D I S S E R T A T I O /*..
D E
S U B S I D I I S
H I S T O R I Æ P A T R I Æ
E T Y M O L O G I C I S ,
11 TTM■ « ■ O B H — r
Q U A M ,
V E N IA AM PL. F A C U L T. PH 1L0S. UPS.
P R Æ S I D E
M » F FICO M. FANT,
H I S TOR-. P R O F . R EG . E T O R D . S. R. S. M.
P R O G R A D U P H IL O S O P H IC O-
EXHIBET
N A T H A N A E L GNO S P ELI US,
S tip e n d ia r iu s P osfieth .
S T O C K H O L M E N S I S .
IN A U D IT. GUST. MAJ. D. XIX MART. MDCCXCU
H O R I S A , M. S O L I T J S .
U P S A L I Æ ,
IMPRESS. LITTV DIRECT. JO H A N N . EdM AN.
D E S U B S I D I I S H I S T O R I Æ P A T R I Æ E T Y M O L O G I C I S .
bi vera atque genuina defuerint Hiftorica m o numenta, in origine gentium m o ru m q u e po*
tisfimum indaganda, ad linguam illarum ejusque cum aliis convenientiam confugere folent antiquarii, etymologicisque rationibus conjeöur as faltem fuas firmare. Quod fi juftos intra cancellos (ludium con
tin eat ur, nec cum Goropiis R udbeckhsqus quidlibet audendi licentia nimium extendatur; utile non mi
n u s , quam curiofum aeque jucundum esfe potuerit.
E x locorum nonnullis in Svecia nominibus, quæ', in (ubfidium vocata lingua La pponica, commode ex
pl icantur, e. gr. Stockholm a S to c k , Lap p, f r e t u m , Troi håttan a H a u t t e , Lapp, catarraflae a q u a r u m , multi elicere voluerunt, Lapponas primos fuisfe h u jus oræ incolas, quos quoniam cum Fennis lingua potisfimum convenire vifi funt fibi deprehendisfe, unam eandemque ex his gentem efficiunt. Regerunt contra alii, nec fine veri fpecie, cafui facillime de
beri posfe ejusmodi in nonnullis vocabulis paralle- lismum, neque ex particulari fimilitudine ad genera-
A 3 i e m
lcm communemqiie originem esfe concludendum, linmo credendum eft, lnftoricos, ut novi aliquid attulisfe videantur, praecipitantius, quam ver iu s, ta
les hypothefes adoptasfe, ex quibus quid lucis fpis- fæ antiquitatis caligini af fu n d at u r , nos qu id em non videmus. Elegans eft obfervatio Celeb. Protesforis Porthan, nomina Reg um F en n ic or um , quae adfert SturIonides ^ eo minus Fennica esfe posfe, cum h o dierna Fen n or um lingua neque F neque geminas confonantes in initio vocum admittat: convenientiam linguarum talem non es fe , ut co mm un em gentis originem p r o da t, fed ad fidem pronius , L a p p o n a s primos fuisfe Finlandiae incolas, qu od nomina loco
r u m Lapptrafk et Lappvåfi adhuc indigitant; a Fen- nis autem poftea in disfitiora loca fuisfe conje&os.
