CIVITAS MORATA>

1- 4-

D. D. ^

CIVITAS MORATA>

Quam

Approbante

Amplifs. Facultate

Phiiofoph. in Regia, quae Upfali«

eft, Acadcmia,

%

PRJESIDE,

V1%0 f RJECL,

D«.GABRIELE EMPORAGRIO

Hift. Profeis, ordin.

Publice difputandam prOpenit

JOHANNES

Nericius.

Habebitur in Auditom Guß>

ιi.lunij ι 66 8.

ϋ Ρ S A t I Λ

Excödit Η ι Ν r, i c u s Cur 10 S. R, M?

& Acad* Upialienfis BibiiopoU»

j .Jt ^v<

<2.5 ps^ S'/t ί

yf jf.JrU* Φ·? V^t ? *&■**>.

-t,'** (X-ti 7~y-^Ls >

Χ

jfczrZjc£é>

y

v

<&χ)

</ -7 «· xV

fcw^4 ^

!*

ψ' OeL·t Α

'ί. C<t*JUeA Jf ,^Ύ,c << r ' Ζ .Λ

θ£~£* Je Me

<J 7^5/-t?·**J^/ ;?.<*-.-;,w. ίί I>. .^5.

Le don Benevolo

S. P. D.

Gabriel erici emporagrius

Hift«. Prof. Ordinarius.

T^J Eminem adeo imperitum verum civilium e/Je arbi-

A. fror _? ^ quantum ad robur Qf firmitatem ci-

mtawm afferant momenti mörts civium ^, ignoret. Jtheni- tnfium certé flff Spartanorum Rebus public is, nihilpropé

aliud impenßus profuit ad libcrtatem tot fcculorum dt-

cur Ju defendendam, quam quod legibus Solonis & Ly+

curgi juftos} frugales,flalutis fy publicafludiofis cives b a*

-

buerint. Prudtntiffmi Venetiin tam cur am feribfem- permcubuerunt, ut modeflia, taciturnitate, amortergA

patriam ,parfimonia ,'induflria, conflanti obfervationc

y eter um inflitutorum/iulli nationi cederent; atfy huic Juo indefeffofludiojhis virtutibus pofl Deum merito acctptum

ferunt, quod infignis mutatio nutla interruperit ^tum fta*

tum, quem Reipublicse majoresJuos ante milk ducentos

annos impofuijje ja&ant. Nam qui cafu velfatogentium

Qf populorum fortunas, flor ^er e, fenefcert ^> Qf interire credunty haneJmmfintentiam fiabilire vix utta rationc folidä poffunt. Quin imperijs quantumvis maximis,

par tam armis potentiam diu tueri perdifficile eßy nißpa~

eis artibus dtfetplina domiitaßt inßituta,ut fuorum quiq/

oßiciorum regulw Qffeiant &fequantur. Kefyflarn

eft dubium, quinfiperfe&io illa,quam voto nonnulli fgf

cogitatione finguntjn (ocietat es ciutle ^s caderc pofJet,multb

fe aquabihus ^res humana haberent, nefy tot vicifjitudi-

nibus & conyerßonibus mifceri ^om -iia cernerentur. Sed fußushacperfequendioccafio forte aliqua ajfulgebit, ^ex ipfo publico examineprafentis Dlfputationis, a Dö&ißi-

moDn, Johanne Nericio confcripU. De qua

quid ipfefentid fatis ^{ex eo} apparet, quodme ejus defenden»

d* focium Domino Refpondentiprabuerim: aliorum ve-

ro deea varia fore judiciafatispravideo. Interim pla¬

ne non dubito quin qui fcriptum hoc legere nongravabun-

tur _, quam plurima in eo deprehenfuri [int prafiantif- femi ingenij jnfignisß eruditionis argumenta, ut proinde

dtfjertationis hujus au&ori merito gratularipoßimus fin ^{- \} gularem induflriam, qua Moratae Civitatis imaginem

moribus ipfe ornatißimus expreßit. Deum Opt.Max.

oro ut egregium hunc, patriaq; olim futurum utihßimum

"virum juvenem, longa vita ^, integra valetudine, omniq^

pratercafelicitate beet*

D Ε Cl VIT ATE MO^ATJ

Thesis. I.

T plar.am quodtammodo nobis viam paremus»

pauca in limine prasfari lubet, quid nomine

civitatis & morum inrelle&um volumus#

Conftat autem variäs humansc focietatis efle

ipecies, quarum minus perfecta: ad perfe&ifi

iimam quandam tendunt, qua» Civitas phi#

lofophis _{appellai j} folet. Nobis vero hoc lo-

fco eft ipfuru Genus diverfas Rerumpub. fpe-

.cies fub fe comprehendens; adeoque civita*

cem hoc fenfu acceptam defcribimus > ccetura multorum hominum optime vivendi caufa fociatum.

II. Civitasvulgo ea putatur fatis beata, qux a&iones legibus con«

formes extorquere valet, licet prava inea cupiditas pltirimum grafle*

tur t verum civitas fua profe&o natura ad perfediftimum tendens bo-

num

cives fuos ^non tantum legum juifis, Ted virtutum _quoque obedi-

entes efle vult. Narn poffunt _equidem haud pauci juxta legis prxfcri*

ptum, fuis aliquando adionibus virtutem prx ie ferre, qui tarnen vir-

tuofe minime agunt* Proinde ea civitas procul dubio magis beata cen-

fenda, in _qua cives morum integritate & vitse innocentia adeo eminent,

utiiia fponte honefte vivant. Invitis quidcm nonnunquam imperantur leges, attamen liier ^{λ ,} ut pulcre loquirur Barclajus, hominum mentes

funty nec ullis legibus cogi pojjunt vellequod nolint. λ. Quare inter alia, Ger-·

manos Laudibus profequitur Tacitus yquod tbiplus mores xaUbant, quam alibi bona leges. ß- Et Sali. Romanorum olim laudem ex eo amplificat, quod doms mihti&que bens mores colcbantur, & jus bonumque apud eas non

legibus magis, quam natura valebat. ^y. Huc itaqne facit illud Ariftotelis, leges moribus _receptas majoris ejfe aucloritatu^ quam leges fcriptas <T. Ratio-

nem alibi addit, opttmiy inquiens ^, quique mores melioris Reip. (unt cufa♦ t.

