PACTIS TURPIBUS

DE

PACTIS TURPIBUS

DISSERTATIO ,

cujus

Parteμ Posteriorem

/

VENIA AMPL. FACULT. PHILOS. UPSAL,

p. p.

Mag. p. o. gravander,

in facultatk philosophica doc£ns/

et

JOHANNES ER. STENBERG,

sudekmannus.

in audit. gust. maj.' d. xe jun. mbccciv.

η. p, ivl. 3»

üpsaliie, typis ed'mann ί α ν is.

t

A

MONSIEUR LE CAPITAI NE ^-

fåuMejr

GABR« ^de SPARRE

Daignez

acctpter ces

fcuilles

comme un

tcmoignagt

du

profond

respeä, avec

lequel j'ai Vhonncur

Jetre

VO TRE

tres humble & tres oheisfant ferviteur.

J. E. STENBERG»

VIRO

ADMODUM REVERENDO ET PRJECLARlSSlMO

MAGISTRO

ANDREJ L ANDELIO,

ECCLESIARTJM, QU.® LILLA MELLSSA ET FLEN NOMEN GERUNT$

PASTORI ET PR.8EPOSITO,

FAUTORI OPTIMO

In pignus grati

animi ob coilata beneficia paginas hafce

dicatas

volui

JOH. ER» STENBERG»

DE

Ρ ACTIS T U R ΡIB U S

k

DIS SEPv T ATIΘ.

.=

V

im obligandi

pa&ofum

qui att^ntis ocnlis infp'icit, hanc

.facili negotio concedet injungere pacifcentibus officium fideliter expfendi ea, quse inter fe convenerunt. Ex pa- fto enim oritur ©x una parte obligatio praeftandi ^, ex aL·

tera autem jufta exfpe&atio expofceridi ea ^, de quibus a-

ftum fuit. Qiiicumque paBum mit, fponie in materia vel _nego¬

tio paMi libertati fuce reminciat. ejusque pavtern fubjicit alterius voluntati, qui hat ratione jus ßbi adquirit concesfam

Jibi Hb

ert^a-

tem infuos ufus convsrtendi ßbiqite vindhandi, ut & cogendi al¬

terum ad ea prceßanda, _quce illuc pertinent. Non itaque laden-

dus eß in eo, quod jttmum ipßfecimus confenfu noßro & concesßo-

ne. Lcedimus autem eum, β prceßanda nonprceßemus ^, paffia non

fervemus

,ßwe

β noßram libertärem, cui in- alteriusgratiam retmn-

eiavimus, invito altera nobis rurfus vindicare & a limitibus _pa- ffio determinatis Uberare veliemus m). ^— Obiigationem _padta

f'ervandi fortiorem ea ratione fieri, qua principio puriori nititur; ne autem hanc in necesfitate paftorum fervando-

rum in coinmodum falutjs iive publicae five privatae oum nonnullis temere

fundemus,

^a confcientia officii obiiga¬

tionem , necesfitatem hanc inoralem agendi, ultimo deri-

vamus. Hinc cito citLus innotefcit, obiigationem padta prseftandi in nullo alio cafu exfiftere posfe, niil ubi ob-

jedta_<5lu paftorum fint posfibilia & licita. Ceterum refpe- confenfus, quem ad padta mufcuum requiri fupra di- ximus, hac obligandi vis eft nulla, ubi ille non fit ul-

C _tro-

m) In libro PeF^ENDORFii, De Officio Hominis & Civis p.s, 14»

tronevis &liber. Neque

exfpedtatio

obligationis itnplen-

dcG iocum habere poteft, il alterutri parti vetitutn ilfc

agere. Quae breviter allata ii cum

paétis

turpibus con- ferantur; nemini non patere exiftimamus, hsec, quum

fpeétant

jura

inaiienabiiia, ^quornm

cesfio vel

violatio di- gnitatem hominis Isedunfc n), nullo modo obftringere.

Falkmfc itaque & failuntur, qui in his

padtis

fidem po-

nunt quibusque eft opinio, quemcumque ad promisfa cu-

jusübefc generis fervanda teneri. —- Quod

faciunt

refipi-

icentes, adtendendo fcilicet ad adagium iflhoc: mate jura-

ta pejus fervata^ id fuum putent, quicumque

padba

inierunt turpia. De his bene Fuffendorf: peccat, qui

illicita

pro- mittit\fed bis peccat, qui ecidem

prceftat

o).

