Z / f D I S S E R T A T I O A L T E R A
DE
PERIODIS LITTERARUM I N SPE
...mu 1---
QJU A M
V E N IA AMPL. FACULT. PHILOS. UPS.
PRÆSIDE
M a g .
ERICO
H IST . PROF. REG. ET ORD. SOC. REG. SCIENT. UPS. ET ACAD.
R E G . L IT T . HUM . A N T IQ U . ET H IST. STOCKH. MEMBRO.
PRO G R A D U P H I L O S O P H I C O
p. p.
D A N I E L T E G N A N D E R
,
A S A C R I S , J E M T L A N J O U S .
I N AUDIT. GUSTAV. MAJ. DIE XIX MART. MDCCC.
H . C.
U P S A L I Æ ,
LITTERIS JoH, FlEDR. EdMAN, REG, ACAD. TYPOGR,
KONUNGENS
TROTZEN ARE, AUDITEUREN
OCH
S T A D S - S E C R E T A I R A R E N
S A M T
S T A D S ■ C A S S E U R E N
OCH
R Å D M A N N E N
HERR JEJUJC
T o c k fa m h e te n g ö r b lo tt hva d den kan9 icke h v a d den v i l l e och b o r d e , då Ed e r v å r d f a m t tillegnas d etta Åcademilka arbete
l \ A 3 4 V
DAN. TEGNANDER.
PERIODIS L IT T E R A R U M IN SVECIA,
... 1 .'- ' J-L-U.
^ ^ e r e n d u m licct fit, atnbitiofiusne, quam verius pro- nunciata esfe videantur, quae in laudem Academicae infti- tutionis dicantur a hom ine A cadem ico; tamen, cum inter patriae fcrutandos annales non pauca veftigia deprehen
dere m ih i v ilu s fuerim majoris o lim , quam quo hodie gau d en t, in Mufas U pfalienfes ftudii & am oris; compe- rerim etjam nom ini Svecano haec tempora maxime honori- fica atque gloriae plena fuisfe,adeo ut, quo plures patronos at- que alumnos Academ ia, eo cordatiores cives numeraverit respublica; a me impetrare non potui,ut tacitus haec n e cum folo anim o v o lv e rem ; verum exftare volui etjam ad pofteritatem monumentum , virtutes inter nos iis tem po
ribus uberrim e natas fu isle, quibus m axim e aeftimatas. In quo conam ine in humeros m eos incumbere illud no« exifti- m averim probandi onus, quod æ vo gloriofisiimæ memoriae im perantium , Gu/favi /Idolphi, C hriflinee, Caroli Gußavl, X I , & X I L m i, tam fa g o , quam to g a , tam b elli, quam pacis artibus lo n g e lateque clarisfima fuerit Svecana gena;
teftes enim om ni exceptione majores, extortas quippe ho- ftibus pacificationes Stolbovenfem , B rôm febroënfem ,W eft- phalicam , O livenfem & H afnienfem , mediatas inter principes Europae gentes Bredanam & R ysvicenfenv;
citare posfum. Q uod fi probavero, his ipfis tem poribus fummum Academicae infiitutioni ftarutum fu- isfe p retium , in difcem ium ccetu optimam juventutis aeta-
A tem
te m Opt imat um filios t r ans egi sf e, e d o &o r u m cathedris pl ur i mo s magni nominis viros ad r r ai t a n d a reipublicæ ne
gotia fuisfe evocatos, h o n o r a t o s , r e m u n e r a t o s , qui proli patriae educandae vires & t empus & fludia confie- crarent, o m n e m me fufcepti negotii v i m & amplitudinem fuftinuisfie sequi ejus æftimatores judicabunt.
N o n ira tamen m e nt em meam acc ep tam atque int er pr etatam fore voiuerim, quod non er ji m extra Academiae po mo e ri a boni aliquid & frugis confiequi posfient littera
rum cultores, neque quod fiemper mo de ra ndi s civitatibus aptisfimi fint, qui fiummos in bonis artibus fecerint pro- gresfius. Sunt nonnulli h omi nes ita a natura inftrufti a t que comparati, ut omnia denegatae inftitutionis frangant
& fiuperent i m p ed i m en t a; fiunt a l i i , quibus vel optima dificendi occafiio & fumma erjam litteris navata opera, non nili jejunum quod fit, fterile & in f ru &u of um, inftillare p o t u e r i n t ; ver um cum ad nat uram exi miam atque illu- ftrem accesfierit ratio quædam con fo r ma t io qu e doftrinæ, tum illud nefcio quid praeclarum & f ingulare fiolet exiftere.