Et ad eundem locum Heinfius : $>uales avium funt mores, talis eft Ref- publica, Quod ipfum & his verbis docetampliiiimus Schefferus .pro ut leg es fefe hubcnt m R'p.vel morcstitaJe habet ipja.pro bisßt alia aliaque & ^mo¬

do nhuvc

modo w illamformamfleclit. ζ. Hinc non ufiue adeo abfurde dicipoffe arbitramur civitatem eo atque eo modo eile moratam.

«. Arg.lib. j. c 5. β. Germ. c. 19. y. Bell. cat. c. 9.^. j. Pol. xz»«. 8« pol. s.

ζ, Res. Rom. Exet, 1, J: 18«

Α Fi L·

ΓΙ I. Eft igiciir civilas morata ea focietas ^t in ^qita cives ex ordinatio-

ne fummle oore'tacis offkiis mucuifq; ftutlüs fahiti communi confulunt.

1 V· Vt Civifas , verb ^ι funt Ariftotehs, Vrobts moribus pradtta fit, jam

noit fortuna . fed f ientU opus eß atque confilii. ^η Hoc iraque coniilium

Romani quondam ceperunt, ut duos conftitiierint, qmbus pr«ter alia*

comitiebatur ratio cujusvi ^ v-tae & morum habenda iique cenfores vo- cabannr Hi cenfores ^ex in ighi Γιο ^, quem ρ .blieo praeititerunt,

frvéiu, a Roman« hüton« fcriptoribus paflim worum orafech, mugifliij

judices ,cußode< nominari merefcuntur. Et quemadmodum fuo exemplo

& documejKo in mulris rebus prarclaris civilem vivendi rationem con- Cernennb 'S, aliis prauvit imper um Romanum, cujus in laudem de-

fcendens Fiorus, infinuat illud nonumus modopopuh ,fid generis humani faäa reprafentare }9\ ita in hoc etiam imitandum videhcet plurimü inde

emoiumenti fentien e Reoub, De negledu Cenfur« fuirempori·» con-

queruur Lipfius: Hewdämat, aui de de cm i rem moribus & viu.utiliffi*

Wim adeoobltvione obfoUtam vdemw , ut non modo von Lolaturfed etiam igno-

rctur.i Quac ίΐ fn totum ad eum modum, quoolim viguir, inftitui non poffet, ineuuda merfto eflet alia via ^, qua idem confici poftet negotium.

V. Sicut cenfores fuam poteftafe ^non afe, fed aliunde å poteftate

fumma communkatam babuerunt, ita-confonum videtur alium infalu-

tem civilem civitatis mores ordinäre non pofle, quam penes quem fum¬

ma eftimperij Qoippejus ferendaru legu qui habet habet item moru

ordinandorum, qui vicem legis non raro iubeunt. Etiamfi fallere nos

minime poreftnnores incerto farpe au&ore in Rempub^ irrepere> dum

pra?ter cogitarionem, primum feniim fefe infinuant, deindé magisma-

gifque in peåorahominum defeendunt, donee omnium applaufum (i-

bi conciliaverint, atque fic deniquediuturnitate temporis vi rafatisva-

iidam acquirunt. $ed hos quoqueabeorum,qui imperij clavum tenent,

arbitrio & voluntate pendereex eo liquet j quia novis moribus non ob-

viameundo videntur quafi aflenfum fuum & firmamentum etiam prae- b'nffe, dum confuetudinem novam lege lata in eofum poteftate Fierit

irritam facere. Hoc idcirco jus Romulum fibi ioli irefervaife prudenter

fa&um efle innuir Schefä* dum legibus & morihw ^λ prtfenti β 'tti

altenu quies publica & Pnncipis turbaretur, intererat omnino, ut eatum(oltte

üßfehaberetpoießatem.Xr Adhajeille, qui publica eft perfona publica

aji$oritate & poteftate armata» pro ratione temporis inter eos, qui

7- Pol. 15. S.Lib, i,inPtoleg,«,4J Polcap.i 11$,K.Reg, Rom. Exer«

Jt i8'r

ejus>

(

ejus funt ditionis, aliqmd publicum intröducere ^, ijiqne injungere valet

ut exequantur ; adeoquequod alicunmperatur, nifiåfe fuperiore &

potentiore jufte profeäum fit vix ^ratum agnofcet. 2y[dturaenim ,mor*

talium, tefte «Sali. avida imperij ac libertatis eß>\. _afque fic dominij, nifi j

legitimi impatiens. Quo fermé alludit illud Ciceronis, efl appetitioqua- dmErincipatus, ut nemini _parere animus bette informatus a natura v elit, !

nifi pr&cipienti, & docentiaut utilitatis caufa juße & legitime imperanti. μ,

Hominesei, utverba Xenophontis addamus, ^quem arbitrantar de ^com- modts fuis ^j pmdentius fe ipfis difpicere, perquam lubenter parent. v. Ponit ergo Seneca fummamfelicitatem fuijfegentiumtin qui bus non poteratpotentior ejfe, mfi melw. £.

V I. Hoc autem jus, de quo nunc agimus, iicut & alia illi affinia in fumme imperantemtransferri å privatis , origoomnis feré civitatis o-

ilendit. Privatus _etenim quifque, jus ⁱ quo gaudet antequam in unum corpus coeat, fä&a confociatione, in univerfa corporis confociati ^mem-

bra confert. Cum verb fe ipfatn regere nequeat univerfitas, quippe per fe regiminis & imperij incapax , utilitate fua , juxta ac neceflitare duci-

tur, unumaliquem virtute eminentem, cui omne fuumjus,omnem poteftatem tribuat, eligere: qui opulentiores cum tenuioribus ^, _poten-;

ciorescum infirmioribus, ^ex poteftate fibidemandata temperet, ordinet

&aidaequam juris lancem moderetur. Atquehinc illud efTe videtur»

quod habet Cicero in officiis fuis: cum premereturinitio multitudo ab ijsjqui majores opes habebantj ad unum aliquem confugiebant ^virfüte praßantemz

qui cum probiberet injuria tenuiores }aquitate confiituenda fummos cum infimk farijure retinebat. o. Eam Tacitus confirmat, ejfe conditiomm imperandi ^t

ut non aliter lonßet, _quam fi uni reddatur. ^n.

