D ISS ERT AT I O ÖRA DUAL IS,

D. D.

D ISS ERT AT I O ÖRA DUAL IS,

EXHIBF.NS

MONIT A. NONNULLA

ELOQUENTIAM.

CATHEDRj® ECCLESIASTICvE

ADCOMMODATA,

QUAM,

CONSENT. AMPLISS. Ord. PHILOSOPHICO

IN REGIA ACAD. UPS ALIENS!,

PRiESIDE

VIRO CELEBE RRIMO,

Mag. Ρ Ε T R O EKERMAN,

Elocl PROFESS. Reg. et Ordinario,

PUB LICΜ BONORUM CENSURM SUBMITTIT

CHRISTOPHORUS

Ν Ε R I C I U S, v. d. μ.

IN AUDITORIO CAROL. MAJ. DIE VI JUNIL

ANNI MDCCLXVII.

Horis Ante Meridiem Solitjs.

UPSALII

Apud Johan. Edman, Reg. Acad. Typograph.

VIRO SPECTATISSIMO,

D:»o SIMON ALENIO,

LEGIONI UPLAND1CAE A RATI0N1BUS,

PARENTI CARISSIMO.

Tug ^ut infcriberem nominDiJJertationem etiam.

Graduellem, fuafit gratus animus ob nova auäaque

patexna beneficia. Mihi gratularer magnopere, Tuo

β fubjeäa judicio, quodammodo fe probaret prafens

opeüa> ne male omnino collocajfe Tibi videaris be·

neficeutiam. JEre ut exeam Tuo, nec ipfe vis,

nec ego exire pojjum: valeat tarnen vel tantiUum

aptid Te gratijji-na mens, acpietas, qua Te profequor

& profequar, omnis„ Nihil mihi in votis erit prius,

quam Tux ^ui fe lic it ^att benigne confulat Optimum Nu¬

meri. Ero, quoad per utriusque nofimm fat ^a licuerii,

PARENTIS CARISSIMI

ehfefjiientifpmus devotißlmusque filius

CHRISTOPHORUS

antum abeft, e facro ut cxfulare ftilo

Eloqnentiam, cum multis καχοζήλοις,

jubeamus, ut contendamus potius ^,

verba ad ccetum Chriftianum fa&uro perneceilarium eile, quid ad bene lo*

qucndum conducac, circumfpicere atque follerrer

dijudicare. Efenim, ficuti Eloquentia, una ex par·*

te, nequaquam adhiberi debet, fimpliciores ut de*

cipiac ^, & lasdat; ita, ab altera, fuum, (i non princi*

pem, locum habet depofcitque in cauiTa bona &

honefta, in pia vero quam maxirne, utpote, fummani

ob utilicatem , digniiiima, quae animis hominum gra- viter, ac, pro re nata, inculcetur. Ne veroquis,

ufum cum abufu praepoitere commifcens, heic a no-

bis difientiat, intelligimus nos, per voculam Elo-

quentiae, fapientiam, reffe & jufle me dit ata, aptis*

fim'is ver bis ßgnificandi> ita quidem, ut, in ora-

tione, cum doceat convincat9 tum deleffet atque

A a per-

♦$* ) 4 { *&

permoveat. Quas exaöior follicitudo quin debeat

ad ^c fl ^e cuivis divinorum oraculorum prsconi ^, dubi-

taturum crcdidcrim neminem _, cui ullns inftt fenfbs dignitacis 8z muneris cmincnciflimi. At juxra dolc'n·

dum erit, quod, vel cceco οεϋ amore, vel craffa igno- rantia, vel depravato mcptis gutta, abdu&i, haud pauci, fermones in ^ccetu Eccleflafticö iundant inancs,

prseter, immo contra, omqis Eloquentise prsccpca.

Moveri hinc auditoribus rifum, faftidiumquc, immo indignationem ^, quotidiana ceflatur experientia. Haud itnquc inutilis nobis vifa eft opero, monitis qus

nonnuüis, circa Eloquent i ^{am ^} Cathedra Ecclefiafiicae adcom?nodatis> impenderetnr, quare illis, pro virili, claborandis, manum admovimus , Specimen Acade·

micum cdituri altcrum. Facemur quidem,haud deefle

variorum» optime meritorum dcÖratoria facra varias Commentationcs, quemadmodum, ad iiluftre hocce Athenséum, fub ^mco Prxflde, in lucem prodiifle opu·

f9ula quaEdam, meminimus; Ted ignofcas, quado, quod, ingeniolo noflro obfecuti, data'jam opportu«

nicate, eandem non potucrimus non tnndere incudem.

•

; 5, it.