§. ÎL
Multum laborarunt hiftorici Svecani in expli
candis gentium locorumque nominibus, quae apu d P lin iu m , in orbis Septentrionalis defcriptione atque reru m Gothicarum fcriptores occurrunt eisque Pa
triae noftrae vindicandis. Cujus conaminis h au d dif
ficilis esfet fuccesfus, fi cum Lager bringio T e u ft es Jornandis territorium T j u f t Oftrogothiae, Fnihaitas F inveden, O itingas Berga Ct ti ng, W agoth Veftro- Gothiam , Liothidas Lodefe, Hilleviones Hillevik Ble- kingiae piscatorum ftarionem, Hrochiratinos ex ter
ritorio Hartåker Scan iæ, Francos ex F r äk n e Hårad in Hallandia explicare liceret. Qui vero attenderit, quam male t r a å a t a fuerint barbara haec v o c a b u l a ,
cum
cum R o m an o ore pronunciarentur, dein a librariis corrupta*, haud facilis tam prona inter nos eorum veftigia agnofeet. Exe mplo esfe poterit , quod Ban- nom annia P lin ii, de qua integræ extant eruditorum disquifitiones, probante H a rd o u in o , male pro Rauno- nia le&a fuerit. Quantum nos quidem probabilitatis ex multis haru m rerum explicationibus colligere po
t u er im us , primam Græcis atque Romanis orbis Sep
tentrionalis notitiam fuppeditavit Ele&ri Stannique c o m m e r c i u m , q u or um illud, G lefum , G la sy zP y th e a M a s fih tn fi appellatum, und e infulæ G lefariœ , Gly/ïs- v a l i , ab Eridano flumine Borusfiae hodie Roda un e;
hoc ab infulis Sorlingicis, CaJJiterides propterea di- f t i s , reportarunt. Amplificatam fuisfe hanc noti
tiam poftquam Britannia Romani juris f a f t a , docu
mento e f f , quod pleraque P in u i nomina a lingua Cam bro - Britannica , quæ in provinciis Gallorum Bretagne a-tque Angl or um Vales adhuc u f u r p a t u r , commode deriventur. Sic M ari moruja <?), qu o d ipfe explicat mare m o r t u u m , a M o r y Cambrice M a r e , et M otrp m o r t u u s ; C hr onium a C roïn, Irland, ad- flri&us, G ranny, Cambr. ftagnatæ aquæ; Ingaevones, maris accolæ, ab E ig io n, Cambr. O ce an u s , unde Epigia et fV obnen, Germ, habitare; lß e v o n e s, h u milia loca incolentes, ab l ß , Cambr. inferior, h u milis. Hippopodas v er o, feu homines cum pedibus equinis, Ö onas, ovis et avena vitam fuftinentes, Pa-
notas a) Lagerbring Hift. Sviog. D. I. p. 570. hanc v o cem e lingua Fennioe tninus feliciter derivat.
notas Meise et Faneßos P li n ii , longis auribus infiiggr- n e s , ad navigatorum commenta et mendacia referrri- mus. Quo jure G eb eleizin , G o th o r u m Deum a p u m d H e r o d o t u m , a vocibus Svecanis G ifva UJa , BcUagrn-
7ies Dicenæi per noftrum By laçai' , Braccas G e t a r u m m apud Ovidium femoralia fignificantes, A n fes Gotlucco«
r u m officiales apud J o rd an em ab a n fa , c u r a r e , exc«:- pliceiKur, in medio relinquimus.
§. III.
Ulphilæ verfionem M œ f o - Gothicam Novi Tcecc- ftamenti pretiofisfimum antiquitatis m o n u m e n t u m m , fecurum etiam indagandae gentis linguaeque originiiiis adminiculum esfe putamus. E u m ad finem vergerrm- te Seculo I V , G ot h or um in Mœfia fuisfe Epifccxn- p u m , illorumque lingua verfionem S. Bibliorum adiil- o r n a s f c , extra dubium p on unt Hiftoriae Ecclefiaftmi- cæ veteres Scriptores. Ejus bina fragmenta inventttca funt in Germania , alterum IV Evangeliftarum iirin Ccenobio W e r d i n e n f i , qu o d litteris aureis et ar g en m - teis exar atu m, in Bibliotheca hujus Academiae fcrvaaai- t u r , Epiftolæ ad Romanos alterum in Bibliothececca Guelferbutana. In Italia q u o q u e repertae funt ta bu m - læ venditionis, quas ex infcriptionibus Gorii Disferrrr- tatipni de lingua Codicis argentei inferuit Ih r e , necccc non folutionis debiti, ex A s fim a n n i Bibliotheca Iraaaa- lica et Sabbatini Diario N e a p o l i t a n o , N o v o r u m Ai\l=
f fo r u m Upfalienfium T o m o IH.tio illatae, iisdem litttt- teris eademque l i n g u a , quæ ufum ejus in hac etianrm regione olim obtinuisfe teftantur. In epiftolis A u g u i n -
flimmi
ft in i G o t h o r u m extat precandi formula Sibora ar
m en , cujus loci lectionem ex Codice Rigaltii Fhrota A r m a i in Fbrauja emendat Ihre , fenfum tum planum efficiens : D om ine m ifivere. Dup pl ex de his vetu- ftatis reliquiis extitit noftratium cum exteris contro- verfia. In utraque nefcio, an ex illorum partibus veritas ftet. Altera cum Benediftinis Parilienfium Monachis, qui in præfatione ad Volumen IV : tum magni ope ri s, T raite de D iplomatique, Scripturam Codicis Upfalienfis encaufticam, feu aureas argente- asque laminas calido ferro membranae, more Biblio- p e g a r u m titulos libris im prim en tium , inuftas in du b i u m vocarunt. Certe confiteri coaftus eft Ihr i i in examinando Codice argenteo adiutor S o tb erg iu s, poftquam Parifiis plures codices aureis litteris exara
tos infp ex era t, ar g um en tu m a fimilitudine earum fumtum non valere. Altera lis fuit, ut rum linguam codicis argentei Gothicam, an Francicam appellemus.