VII· Si _per focietates ^tam minores , quam majores ^, ( utoportuit#

non ut hifee nunc paucis pagellis potuirj eundum efifet ^> videremus quaf-

vis pro fe fuos peculiares mores requirere Si ptoducere. Et qmdem in focierate maritali, _{qua? ut} re&e å Tullio dicitururbis prtncipkm & Reip♦

Jeminariumiic fummeimperaturo prima quaiicura incumbere vide¬

tur

ut bene Sc reife lefe habeat. Bene quidem tum fefe habebit , dum fnbmoveatur

qni ftatum conjugalom deftruit, carlibatus. Qui non in

tmiverfum quidem improbandus ^, fed is dunraxar ^, qui perpetuuseit»

cjuem Si cuuiivvs vivendi ratio difluadet. Nec hoc de nibilo: ^natn

iRefp. fine frequertibus matrrmoniis, undecivium numerus Sc incipit

Λ. Bell. Jiig. é. μ. i .OÄ,c. 4 ». fnfhCyri.lib. ^i. φ. 31 ·£ lipiit.99%

e.a,joä.c. iz. w. Ann.Jib. 1. c. c. p. i.off. ij.,

A ζ

'

/

· 'S. ν· ·: ν

Sc accrefcit ftare ^ac florere ftOn poteft. Cselifcatus etiam farpenumero

adulteri) o cafionem pracbet. Hinc novimus å Romanis, inter alia le¬

gibus t eniorijs boc fancitum efte , quod cenfores ad frequentanda con- jugia taslibes compellerent. <r. Er faspius Parentibus plunb s liberis for-

tunatis premia conftiruta nec non caslibibus poenas. Me verb quid

mancum

murilum> debile in civitate generetur , plurimum intereft ^,

ut i don ca & matura matrimoni) ineundi aetas , pariter ac perfonx apti-

tudo bfervctur.

VIII. Re&e verb tum fe habet, dum generationis i'le appetitus

non inter homines ut ca^ra animanria ratione deibtuta vagus fit, ied

ad le^es naturales, humanas, divinas dire&us. Proinde mulrjplicatio-

nis civium per connubium neceflitarem adftruendo, inftiruto minime

accedimus, polygamiam aliosvé vagos extralegitimum torum concu-

biius

ff eciofo quodam tiiulo, tamquam Reip. proficuos, introdu-

centium. Ratio eft» qaod conjugij ritemftituti naturam evertere videa¬

tur

quandoquidem verum » quem omnino in tal? confociatione hone¬

ttas exigit > amorem difcutit ^j qui lllibatus non nifi inter duos in ^carne

\ una manet Fides in homine eft, ^ut ionant verba Grocij ^{, qua} fefaemina ma*

ri obftringiu r. Conjux denique vi vocis, non nifi uni, integro amoris

vinculo conjungi poteft ^> alioquin ^tantum diftrahitur animo ^, quantum

aliO & vario vinculo. Qui uni aflociatur , uni adhasret animo integro>

qui pluribus animo divifo & mutdo. Conjugia ^autem plus animrum,

quam corporu foedere ejfefvavta dich Barel.u.Narurali quideinftinchi pro- pter Ipeciéi propagatione confociantur mas & fcem. veru conjundlione

illa ratio eatenusdirigit.quatenus Sc comodu Sc honeftum obfervat. Sic

duce ratione praeter unicam connubio fibi vir jüngere nequit,quiacom-

mu nitas plurium (anas rationi execrabilis eft·., fiuadenti atuué jubenti·'

fieri mei ac tui difcrimen. Hinc tale marrimonium ex armulatione per

mutuas corjugum offenfas »nec non diftidia multiplicati ^parttis, brevi

ruinam attradturum nemo non videt. Quamvis profebto & alia huc fa-

ciant communionis mala , quas prolixitatem fugieotes mitcimus ^» ut- pote levis vel nnlla educationis cnra,rerum ac operarum domefticarum

five negligentia, five remiflior folicitudo & ftudium. Quippe in ejuf-

modi communibus quiique ea in tantum curat > quantum ad fe pertine·

re arbitratun ex qua ratione oitendit Ariftoteles pluresin miniftenis

famulos plerumqvé minus fervire ^aut negligentius. φ. Quemadmodum

natura haåtenus, ut exdiéfcis quodammodo conftat, conjugium inchoa-

«f.Cic.lib. 5. de li. r.de jure B, &P. lib. i.e. f.§. 8,v. Arg.Jib. j,c, 5.^.1,Pol. 2.

viff,

vir, fic ars demum perfrcit & confiimat. Nam integrum Sc legitimum

vix cenfetur, quin contrahentium non modo, fed Sc Parentum

Γι fieri

poifii ^, propter honorem, quem naturalirer illis liberi debent, coofcn- fu· adfit. Kaperet cerré filiam, qtii ^ex arbitrio fuo, inconfultis Paren-

tibus eam fibi adjnngeret Pr»terea nifi ^eos teftibus praefcnHbus, per·

fona publica ta'igaudens poteftarecolligaret, uxorå meretrice nonfatis

difcerni poiTet. H»c conjugii mala, fi ingravefcant, partem civitatis

hand bene conftittitam eile argmint. Ejus ergo, qui ad gubernacula fe-

dit

erit illa amoliendo civitaitm reficere.