De causfis pa&orum turpinm, non eft, quod

multis

disferamus» Quando quis eo procesfit,ut paéta fub con- ditione turpi volens inire queat,

crediderim causfam

hujns Legum transa&ionis in ideis

jufti Sc injuiti

vel

eonfufe explicatis vel haud bene perceptis, in

modis

sdquirendi perperarn

infcelleftis,

in

Teieologia perverfe

disquifita & adplicata proxime esfe quaerendam.

Quse

igi-

tur pafta fi quis praevertere discupiat,

officia aliis & il-

bi ipfi prseftanda pacifcentibus fideliter explicare

&

er-

roneasquascumque opiniones de materia

pangenda omni-

l>us., quse morafem hominis

fpeftant dignitatem,

argu-

men-

n) Schmid^, !. c. §. §. 537» 5ör.

o) De Officio Hominis & Civis, ^ρ. 235?. — Idem in Hbro: Le

droit de la Nature & des Gens, Tom. I. Libr. Iii. Cap. JV & VII

coli, cum Cap. XII Libr. V. Tom. 2. —Paylky, Grundsätze der Mo¬

ral und Politik überfetfl mit Anmerkungen und Znfåtsen von Garve,

I Band, p, 136 — 149*

nienfcis evellere ftudeat; etenim quod ad Teleologiam

ex. c. nihil revera tarn necesfarium videtur, ut menti-

bus vujgi inftilletur & inculcetur, quam

ii30c fententia

: licitos fines illicitis adminiculiö obfeutos morali pretio

esfe deilitutos p).

Rafciones movenfces, cur fcalia evifcari debeanfc pacta^3.-

fi reipiciamus ,

infirmiores vel fortiores

ea

ratione fue-

runfc, qua principia

Philoiophias Practica feiicius expofi*

ta Tunt, qua ab Empirismo ad Purismum abierunt. Quas

ad hane rem adprobandam fcripta reliquerunt auetores,

quum longum

föret recenfere, in univerfum obfervemus»

motiva actionum tam pofitivarum quam privatarum a rebus fenfualibus, five prsemia & poenas, five fineS ob-

tinendos, perfectionem quaerendam

q) &

grafcas animi

afFectiones fpectamus, ^a remotis ad

noftra

^usque tempo-

ra fuisfe defumta. Quae motiva ratione principiorum

cum varia fint, nullo modo haec eadem primaria & per¬

fecta , fed fecundaria & imperfecta habere posfumus.

Connexionem horum motivorum cum actionibus Obliga-

iionem Adtivam appellarunt Philofophi r).

'

Aft quum hssc

motiva imperfecta fint,

& Pathologicas

tantum volunta-

tem disponendi rationes;

fic necesfario exfiftere

putemus

C 2 nso-

p) Kant, Grundläggning till Methapkyßken för Seder, p,12-14.

q) Wolf, Philofophia Pra&ica Univerfalis, Ρ. I, Cap. II & III.

r) Obligatio illa Aftiva, cujus Cel. Kant in libro cit. Rechts-

lehre _ρ. 6o mentionem facit, longe alius eft indolis. Loquitur heic

Auftor de jure aliquid ab altera parte promisfum posfesfioni fuae ad~

ruraerandi.

— 14 —

motiva altioris indaginis, quse puriora & qua talia fortio»

ra illis funt. — Haec perpendentes cum

Philofophis

re- eentioribus rationes' agendi &

appétendi

_{fnbjeBivas (Drif-} fjedrar) ab objeffiivis fejungimus & has tantummodo no-

ininamus moventes (motiva). Illae ad principia Moralitatis

materialia pertinent; has autem äd formeilia. Quemadmo-

dum iilas «ab Heteronomia voluntatis defumuntur atque

vei Empiricae vel Rationales funt; fic has Ävtonemiae vo¬

luntatis fuam debent originem & funt vel ideas quse- dam Moralitatis univerfales vel harum ultimum funda- mentura, quo.d aliud revera esfe nequit niil reprsefenta-

tio reverentiae debitas voiuntati univerfaliter leges feren-

ti (ldeam officii dixit Cel. Kant), quas ad officia implen-

da quemcumque moralitet* impeiiit i. e. objekive ^movet.