Pofterius urferunt Bibliothecarius Berolinenfis La C r o z e , A m a s M a g n a u s et Novellarum Göttingen- ftum auftores. Firmisfimum eorum ar gum ent um e f t , quod plures in Ulphila occurrentes voces in lingua Germanica adhuc f u p e rf u n t, quae in reliquis Gothicae originis defiderantur; qu o d q u e G* et Be verbis Ulphilanis praefigi folitum in G e rm a n o ru m Ge et B i retinentur. E t certum e f t , omnes voces Sve- cieas, quæ a Ge incipiunt, u t G e h ö r , Geftalt;
B e , bel ön a, bereda*, B i , bidraga; E r , er fa ra, A n , anordna manifeftum redolere G e r m a n i s m u m , i i li
bro de inftitutione Regia, Konm tga och Höfdinga
B ‘ Sty-
S ty r e lfe n , vetuftis legibus provincialibus aliisque lin
guae Svecanæ veteris monumentis non obvia. E x e m plo esfe posfunt, G lauben, tro; Slep, fofva; F riond, freu n d ,, vånn; G eth a n , gö ra , Ubel, o n d ; U n f i r , vå r ; S in d , åro; B agm e, B au m , trå ; E ifa r n , eifen >
jår n; B a d , bett e, f å n g ; Afe/'rf, afvund ; /»<7, i h m , h o n o m ; F/7« , viel, m y c k e t ; Reden, tala; N e h m e n , taga &c. H ui c honori Patriae, ut p u t a v i t , injuriae opinioni fuo jam te m p or e obviam ire conatus eft O laus R u dbeckius, Pate r, dum in codice Upfalienli pluries Sleipit in See vit h calamo mutaverit, et U bi- z v a i J o h . X, 23. in Up fala. Ihr ins potisbmnm eam infringere ftudec, allatis aliis vocibus, quas fruftra ex Germanica dialecto, ex Islandica autem et veteri Svecana optime explicueris, quar um tamen nonnul
las non adeo pronus agnoveris.
$. IV.
