- 5JKf 7
I. N. J.
DISSERTATIO GRADUALIS, 5 3 { fl R DE ' . !
MORALITATE
iNsii rinioNis
PARADIGMATIC/E.
QUAM,
SUFFRAG. AMPLISS. SENAT. PHILOSOPH.
IN ILLLSTRI UPSAL. ATHENjEO, VRMSIDE,
VIRO AMFLlSSlMO atque CELEBERR1MÖ, MAG.
LAURENTIO
DAHLMAN,
Moral, et Polxt. PROFESS. Reg. et Ord.
PUBLICJE DISOUISniüNI SUBMITII7
SACH ARIASWESTRO-GOTIDßLOM,TUUS.
IN AUDIT. CAR.ANNIMAJ.MDCCLX.DIE XIII. DECEMBR"
., ,S.. H. A.AI. ^3>&:}■
U ES A L I E,
a
MONSIEUR
ßourguemaitre de fa Ville dörebro»
MONSIEUR»
f'eftjuftement deuxraifons > qui mlontengagé de mettre
^ Votre nom devant ce leger écbanlillon de mes travaux
Academiqueti Pune eft ceile de Vous temoigner le parfait refpet, dontje fuis penetré, Pautre pour Vous demander la continnatton de la méme grace, dont Vous m'aves favo*
riféj depuis letemsf ou fat eu Pbonneur d emploijer mes
foins aupré* de Vos cbers\ Filsr en qualité (P Informateur, Reqardes ainftt Monfieur, avec unoeiljavorable ce petit ouvrage> pourcu Jeulement de Peclat de Votre nom, (f foijes perfuadétPavoir pufattsfairer que rietid Votrene m'auroitdefir; maisété lespluscirconfiancecber, que
cbangentJouventtes deffeins les plus innocents. Au refle»
Monfieur, je Vousprie tresbumblemeut detre affuré, que
je neceßerai tonte ma vie, d'addrejjer des ardentes prie-
res au tout PuiJJant> qiPit Vous accordeune [vitedanneesr egales a ceUesde Neßor, & quellesJoientaccompagnées de
toutes les projperitésfouhaitables, ä lajoije de VotreFa¬
milief & au plaiftr detons ceuxqui Vous choißent. Ieis font les voeux finceres que je ferai toujours* J9ai Phon-
mur detreavec laplus parfaite eftime MONSIEUR
votre tres bumble
& tres oheifjant ferviteur
SACHAR. TIDBLOM.
-'g'vm ... » BIHi
D. D.
5. I.
ornü 5 an'ma licet rationali prae- ditus lucem adfpiciat, tarnen, ubi educatio & manudu&io non
accedit, ilium plane obbrutefce-
re, experientia ceftis eft. De
methodo autem, qua bonis ino- ribusanimusimbuatur, eandem
non omnes fovent opinionem.
rfi-fTTifffc wr.iinrnr ir urrrst «egw-- X
Sunt, qui exiOimam, difciplinam moralem ita potis-
fimum tractandam effe, ut ex principiis certis & in-
dubicatis quid taciendum, quid omittendum fit, per-
fpicuedemonftretur. In praeceptis tradendis, fen-
tentiis monitisque fuggerendis alii occupati , judas
aftiones, honedasqtie inculcant & fvadent, injudas
vero, ac inhoneftas , tanquam lege quadam pofiti-
va, vetant acdilTvadenc. Alii per chara&eies ethi-
cos, virtutes pariter, ac vitia adumbrando , ad bo*
A nos
& ) 2 ( &
nos mores viam pandere facillimam conati funt. Fa-
bulis denique , & comoediis, do&rinas tra<
dere morales, & quid in vita appetendurn fugi- endumque fit, indigitare quaefiverunt bene multi.
Verum enimvero, fi,in rnoribus formandis & emen«
dandis, finis obtinebitur unquam, adfit, cuicunque
methodo inrtitcrimus , necefie ert , inflitutio etiam fiara liomatica. qua tam aliorum, quam proprio ex-
emplo fidem difcenti facimus. Moralitatem inftitu-
tionis hujus in prsefenti oflendere conabimur; quod dumfacimus,mitioremC.L.cenfuramnobisexpetimus.
§. IL
Homo pr<s omni miimali docilis e[l, ad imitan- ium pronus.
Experientia edoeli novimus, docilitatem etiam
in bruta animalia cadere ; quae tarnen homo in hoc punQo multis nominibus luperat, cum anima ratio-
naJi prasditus (it, Animae facultates, five potential,
funt intelie£his & voluntas. Intelle&us tenerrima
quidem setate debilis admodum ert , ab ipfis tarnen incunabulis augeri potert & corroborari, ut ideas
formare , judicium ferre & ratiocinium confkere, paulatim adfvefcar. A voluntate autem hoc habet
homo, ut, quod inteüeftus, ceu bonum, fibi repras- fentaverit, id homo velie & appetat. His admini-
culis adjutus, non poteft non reliqua animalia longe docilitate antecellere. ?Prius vero, quam ratione quodammodo uti queant, in verha magirtri iurat, &, quas alios facere videt, felicrter imi- iaturj etenim, licet non plene, paulum tarnen»
pro
3K ) 3 C &
procaptu, & adhibita inflieutione , rationis luce ducitar,
§. III.
