ALIjE AXELIUS

DB

MUTUA PHILOSOPHIE &

RELiGIONIS RATIONE

DIVERSIS CULTURE HUMANE ETATIBUS

DIVERSA

DIS SER TA TIO,

CUJUS Γ ARTEΜ SECUNDAM

VENIA AMPL. FACULT. PHILOS. UPSAL.

P. P.

MAG. PETRUS AXELIUS

FRÖST

ΑDJ. PRIX. PAST. AD £C CL. S.'TI JACOHI ET JOHANNIS HOLM.

ET

ANDREAS OLDBERG

X SACH13, NORRLANDI

IN AUDIT. GUSTAV. DIB XXVIII MAJI MDCCCXXVIII.

Η. Α. M. S.

UP S ALIjE

EXCUDEBANT REGIA2 ACADEMIAS TYPOGRAΡΗΪ.

VIKO

PLURIMUM REVERRNDO ATQUE PR.ECLARISfilMO

PASTORI 8c PR/EPOSITO IN NORDMALING-

DOMINO

ERICO GUSTAYO OLÜBERG

S a c r u m

v. d.

PRA2SES & RESPONDENS.

KONUNGENS

TROTJENARE, KRONO BK FA L L· ΝIΝ G S MA NNEN

H0GÅDLE

Η Ε11R

LARS F. ÖHRSTRÖMER

OCH

DESS MAKA

HÖGÅDLA

EREB. REG. ÖHRSTRÖMER

född FORELL

Högaktningsfullt och tacksamt tillegnadt

af

ANDREAS OEDBERG.

PROSTEN OCH KYRKOHERDEN

ÖFVER SIDENSJÖ OCH SKORPEDS FÖRSAMLINGAR HÖGAREWÖRDIGE OCH HÖGLÄRDE

MAGISTER

hf.rr

anbkeas olbbeg

S^AMT

DESS MAKA

HÖGADLA

frh

sara sophia glbberg

född HELLSTRÖM.

Genom Vänskaps- och Blodsband förenade, förena Wi

oss afven här i en gemensam önskan, att denna ringa gärd måtte anses såsom ett vedermäle

af Sonens kärlek, och bägges Wårtacksamhet

och tillgifvenhet.

Ρ. Λ. FJRÖST. A. OLDBERG.

. ·

.

■ ■ -

-:»')Λ

'■i.

.

■

- ρ ~·.' . ■·'"

Vw Jf-.-.. j

9

Quam itaque hoc modo singulas multiplicitatis partes

cognoscere non licerefc, hinc

conjicere

possumus, aliam

jam

mam, quae hoc in se susciperet, ut ceteras quoque

partes perlustrare conaretur.

Tertia _quoque jEtas fuit istiusmodi qvidem mul- tiplicitate ^ac disjunctione insignis, sed habuit hoc ta¬

rnen ab antecedente diversum, quod mens humana;

emenso in illa quodammodo reali rerum consideranda-

rum spatio, idealique

jam

rationes peteret.

Qvarta denique, in qua Nos, sin minus vivere,

nam vixdum incepit, at meliorem tarnen rernm ordi-

nem non nimis remotutn prospiceregaudeamus, ü£tas

hoc sibi proprium habet, quod amet postuletque ^con-

centum inter singula jamdudum disjunctim considerata Cuiturse Elemente, ideoque realem mundum ^cum ide- ali, multiplicitatemque cum unitate nno obtutu comple-

cti conetur, quod quonam successufuturum sit, poste-

ris videre continget.

Ut igitur in diversa Philosophiae & Reiigionis rati-

one consideranda, ordine procedamus, prima in disqvi-

1

ig

sitionem vocetur Orientalis illa periodus, quam»

quam, quae

ejus

ratio,

multam disputandi

riem haec nobis offerat. Nam ^, uti jam nuper signifi-

cavirnus, hujus iEtatis hoc proprium fuit,

quod

quae jam

hodie disiernuntur, universae Culturae elemen¬

ts indiscreta atque rudia, veluti semina, in una Reli¬

gion«

comprehenderentur. Heic itaque

exsfitit

Philosophia

quaedam

sed

ea, ut & cefcerae omnes culturae partes, comtnuni hoc gremio fovebatur.