IX. Societarem i cidern patriam oculis fuis perluftrabit fummiis ci*

viuni moderator, & in ea educatioms curam etiam fuam faciet. Non

enim tam neceffe eft ut fimus, _quam bene fimus. Quam autempr&cUrum,

quamque nobt'e anima! fit homo, fi perfettttnemfuam confequatur ^, & quem ad*

modum tn civitate bene confiituta felet fieri, cum cura & quemadmodum oport tet educetur. Quam pernu tofum contra, fifeo rfm fine legibus ac jure, fiine uHx difciplma vitxm agat. γ. Quod animo volvens Cicero in Verrerafic inve- hitur: Eo quod Uber ^os ad majorum mfUtuta atque civitatis dtfaplinam non in- fiituerts, non folum w, verum etiam Retpub fecifii injurtam. Sufceperas

emm liber ^os nonfolt tn tibi,fed etiam Patrta. ·ψ< Sicut nemo ingenio tam fe- lix, utabfque duéfcore ad interiorafcientiarum artiumvé per venire que~

ar: ita nec facile quifquam nafcitur virtutibus inftruétus. Sed pars virtu-

tis

cum Seneca, dijcifltna conftat, pars exercitatione, & difcas oportet &

quod didtcifit agendo confirmet. «.· Atqué alibi virtus non contingit animo ^, nifi infiituto & edoäo, & adfummum aßtdua exercitatione perduBo.». Omni deniq ".eordini, omni pene atativitia mfidiantur. β Quibus nemo facile exu- itur, nifi bona educafione & difciplma. y, Qnocirca é re publica, hoc ante omnia Parentibus agendum , utbberorum flexibilibus adhuc membris, ·

aliquid agnatse infciti» ^{, ut} Sc vitioiae natur» fenfim detrah endo, eos virtuti confbrment, Se ad artes Reip. fervituras accomodcnt, ut cives

tandem & mente bon i & corpore validiejfuiantur, Et primo quidem ab

incunabulis iniinu parentum, parvulorum fanitati Se robori folicite confulendum, ne vitium aliquod per incuriam in tenella illa setate con- tra&um, in futurum ad alta furgere nitenti officiat. In univerfum

a confortio eorum arcendi , qui eulj abili fua vita & offen - fij moribus crudos adhuc animos inficere poiTuut. Et quod magis da-

χ Heinf.in paraph, Arift. i. Pol. ι, ψ inFerr, Iib. ^j, 69. ^a. Epift» 94.

Epift. 50. fi, Barel, Arg. .lib.j.c, 12. y, Cie. hb. ^j. de 11.

iendu®

lendum, eorum vitia cernendo infcii imbibunt 8c tandem imitantur3

Unde Fabius, dijcunt b&c mferi, ante quamfciant vitia ejfe. . Quare ex-

iftimat Bard. Plures exemplo, quam ingenio peccare, Quiamorum lonfor-

itio placere amitU cupimus, rarutnque eft ^, diu vivere cum improbis, nec de vi*

inf primum molltus fentire, mox tllir&infici. t. Firmata deinde magis

magifque xtate , mentisque vi, iiib cura Si fernla magiftrorum multi-

plici obfervatione curiofe tam fpe&abuntur quo ad ingenia >juxta quas

ad talia admoventur ftudia, qualia indoies cujufqué fuadet ac efflagitat;

quam quo ad mores, quos praecipue a redo honeftatis tramite vident

.defle&ere.

X. Referenti animum ad primum rerum ortum, ocurrunt mox varij

vaTioru ^cum decenti ordine £ fummo omnium rerü conditore deiignati gradus, quoru alij alijs antecellunt. Nonnuila inter fe ita diftant, alia ut

imperent, alia ut imperio pareant. Quod cernere licet in animali,ex ani-

ma Sc corpore conflato: quorum alterü imperando fuum å natura con-

ceflum munus exequitur« Animi tmperio, corporis fervit'to magis utimur>ζ.

inquit SalLInter homines Sc caetera animantiafimiliter fe res habet. Ci-

cures quidem feris videntur natura meliores, Sc honim animalium rur-

fum longe aliud atq: aliud intercedit difcrimen. Mas cum fcemina com-

paratus prseftantior ^> Sc ad dominium natura magis conipofitus eft. In

illis etiam mira diffimilitudo, quum alij animo, alij corpore plus polleant.

Ex hifce aliquo modo liquet quosdam imperij, quosdam magis obfequi)

capaccs naturam progenuifle. Multi enim confilij Sc rationis adeo ino-

pes funt, ^ut fibi ipfis non fatis confulere queant. Quibus proinde per-

utile eft» ut Dominum qui illis prsefit,habeant. t/Equum hoc ejfet affirmat

Grotius, qui fe regere non potefi, regatur aliunde.tj. Quo tarnen regimine

humaniterdominum fervos tra&are decet: ne vero otio diffluant, mo-

dicé ijs operas injungat herus >quibus res familiaris ampliari poteft ; o-

perajqj viciflim pretium erit, ut illis ad vi&um Sc amiclum necefläria

iuppeditentur .Moderata tarnen animadveriioneintra officylimitescon-

tineridebent, ^ne indulgentia nimia vel fuperbiendo, yel jugumfervile

diicutiendo, aliquid derrimentoii familiie moliantur.

XI. Add«ftin£tionem accrefcentis numeri hom num,concordiamqi

ferendam ac firmandam , tolerti non minus, quamfalubri coniilioW/tf- gia inftituuntur ^, quibus ejusdem officij, ftudij, artis ac pi ofeilionis ho·

mines inunum quafi corpus fuis juribus Sc priviltgijs gaudens coeunt,

fHa vero confentiente ac difponente ftimmapoteftate dexire induct n-

J. Inft. Chat, lib i.c«j. «. Arg.lib, J.ctiz. £Praef.bell. Ca«. *, jureB. &

P.iib.a.c, y. $.2.

tur; nefubpratextu col'egij.fa&ioforum hominu irrepere poffit conilu-

xns noxij al'"quid attenranrmm. Perlpicaciifrmo itaqj oculo lingula &

wniverfa ^contem: labitur au&or collegiorum , ut eorum frnftus _{in pu-}

Uicumnnfquamnonredundet. Quod aliås rectius hand fit, quam ii legibus mutuoq; benevolentiae vinc uloficinvicem collegas devin iantur»

Ut muruas fibiauxiliares manus pr£tbendo confiliaq, communicando uti litari civitatis imp'greoperentur. Qiianquatn ^vero ingens eft collegioru difcrimen,quod ab trtibtis ftud.jsqi accipiunt,quib* quo magis in publi¬

ca profunt/anto eqaidé majoriby beneficijs Sc privilegijs merito ornan- ti r. Et cum onera fingubs collegis fint cOmmun:a>commoda utiq; etiam

eruntcommuma.quse onera facilitare poiTunt,C<Eterum ne qusedam artiu fodalitiaavaritia? locu faciant,paulatim ditandilibidoimminuij Si immo- dicus lie, qui fine jadlura ajterius vixfit» prseveniri debet quaeftus ^> quo iuos non raro pra:munt concivesquidam mercatorum juxta ac opificum.