Rem itaque adgreiiuri, Jnventionem, quam com- mendant tantopere Rhetorices magiflri, ipfe ordo poflulat, ut cogicatc pertra&emus. Verfatur haec in themate Condoms explicando, in argumentisque,

veritatem probaturis, 8z motivis, quibus nititur ad-

plicatio veriratis flabilitac. JEque follicite ad hsecad-

tendendum ©iTc oratori facro, inde concludi exifll·

mavcrim, quod ipfam orationem conflituunt. Non taulta adjungimus .de ipfo argumemo principali ,

pro.

*h ) s C

prepofitionis qiiod vulgo infignitur nomine t monu- ifie fuffieiat, id ita adornari debere, ut, qua ma-

ter mm, adcommodatum bonorum fit deiiderio, in- firui ad falutem qui exoptant, qua formam vero,

planum \ remaneat, non intricatum ^, proprium &

génuinum, parce & fobrie admodum, fchematibus frequcntatum, juitee praetcrea brevitatis. Maxime

vero circa explicationem id obfervatum volumus, quod ^, tam in illa, quam per totam tra&ationcm,

ob oculos poni debeat argumenti indoies, ^ne, vel

alicna immifcendo, vel non nifi exteriora rei attin- gendo, exfpetlatione fua ut excidant auditores, com·

mittat orator. In confeflb quidem eil, ad materiam,

dexcre pertra£hndam ,-requiri fuffc&uram Cognitio¬

nen?, fedulam Iaborem, &tantum, quantum fat eft, temporis. At nobis femper fuit perfuafiffimum, o- portere nuntiiim JEHO V/E efle fapientem, finem

deciamationum ftcrar.um ejusmodi effe ponderis mo-

mentique, ^{ut mereatur} fane omnem & navitatem,

& induftriam , & adcurationem: et quod temporis

ad angufiiam adtinet, hane, quando fe resita habet,

excufationem quidem parere, minime vero praetc- xendam effe, in ignorant^, velignavia;, praefidium.

Neque minus refert, ut, quie doceantur, indubitatis comprohentur argumentis. Rcrum fecus compara-

tur notitia, quarum de veritate nulla adefi: convi&io.

Ubi vero nulla convi&io, ibi non peffunt non vacit·

lare animi circa _ea, quae didiccrunt, atquc adeo ad praxin illa perducendi nuliam perfentifcunt neceflita-

tem. Et haec quidem i I Iis ex cauffis ed, quas efficiunt,

ut frudra fxpe nitantur quidam prsecones propofi»

A 3 tam

* ) * ( *

tam auditoribus commendare do&rinam, ve! adfeEhis

ciere : voluntas enim non movetur, nid antca ad-

fueric intelle&us, tam convi&us, quam cruditus. Jam

monent Logici, fic qusevis ratio vcra, compctcns &

fuffibiens. Sivc itaquc argumenta depromancur e facrarum litterarum, il ve ex ratkinis fontc, viden-

dum efi, ut fingula, quas adducuntur, hisce inftrufh

adpareant oharaflcribus. Quando igitur dictum quod-

dam Biblicum, in rci confirmationem, cligitur, fedis,

ante omnia, dottrinae habenda cft ratio., ne per cri-

nes, quod ajunt, tra&um, probare di&om ^coga-

tur, quod minime probat. Ad ^argumenta qirod

fpe&aE, a ratione.petita, praeter ea ^, quae generatiai

circa quodvis monuimus argumentum probans, heic

fpeciatim addimus, adhibenda ea cum dele&u efie,

Sz fuo quidem ordine. Mentis quae acumen po- fcunt, infitus ut ipfis probandi nervus perfpiciatur,

omittere, ncfiro judicio, prsefiat: auditprum enim ple-

risque non nifi communis eft judicandi vis, & quid

ineptius, quam, dedita opera, id agere, ut non omnia

intelligantur ab omnibus. Practerea argurnentis, a

ratione petiti?,non princeps adfignandus efi: locus, ve¬

rum fubordinentur, fas efi, a religione mutuatis.

Ofiendatur, oportet, eximia ^, rcvelationem inter &

rationem, harmonia; minime vero licebit prinei-

patum rationi deferre, quoniam major, fine dubio,

▼eritatibus incfi rcvelatis illuminandi & confirmandi

vis. Adparet hinc ^, nos improbare ifiam multorum

confuetudincm,qua folis ratiociniis fubfiratam tra&are gefiiant materiam Theologicam, fepofitis prorfus at-

que ncgle&is facrrs pande&is. Id concionandi ge¬

nus

Φ ) 7 ( *r -

nos plus habet humani, qtjam divini; etenirn decet,

non diffiteor, gentiiem Philofophum, at prxconcm plane dcdecet Chriftianum, cui fatis fuppetit occa·

iionis oflendendi, quid poiTit valeatque ratio, in di-

vinis oraculis adplicandis: et fane plus fibi illa com, parat gloriae, cum refte fe gerit circa veritates facri