In exemplis fuperiorum magnaff jcientia ff jufii.
tie prt'/umtiö fita eft.
Quod fumnio in civitate imperanti, ut poten*
tiffimo. lapientiffimo atque juftiffimo, jus competat
munera & officia diftribuendi, axiomatis inftar hic
affumere liceaf, utpote quod ab aliis fatis probatum
eft. Imperans vero, prius, quam ad regni guber-
nacula admocus fuerit, promittere tenetur, ie po- tentia obiata publica faiuti convenienter ufurum,
cum in hunc finem quodvis imperium conftitutum
fit, Viros itaque, quos muneribus praeficit honori-
ficis, ex meritiffimis, dexterrimis, probatiffimisque
eJe£tos efTc, cercofibi perfvafum habere debenc fub- diti, unde etiam ipforum fkiie exiftimatio , reliquo-
rumque, de perfe£tione illorum, judicium (a)* Par
ratio eorum eft , qui a fuperioribus, in officiis mi¬
noris ponderis, confiituuntur5 nam illi seque ab im-
perante , quamvis mediate, munus accipiunt. Pa¬
rentes quod adtinet, illos natura liberis quafi fuperi-
ores condituif, crebraeque illorum admoniciones &
corre£tiones , a ceneris fuppeditats ac in- culcata*, natis opinionem fatis, de genitorum fci-
entia ac juilitia, ingenerant. Remiflus iteque nimis fit, oportet, qui ex hac dignitate vel pauxillum fibi
adimi patitur. Exiftimatione fuperiorum fic evifta, lequitur, exempla illorum id efficere , ut, quod-
A 2 cun-
a) Wolf. Infi.J N. ff G. jf.izf.
t
) 4 C JK
cunqoe ab ipfis peragatur, nid apertjor confpiciatur aberratio, facile approbent, ieque illorum tuto in-
hxrerc veftigiis pofle, autument inferiores.
IV.
Adolefcentes exemplis maxime ducuntur*
Qnod egregie docilis fic homo, &ad imifandum
pronus, anima! rationali ejusque facultatibus de¬
betur ulus vero rationis , quamdiu illa te-
nera adhuc & debiiis adeo ed, ut omnes circum- ftantias aflionis rite examinare nequeat, liqvido per-
fpicere non valet, num exempla fibi obvia jufla at- que honefh, an vero legi contraria dnt, pede inoden-
io fuperiorum vedigia premie 5 de quornrn pruden-
tia ac juditia firma fatis ei adhxretperivafio (§.111.).
In adoltioribus vero plenius rationis lumen emicat, cujus duäu oblata facilius exempla rimari podunt (§, si.), quid imitari, quidque rejicere debeant,
accuratiori lance ponderare, quamobrem etiam illa
setate prava in medio faepius rel'inqvunt, & ab ipfis digrediuntur. Quicqnid aotern fit, cum infigniter
iudicia illorum exemplis firroentur, Ariftoteljcum illud probe obfervandum crediderim: Juvenes funt cußodieridi, ne audiant malum, vel turpe aliquod ; qwa
ex auäirealiqnid turpium, de jacili fit, facere ahquod
turpe (b).
$. v.
Nifiadfit irißitutio paradigmatica, bont mores vixy
acne vix cjuidern inculcari pofjunt.
Ponamus-, bonos mores fumma cura& diligen¬
tia?
(b) L, 7. Politic,
5K ) 5 ( 8?
tia, quavis mcthododoceri, ut nihil magiftri morum
negligant & omittanc, quod ad illos familiäres red-
dendos conducat; fimul vero ponamus, docentes,
cum vidimus, eosdem non efTe, ac cum illos, prse-
cepta tradentes, audimus, h.e. cum nonitis illorum a&iones non concordare, has iane deßruere, quse
verbis asdificare nituntur, in propatulo eft« Mirum, fciiicer, diicentibus &perceptu difficileadmodum vide- tur, qudtnodo, qui proiundiffima inftruQi funt do-
£lrina,id tarnen perfri&a fronte commifterenoneru- hefcant, quod tanquam execrabile publice declament.