ΧI f. Cum ob naturam mortalium ad vitia pronam , illafelicitas ob-

tineri ^non po filt, ut omnes fe ad morum re&itudinem virtutisqj trami-

tem componere ftudeant, fed bonis mali nullo non tempore immifcean-

tur. Horum male faciendi dulcedini quodammodo refritnandae leges in

Politia confulto ponuntur, pariter Sc ⁱⁿ quovis temtorio promulgantur,

ut fubditi melius de jure edo$i, pra?cei ta officij vita & moribus expri-

mere queant. Leges quofy juxta Senecam, profictunt ad bonos mores: uticfe

fi nontantum smperant, fed docent. 3·. Si vero fint, qui legum prsecepta re-

fpuendo, ^varijs fe fceleribus corrumpendos dant, tum executionem ^ea- rundem omnino urgendam ^, eosq-, fi non refipifcant, territorio expur-

gandos elfe necefle eft : nevulnus aliquod _Reip. infligant, feu infontes honeftatisq;amantes fuonefarie vivendi more vel inficiant ^{vel incom-}

modo afficiant.Territorium _namq; permeanti fine corporis bonorumvé laefione fecuritas prseftari oportet. Fbi aute difcrimen inter malos bonosq^fub

latum eßiConfufio fe φαί ur & vtitorum eruptio. * Etiamfi nonillico indifcri

minatim yolumus faciaorofos» quam prirnum funtdeprehenii, pesna

exquifita affici, fquia inalum fiepe diu eft tolerandum, anteqiiam exftir- paripoteftj exquifita tarnen correptionis ^arre prseoccupari.

XIII. Non minus vere, quam communiter dici fölet, Otia dant vi- tia. Sicut Barel. Otio vires nonfrußra humane data generi folvuniur, & fit fenfim defiderium titiorum. x. Neigitur luxurienturanimi civium in otijs,

feu inutihum in Rep. excrefcat multitudo, ad honefta vitse genera adi- f^ndi ^f quibus fibi & civitati prodeffe poifunt. Ad haec fic Salluft. Is

3v Epiü. 94.«, Senec, de Clem Ub, ι.ζ. κ»Arg; üb. 5 .c. i o.

mihi

mihi vtveredemum,atfefrui ammdvidetur, quialt quoηegot t oinientus* prttU

rifucinoris aut artis bonafamam quirlt, λ. Verum cum earum tanta fit ^va¬

rieras

reite addit: Sed in _magna copta rertm, aliud altj natura iter ofien-

dit. Naoiralis quippe inciinationis maximain incceptis habenda ent ra¬

tio. Evenit nimirum, ut habet Fabius: Nihil pracepta atefe artes valenf,

■nifi adjuvante natura, μ. Idcirco utindole & (orte variant cives, itaper

univerfum regnum ijsofficiaac arces diitribuere & applicare expedit.

Naturam in multis semulatur ars, & in pluribusad producenda in con*

fortio hoc humano utilia concurrir, acq; natura quafi complementu ad-

dir. Ita Arift.Omw# art & dißtplina defettumnatura cupit fupplere. ^v. Qua*»

re ad varias iilas, quas defiderac commodum Reipub. artes, cives meri«

to adhiberi debent ⁱ adco quidem , ut ne earum aliqua in ijs deficiat, qusprogcnuit in mineralibus alijsq; ipfa natura, atq; in ejnsmodi ar-

tiumcultores aliunde mutuarenecelium habeat Refp. eoq; derogetur

non tantum nomini, verum etiam faluti gentis ,quarn prx alijs beaverat ipfum folum. Omnes enim > ut etiam huc illud Tuflij adne&amus, qiti

Remp. gubernant, coujulere debent, ut earum rerum copia fit, quafunt necejfa-

ria. I Artificia ^autem tra&aturo maxirae conveniret, ii non adeo mul¬

tis & varijs fe implicaret. Vieri quidem certenequit, ait Xenophon ^, ut

qUf multis artißeijs occupatur, omni a rette faciat, o.

XIV. Vt fubditi nitro ad quasvis falutem Reip. cencernentia prom- pti fint, non partim refert, ii imperium etiam agitantesin univerfum

falutem civium fpeftent , quxrant, procurenc ad eum modum, quem ex

Piatone praeferibit Cicero : Omninoi qui Retpub. prafuturi fiintfduo pra¬

cepta teneant: untim, ut utilitatem civiumfic tueantur > ut quidquid agunt, ad

eamreferant, obliti commodorum fuorutn : alterum, ut totum corpus Reip.curenti

tie, dum partem aliquam tiientur, reliquas deferant. re. Hiuc plurimum eft

momenti, paratos ad obfequia fibi facere fubditorum animos. Qtys e-

nim adeo ignavus rerum fuarum aeftimator, qui illis profpicienti ^{non pa-}

rebir? Ad hxc utarduu atq; periculi prorfus plenum hoc regend ι onus eft

utqj-neceflarium nobile, planeqj divinum ^, ira ponderancium ^men-

tibus non poteft non ingenefare fummäjn fuperiores reverentiam ac o-

bedientiam. Etquemadmodum fummi dire<ftoris curam exeubare pro

falurefingnlorum atq; univerforum quotidie cives experiuntur, fic eos

.

vieiftim nihil magis decer, quam pro confequendo hoc fine fuam, quan-

tum in ijs eft, operam conferre. Nimirum unum debet effe omnibus, ut fe

.λ,. Pro! Bell. Cat. μ. Pnefat. Inftit. Orat. ^{j>. 7.} Pol, 17. 2, Oft, ^{ς, zx. «.} Inft.

