De modo inculcandi veritates morales in concione publica, adnotata nonnulla philosophica cons. ampl. ord. phil. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... pro gradu p. p. Mathias Rudolphus Norelius, a sacris ord. stip. Poss. In aud. Gust. maj. d. [XI] Jun. MDCCC.

/21

BE

MODO 1NCULCANDI

VERITATES

MORALES

IN

CONCIONE

_PUBLICA,

ADNOTATA

NONN

ULLA

PHILO SOPHI

CA

CONS. AMPI, ORD. PHIL. VPS. P R JE S I D E

MaoDA/N.

_boethio,

ETH, ET POE. PROF. REG. ET ORD.

PRO GRADU

P. P.

MATHIAS RUDOLPHUS

NORELIUS,

A SACKIS ORD. STIP. POSS.

IN AÜD. GÜST. MAJ. O. Jun. MDCCC.

U P S A L I _JE,

SAGRAM REGIA M MAJESTATEM

MAXIM M FIDEI Fl R

0>

ECCLESIAS SVIO-GOTHIC'Ä

ET

REGIME _{ACADEMIiE UPSALIENSIS}

~

FM.OCJLWCEXXJLJHIO

EMINENTISSIMO,.

NEC NON

REGIT ORDINIS DE _{STELLA POLARI}

C03£mMWJDJL

_TOM!*

N0BIL1SSJM0 ac _{REVERENDJSSIMO}

2)0MHW0:2)0Giro8t£J

MJECENATI

VITUS

SUMME REVERENDIS ac CELEBERRIM1S

DO MINIS _;

doct.

JOBANM1

_LOSTBOM?

S. S. THEOL. PROF. PRIM. ET ARCHI-PR/ER. UPSÅL»

doct.

ERICO I.

_ALMQUIST?

S. S. THEOL. PROF. REG. ORD. ECCLES, TIERP PAST. ET PRÄP.

REG. ORP- DE STELLA POLARI MEMBRO.

doct.

lOHAMNi

_WlNBOM-j

S. S. THEOL. PROF. REG. ECCL. WAXAL. PAST. ET PUMP,

doct.

LAURENTJ.

_PALMBERG,

S. S. THEOL. PROF. REG. ECCL. BORJENS. PAST. KT PRAEP.

mag.

_SVEN.

_GASE.

_VUKMANj

S. S. THEOL. PROF. REG. ORD. ET KALSEN. ECCL. HAGBY ET RAMSTAD. PAST- ET PRAEP.

PATRONIS _{MAXIMIS, FAVENTISSIMIS}

Ob

favorem, erga moefliam paternam domum _propen«

fisfimum , ilgillatim vero _erga fe femper ubique

often-fum, _{pagellas hafce, in tesferam gratisfimi devotisümt}

animi

hnmillime ofierfc

VI_RO,

AMPLISSIMO et CELEBERRIMO

DOMINO M

JAC.

_eloq.

F.

NE

.et po lit. profess. reg. et skytt. reg. acad. litt*

hum. hrst. et ant. ut et reg. soc. scient. ups. membro*

Cum

_{nihil pcnes me fit,}

_{quod Tibi,}

_PATRONE

Optime, ob bcneficia

tua in me _{maxima, quse}

devo-tus

_{agnofco &}

_{dum vixero Tum agniturus,}

referam,

hane _{disfertationem Academicam TUO NOMINI}

dicatam,

volai debui

DE

MODO

INCULCANDI

VERITATES

MORALES IN

CONCIONE PUBLICA

ADNOTATA

_NONNULLA,

PHILOSOPHICA.

^J^uicunaque,

ad confcientiae

vocem,in

humano

pe£lore

nuoquam penirus emoriruram, attenderit, eo

ipfo fe

vU

resque omncs,

fuae

volußtacis

ditioni fubje&as,

provoca-ri _{inteliigit, ut propter moralem legem}

_&

_ad

_illius

fi-ncs promovendos uoice

adhibeamur.