Ideae

Religiosae,

ti cuicumque humanas inditas eonfiteamur necesse est, nullå cognitionis reflexivae repugnantiå excitatae, in gre¬

mio conscientiae nondum perturbatae tranqvijle quiesce-

bant. Sed _quamquam haec ita sunt, tarnen non omni

ad posteriora carebit

emolurnento, Religiosam illam

Culturam oculis breviter perlustrare, qvippe in se com tinuit posteriori.«?, quamquam non nisi

gradatim evolu-

tae, culturae semina.

A Religione priina qvaliscumque progressa est Philosophica Speculatio.

Ea

mentis humanae

natura, ut notitiam

qvandam de

qui inter

qvi-

bus coercetur, sensibiles primamque earurn caussam ob-

tineat, comparare anqvirat.

Quae

notitia,

adqviritur, nomine

digna, non cla-

II

ris absplvitur notionibus, sed tantnmmodo obscurus qvidam est sensus, qvem

Religiösas Contemplationis

esse statnm jamdiu declaravimus.

Qunm

Ideae

Religiosae, quibus nititur sensus

ille obscurus, varise

sint, fieri non potuit, qvin hsec

diversitas in remotis-

simis quoque culturae humanae temporibus aliquo pa-

cto sese exserat.

Si itaque Orientalen) illam, qusejam qvaeritur, iE-

tatem percurrere lubet, facile videbimus, varias illius

quoque exstitisse formas, quas tarnen ad paucas qvas- dam revocari, atque facilius sie animo comprehendi possint.

Harum igitur formarum primam constituere dicatur pervulgata illa rerum considerandarum ratio, quse, va¬

ri is modis explitata, seonper in Oriente locurn tenuit

praeeipuum , nomenque ab Emanatione sortita est. Cu¬

jus characterem, ^cum satis

jam

essentia; ex hoc cetera omnia emanando qvasi aique deliciendo exstiterunt, ita ut perfectiones Divinas in

rebus originatis sensim & pedetentim deficiant. In

mundo itaque & omnibus, quae in eo sunt, plus uiinus

inest mali, quod non nisi per conversionem & redi-

12

tum rerum ad fontem, i. e. non nisiper infinitam mundo-

ruin continuationem sensim e medio toliatur. Hinc omnium mores ad id conformandi sunt, ut perfectioni-

bus illis Divinis propius propiusque accedant. Vita

enim cujuscumque ^praesens in terris pro prseuaio aut poena actionum, quae in anteriori qvodam vitae curri- culo fuerinfc commissae, habenda est.

Hase igitur doctrina omnia dicit ^a summo quodam

numine proficisci, & omnia ad id quoque reverti po¬

stulat. Quod vero non nisi per Iongas speeiminum va- riorum ambages fieri posse credebatur. Statuebant

scilicet, quod po$tea Metempsychosis est vocatum, detrudendas ^esse animas hominum pravorum in Corpo¬

ra animalium, unde, _per longa atque diversa pericula,

redituin ad primam suam divinacr.qtie originein _pa-

rarent.

Huic vero Systemati, quamquam multa alia admix-

ta fuerint monstrosa commenta, plurima tarnen inesse videmus, quae, posterioribus temporibusnovam formam induta, varie tractata fuerunt atque versata. Nee _per- peram forsan diceremus, ^ceteras eulturae Orientalisdo- ctrinas religiösas, paucis certe exceptis, ex hac sola derivatas esse. Sic in Alteram certe eulturae Orientalis

Formam^ Sensualem nempe NaturaCultum, hoc quodammö*

13

do valere videtur. Nam cum hoc antecedenti propri¬

um esset, ut in omnibus rebus originatis Divinasagno- sceret perfectiones, facilis omnino hinc fuit transitus ad superstitiosum ilium cultum, quo primum ipsas illas perfectiones, deinde vero res, quae partieulå quadam

illarum gauderent, superstitiosa veneratione prosequi

usu veniret. Cujus cultus species diversas Snbtzismum

numeramus & Lingamismum nomine barbarosie dictum.

