripta avi-
de qvaerunt, & cum voluptate pervoivunt, qvamvis fuf-
B 2 fici-
12 Dt LeSHone
ficienti rationis & judicii robore deftituanfur, reprtefen-
tationibus ejus ad fallendum conpofitis refiftendi. Pravze imprefliones in mentibus haud firmatis & imperitis al-
tiores radices agunt, & vix dein (altera difficulter exfiir-
pari pofiunt. Non pauci verborum lepore ita capiun-
tur & fafcinantur, ut veritatem prodant &deferant. Non¬
ne fiepius accidit, ut is, qui initio tantum leriptoris in-
geniura & argutias mirabatur, defeétu firmorum princi-
piorom & lolidae feiend«, tandem in caftra ejus plane
tranfeat, & incredulus ac religionis virtutisqve contem-
tor fiat? „ ^
8.) Vitanda deniqve effc niraia & tumultuaria di-
verforum voluminum & variarum rerum le&io, qvae
memori« officit, confufionem parit, atqve bonarum ftu-
diofura artiura libris qvafi fepultum, ab aliis officiis
avertit, & human« focietati inutilem reddit. Necefiaria
qvilibet praeferat utilibus, & utilia jucundis. NeqVe uni-
ce legere debemus fcripta lingvis pcregrinis exarata,
fed libros claflicos lingva vernacula editos, (iraul dili-
genter percurrere decet, ut noftra lingva magis'excola*
tur, majoremqve indies copiam, puritatem & elegan-
tiam obtineat. Ante omnia adtenta Sacrae Scripturae le-
&io oranibus & fingulis utilis & necceflaria efl:,
animo humili & adfe&ibus rninime mancipato traftanda efl:, ut viam aeternae lalutis teneamus.
, §• v.
Qvo modo & qvo ordine felefäi Auftores legendi ?
Non fatis eft compertura habere qvinam legendi fint, fed etiaro, qvomodo cum certa utilitate in iis ver-
fandum fit, explorandum. Sapienter fecerit, qvi fiepe
in mentem revocat fuum vicae genus, eoqve dirigit o-
snnem ftudiorum rationem, ulurus potius licteris, qvara
Librorumfru&uofa. 13
fruiturus. Cum vero cognitionis noftra? amplificanda?3 cor- rigendseaut confirmanda?, vitteqve dirigendse caufa, meu¬
tern noftrarn aliorum dictis & fcriptis illuftrare ftudeamus,
ideo ad legendum accedens, operam dare debet, ut
cjvse ab auiftoribns narrantur fafta vel traduntur dogma-
fa, rite inteliigat, & memoria? roandet Tibi profutura. In
hoc negotio (pecialiorem ordinem ab omnibus conftan-
ter obfervanduro, nemo facile pra?fcribere poteft. Qvi-
libet lectiones fuotempori, loco, setati, conditioni, tem- peramento, fuis paftionibus, neceftitatibus moribusqve
inter fociales receptis adcommodaf. Nonnuilfe tamen
regulae inter legendum cum frudu obfervari polTunt.
Sine omni ordine vagari, temerariurn föret & inconful-
fum. Certis regulis nimis ar&e adftringi, coaclum vide¬
tur. Malim in legenao du&um animi qvam anxias ie-
ges feqvi; qvia melius haerent, qva? Jibenter legimns..
De ordine & modo legendi, generali?, tantum mone- bimus, qv® per omnia ftudiorum genera fe diffundunt.
Difciplipae eruditae, vel funt Iingvarum vel rerum.
Herum doftrina eft vel univeifaliuro, vel fingularium.
Pofterior illa vocatur hiftoria, qva? cum lingvse ftudio optime conjungitur. Cum enim hiftoria parrim rerum
naturam defcribat, partim res geftas & fata hominum
narret: ex naturali qvidem communia rerum pa?ne o- mniura vocabula difcemus: ex geftorumO/ illas hauriemus proprias perjonarum ac locorum äppellationes, fine qva-
rura notitia non poétv, non orafores, non ullum- in- telügi poteft fcriptorum genus. Ut redificare volentis
prior eft fundamenti & materialium cura3 poftea autem
ftruåuras: ita fe res habet in doctrinarum ftudiis. A primis & facilioribus (emper eft ordiendum. Hinc a ftudio hiftoria? naturalis, & geographiae compendfs, ti-
rones cum frudlu incipere polTunt. Unde enim major
& umverfalior utiftas, qvam ex plantarum, animalium
B 3. 8c
14 De LeSiione
Sc mineralium cognitione comparari poteft, qvorum eft freqvens in vita ufus Sc neceftlcas. Ipfa qvoqve rerum naturalium obfervatione, notiones animo ingenerantur, &
veritatem defcriptionum propria experientia examinare
& cognofcere valent. Hiftoriam naturalem Sc delineatio-
nera orbis cerrarum, excipit Compendium hiftorias civi¬
lis, Biblicre Sc Ecclefiaftic«, qvs fa£la continent, qvo¬
rum cognitio , tam in vita communi qvam in fcientiis
utiiis eft, qvagqve do&rin« & elementis religionis, non fine fruftu fortaftis prsemittitur, vel cum Catecheticis dogmatibus conjungitur. Et licet pueri in bis leftioni-
bus nonnulla fubinde memori« mandare debeant, qvx nondum fatis intelligunt; fuo tarnen tempore funt pro- futura, Sc clarius perf'picienda, poftqvam intelle&us alia cognitione imbutus & excultus fuerit.