Codicis , quam dum proprias venditat merces. Tan¬

dem nec ea, a facris abefle fermonibus argumenta debenr, quas permoventia dicuntur: propiue fegnern

adbcium voluntatcm, _eamque quafi rmpellunt, ut

illuminationem fequatur, qua colluilratus fuerit in·

telle£fcus. ' Diligenti autcm circumfpe&ionc opus eil,

ut, miffis debilibus, ea deligantur rnotiva, quae for-

tiftime aninios (Iringere, experientia docuit, tam pro- pria, quam aiiena Requiritur itaque ad feliciter com-

rnovendum pefiitior naturac hwmanre cognitio ^, quam

ad comparandam animnm follicitias quivis adplicare

debet Ecciebailes , nc illa deilicuto , contrarios fxpe

intenr.ioni adfeftus excitare ipb contingat. Ex ha£le-

nus difputatis patet, veri nominis concionem noa

niodo non conflarc inanium congcrie verborum,aures

quae fatigent, devotionem diffipent, & vix minimum

prasilent utilitaris: quippe rerum iit & fucci plena ^>

docens, convincens, perfuadens atque com rn-o vens,

§. Iii.

Pergimus ad materias inventas D-ifpofitionem,

in _qua virtus non in-fima fita eil egregie oonciona-

turi. Sciltcct ^> cum ea lic humanas mentis indoles , ur, nec timu! & femel, ^neque tumultoarie aut fub-

fultim _, in cogitando procedat, res propobtas rite

adfecutura, fed figillatim & ordinatim \ igitur id iibi

maximes

4* ) δ { 4*

rnaxime negotii datum eile exiflimee prudens con-

cionacor, tit omnia, fe invicem rite excipientia,

quam aröiffimé conne&antur. Etenim vel in ipfo

dicendorum ordinc lätet veriras, proindc ac in con·

fufione error. Finge dicenda ifla ^, utut vel m3xime

vera & optima, fed juxta quafi in acervum congeih;

videbis nihil non pncpoflere & contra naturam rei proventurum, quod nihil aliud eil, quam aberratio continua: _{cum, e} contrario, id poftulet fuis abfoluea

nomeris veritas, ut non tantum, quid' tenendum fit, dtlucide patefcat, Ted &, quomodo unum ab

altero usquequaque pendeat, indicstur. Tum demum re£te, & vere, fermo iricelligitur, univerfa dicendo¬

rum compages , firmicer adilri&a, omnibus quaii per- luftranda _atque manibus fere palpanda ubi exponi-

tur. At, ifia ^{licet rerum} fucceffio & catenatio vel in rninimis & ubique obtineat, tarnen, cum ad certa momentorum capita di&io omnis rccurratpn iis potis*

fimum concinnandis fumma adhibeatur* necefle erif,

cura,ne quid inverfumluxatumque obveniat,neve quid

vel deficiat, vel redundet. Hoc cum orarori incnm- bat tantum non omni, facrum ^{certe eo} ftringit pres-

fius, quo graviori in argumcnto occupatur. Quo-

circa tarnen moncndum eil, etfi haud abs re dixe«

runt vetcres : qui bene diilinguif, bene docet; ^tarnen

follicite a iacro noflro fugiendas eile divifiones & fub- divifiones fubtiliores & ninvias, quibus obruantur a·

nimi andientium, cumprimis rudiorum. Prasflat ^ar¬

gumentum deligere ejus ambitus, ^ut juila maghi*

tudine, quodeumque demum in reccflu habest, ca-

ptum & patientiam auditorum non temere excedat.

Quid

Φ ) 9 ( 4*

Quid vcro in difpertiendo obfervabit rsoflcr, tamctli

prsecepta Logiccs & Rhetorices affitim eondoceant,

tarnen ob gravicatem negotii, prudentise pocifiimum

& pietatis nomine, monuiilc fufficiet, id agi debere,

Ut in perfpicuitate & brevitate, quam fieri poifit, ^ex- quificiilima, qua argumentum totum comprehenditur,

nihil omnino frivolum, Sc adfe£tatas argutias ia*

piens, irrepat, ^quo, dum mcmoriae aut dicentis amb·

itioni confulitur, ipfius rci dignitati quidquam de«

trahatur.

§. IV.