Aliis,

qui

ejusdem

natura: partieipes fuerint, circumdatus illos, _utpote

eidem

legi

fubje&os & ad

eosdem fines

naros,

revereri,

cornmu»

neque officiorurn

ftudium

quantum

in

fe

fuerir

excitares

tlere & tueri jubetur. Lex,quam nemo nonadprobare

co-gitur,

diverfa hominum

ftudia

diverfasque vires in

unum finem _{conjungit, & ideam}

indelebilem communis

focieta-tis animo _{ingenerat, in qua omnium}

_voluntas

_{in unum}

confpirans nil,

nifi

quae

re&a fanöaque fuerint,

curat.

Haec Sacrofan&ac Societ'atis idea,mettm nobis ob oculos ponit, nullo

quidem vitae

noftrac

momento

erringend

am,

fed ita tarnen _{rtgulae nobis futuram, ut}

eidem continuis

gresfibus adpropinquare

obligemur,

nosque

ipfos

impro-bare _{cogamur, nifi in ea, quae}

_ad

_{eandem tc&a tendit,via}

conftitutos nos noftrosque conatus deprehenderimus.

tenus hanc vjam fincero merms confilio ingretfi fuerimus, curat nobis non poreft _non

esfe,

_ut inter homines,

eidein

morali _{legi fubje&os,}

_{quibuscum vivimus,}

_re

_ipfa

_infti,

tua-% _{C ° ) "%•}

tuatur ethica _{qusedam focietas, cujus ope commune Po¬}

dium finis, quem moralis natura pofcir, excitetur,

fovea-tur, roboretur, atque lux, qua ad res fibi demandatas

fine erroris metu _{peragendas eget, illi affundstur. Ethica}

ejusmodi focietis rationali hominum natura: non modo non _{repugnat, fed ita convenit, ut ad pacifcendum inter} fe de _{conditionibus, quibus re vera inftiruatur & tueatur,} homines fan£lisfimi officii reverentia _{impellantur. Tan¬}

tum _{itaque abeft,ut humana ratio, moralitatis confcia,quam}

provida Summi Numinis cura inftitutam habemus, vifibi-lern Ecclefiam _{refpuat,quin potius, ad eandem} ample&en-dam, eamque, ut confilio Sar>£tisfimi Statoris

refponde-ar, tuendam non recufabili lege nos ducat,

Probe _{diftinguendam eife hane, quam fic ab internae} moralitatis cura derivavimus _{focietatem, & qua leges &} qua adminicula, quibuS continetur, ab illa focietare, quae

externas hominum aliorum libertari nocituras a£tiooes <3c

confilia tantum _{refpicit, quamque civilem vocamus, f&cile}

fatebitur, qui utriusque diverfa fundamenta debita ätten* tione rimatus fuerit. Haec enim cum tota _{juridica eft,}

& _{conjun&is ad externas hominum aétiones in ordinem} cum omnium _übertäte convenientem _{cogendas viribus} conrineaturj illi e contrario omnis externa vis atque

coa-£tso ita _{repugnat, ut finem, propter quem ad eandem}

in-ftituendam _{impellimur, funditus everteret. Communitas}

eft omni _{refpe&u ethicte originis & indolis, quae omnia} fibere & ab interno mentis motu _{perficienda esfe ob}

e-andem _{rationem pofcit, ac verum morale prerium illis}

tantumrnodo tribuendum esfe cenfemus _{a£tionibus, quae a}

fpontanea Legis moralis reverentia unice fluunt.

Non hoc nobis _{propofitum eft loco, ethicae hujus} focietatis _{leges Sc adminicula eruere-, illiusque, a civili} fo

^ { o )

4-

B

focietate diverfsm indolem tradere, refpe&umque

explicare, quem utraque,utpote aeque

hominum generi

ne-cesfaria, ad alteram habere debet,

quamvis harum

rerum

adcurarior _pertra&atio nec

inutilis,nec

for(an

noftris

tem-poribus fuperflua

föret.

Necesfariam

focietatis

pure

ethi-cae inftitutionem eo tantum confilio monftrare voluimusp ut aditus pateret firmam

quandam

inveniendi regulam

, ad _{quam veritates}

_{morales in}

_{ejusmodi focietate}

publice

inculcandi rationem _{exigeremüs, de} qua

paucis

disferere

bona cum L. venia, nec a munere, quo fungimur, nec a

phiiofophiae

fiudiofo alienum

judicavimus.