Cyti.lib. 8.$« *08. ^τ. ι. Off. c. ij,

verba

verba haben t CtceronisJ propoßtum, ut eadem fit utilitat tmimujus% & unt¬

rer for um : quam fi ad Je qnisque rapiatfiiffbivetur ^omnts humana conjoctatio. ξ.

Et Arjft. Civium qukfy β nan (uttm, fed omnes civitatis ejfe putare debet. ^er.

Cum huc faciat comparatio illa ab Ariftotele facta inter civem & nautam-, eam nun piget afferre ^, quam lic fermé exponit Heinlius. S'tcüt in navi multos focios habet η/tut a , qui munere atfi Officio non purum ^, Licet in eadem na*

Vh inter βfe difierunt. Et quamvis finguli ecrum ,vtrtutem quandam fuam, ac

peculiarem habent, qua in hoc cotifißit ,ut illorum quüfe ^, ßuo optime fungatur

munere : communis tarnen ommum nautarum qutdam e(i virtus, _qua ad unum

atefc eundem tendit finem tqua efi, ut in port um reäe dirigatur navis. Haud ^a-

liter in %ep. mukös focios habet civis ^{, quorum} fingulos pro ratione oficij dextre obeundiyfua _quacfe peculiuris virtw commendat: communis tarnen lila virtus, ut nimirum tota far ta ateß tefta permaneat fotietasycunttis ex aquo eß propofita.

r. Sed quiahsec vir rus, feu ^commune bonu.nimio privati ftudio, utpluri- mupoitponitur å muleisquoq, praetermittitur; prodeflfet fane tahbejnofle

bona illa, quorum cives partieipes facit civitas ^, ut de bono publito pro- movendo magis foliciti forent. Qua: inter alia funt beneficia, privile- gia, jura, quibus iic invicemcolligancur cives, nt noceant nemini, proßnt quampofimtplurimts. Religio quoqjacresfacrae ^, quibus debita Deofup- plicia pracitare debemus; Sc iuftttiae prudentiieq, exereitiitm ^, quo domi

fine injuria rranquilli vivunt cives, foris omnis, qux ab hoftibus profici-

fei poteft vis prop tlfatur» Exportando ea , quibus affluit civiras, & im- portando qua: deiiderat» qu«vis neceffaria vitx fubfidia fuppeditantur.

Adeoq; hc quidem civitati reite inftituta: adbenefeliciterq; vivendum

nihil deerit, quin ejusbonitatem quivisetiam exminuta plebe fentiatv

Eam demom civitatem ejfe opttmam , exiitimat ex fenfu Arift. ^HeinGus

qu/tficeß inßitutay ^ut ex ejus inßitutione beafißime vivere ac optime agitare mivis liceat. υ Quod fi fecus fe habeac» tuta diu praeftari vix po:eft. Vi- delteet qui infbeietatem cceunt cornmodum ex ea fperant ^ac utilitatem, ^qua fi ar*

rogaHtia vel cuptditate aborttm privantur, aut alias jfefua exciduntyfier't omni*

no nequit, ut qutete vuant. φ, Quocirca utgubernatori curfus fecunduij me- dtco falus, tmperatori vtclorta, ßc moder aton Rcip. beata civium yita propofita

*rit. _χ.

X"/. Coiftituca Repub. media omnino,quibus diu felix Sc firma per*

filtere valet, profpicienda ; qua vtrtute efrhaciora non inveniuntur. Eo- usqj imperiafloruifle, quo viguit virCutumcultus,omniumcemporum

gf j.Off c. 6. r. g. Pol, t τ- ad Arift. ^{^.} Pol. j. ». Arift. 7. Pol. z. <f>> SchefF»

Reg, Roia.Excrc. i./. 17. χ, Cic.ad A.tt. lib. 8. Epift. ü,

Β ' hiilö-

fiifton# comprobant. Ad conftituendum Rom annm imperium ³ perhi-

bet Florus contendtffe fortunam & virtutem. ψ, Qu# una Deum, altera

hominem concernit: quarü utraq·, magnum focietatis human# fulcimen-

tum. Quamvis autem pietas praeter civitatis bonum» alium finem inten-

dat,ex ea tarnen iciendum multos rivulos,bonitatem fuam in vitam hanc

ci vilem late fundentes, fluere. Sive ad concordiam excitandam «& fta-

bilieadam,ffve ad _promptum obfequium parandum , virtutisq; exerci-

tium inculcandum ^, ejus vis maxima. Quam etiam pulcre exequitur

Cic. dum ait ^: Pietate fublata ,fidesetiam & foc'tetasgeneris humant, & una extellentijfima virtut jußitiatollatur necejfe eß. ω. Proinde magnopere Rei-

\ pub. intereil, ut religio fan&e colatur, Sc ad afliduum illius ac reliqua-

r«m virtutum cultum cives femper excitentur.