Harum vero utraque ita facillime dignoscitur, _quod

certis quibusdam rebus originatis jnfinitam tribuerit vitu, divinosque decreverit honores. Cujus rei si quse- rimus quae caussa fuerit, ea potissima fuisse videtur,

quae in ipsa Systematis praecedentis indoleultro nobis

sese offert — praedesfcinatio _{nempe, quam} fovebat _per- svasio illa de variis mundorum periodis. Quae _quidem persvasio, in hac de qua qvaeritur Orientalismi forma, magis magisque explicata in apricum tandem posita

est. Quum enim certas quasdam & determinatas cer- nere Iicebat stellarum periodos, quid mirum, si hinc clavem quandam petendam _putarent homines, _{qua my-}

steria futuri recludere seposse sperarent? Hincitaque

Astrologia

conies. Quando vero ordo ille periodicus, non in stel Iis tantum conspectus erat, sed in continue progredi¬

ent! omnium propagatione, exhinc orfcum jure puta-

14

mus Lingamismum,

altera«) hujus fbrmae prsecipuam

Tertiam insignem Culturae Orientalis formani sum.

mo jure habendum putamus

Du

lim;

illum,

Zoroa-

sire, Magoruin principe ac

Leg is fet

propositum, &

ex libris ejus ad nosira usque tempora

superstitibus

vulgo jam cognitum.

Duo omnium

nit principia, lucem nempe ac

tenebras,

nomini-

bus Ormudz & Ahriman insignita, sensu quoque Mo-

rali bonum & malum signiHcant. Hinc igitur opinio

iiia , quse piuries postea

repetita fuit, de origine

versi ex conflictione virium inter se inimicarum. Hinc

quoque

sententia illa toties recocta, de pertinaci

dam inter lucem tenebras pugna, quae tamen ita demuiii.cessatura esse credebatur, ut splendida de te¬

nebris pro luce reportaretur Victoria.

Discrimen vero, quod hane Orientalisnii

formam

& nuper memoratum

iilud Systema Emanationis inter-

cedit, iri eo maxime consistere, ex

jam

facile

directum mali

memoret footein, cum Systema Emanationis,

indirecte

tantummodo & _per lapsum

quendam mali quaesiverit

originem. Praeterea Fatalismus quoque, quem

fove-

bat doctrina illa Emanationis ^, heie

jam

nobiiior

illa persvasio, omnia quae

contingant,

providentia

15

fieri Divina. quae, utcumque sors

tulerit,

uten ad finem bonum omnia perdueere & possit &

Veiit.

Quarlatn denique

Culturse Orientalis formam, Pari.

ibmmwn numeramus, cujus multas & inclytas

vidimus

exstitisse species — Haec quoque

systemati Emanatio¬

nis ortum suura certissime debet, & cum eo cognatio-

nem prodit manifestam.

Nam

forma

sistit Ens absolutum, quod in omnibus qvibuscumque

naturis & rebus sese exserat. Haec vero inter eas inte crdit differentia, quod, cum Systema Emanationis

res singulas, tamquam varios virium Entis

absoluti

eifectus re vera dicat exsistere, pantheismus contra,

res iilas singulas, fallaces tantum velit esse apparen- tias unius ejusdemque substantiae absoluta©, quae

sola

per se

realis

Est itaque Pantheismus non nisi

ipsum illud systema

Emanationis, ratione modo abstra-

ctiori conceptum.