Si autem rationes agendi fubjectivas vel nomine motivo-

rum infignire velimus, perfpicimus, motiva materia¬

lia Empirica & ratione temporis & agendi modi _prspces- fisfe Rationalibus, de _{qua re} Pandedae Saerae & diver- fa illa Morum Syftemata pariter ^ac fida ratio _progres- ίuum hominis in cultu nos convincunt Rudiori ho¬

minis aetaie, _qunm Senfualitas Ratione cum primis prse- valere enititur, band miuum eft, motiva, quae fenfum graiüm pariant, quam maximam habere vim in a'niuiis fledendis; ^{altiori enim} fcrutinio adhuc infvetus homo ad

ea animum advertit a&ionum motiva, quse commodum quoddam vel externuin vel internuni conferunt Sic

ex. gr. in Iibris SyractdiS & Sapentice· fere iingula de

malo noh perpetrando prseeepta intendunt & proponunt praemium vel poenam ut motiva. — In horum locum fuecesferunt principia Rationalia, ilve ex. c. cum jCrusio

ea derivamus a Voluntate Divina iive cum W.qljfio & iis,

qui.

s) Kant, Grundläggning &c. p. 960,

—- is —

qui

Philofophiam

ejus profitentur, in perfedtione _{qn serenda}

eadem pénimus. Fortiora illis esfe motiva ab his princi- piis defumta, cur β paéfcis 'turpibus defiftendum _{fit, per}

fe patet. — Motiva demum, quse ab idea officii dedu- cantur, _pura, prima & fortisfima esfe etiamfi facile fa-·

, teamur; a nobis tamen impetrare non posfumus, _quin refpeÄu prsefertim ad vulgum ut rudiorem habito _qre-

damus, rationes etiam agendi fubjeftivas in popuiari rei

cujusdam pertrabtatione _tamquam moventes proponendas esfe, fed ut fecutfdarias.

Pertra&ones de padlis turpibus ut de tnrpi in gene-

re evitando pro incrementis Philofophiae uberiores? &

perfeétiores faétse funt; ^— _neque mirum. Adtentum ^ve¬

rum humanarum progresfuunique humani generis in cul-

tu fpeétatorem ^non fugiet, praecepta vitae morumque an- tecesfisfe Philoibphico argmnehtandi modo. Hac de re

qui dubitat, infpiciat Hifioriarn, quse infcribitur Hominis;

Moralis, unde & necesfitatem hujus rei edifcet & fa&a de hoc apertisfime teftanria. Periodis, quse primis orbis

conditi millenariis continebantur, ab inhonefto & turpi

disfvadebant fparfe hic iilic niorum prsecepta, quse pro¬

verbia interdum appeilantur, cujus rei exempla perplu-

rima prsebent Sacrse Litterse. Étiamfi haud denegamus,, quin apud G secos & Romanos pariter atque alias tam

antiquioris quam recentioris sevi geotes, de faitis & _pa~

ftis philofophari nondum dodtas, obveniant & magno ufui fint ejusmodr Gnomse; in confesfo tarnen eft, dis- quiiitiones de his fuccesfu temporis & p!ures>& adcura- tiores a Phiio'ophis inftitutas esfe. Hoc _quoque fuit ne-

eesfarium; falfis enim prseeeptorum Ethicae interpretafcio-

sibus q.uuna. facinora fua tamquam redta defendere cona4»

ι<5

rentur impii, tnrpitudinem adtionum illicitarum e pritTct- piis Ρhiloίορ

h

ise

oitendere Pniioiaphis necesfe

erat; at-

que ut primum inter Graecos

Socrates JPhilolbphiam

Pradticam a Theoretica diftingueré valuit, rudioienta ul-

teriorum de objectis Phiiofophiae

Pradtic3e

disquiiitionum

erant petita; nondum tarnen praecepta

Ethlces

a prsece- ptis Juris

Naturas, ubi de padtis prascipue quaeritur, fe-

jundta erant.

Qui

pritr.i

de jure quaeltiones inilituebant,

fuere Romani tj. Quod ad hane materiam apud iiios in prirais occurrunt

Ciceronis Libri de afficiis & ds Finibus

bonorum malorum. Qnae fequentibus temporibus

majori

ve! minori fuccesfu fa dta funt conarnina & de jufto per- tradtationes ac prnsiertim Philofophorum noftri aevi egre- gie navata opera in Jure

Naturse

ab

Ethica feparando &

enodate expiicando de veritate fententise, quam fovemus,

lucnlenfcisfima produnfc teftimonia.

Ultimo loco nient:o facienda eft illorum Fcederurrs,

qnse Pacta Turpia nominare

multis placet,

quse

inter &

paéfa fopra comrnernorata

fimiütudo intercedit

^{quam ma¬}

xima. In antecesfum monere fortaste fbpervacaneum non erit, id diicriminis esfe inter

pacta & foedera,

ut

iHa in¬

ter privates inita unicum

fpedtent adtum, hsec aufcem in¬

ter Imperanfces vel

Civitates fedta durationem refpiciant «).