XVI ^· Inter alias infignis illa virtutu dementia imperante haud medio#

criter commendat, imperio quoq; fecuritatem Sc firmitatem addit. lin¬

de Sali. Qui dementia & benign i täte imperium temperAvere, bis Uta & c an*

dida omnta vifa. x. Et paulo fuperius, crudelia imperia magis acerba, quam

diuturna arbitror: netfoguemqttd λ mult'u metuendu ejfe,quin ad eum exmultis

fermido recidat, Hnjus autem virtutis ut ut commendabilis ufum, mali«

tia mortalium f#pen.umero-retardat, nonnnnquamiufpendit. Cuiqiii-

dem multi quantum in ijs eft repellendo obicem ponunt: at multi tan*

topere ingenio leves, ut vitijs haud repugnanter locum Sc viam planam

faciant. Ulis, quia funt, uti nobilis equus, dicente Curtio, qui umbra quo*

que virga regitur, merito dementia debetur : his vero, quia cum ignavo

tie calcari quidem concitaripoßmt, feveritas fine fruäu fane ^non adhibe-

tur. Quippe taliumunimos, fi fpes impunitatis, quam dementia ple*

rumq; prasbet, accenderet, iuis fceleribus non fe folum ^> Ted alios etiam

in exitiutn praecipitatum irent. Et id eil, quod infinuare vult Sali, cum

dicir» Qui malts ignofcunt, bonos ferditumeunt : atbocin liepub. multo

pra Hat beneficij, quam maleficij immemorem ejfe. 'Bonus tantummodo fegnior

fit ^, ubinegligas: at malus improbior. y. Aflfenmus ergo cum Senecat

Tam omnibus igmfcere crudelitatem ejfe, quam nullt, modumeß tener't o parte-

re, cP. clementiam cum feveritate Sc juiliti# rigore» dum res fic poftu-

lat, temperando. Quod efficitur, dum illi, qui gladium geilanc, meri*

tum de improbis & fceleratis fumant fupplicium. AÜoquin legibus

Γuus vigor minime conilaret, nifi eas pocna fequeretur. Ut autem reli*

quaium rerum, ita ^paen# quidam modus eil,qui confpicitur in accurara

■φ» Inpioleg. lib. i. de natura Deorum «. ad Cef. 0«t. I. j».Lib.7<4·

y. Bell. Jugurt.c. },♦ i. de dem. Üb 1.2.

delr

deli&i habita cum pcenaratione. Exigere hoc natur χ lex videtur, ut in vitijs c orrigen viisleniiori viaincedamns, ufus ^vero in publicu ^exrjerr f

ftagkloibs·exennplari poena pnnire monet, ut hi metu vel ali] in faniote fruge reducantur,teu taciffiiS iü berbä;aeteqyäfirmius radices iuas ^fixe*

rit, prafveniaTur. Videlicet, habent hoc fecum vitia, ut vel alios in- quinandö, vel fefe multiplicando, iinum ex altero nafcatur. Plenus fa ^·

oe eruditionis eil hac de re locus ille SchefF. Flagitiofi, poßquam femel fi&num fceleribus Jederunt» non poffunt eorum etfe velint rcvocare curfum , ja» % feelerati ejfe eoguntur, quanullagravior fcelerum efopoena poteß. ^«.

XVIL Rei gierend« oneribus ^ut pluribus alijs, fic ad virtutem &

verum detus moribus civium conformandis folus utiq> non fufFicit Prin-

ceps; fed neceiie eft, ^ut miniftros huic rei idoneoa adicifcat; qui in

omni ftaru decoram bonefte vivendi regulam prsefcribant, prsefcnptam ipPmet teneant, inviolatamq; fervent. Nameoipfo» quod normam alijs vivendi fu© exemplo detipfemeter.mofficiarijsRex, fui imitandi

taciti ^fii quafi legem inferioribus fuis dicit. Subdkos maxime fe putabat Cyrus ad pr Adaras & laudabiles atttones excitaturum: fe ipfe, qui Princeps

eorum ejfet, fibjeibis imperto detlar are fe niteretur virtute inprmüs ornatum»

Jlrbitrabatur enim Principem bcnutn hominibus ejfe legem oculis praditam. ζ.

Quart mores Regis imitari, dmultis ^genus obfequij judicatur. Exemplutn

pra bet Tacit. Tr&cjpuus tnquiens ^, adfiritti moris auäor Vefpafianusfuit,

anttquo ipfe cultu vittucfa. ob/equium inde in Principem ^, & amulandi amor, Validior _quam poena ex legibus & tnetus. »j. Multa hanc in rem congerit Ci¬

cero

inter alia afiirmans ^> qualesiumffummi civitatis vin fuerunt, talem ⁱ 't-

jpitatem fuiffe: qudiuncfe mutdtto worum in Principibus exfiitertt, eandern in populo fauturam. Fioultum vita, viäatfc ^{wutato} mores mutari} civitatum.

Sicitaq, ccncludit ^rquo perniaofius deRep.merentur vitiofi prineipes, quod

non folum vttia coneipiunt ipfi,fed ea infundunt in livitatm, plwtf exemplo,

quampeccato noient. 3·. Cauiam reddit Seneca, bomines ait, amplius oiu-

lis , quam aunbus tredunt: qui a longum iter eß per praceftai breve & effieax

per exempla. i. Reibt deniqs apud tal c.s lo cum teneterror >ubipublicus fattus t/U ^κ. Non igitur bne ratione monet Cicero, quifebt hocfumpßt, ut torrigat

mores altorum, ac peccata reprehendat : quts huic ignofeat fe qua in reab reli~

gioi e offeij declinarit l Jguaprepter hoc etiam magis ab cmnibus ejusmodt civil laudandus, at düigendus eß ^> qui non jolum Reip. etvem improbum remsvet, ve-

fUm etiam9fe ipjum ejusmodt föreprofitetur* λ. Sed profeåto fi alias huic far.

»»Reg· Rom* fcxer. 1.^.5. ζ Xenoph.lrft, Cyri.lib. S· / 204.}· Ann.<rj#

Lib. _3* ddl. i» ipift»

6, »t Stncc, Epift. 12 3, a, in .Ven, lib. cap. 3. 1.

eul©

v

eu1o convenit illud Sertecse. A naturλ luxuria defcivit, _quat quotidie fe ip- fm in citat * & tot faculu crefcit, & ingenio adjuvut vttta. Primo fupervicttA capit concupifcerc , inde contraria, novißitne ccrpori animum addixit, &4lw defervire libidinijufit. j?' amtußi-UUCtü-. & wiferU eß, velie juantum fat eß. μ"