Hincnon pofTunt non variseipfls fuboriricogitationcs,
animum eorum in diverfa trahentes. Vident illos urgere, Summo Numin? purum fincerumque cultum exhibendum, precesque ad illum caliditfimas lemper
eile fundendas; & ipfos raro admodum confpicere
licet praeuntes. Nos Sacris intereffe jubent; eorum
tarnen ccecui,quiDenmpublice colendi gratia conveni-
unc,ipfos internfle raroob{erv3tur.Viua,ebrietatem pu¬
ta,vicam impuram, jurgia, obtre&ationes, &reliqua,
condemnant ; horum vero fingula committere ipfis religio noneil. Nodum itaque hunc Gordium, dum
folvere nequeunt, fuo modo diflecam, concludendo;
do&rinam illori m 1 brico admodum fbre talo, cum
propriisoperibus, quid fentiant, prodant Scientiae & ju-
fiitise prgefumtioapudfuperiores ($.111) aliterjudicare prohibec, illos p aVertim, quibusfupra vulgarem for-
tem ingeniinon contigit perlpicacia, interquosadole-
fcentulos etjam referimus, qui exemplis maxime ni¬
tuntur (§ IV ). Teilesinfupcr hujufce rei audiamus.
A 3 Triver.
» ) 6 ( &
Triver. in Apopht. Vueri,\nqult, frequentius imitan-
tur ;parentum, magißrorum ac Jodalium mores, quam /'- /l/ia/prxceptiones, naturam aut leges. His Cicero album adjicit calculum , fic diflerens: /«rer caufjas malorum noßrorumefty qitodvivimus adexemplas necratione com- ponimur , /<?«/ confvetudine abäucimur. Quodpaucifaci*
unt, tiolumus imitari: cum plures jactre cceperunt, <7.^//
boneßius fit, quia Jrequentius Cequimur, reäi
noslocumtenet error,ubipublicttsfatfus eß (c). Ad rem
vero maxime adcommodate Chryfoii:. Docerey inquit
nonfacerey nonfolum lucri nihil eßyfeäcS damni plu-
rimum confert^d), His penficatis conftat, quod nid ad-
fit inflitutio paradigmatica, boni mores difficukerad»
modum inculcentur.
§. VI.
Inßitutione paradigmatica mores fsUciffime ma*
ximo progreffu ahimis noflris imprimuntur.
Verkas hnjus thefeos ex §. proxime praecedenti
elucet. Cum enimmores aegerrime inculcari poflint, negle&a inftitutione paradigmatica (§ VI,), manite-
ftum redditur: illa adhibita, faciliorem reddi inftku- tionem, tantoque majori progreffu animos hominum
bonis imbui moribus, in quantum exempla lunt ex- ftantiora. Hinc b. Gregor, vere non minus quam feite dixit: Doclrina cum omni imperio docetur, quando prius agitur, quam dieatur (e). Et feb. Schmid. Flu-
rimum apud homines valent cSefficiunt egregia piorum jußorwnque virorum exempla {f). Eum clige dolorem, inquit (r) Epifl.g8. ad Ein, (d) L, de comp. cord. (e)
in Mor% {/) in Comment. ad Loc. n, /. Sam, j>0: 2/.
& ) 7 f &
inquit Valer. quem magis admireris tum videris,
tum audiveris (g). Et Senec. Filius,quid mitandum fit,
dijcet exemplo(h). Optime igicur Ariltot. movent
exempla, quam verba (i).
§, VII.
Ex iis , qusjam breviter expofuimus, facillimo colligitur negotio, inftitutionem peradigmaticam ejns-
modi ponderis effe, tit ab informatione, cum fuccclfu infl:ituenda,abefle nequeat; ca vetarnen putes»hanc fo- lam, ceterisinftituendi methodis fepofitisvelnegleffis,
intento fini obtinendo fatisfacere, cumquantum clara
& diltinfta boni ac mali cognitio ad mores ritecom- ponendos faciat, neminem, res rite examinantem,fu- giat; quamobrem concedatur, necefie eft, nosobli- gationi, qua aliis devinfti fumus, melius fatisfacere
non poffe, quam fi iplos exemplo noftro ad id, quod pium, quod juftum& boneftum fit, incitemus; quod
fi mala aliis prsbeamus exempla, nos duplex pecca-
tumcommittere, legem violando, aliosquefeducendo, cogitemus. Quapropter cumprimis doloresoperam dent, ut vits innocus fcelerisque purs fint, memo-
res prscepti fummi Legis Divins Doftoris : Luceat
Jux veßra cor am hominibus, ut videant veftra bonaopera (k); fiio alioquin & aliorum maximo damno fe, profundifürna & multiplici fua doftrina, auditoribus
nihil vel parum profuifie,experiri coguntur. Itaque
Vir-
(g) Epiß. SS- (P) Declamat. (i) L. to, etb
Matth. p: /£
# ) 8 ( #
Virtutem virtus pariat, de lumine lumen
lJroäeat, <?/««/> palma gracium jaciat (l).
De cetero maximam adhibere oportet catitio-
nem, ne malis nos ieduci patiamur exemplis, cum
akeriusexempio fefe tuerinonliceac5&iiiulticudo
peccantiLiinnon pariat peccaco patrocimum (wj.
(/) lac. BiIL AntboL Sucr* (m) Cvnf, Wolf. J.
N. G. /. 93S.
S- D, G.
j