Omnia foedera funt generafcim tuepia, qnae aiias

invaden-

di vel debiütandi causfa Civitates inter fe fermnt vj;

ea

i) Garve 1. c. in notis ad librum III Cickronis p. 129.

u) Le droit des Gens par Vattel, Tom. II. Chap. XII.

v) Exempla perplurimä horum foederum in Hiftoria Politica ob-

veniunt. SufRciat allegare bina, quarum illud, quod de Polonia par-

ea vero fdedera, _quae Civitates Europsese Commercio--

rum causfa cum Imperantibus populorum Africae Borea-

Iis fecant, fpeciatim turpra vocantur. Atqui, ne multi

fimus in bis dijudicandis, ad ea , quse de padlis

hujus

generis fupra adtulimus, deiegamus

Leftorem. Ex

his

conilabit, Civifcates cum homitiibus individuis in ^eo con- venire, quod

refpectu

ad alias Lisbito ad Statum

Jufiitise

fervandum obftringantur. Hinc jura & officia utriusque partis ad unum idemque principium ultimum,

jus

fciiieet

externum non vioiandutn fpeétans^t referuntur, quare,

disquifitis horum mutuis relationibus, quid illse exigere posfint, etiam percipimus. Foedera haec esfe

injufta &

illicita ex antecedenfibus huc adpiicatis pairere arbitramur.

Confenius pacifcehtium Über quidem videtur, utpote non

vi coaétus; at origo foederis, fi repetatur, ηecesfitati ex¬

ternas eil: adfcribenda, quam ob causfam vim obKgand?

non habent. — Quse cum ita fint, reftat, ut ad quaeftio-

liem: quare tum panguntur ejusmodi foedera? breviter srefpondeamus. Ut eadem ineant Civitates Europsese,

fvadet prudentia Politica, quo ea inftituta firmo

ftent

ta»

3o, qua? alias vacillare postfent; etenirn in hoc necesfita»

tis cafu , ubi inter plura rnala ^, five omisüonem Com-

merciorum _, five eadem armatis navibus defendenda,

live munerum oblationem eligendutn, hsec ut minimum

ma»

tienda anno 1795 d. 24 O&obr* inibant Imperator Romarus, Tmperatrix

Rusfcrnm & Rex Borusfise & quod fcedus poft coaétam ex Rege Sta-

wislao d. 25 Nov. e, a. abdicarionem infaufto omini fuecesfit. Anno i798 d. 12 Febr. vitam cum morte commutavit bic Rexde folio Regali dejeétus. Videfis Denkwürdigkeiten der neueßen Geßhichte in chrono- logifcher Veberßcht von A. €. Wedekund, Lüneburg 1801. ρ. 140—

^42. Fcedus ejusdem indolis cum Gallis beliigerantibtis fancire impu-

lit necesfitas Regem Sardiniae& Pedemontii Cabolüm Emanveles*,

nt terris fuis in continente valediceret, Possflt, Eurogäi/che ΑηηΦ-

len 1799, I Band, p, 250 — 252, ubi tra&atus occurrit,

fnalum prmcipatum terret. Rumpuntur hsec foedera, nfc

jprimuin_hiContraclusAfricae Boreaiis'alterutri contrahentiumImperantes vifum(labilesfuerit.före _putantNec hosipfi

Unilaterales, quos Europseis gravfsfimos ^esle

teitantur Noveliae x). Qui frequentes furgunt in Africa Boreali tumultus _neque cerfcam dant fpem imperantibus

huic terrae plagae de his foederibus ut ohfervatis _{diu ilbi} gratulandL Soliis horum cum bonis in communione pri-

m^va id eil commune, ut mortuo priori Domino faltem

fsepisfime cedant primum occupanti. — Quod ad duratio-

nem horum foederum, licet injufta fint & turpia, fvadet prudentia Politica, ut ferventur, quaoidiu vires non fuf- ficiunt ad violenter exigendum id, quod jure _peti potefl.

— Ceterum nec funditus antea defitura esfe haec pa&a

vel foedera autumamus, quam finguii pacifcentium, ideis

jufti & injufti bene perceptis ^, ad licita, _juila & honeila pangenda &_mum padla prseilanda fumma fide & opera ani-

intendant.

x) Praefidi ex. gr. Reipttblicae Tripolitanse (Bafehan)vi Foederis Pa- eis anno 1802 initi quotannis numerat Respablica Batavica feptern mil.

lia Piaftrörum, _praeter oftoginta _{millia, quse inter fex} menfes pende- bantur. — Imperanti Regtii Algieriani (Deyen) pro pace hoc eodem

anno centuro fexagjnta quinque miMia Piaitrorum folvebat Hifpania.