Superbiam, aliorum ambitus accendit, contentionem adopes, c at er orum avi-

dttas. Frans quorundam, animum alterius ^antea forte tnfontem ad fraudes ap-

plitat. Praterea muht in uirilisgloria titulü ponuni ipfam peccandi audaciatn, timidosf3 & gerendis rebus tneptoseos exißimanttfui JD'js ob[equuntur\ illius o-

pinionis metu baudpauci aßveftunt peccare , n.agu filicet uttllisprobentur qui*

bus virttis eß vilts, quam quod fint vitia apud tffos ^{in pretto. κ In tanta moru}

colluvie , quod ipfemet fupremus Recfcor prarftare nequit, videtur com- mode i;s difciplinam rrorum derna' dare poile , qui in colleg js δζ qua- libec vit# forte piiman) fiint, utdiiiolutos djifolutoru mores reprimanf, emendent, corrigant* Id tarnen cavenduro, nehuic morbo medicin a im-

portune & imprudenter appHcetur, Sed quemadmodum frnéfcusnec

ii η o tempore proveniunt univerfi ^, nec uno omnes definiint; led deff-

centibus alijs, alij incipiunt. Haud fecus mores nec fimul increbrefcunt,

nec exoiefcunt: fed alij diutina introdu&i confvetudine ^, al;j quotidie

innotefcunt. His in principio haud dubieobftandnmj quia afßiä't femel

mores in deteriora femper labuntur. ξ. Uli vix femel & iimul, fed paulatim

progreifu temporis immutari poifunt. Ita Seneca : vituquadam tolittfa-

cilius Princeps, ft eorum paiiens eß. o. Et definit fere etfe remedio lotus ^, ut a»

libi Ioquitur,«^ qua fuerunt vitia morei junt vr. Sed hscce Ciceronis ^ver#

bisclaudimus

voventes, ut civitas noltra opibusfirma, copijs locuples ^* gloria ampla ^, vir tute femper boneßafit. ^ξ.

t*. Epift. 90. ». Barel. Arg. lib, j. cap. 12. f Ibidem fib« i. c» i j. β. de C lem·

Üb. I. 32. x. Epift. 59· f. lib, i. Epift. 11* ad Att.

SOLI DE O GLORIA.

Domine ÄCÖftt#/ amice in paucis dile&e.

Dij ^dimiri bona _contigit laboribm vendunt: _{laurea, qui afper am illam} ^nec Pa%iü , nobihßmam ulli aurea rt~ tarnen Vieridum Palaßram, miles ceu imbelhs _turpiq; duclus ^otio averfatur

ac fugit. Tu dedifii ex adverfo mi jtoliittg c lar um fatis eßicaxq; do~

€umentum, quod prafens omniumq\ fubjeilum oculis ,facilecuivis de-

darabit intelligenti, quantos ex ifta ,juvenis aahuc, difciplinct,per c e-

perü fruHus. Meum non eßet dignum eruditorum elogijs opus laudi-

bits maculare indimis, ^{v an a} nifi a Te, prceflita mihi delat a qofficia,

ut ut infirmum invitumq;, adextollenda tamen obligajjent ^ea, quafi*

ne laudibus meritoprateriri nequeunt. Quo ^tarnen arrugantiee non

procejfiffem, ni de tua qam probitate vir tute q'-, c er tus, quantumvts

exiguamhancgratimei animi not am, ejmq^ pro voto minus dignam

per feil amq\ eequa mhilominuifufcipi ^non dubitaverim mente. Gra- tulor igitur indefejji egregiam laboris mercedem, hor tor q i ut tot ardu- ijjimi emenfus itin er is _gradtis, Pedem retro ante ne ferm, quam quafi-

tum affecutus faßigium, gloriofam "Minerva tandém reportaveris palmam. Tehciter igitur cceptis virtutum jemitis inj}a, curfumq;

etfi arduum, impigre abfolvere _{perge, ego} quod pofsum ,/außüTe profequar v Otis, parUmqttuiejure mihi amicitice vendicaturtn glo-

rice , fehcem quam primum geßiam videre fuccejfum» Tu vero va¬

lt, teqf htamem virtutem ama , ego femperfum

Srans in procinfchi Dabam

Ubfaliae die _i£. Maij 1668. Tuns

GIDEON

ΝSv ύ!ον%(& re mCfbi ptf\J , fyptv ίνφξων ^τ apctfa, b» πξαγμασι re S, r$t& treten κάλος βίοι* ^{, 9} ΙΛίΐλιχ(& yiS\j' ίτήίοζ-ι, χ, όμματα (pcutyo? Uétdg'

Να} odV Ζλβιάς εςι, βμ\ων τηλυης^ι®^ ούλων ^,,

Ό'ίηιζς αν ζώζσιν 'dm χ^όνα πχλνβότ&{β»*

ΟΪ^μα,ηό $υςν#ν\ς ύ μη αυτνν κατχχ·λνζ&,

Myd\j* trcfyiz βξατίοις \ς <γίτλϊ αφΐλκ^]^ ί^,

Έ'ις μϊζ©" ςυγίζον, (pfae&'f ^τ αμάχχς ^η μίο/μνας ^>

fidj åi η αμ-κλακίων ( μίςοτπς ^y ως iQfttv ατταψς ΧΙο'?λάτΒλ»ς) αχϋ d&tvai βϊβολημ£ν(^ ητοξ,

Μ'υώκίης μξλί}ων, ανακαμ^χ-ί νόςτμον *ίχ/&

&\raca \ις α^της τη^/καλλ^λ' tg&e/tv ·Ίμη ^?

d'v Τ «τ ιμμενίως τζέχα η μα] α Wvm βίαιο*

Τ?λ€ 5 de» λααι5, λαμπζρς στπν^&ις ietJhet*

Φω£φόρ(& ως ςίλβ» «ν άςράσ-ιν έζβνίοιη. ^$

Si' xvd(&l· _ραιης , ω d%tvåmri (pitsv κηξ ,

0*ς τι σνπςι νόω in τωμαΊ* ημιν ομίλων.

ΣΙ μα,κάξη τί πίλις παμπαν τνιων ηλιητων3

il τιίης πολίως μάκαςοι ^mtμπαν πολιητα^*

Amico ^mco wtegemmo

abjeas iic applaudete volui 9

*·

Samus& Colvmsu»