Ut etbica _{qualiscunque rever*}

_inftitui

_poruerit

focie-tas, necesfum omnino fuit, ut illam

inftituendi

causfae

in

quolibet humano

peifore

adfint;

adfunt

vero

in

cominuni

moralis _{legis confcientia, quam ut}

_infitam

_&

_a

_ratiooali

natura non feparabilem voluntatem, _morum

fan&itarem

& re&ltudinem _poftulantem,

_{re&e confiderare}

posfumus.

Ut huic fatisfiat voluntati finis itaque eft, quem ethica

o-mnis {ocietas unice _{fpe&are debet.}

_Haec

_vero

_voluntas,

quatenus quodammodo

confcientiae

fui

immifta

menti

ob-venit, objeéta cogitarioni

offert,

fupra

fenfualis

mundi

fphacram pofita, quae,

nifi

quodammodo

defcriberentur

verbisque exprimerentur, ut cum

aliis

communicari

pos-fent, finis, quem infira

unicuique

pro

moralitate voluntas

poftular, promoveri non

posfet, Ad

realem itaque

focie¬

tatis, de qua loquimur,

exfiftentiam

requiritur,

ut

habeant

in eadem voluntate morali fociati communem quandam

rerum _{fuprafenfu3Üum, quas}

haec

voluntas

animo

cogi-tanti _{offert, repricfentandi,}

_indicandi

_&

defcribendi viam,

qua, veluti oommuni

vehiculo

utantur, ut

morali,

quem

fpeåat,

fini fatisfiat. Quantum

nobis videre

liceat,

fieri

vix _{potuisfet, ut de}

_communi

_ejusmodi

_vehiculo,

quod

seque necesfarium ad

ethicam

quandam

focietatem

re

4 * "4*^ ( o ) ^

fa infticuendam _{judicamus, ac uniuscujusque pe£lori}

indele-biliter_{impresfampro motålirate voluiKarern}inrer fe}

unquam convenisfent _{homines, nifi diviaa eu&orirate id datum}

fuisfet. Nec rationi _{unquarn repugnat neccsfarium} ejus-modi vehiculurn firma _{perfvafione,tamquam originis divinae,}

agnofcendi & venerandi ftudium, cumipfa illa voluntas,qu£e

asfociationem ethicam _{jubet, divin», non noftra autoritä¬}

re _{imperet, Sc noftra non cenferi posfit,fed Summst Iliius}

San£litatis, quam in idet Dei completimur, eo (cilicet

refpetu, quo defcribit _{voluntatera hominis,} non qualis

eft, fed qualis esfe deberer.

Ut _{focietas, his requifitis innixa, inßituta fuit,} nul-lum iliius membrum nonfatemr _{fibimec incumbere obliga¬}

tionen!, iliius fines, quantum in fe _fuerit, proroovendi.com-muneque moralitatis ftudium excirandi Sc _{fovendq fed}

fi-nem tamen hunc infiraul _{requirere facile concedendura} esfe _{putamus, ut quibusdam, utpote conftitutis ethicae}

hu-jus focietatis

miniftris,

_{praeeipue injungatur haec} cura. Vel¬

lern, ut hane muneris fui _{originem, hunc finem}

medita-rentur omnes facro huic minifterio _{admoti, nec dubito,}

quin inde haud contemnendas, ad idem rite five publice

five _{privatim obeundum,fibiformarenfc regulas, contra}

quas,

nefcio _{quo, contra philofophicas rerum, ad moraiitatem}

& cum eadem _{conjuntam religionen! fpetantium,}

medi-rationes, odio Sc _{pertinaci ignorantiae amore qttotidie non}

iine _{finis, quem omnes fpetare debemus,}

maximo'detri-mento _peccatur.

Sed ut ad _{propofitum redeamus, quasdim ex hac}

phi-lofophica confideratione ethicae focietatis derivatas exhi-bebimus _{regulas, hujus focietatis miniftris utiles in}

ea

muneris illis _{injunti parte rite obeunda futuras,}

qua in

concionibus _{publicis veritates morales inculcandi officio}

fiao fatisfacere

_fatagunt.