Haec vero q u o m o d o accepta et exiftimata fue*
rint, haud (ane in magno ponamus diferimine. Suf
ficiat obfervasfe, multum lucis hodiernam linguam ex veteri hac fua matre fœnerari, adeoque extra d u bium esfe, com m un em nos cum aliis gentibus, quae eandem adhuc e x p r i m a n t , originem agnofeere. Qui H ickefii Grammaticam L i n g u a r u m Mœfo - Gothicae et A n g l o -Sachfonicas, T h e l a u r o ejus antiquitatum Septentrionalium infertam; E dvardi Lye Grammati
cam G o t h i c a m , editioni Ulphilae Benzelianæ praefi
xam ; T en k a t en i obfervationes de convenientia Lin guae Gothicae et Batavicæ , nec non Ihr ii binas dis-
lertationes in Anale&is Uiphilanis* alteram de n o minibus adje&ivis et Subftantivis, de verbis Mcefo- G o t h o r u m alteram, q u or um tres flabiliuntur conju*
gandi f or m æ , a praeteritis trifyllabis, disfyllabis et monofyllabis defumtæ, perlegere grave non duxerit;
optimarn et fufficientem habebit veteris hujus linguæ ideam. Dolendum vero eft, quod verfionem Ulphi- lae verbalem adhuc defideremus: Benzelii enim et r e l i q u o r u m , ut Latinis parcant auribus, nimium ab originali recedunt. Documentis nonnullis, quantum linguae Mœfo - Gothicae notitia antiquitates noftras ii lu f t r e t, indicabimus. [Skalk, fervus, unde M ar- f k a l k , Marefchailus, a M a r , eq u us , ex quo M å r r , e q u a , quafi eq uor um minifter, agafo. Gode(kalkusr fervus Dei &c. R e ik s , princeps, unde E r ik , Theo- d e n k , a Piod populus, A l a n e , Herrnanric, K in • d i m , Præfes, re gulus, unde nomina territoriorum in O f t r o - G o t h i a , Ô jikin d , Bjôrkekind , H a m m a rkin d , S k ä r k in d , B a n kekin d , K in d a , Hanekind. R ik is, coa
ce rvab is, unde cumulus, /?<5A, acervus (ege
tis, cum qvibus convenit antiquae Latinitatis R o g u s, unde arrogare, corrogare , derogare. B ru d g u m , /poti- J u s , a G u m m a n , Mœfo-Goth. maritus, quafi fponfæ maritus, F<r«, dominus, de quo vocabulo integra extat commentatio Verein niultæque antiquariorum conje&uræ, eruditus Edinburgenfis Gordon primus m on ft r a v it , abbreviatam esfe feribendi rationem vo
cis F r a u ja n , do m in u s, unde Fru adhuc refiduum ha be m us , eadem ratione ac G’ctfÆ, aliaque fre
quentius occurrentia vocabula in codice argenteo per com-
i i De fibßJ.is flijii/}he
co mpendium feribantur. Quod vero diabolus apud nos hoc titulo infignitur, id derivandum a voce Fi- a n d en , inimicus v A r l quia antiquitus Fanden Temper (cribebacur. Originem vocis Anglo-Saxonicæ Godspel et Anglicæ Gospell Evangelium, Termo Dei, igno ra rem us , nili in Ulphila, refiduum haberemus v er b um Spilla , narrare.
$. V.
Duo Tunt autem praecipue, quæ in hoc ftudio evitari debent et in quæ frequenter impingere (olent Etymologi. Alterum , ne nomina , in omnibus linguis, etiam quæ nullam cognationem ha
beant, facile obvia, velut (pecimina earundem con
venientia: adferant. Sic / l it a , Pater, apud Ulphilam Græce etiam cerree Tonat, ad quem parallelismum il- luftrandum provocari (olet ad locum Diodori Siculi, Lib. III. p. m. i i o , in quo narrat, Attin, quem C y bele am av i t , - poftea Pappas diftum fuisfe. NeTcio, an huc etiam referri mereatur (ententia Cel. T h u n • m a n n i, q u a , teftante Eberhard in ejus memoria, Fennos Sveciam primos incoluisTe inde probare co
natus eft, qu o d voces, quibus cicura appellare (ole
mus animalia, in eorum lingua adlint, e. gr. Tacka, ovis, K isja , felis. Id vero notabile e f t , v er b a, quæ modeftia, ne crebro n om in en tu r, vetat, in linguis ve- tuftioribus Scythicis, Græca Latinaque paru m aut nihil variata manfisfe, ut , flandi fignificationem hab ens , p u r r e s apu d Hefychium ccMiov yvvcciKoç. Alte
ru m e f t , ne per lingularum gentium , maxime disfi- t a r u m >
t t t a r u m , idiomata eundo, genealogiasque q u ad vocabulo- u r u m contexendo etiam disdmillima asfociare cone- r n n u r . Interdum tamen aliqua veri fpecie fe tuentur
<1 ejusmodi derivationes. Ex. gr. mho^cc, Æ o l i c e , Cel
ti tice pedvar, und e vehiculum Gallicum p e to ritu m , q u a n d dicas qu adr iro tu m , apud Ulphilam Fidvor> Lat.