Et ad p r i m u m illud q u o d a t t i n e t , h e ro um filios his temporibus, antequam ad rempublicam accesfierinr, plures annos Academiæ impendisfie illamque n on ame reli&a fio- lidæ eruditionis fipecimina defieruisfie, quis in hiftoria pa triæ adeo hofipes eft & per egr inus, ut huic m e s adfertiorn fidem denegaverit ? A xe\iu m O xenjljtvna, quem ego fir cum fiummis rn antiquitate viris " comparaver o, recentiori-
<bus aurem praetulero facile o m n i b u s , n o n ultra veritatis limites me vagatum fuisfe c r e d i d e r i m , hunc inquam non a n te quatuor e Cat hedra defenfas Disfertationes Academicas Gamenis Wittenb er genf ibu s valedixisfie quis ignorat?, adeo
u t
a d e o ut in pof ter um cum Latine fe e x p r i m e r e t , n o n vet e- j u m tantum ner vos & ingenii acumen; fed & l i n g v æ v e neres & plenam facultatem calamo funderet. D e r i v a v i t hu nc affe&um in filios, q u o r u m natu maximus G u ß a v u s, praeli de J o n a M agni V exiontnfi, de i mper iorum, -feu g u b e r n a t i o n u m for mi s, differentiis & fpeciebus an. 1625 U p - faliae disferuir fa£tusque p o ft m od u m eft Academiae R e & o r llluftris. Hujus veftigiis mfiftens confobrinus, R e g n i T h e - f aurari i filius, Gabriel G abrielis O xen ß iern a, Præfide D a-
niele Sidenio, de jurisprudentiae natura an. 1634 difpuravit, cujus Re&oratus illullris biennio polt cum laude adminift rati h il t o r i a m t ypi s editam ha be mu s, pulcherrimi s e r u d i t i o nis ejus m o n u m e n t i s refertam. H o r u m juvenum aemulus ÔC aequalis T h uro Bjelke, fub J o n a M agni P'exionenfi^àQ b el lo g e r e n d o & finiendo an. 1625 dislerrationem edidit.
N ic o la u s B ra b e, Come s de W i f i n g s b o r g , fub m o d e r a m i n e J o h a n n is Schefferi, an. 1652 de popularitate p r in ci p is ; A n dreas Liljehôky Li ber Baro de N e r p i s , eod em a n n o de P a l a t i n o feu Aulico; Johannes G yllenßjerna, poft transa£l um in A c a d e m i a d ece nni um, de necesfaria & fingulari p r u d e n tia pr inci pis in recens par to imp er io an. 1654, Johannes Rofenhane Scheringi filius de Senatore feu praecipuis Sena
toriae prudentiae praefidiis an. 1660, P hilippus S tjcrn ftjS ld , de praeparamenris politici an. 1661; H araldus S trô m feld t de Republ ica felici & di ut urna 1664, E rieu s Teet d e Se
n at u & G u ß a v u s G yllenßjerna, L i b er Baro de U h l a b o r g , de o r t u Status politici & n o r m a politice vive nd i 1665;
Gideon R à la m b, de T o g a & Sago 1667, A xeliu s F lentingt L i b e r Baro de Lai s\ d e Clarigationibus bellicis 1677, ^ n*
guli fub hoc P ræf ide, S kytti ano tum in A c ad em i a P r o - f e s f or e , disfenatiooes e di de ru nt & defenfitarunt. E C o -
A 2 m i-
mi tiva Gyllenborgi ana familia biga f r a t r u m , O la vu t vide
licet de Roma na fub Augufto felicitate, præfide Petro L a• g eritf an. 169$, & Carolus de r e g n o O f t r o g o t h o r u m in Italia,præfide E lia Obrecht an. 1697, fuæ dexteritatis fpeci*
m i na exhibuerunt. L a u re n tiu s F lem in g , Co me s de Wiil-
» å s , de traje£hi Cæfaris in Britanniam an. 1697, præfide L a g e r lâ f ; Carolus von M5rner> de praedi camentorum u?roSea- çloc, præfide Olavo L a u re lio, an. 1623, reliquos ut praete
re am , disfertationibus Academicam C a t h e d r a m ornarunt.
O r a t i o n u m autem a principe nobilitate habitarum & edi
tarum numerus iniri vix poterit.