_Qui,

4 C o ) ♦ i

Qu i coram ccetu, quem communis _{pro moralitare} voluntas _{co^git, publice verba facturus}

procedir, prirnum

omnia, qua: proferre _{meditatur, sd hane,; urpore}

lingulo-ru.m audirorutn menti _{infitam referat voluntatem}

, & q ute

illa, in nemine, quatenus rationalis naturae _particeps

fue-rir, _{psnitus exfulans, requirar, fofiicira fecurn cogitee cura.}

Hoec _{enirn, nifl omnia me fallant,unica}

efl: via inveniendi idonea dicendi _{argumenta, inventåque ad}

verum

adapran-di finem. Communis heic fundamenti loco _{pofita eft ad} moralitatemi _{fpe&ans voluntas. Si itaque quaeritur,}

quid

hasc _voluntas, ut revera in homine efiicax fit _totiusqus Vitae habitum fibimet _{conformet, requir&t, quibus}

prmpe-diarur obflaculis , quibus juvetur adminiculis, quid eadem

du&us, ur rice _{applicetur, in omni agendi, qua}

provoca-tur, occafione in omni vitae _{rerumque difcrirnine faciat vel}

fugiat, arnbitum habemus argumencorum, quae omnia mo¬

ralis esfe indolis facile _{intelligitur, quae, in coocione}

pu¬ blica & coram ccetu _{proprer moralitatem}

coeunte, pertra-ftari 6c inculcari debent. Inter _{has, ad quas movendas} moralitatis _{imperans vis fert, quaeftiones generalis illa, 6c}

cujus folutionem omnes aliae _{particulsriter magis propofib}

tae _{praefupponunr, prsscipua ed,?}

qua efficitur: an finis,

quem in idea imperantis moralitatis confcia vis animi

fpcctar, re ipfa promoveri posfit, åc an detur ad bonum

moraie certa nobis 6c indubitata _{progresfio. Haec autera}

quaeilio, fi _{penitius examinata fuerit, in fe continere}

de-prehenditur neceslkatem moralem ordinem _{rerum, Deum} Summum _{hujus ordinis Au&orem & Exfecutorem,}

ani-morumque immortalitatcm, & hoc _{ipfo principia verse}

Reli-gionis firma _{perfvafione agnofcendi.} Cum itaque Orato-ris, in concionem _{proprer ethicum finem} convocatam

pro-deuntis _{eft, ut impedimenta,}

quae obftare posfunt, ne im* perans confcientiae moralis vis hominum confilia _atque a-ftiones rite

_dirigat.

_removeat,

verumque fanttitatis

tis-4 - C o ) 4

tisque amorem excitet atque alat, fuo nequaquam

fatisfa*

ceret _{officio, nifi veritates, quas inculcandas habet,} ab _ea

parte, qua illis cum religiofa fide

conjun£lis

vis viraque conciliatur, proponeret. Articuli fidei, quatenus praxin fpe£lajit, illae Tunt morales veritates, circa quas in concio-lie, de qua loquimur, publica omnis verfari debet oratio,

Pofitis, fic ad regulam, quam philofophica focietatis ethicae confideratio exhibet, argumentis eorumque indole,

circa quse, in concione hujus focietatis publica, verfari de¬

bet oratoris cura, circumfpiciendum porro erit, quid ea«

dem de modo eadem inculcandi _praecipiar.

Non _{arguroentationibus eruditis & theoretica rerum}

perfcrutatione originem vimque

fuam

debet, quam

unius-cujusqus confcientiae adesfe poftulavimus, pro moralitate voluntas, 5c cujus causfa coaluerunt Sc continentur ethicae

focietates, His itaque in concione, ejusmodi focietatem fpe£t§nte, nullus erit locus; ignorari quidem a

facro

orato-re fme muneris, quo fungitur, derrimento non posfuat.Et fane vices fuas in concione facra _{optime obiret ille, qui} ad ultima Sc firma theoretica principia fibi aliisque agenda

referre _{optime poteft; fed rem pertra&at non ex erudita}

hac _{cognitione enatam, verum ad quam adprobandam Sc}

venerandam animi infita vi feruntur. Non, ut eruditam

fuam _{cognicionem cum aliis communicet, loquitur,}

_fed

il-lius lumine _{ipfe edo&us auditorum mentes Sc attentionem}

eotrahere _{adnititur,quo}infita enimi moralitatem jubens vis

veritates _{prcponendas fenfu quafi Scexperientia} agnofcen-das Sc _{amplectendas offert. Fieri quidem poreft, ut}