Ha&enus in medium venere Inventio Sc Difpoficio,

nunc, quomodo exornandas atque cfFerendae fint eae-

dem, feu juftam dicendorum Elocutionem, brevitcr enarrabimus. Quod fi umquam alibi obtinet, certe in hanc, totus incumbat nofler, _utpote qui non fibi

foli meditatur Sc ordinat, fed verba ad alios, atque adco univerfum coetum eil fa&urus, ^non modo do- ftis Sc fagacioribus, Ted dicenda inftiilaturus rudi quoque plebeculas, ^non de re levi, aut Faltern tern-

poraria, Fed qua? longe gravifiima hujus Sc futurae

vkx curfu continetur. Hxc intuens pius, & iapiens divinorum oracuiorum minifter, nihil non agit, quo

prudencer, Sc apte parata animis andientitim probe infigat, iisque quafi nervös & (limulos Fuppeditet. I»

gitur, quia in co verfatur concionantis opera, ut non modo doceat, fed Sc convincat Sc _permoveat, fit, o- portet, ita comparata ^, ut dilucide, Sc graviter, ac pro dignitate, res exprimat, quo fic argumenti emi-

nehtia percellatur, irnpleatur, obilupefiat audito·

rum Corona. Verbo: ubiquc regnet fumma cum

ß fimpli-

Φ ) ΙΟ ( »f*

fimplicitate veridima ftili majedas. Maximum enim

fe prodic facri nodri laboris artibciurn, ubi in nego¬

tio fobi im i, ^nec raro iubtili, vel ad dupidiorum fe

ingenium adcommodare & defcendere norit. Neque

hoc fatis: nam & callide, & quancum divina permit-

tit caufla, fataget auditorum captare benevolentiam,

adtcntionem acuere , alere, omnique in audiendo tx-

dio occurfare, dum interea, prout res podulat, pro«

ponenda vel fenfim inculcac, mentcsque placide in-

vitat adle&atque, vel, torrentis i η ilar, irruit corripit-

que. Videbic igitur foliicite, ubi imaginum ac figu-

rarum adminiculo _opus ed, vel ad vi vide explican-

dum, vel excitandum & commovendum ^, aut ubi

plans di&ioni locus ad doccndum dmpliciter ^, ne,

aut anxie qusfitis nimiisque elegantiis, offendat, aut

fcrmone fadidiofo& arido, defpicatni habeatur. Ex-

fulet hinc dilus, ut dicitur, merc PliilofopHicus &

dogmacicus ^, removeantur demondrationes inutiles,

aut nimis preßs & fubtiles, abdt fadus & tumor

omnis, .omictantur denique cun&a intricati perplexi-

que artiiicii, ^ac fpurii decoris mondra, quibus, pla-

cendi fub fpecie, obfufcatur verum, atque, divino

in negotiojfrivola gediculatur levitas & jaflantia. His·

ce autem generatim praemonitis, atque explofis, faci-

lis ed sd fpecialiora defeenfus. Sit igitur di&io ^per-

fpicua, nativa, plana, pura, terfa, ingenua, digna,

& inadfe&ata, cum elegantia & pondere conjun&a.

Proicribahtur voces fordids, feurrües ^, innnes ^, In¬

diers, aut vanam ad pompam comparats, nugs

canorae, argutis tinnuls, ad populum phaieras, In¬

fus &crepundia, periodi implicatae ac contorts. Et _»e

φ 3 II

ne quid felens omitcam, quod res effiagitefc, abfti·

neat quoque noiter a digreffionibus putidis, huma-

nis commentis, pils fomniis, conje&uris, citationibus iupcrfluis, eruditione denique omni, meram paritu¬

ra ofteotationem. Sint, expediam brevi, omnia ne- ceffaria, evigilata, apta, &, quod utramque facit

paginam, piecatem vere fpirantia.

Adderemus pauca de Vronuntiatione & Aäione>

ii harum alia hic eiTct ratio, quam quas Oratoria quas-

vis edeeet, & fumrno jure commendat. Magna utique

in bis virtus,& omni, ii haberi poteft, ftudio ^com- paranda ^, utpete fine qua declamator facer nihil ma·

gnopere proficit: quem tarnen , prae ceteris ^, mo- nemus, ut adfe&ationem deponat vocis aut geftuum,

tanquam re feria maxime indignam. Neque dubi=

tandum, fi lingua premtus, ii membrie habilis, ^at-

que animo ipfemet fkxilis fuerit, fi fua intelligac, fuisque praeeeptionibus ipfe, pro re nata, moveatur, quin ^, firmatus ufu, artis tamnm adfecuturus fit,

q iiantum ad feliciter concionandum fufficiat. Quid- quid eft, prseponderatur perlucente re ac veritate Ii-

inatius fandsi fubfidium: _neque concionantis ab arte plus commodi exfpe&are licet, quam a verbi

divina _{vi atque} virtute, auxiliantc, in

cun&is _y Numine, cui fit

SOLI GLORIA.

§. V.

«sus*