A l t e r u m , quod in me p r o b a n d u m f u f c e p e r a m , erat,, e d o& o r u m A c ad em i co ru m coetu plures ad adminiftrandam r e mp ub l ic a m his temporibus fuisfe evocatos. H o r u m p r i mas ducit Andreas Gylley ex Poëfeos Profesfore Upfalienfi an. 1635; Secretarius Regius f a f tu s , d e m u m regiminis Pomeranici Præfes & ad pacem O l i v e n f e m Legatus, t um nobilitatus & di£tus Gyllenklou. Sequitur M a tth ia s M y hnlusy ex Eloquentiae Profesfore Upfalienfi an. 1640 Se
cretarius Protocolli, d e m u m fub n o m i n e BiSrenklou Secre
tarius Legationi s in pace W e f t p h a l i c a , Legatus ad aulam Cæf area m & G a ll i c am , ultimumque Regni Senator &
Cancellariæ Confiliarius, vir de patria immortaliter m e r i tus, Curoli G u ß a v i Regis amicisfimus & fklisfimus Mini*
fter, pacis conciliator & a man s, antiquae frugalitatis ftu- diofus adeoque De la Gardianœ factioni f emper oppofitus.
H o s excipiet Em undus F ig reliu s, ex Hiftoriarum Profesfio*
ne Uplalienfi an. 1657 in Cancellariam Regiam evocatus, in qua Liberi Baronis & Senatoris Regii honor es d e m u m meruit. N e q u e T u r eti cendus mihi eris, qui fub hujus præfidio T u a de Conliiiario disfcrratlone fururæ
Tuæ
/
T u æ Senat ori æ purpuras prælufifti, illiiftrisfime C o m e s Erice L in d fk ô ld, R o m a n æ pariter & patriæ fidicen Ly rae atque ipfe Eloquentiae Profesfor in h ac Academia a n . 1668 defignate. Ci t an d us quoq ue eft Andreas Norcopenfisy p h ilo - f o p h i æ p ra&i cæ p r i m u m , dein Eloquentiae ad hanc A c a d e m i a m P ro fe sf or jq ui autem inflitutioni principis Ca r o l i
an. 1686 adhibitus, Cancellariæ Confiliarius & Status Se- c re t a r i u s fub n o m i n e N ordenhjtlm inclaruit. Antecesfit h u n c Jo h annes B e r g , etjam in Academia Upfalienfi Hifto- l i a r u m P rof es for ,an. 1665 Senatus Secretarius & d e m u m L i b e r Baro & Aulæ Cancellarius fua ob merita creatus d i& us qu e Bergenhjelm . N e dicam de Olavo Hermelin, ex P r o f e s f o r e P er navi enf i an. 1699 Secretario Regio atque dein Secretario Status.
H i c honos , hæc præmi a litteris litteratisque Viris o*
lim confti terunr. Q u o d tamen non ita dift um velim,quafi forti illorum m a g n o p e r e h odierni i nvi der ent eruditi fua- que otia & animi tranquillitatem cum forenfium n e g o t i o r um ftrepitu & inc ommod is libenter commutat a o p t a r e n t ; fed u t quid folidis in fcientiis profe&ibus ftatutum o l i m fuerit p r e t i u m , patefiat. Litterae R. Caroli G u ß a v ian. 1655:
K ongl. M ajefldt J k a tta r oeh kaller Academien i Upfala f o r et fö r n d m t Klenod u ti f u t rike , aperte profitentur.
Sed, ut e diverticulo in v i a m , inflabat jam tempus , quo f u m m æ imperii particeps fa&us populus Svecanus e t jam hrteras fuo iplius fub p a t r oc i ni o fufciperet. N o v u s ab i n t e g r o Secl orum o r d o nafcebatur, cum anno hujus feculi tricefimo n on o Regia Scientiarum Academia Stock- holmienfis (undata difciplinas, qure ad ufum publicum t e n d u n t , p r o m o v e r e ccrpir. Æ m u l a Societatis Upfalienfis, quæ ad f ufli ncndum cum exteris litterarum c o m m e r c i u m
e-
er at d i r e & a , haec -inter populares d i f p e r g e n d o utl i um f cientiarum tlumini'.in primis i nfer vi m S i ,Mathematicos inftgnes, Medicos fagaces & peritos, P h y i i c o s expçrientis- flmos, naturae f cr uta tores diligentisfimos, Critjcos acurisfi- mos, Hiftoricos accuratisfimos citare posfit patriaj harum fodalitatum er u di t ar u m & Academiae L i t t e r a r u m H u m a ni oru m finu excepti erant atque ere&i, Immortalia W argentini D alinique n o m i n a , utr u mq u e Tuo in lirteraturae g e n e r e , civibus facem praetulerunt,
•i - ' ‘ ' , n . f ' t c : • / ■ r n t *r i r Erat h oc t e m p o r e inter M æ c e n a t e s , feu præcipuos in republica V ir o s, qui ipfi litteras foverunt & a m ar u nt , a t que eruditos nullo n eg ot i or um mole interruptum amici
tiae & ftudiorum co mmerci um. Tesfin, HSpken, ?alm ftjerna%
Ekeblad, Harleman,Ehrcnfvdrd> Elvios^Klingenfiiernios^innaeos, W allerios, Rofenjleinios, Celfios fumma ope extulerunt, er ex e
r u n t , adjuvarunt. HSpken & E h ren jvd rd a d a Scientiarum Academiae Stockholmienfis confignandi laborem non detre-
£larunt. O m n i a ftudia in patriae c o m m o d u m & incre
m e n t u m dirigebantur. Scientiae pra&icae, Aftronomia, G e o g r a p h i a , res nautica, Botanica & O e c o n o m i a , Medicina, P h y f i c a , C h e m i a Sc artes manuariae ma x imi pretii habeban
tur. N e q u e ideo oblivioni t r ad ebant ur Philofophica &
Philol ogica fludia. C o m p a r u i t etjam velut e machina T y p o g r a p h u s & Bibliopola, de litterarum flore in patria immor talit er me ri t us , qui chartae n i t or e t yp or um qu e ele
gantia confpicuos reddidit libros, qui illorum cum exteris c ommer ci a inftituit, qui Bibl iothecam, ex qua illos m u tuo f ume re liceret, inftru&isfimam c on d i d i t , qui novellas litterarias emifit, L a u re n tiu s Salvius.