alie-nam adeo a rebus mor&libus Deoque nonnulli? habeant mentem, ut fars£ta omnia contemnant: ut ad faniorem

perducantur perfvsfionem, patentesque rändern

habeant

confcientiae voci moralitatem Sc _{religionem inculcanti}

♦ ( 7 ) ♦ 7

ßarum, qui minifterio ethices focietaris ferner dicarunr,

fatendum _{eft, Ted hanc} curam ad _{privatam non publicam}

muneris fibi commisli adminiftratiouem _{pertinere facile in«}

teiligere posfunt. Qui in ccetu propter Sacra coéunre

praeléntes fe fiftunt, hoc ipfo confiteri cenfendi funt, fe

voluntate pro moralitate & religione moveri.

Indicavimus _dudum, dari non _{posfe re ipfa}

exfiften-tem ethicam _{focietatem, nifi comnuinem, illarnque divinae}

auftoritatis habeat _{agnofcatque res fuprafenfuales, ad quas}

mens, moraliratis confcientia ad _{cogitandum excitata,}

re-fpicit, & ceconomiam San&isfimi Numinis circa

homi-num falutem defcribendi _norraam,

qua ut communi uta

tur internas _{religionis & moralitatis vehiculo. Fuit, quod}

in tranfcurfu monere _{licet, inter falfae &}

puram moralita¬ tis ideam alienarum rerum adrniftione fuis _{explicationibus} confundentis _{philofophias naevos, quod revelatse religionis}

reverentiae vera fundamenta _{ignoraverit,& fic nefcio quam,}

philofophica rerum _{fupranaturalium cognitione &} erudi-ditis _{disquifitionibus fufFultam, nullo divinitus dato vehiculo}

egentem religionen*, in locum revelationis fubflituere

allabo-raverit. Huic _{noftra, philofophica quamvis.erhicasfocietatis} confideratio, oppoiitam fequitur viam, jobetque ut in o-mni ethicae iocietatis nomine & ab illa fibi commisfi mu¬ neris adminiftrando _{negotio, externae divinitusque datae re¬}

ligionis normae femet adcommodent illius _miniftri, ut

illi-us _{ope,ad internum pietatis & moralitis habitum} audienti-um menres _{ducere, eundemque firmare atque roborare}

queant.Nec metuendum esfe putamus,ne _{nos,quibus,originem}

divinam fua ad moralirarem efficacia omnibus _prodens, divino beneficio concesfa fuerir _{revelatio, hac, (ine qua}

nulla ethica focietas inter _{homines dari & contineri}

pos-fet, cura fuperflirionem _{loco Religionis, & externas de*}

centiae fucum loco moraiitatis commendemus, Non

s ₄₍₀₎₄

plex eft religio vel dupplex moralitas, "qusrum uba plebi

altera eroditioribus convenit, Ted una _{eademque, & quse}

rudiorum animos ad moralitatem revera ducere _posfunt

adminicula hon fibi _{fuperflua & inutilia judicabit unquam} is, qui cum majori ingenii cultura reverentiam veroe vir*

rutis _{conjangit, öc qui externae legalitatis qualiacunqne}

pradidia in detrimentum internse moralitatis quaerere non

findet.

Non fuo fed focietatis ethicae revera exfiflentis no¬

mine in concione _{publica, verirates morsles fpe&ante,} lo-quitur orator, populari itaque non vero ideö fordido &

negligenti utatur dicendi genere, fed quale ésfet opti¬

mum, _{quod intelligentia asfequi posfet auditorum, quibui}

cingitur corona, dum mentes ad confcientiae vocem

at-tentas, & ad fubliraem illum & _fupra res _caducas pofi-tum finem, _{quem illa innuit, refpicientes habet. Non}

phaleratis verbis & temere _{quatfiris eloquentiae flofculis,}

«ttentionem a rebus _{proponendis ad fe fuamque}

arten»

convertat _{orator, Ted fluat oratio illius, ab illa}

pedoris

e-loquentia, quae ad aliorum pe&ora yiam facillime inveni*