Majorem

heic jam reperire

incipimus mentis humanae

reilectendi vim, atque de

Ente absoluta _puram atque sinceram

sibi fingendi ide—

am, nisum conspicuum. Sed

exinde

deficere

jam animadvertimus

simplicem illym & incorruptum

Orientalismi Spiritum, quem in eo

consistere jam di-

ximus, quod Religio

omnia

Culturae ele-

16

menta, & quod in sensu illo Religioso placide conqvi-

escat. Hujus generis enim rerum considerandarum ratio,

non nisi viribus reflexivis auctis exsistere posse videtur,

quum contra emanatio

multo

phantasise lusibus

accommodata sit. Ceterumconatum hominisphilosophan-

diparumprosperum ac

proficientem arguir, qualisquidem

in Oriente nobis sese offert. Mens nempe humana,

quum Entis absoluti

ideam concipere vellet, omnibus

eain denudaret necesse erat prsedicatis, ^quae non nisi

de rebus relativis & experientiae nostrae

obviis praedicari

possent Quum igitur

nihil residui tandem inveniretur,

quae sors erat

Philosophorum Orientalium, quod posi-

tivam quandam significationem

huic ideae vindicare

posset, sie demum ventum est

ad Nihilismum quendam,

qui haud longe a

Scepticismo aberat, religiosamque &

civilem harum gentium vitam mirum in

modum adfe-

cit atque corrupit ^—

Moralem enim hujus doctrinae

indolem eam fuisse constat, ut unamquamque naturain intelligentemin Ente

absolute annihilatam quasi voluerit,

ideoque variis

exercitiis Asceticis huc facientibus, im-

vitae Monasticae, ceterisque ejusdem gene-

ris erroribus originem praebuerit.

Ceterum hic Pan¬

theismus, variis temporibus varie

fuit expositus,

interdum melius quoque quam

apud Indos enodatus.

De variis vero, quae

ejus fuerunt fonnis, etsi multa

*7

nobis adhuc superessent

observanda, tarnen

in

consilio

instituto nostro

hoc fuerit, plura hic

addere haud necessarium ju-

dicamus.

Vidimus itaque, quae Culturae

Orientalis in

fuerit ratio atque conditio, quaeque

praecipuae ejus fu-

erint formae. In quibus describendis, si non omnium

omtiino desideriis satisfacere nobis contigerit, tarnen excusationem quandam habemus, non tantum in viri¬

bus nostris plus justo forsitan circunoscriptis, ^verum

etiam in difficultate ^ex fontibus variis certe sin minus oronino discrepantibus hauriendi, quae proxime ad ^ve-

ritatem accedere videantur.

Priusquam autem ab Orientalismo illo omnino dis- cedamus, ad JEtatem proxime sequentem transituri,

una etiamnum nobis superest sapientiae religiös»

for¬

ma, quam leviter saltem attingere necessarium sit:

Monotheismus Mosaicus sie dictus, quia inscriptis Mosai-

cis Judaeorum traditus occurrit.

Hunc

formis

Orientalismi jam consideratis si comparare fas est, non possumus, quin summam illius

majestatem minimeque

corruptam sinceritatem ex intima mente

admiremur,

jam

18

téa unicuique nottus est, quam ut ea

iterum recitare

operae pretium esae

existimemus. Omnibus enim

Liber, cujus vel primae paginae

hujus Religionis loquuntur

principia, Deum scilicet

& sapientem, totius universi Creatorem

unicum & sustentatorem, judicemque actionum huma¬

narum sanctissimum, qui virtuti praemia, malitiae ^poe-

nas retribuit, quaeque cetera eandem spirant

simplicita-

tem Divinamque majestatem. Qvantam vero

in

universam postea evolutam

Culturam vim exseruerit

Religio illa, nemo

fere

qui nesciat. Quum scilicet

per Religionem nostram

Christianam magis explicata

fuerint Divina, quae fovebat, semiua,

inconcussum ja-

ctum est nobilioris culturae

fundamentum, qnod, si ul¬

tra fines suos debitos

interduin forsan dilatatum fuerit,

Semper tarnen

speculationi Philosophicse maximi fuisse

momenti,

haud

inhtias ierit. Cujus

vero rei, ut & ceterarum, quae cum

illa cohaereant,

melius erit in sequentibus mentionem

facere, ubi de

habitu Philosophiae ad

Religionem Chriitianam qusestio

fuerit.

Hinc igitur,

nulla admodum renuente caussa, ad

alteram cultijrj: HÜMANiä stationem, grjéco- ro¬

manaΜ scilicet, vel pristinam europ;eam

vel

sic am