Grasfante tandem partium d e republics disfenrien- ti-
\
rium furore, e x o r i e n s hoc litterarum jubar fenfim e x t i n - d u m eft & evanu it. Ad fcripra eristica & ftmofos libel*
los vulgi dud ia c o n v e r t e b a n t u r , quaeque antea folidis i m p e n f a f uerant labori bus, foliis he bdomadar ii s, n u gi s
& quisquiliis add iceban tu r civium mentes <3t pecuniae.
M u t a t a a n n o Seculi feptuagesimo fecundo regiminis f o r m a , ad i ngenium principis fingula c o m po ne ba nt u r, qu od ut e r a t natura vividisfimum & litteris, quae ad humanita
tem p e r t i n e n t , non m e d i oc ri t e r t i n d u m , ita easdem ad inf ol itum cul men fuo fub aufplcio evexit. Amo ri ejus i n n o f t r a m A c ad emi am acceptum referimus, quidquid adhuc ex vetufta ejus laude reftat eique in filium propagato ad*
f c r i be n d um habebit pofteritas, quidquid ex noftris conati
bus ftudiisque æ t a t e m ferat & ad illam forte pertingat.
Si autem d i c e r e m , hodiernae litteraturae moni menta n on ejus molis laborisque f u tu r a , ac quae a majoribus noftri s refidua h a be m us : fi a d f e v e r e m, non deesfe qui
d e m , qui d i g n a , quæ legantur , fcribant; fed deesfe illis l e d o r e s ; fi dicam o p e r u m faftigia nos fpedare, latentibus f u n d a m e n t i s , v e r e o r , ne difficilis, querulus temporisque a d i l aud at or exiftitner. Itaque manum de tabula.
- u ■ » : ' . •{ f r • i » , i , ;«j oå9 ' . 1 • -i
■ '• :x • • ; i* ■ ii . " , i h ii»v . i
- ' f (
fcl/.W*} . ? >1 . i : ■i . ( U K i>li l ' rf ÿi : : ■ ' . ' r-.~..
c * r ; i "i'- <■ o ‘v. " J î ' . c < a n *•; ! fr
' ■ ’ :V >■. n :jc ■ 'J- ' i - i 1 i»:' /'.' r ’ ; ! (;' 1
*1 : ÿ r . . . .
;■ ; i i i .,v. r . .I,, n ;>c f. ^
. Î '» ; ; '\\iii d:^ t *r t» r:.„.
-»ti.-. » - ■ ■ *l> < ■ * ■ J H| M , ■' ; ■ • , ,
- . •' i : ' H r 1 .» t» « i i t J: v */'»
i t • ; - » it '{ ...
•ii.;. I IÎ ;,fi få i ii -, rI:.> ■. : • .L . ... J
■" ' * ' j / frmr>.r: U b r\
r;n ti ajrip , v -h .'4 u??-. »cr-.l ; lo?. n ,
*- - • ' ' ! • J u . Si . .«9 i c;.. :i i » j i i i ß O i ’i i i i - jj ' ’J> . fp , ü . b
: :ji 3u : s i g i M :> ' y . '• (l i
i- .- s f tf r iB ia *?'ï f riOC . v . •••i ; .
- 'U- , >T(üi?j' s a p s j f ,1' j r - *. • ' ? r!
Itn 1