2.) Ad intelligentiam in abftraåis difciplinis exco-
lendam, ftudium Geometri« & Arithmetices, tamqvam
omnium facillimum primo loco adolefcentibus commen-
damus, qvia notiones rerum ibi traditarum in oculos incurrunt, Sc veritas propöfitionum ac vis demonftra-
tionis mediante vifu perlpici Sc expendi poteft.
3.) Elementa Pfychologi« Empirie«, qv« conlinent
hiftoriam qvamdam naturalem operationum animas no-
ftr«, qvatenus fenlu intimo dignofei poftunt, hifee pras- millls (uccedere poftent, ex qvibus ad Logicam, Cos- mologiam generalem & Metapbyficam ac Philofophiam
morum facilior tranfitus.
4.) Hoc ordine feliciter jaåis feientiarum funda- mentis, ad fcopum ftudiorum in Theologia, Juris- prudentia , Medicina, aut vita deniqve Politica Sc litte-
rata, inofFenfo magis pede progreditur juvenis. In principali cui fe dieavit feientia, ex au&oribus laudatis- fimis compendium qvoddam optimum, primo legere
necefle eft, in qvototius feienti« prineipia, partes, com- pa-
Librorutn fnt&uofa.
pages ac ftructura, clare & nitide fimul menti repraefen-
tacur. In hujus ftudio diu immorandum, diligenter il-
lud effc evolvendum, donec familiäre, proprium & in
promtu fit, atqve ad illud referre debet, qvtecumqve dein de eodem argumento alibi Jegerit. Qvemadmo-
dum enim qvi ptöuram aliqvam penitus cognofcere cupit, totam primo imaginem ac textum ejus, atqve omnium partium inter fe connexum ac proportionera
luftrare folet, poftea vero fingulariura partium decus
atqve artificium; fic etiam in fcientias atqve artis ali- cujus plena comprehenlione fieri confentaneum e(t. Ne-
qve arbitretur fludiofus litterarum, fe in compendio
tali edifcendo, fruftraneam operam ponere, qvia in ampliori earum rerum trailatione, eorumdem forte fit repetitio. Nam fcientite aut artis alicujus prascipua fun- damenta, non femel fed faepius & freqventiffime incul-
canda funt, ut animo h^reant, qvia tantum qvisqve
ex his tenet, qvantum meminit, ac in cafibus datis ad- plicare poteft; & numqvam fingularium partium ufus
aut dignitas, eo qvo par efl modo, comprehendetur,
nifi qvomodo cum reliqvis cohsreant , & qvem ad fe
mutuo refpe£tum partes habeant, ante omnia fit perfpe-
£tum. Inde demum ad eos, qvi vel eadem fufius at¬
qve exaclius pertraftant, vel de fingulis fcientise illius partibus uberiores tra£tatus confcripferunt, progredi pot¬
efl, ut qva: compendiarie antea cognita funt, tota
amplitudine fua poflea patefcant. Sic enim qvo unura
qvodqve referri debet, redlius capit.
5.) Dum principali fcientite inprimis fludetur, ad
alios elegantes fcriptores nonnunqvamdivertere non tan¬
tum jucundum, fed utile qvoqve efl ftudiofis: qvia mens hac varietate interdum reficienda e/t, qvae alioqvin in
uno nimium diu defixa torpefcifr aut fatigarur; & tum commodifÜme elegantiorum litterarum uium & adpli-
cati-
a
16 De LeSiione
cationem perfpicit, qvando in rerutrt feriarum indagatio^
ne & contemplatione verlatur.
6.) Qiii fe variis dodtrinas partibus inftruere cupic,
qvod in aliis prxclarum obfervat, proprium Tibi reddat,
per u(um & imitationem. Ideo ex aliorum auclorum
ledlione, lua qvoqve adverfaria förment &c augeant ftu-
diofi, & ea qvas inter cetera eminent, aut inligniorem
ulum habent, in iuos fedes ac locos ordinate colligant,
ut ea tanqvam ex thefauro aliqvo, qvandoopus erit, in
ufus (uos depromant.
7.) In ipla leåione primum opus eft, ut didla re-
die intelligarous, & lententiam auctoris adcurate adle-
qvamur. Hunc in finem, non inutilis nobis videtur
eorum roethodus, qvi audlorem egregium & profun-
dum de argumento magni momenti legentes, cito &
hiftoriee tantum illum perluftrant, ea mente, ut libri
inftitutum, principia & generalia qvas compledtitur mo-
menta perlpiciant. Verum in iterata & adtentiori ledtio-
ne, propior fcopus fcriptoris, ejus principia, totaqve fyftematis connexio plenius percipi & aitius indagari de-
bent, nihiiqve in ca praetermittere licet, qvod non fie
bene intelledlura & examinatum. Au&orem ergo, qvera evolvit, intenta mentis acie, non raptim veri ftudiotus perleget.
8.) Si lector incidat in loca obfcura & difficiliora,
ne haereat, Commentatores aut peritos Magiftros confu-
lat, mediaqve hermenevtica adhibeat. Si nec hasc 0«
mnia explicent, notandus locus & pergendum, dumtem-
pus & ledlio continuata removeant hane difficultatem.
Si enim propofitiones fcriptoris interdum videantur va-?
gas & minus claraeex confeqventiis, qvas ex iis in-
fert, determinari & illuftrari poflunt principia. Qvando
contra alios dilputat, ex fedula objeåionum qvas refel-
lit conlideratione, ejus opiniones & genuinos plurium
iocorum fenlus, in lucem qvoqve protrahimus. Si ob-