n q u a tu o r) Suet. F yra. Nonnulla autem nimium infe- 1 liciter ab eun t, ut uXaos, diva, Suet. H u it; ärpos, va- ] p o r , im m a ; ß xa yvs, macula, flack; e X , v i d eo , fcio, ' v&ta; etçya, arceo, vâ g ra \ 0V0V, fuccus, f a f t . Belle
< v å l; B u f o , Padda; Ca de re, fke; Ca dus , ka g g e ; Ca- 1 n e r e , fju n g a ; Cutis, b u d ; Dec eo, tâckas., et nefcio
< quae non per mutationem et transpodtionem littera.- 3 r u m extorqueri posdnt dmilitudines.
£ VL
Multa funt vocabula atque loquendi formulae,, quibus lucem conciliat antiquitatum et m o r u m cog- 1 nitio, et vice verfa. Sic Stackare a S ta fk a r l, qui baculo oftiatim vi&um quaerit: Hedenhhs pro Heden- b ô g s, ab illo usque tempore, quo tumulis m or t u o r u m cineres inferre folebant majores noftri gentiles: S vä r
ja a S vå ra , quia in ftri&um gladium jurarunt: Det år kant och klart pro N u år den Conto kla r: Emel
lan ko och K yrkogård, qu o d in Catholicismo vacca Sacerdoti cedenda pone funus ad ccemiterium duce
batur : E n füg ko h l, X X I V carbon um modii, calcu
lo duodecimali a Steg a , qu o d apud Perecopenfes ad
huc viginti dgnificare narrat B usbequius, und e fy r a . . f i eg x adhuc apud Gothlandos o&oginta: Hem ula ab
B 3 H em »
H e m , domus et M u li, pulvis, quia a venditore pul
veris p ugn us in finum emtoris projiciebatur, unde Skbtebref\ Lat. Scotatio, Scotare. Multæ de Etymo Sveciae adferri folent opiniones, quas colle&as vide- fis in Disfertatione fub præfidio L agerbring, Lond.
Goth. 1745'. Antiquo sevo Svi(>iod a f>iod, po
p u l u s , Svia valde, Svia rike dicebatur, qu od ulti
m u m , tempore Unionis Calmarienfis, diale&o Da- nica in Sverige, qu em ad mo d um et N o r r i g e muta
batur. Qui a S v en , Svidja, Scythia illud derivant, fomnia loquuntur. Duas nos maxime probabiles ju dicamus (ententias. U n a m S u b m it, quod ratione Nor- vegiæ meridionalem Sveciæ (itum refpiciat, undeS<$»r- c n i>iod, populus Svecanus, Kong Sbnscar, Rex Sve- ciis, Her Sbnscar exercitus Svecus pasfim apud Scaldos aSturlonide allatos audit. Alteram, quam verbis auctoris ipfius, Strahlenbergti enarrabimus: ”Weii (owohlin den
’’Kalmuckifchen, als ändern Tartarifchen Sprachen, S u i
”und S u wasfer, See und Meer bedeutet, welches w o r t
”derer T e u d c h e n ihr See un d derer Schweden Sjö ift; die
”Swiones aber, nach dem Tacito, an der See w oh nen de
”in Eu r o p a gewefen, folcher nähme nicht unfiiglich aus
”S u i oder S u feinen u r fp r u n g von denen aus Often in.
”Weften wandernden Völkern können genom men h a lben. Ad quæ verba ob(ervandum,non T a c i tu m (olum, ut putant, primam Svecorum fecisle mentionem •, fed in Auguftini Commentario in Ecclefiaften Cap. 4 3 , v. 2.
S'cetbans quo q ue o c c u r r e r e , quo nomine Svionas in
dicari non (ine ratione concludimus.
