SYSTEMATE MUNDI

SYSTEMATE

MUNDI DEMO.

CRITEO

DifTertatio Inauguralis

Quam

Approbante Amphjfmo Senat u Thilofophic$

in Regia ad Salam Academia,

Sub Prafidio

Q. Ampi. Q^Viriy

M. MAGNI C ELS II,

Mathefios Profefloris Publici & Ordinarij,

Tublico Bxammi fubjiciet

Andreas A. Sundius.

In Auditorio Gnftaviano Majori die Sepcemb.

Anni 1674. Horis ante Meridian confvetis.

HOLMII,

Typis NICOLAI WANKIVII,

Re verendijjtma AmpliJJimoq^ Uiro

(gr in Qbrijh Vatri,

M. PETRO STELJCHIO,

Per Norlandiam occidentalem Superin-

tcndenti Eminentilfimo, ConfiHorii Hernolandenfis

Pnefuli, & Ecclefiarum, _{quae ex} Herriodiå 0c6rcf/0dqft6 ^&

colliguncur, Paftori GravifFimoMascenaci.

& Promocori meo maximo,

Viro Spe&abili at% ConfultijffirhOy

D. OLAO ABRAHAMI GENE,

Antehac in Curia Hernodianå _{Confuli & Praefidi} diquiflimo, nunc Negotiacori perinduflrio3 Patro¬

ne meo honoratiflimo.

Necnon:

Viro Venerabili ér!Do&ijfimo

D. ANDREA _PETRI SUNDJO,

Bivinorum oraculoriitn in Ecclefiis _ad Offerdalen-

fem Paftoratum percinenribus Praecont & Minidro pervigili,

Farentimeo _quam tam _canos propter beneficia. cumulariflima meritaq^ Paterna3

& prsegrandem Seneitam obfequio

1

filialiaeternumcolendd».

Differtationem hane Gradualem

Httmiliml) officioJißme & flialiter D.7 D. De

Ån&or & Rcfpondens*

Procemium.

AJOn defuturos ominor eos^qui mihi dieam eo nomine ßcribanh

quod ego in rudi adolefcentia atate adhuc conßitutus fab exa- minis ineudemfuß ine 4m revocare Roßt i ^{o nes qua} [dam Philoßophi-

cas Vir i Emineniißimi drde regnofito longe miritißimi. EU is

FRANCISCUS BACONUS De VER ULAMIO, Cancellarius, dum vivereti ^Angliay omnis memoria Maximus. Hujus^ inquam-,

nonnullas yquas in de DESCRIPT10 NE GLOBI INTEL LE¬

GT IIA LIS & THEMATE COLLI Juas e/ßeaffirmat,fenten-

tias diligentia* expendens de eoprimumßllicit us eram., v eranc eß

fent folidafcfätis qua venditaret principia> quibus reliquam[kam

de S7STEMATE <JMUND/, DEMOfR/TO, ut quidem vo~

lunt, oliisfa nonnullis ex veteribus recepto, doclrinam fuperßrue-

re allaborat ,anjécus. Jßuod ego cum jußa aßimationepaulo alt ins penßdßem'y verjareße eeepit animus ad aliudatij aliud: tandem

verb certißimis indieiis, indubiisargument is cognovi mnlta co-

rumpraßrtim qua hinc inde de eodem fyftemace mocuq; cor-

porum mundanorum > adducit, ejus ejßc indolis^ ut limaw plane

omnem non fubterfugiant, ut in progrejßupatebit. Tantum vero dbeft3 utjuflißimis debitispfe Tant i Vir i laudibus allquiddetraclum

velim, ut potius ab omnibus bonis aquistfc Cenforibus multiplicem

mereatur commendationem, utpote qui obßngularem raramepe- ruditionem tant um in re literaria praßt ^itit, quantum vix aliu.\

ßßuanti verb ^egoJemper Magnumillum Vir um fccer im^ indicio e-

rit Difputacio mea proximé fuperiori anno habica Inde enim liquido conßabit, quam feliciter utßero, Summi iftius BA CONZ

au&orkate in tant um non plurimis ßet er im. ßjuod verb nunc ab ejus partibus nonnihildeflexerim ^-i efßecit conftans veritatis a-.

A 2 mor

mor-i cujus ratio nem oinnes ubi % habere t enent tit. Jjjuippe ^nen

tam rejpiciendltm ett, quis hoc vel illud dixeric, _quam quid di- xeric, ejfie exiftimem ingeniijui vires _quove nit ät ur veritatis pedamento. in iis periclitar ~Et i, cum _qua liberum Uber a dijqui- cui%

fitione digna fitnt, in qutbus hoc de memoraco

argu¬

mentum

haud poflremum videtur tenere locum, idcirco nemo

mihi vitio vertetyJperOy.fi in Sumroi iftius Vivi Sentent iis, quibus illudfiabilire c onaturventilandis aliquant ulumoccupatmfue-

ro, modo ver it at i in abditofape occultata conjulatur. Interim

tarnen _{entes hominis} mihi, aquijudices, ignofiite, quafe,ficubi lapfus _ejfie fuerOri¬

errare,fut ur ojij ^error es, donec homines. Me-

thodum quod attinet, fi cuiminus fideliter obfervafie vide dr: e~

quidem non diffiteor anxium me nonnihilhanc rem habuiße, ^cum probe _Sed mihi confiiusJim cunBa eo, ac volui, ^non ejjc ordine digefia.

hujus rei caufam in ^me habes nullam; Ego enim, quodnoßi, non

potuime in aliam eonjicere Viam, nifi quam ante me calcaverit

ipfe Verulamius. Secusß fecijfem Jane verererfne majoris confu-

fionis[üjpicimem auxifjkwu.

MEMBRUM PRIMUM.

Comprebendens traRatum präliminarem & contro'verfice expofitmem.

§ L

N hac diflertatione, utTitufus oftendit, aßuri filmus de Syßemate mundi Democriteo, quod

non ita pridem Francißus Baconus de Verula-

mio confummat# eruditionis Vir reftauravic

_

concinnavitque. Antequam autem hypo-

thefinEjus examinandam fufcipiamus,operje pretium fa&uros putamus, fi benevolo Le&ori breyiter & in

genere, utloqvuncur, Sy/temacis definition ^em cum fuccinäa

expoficione Sc divifionem ejus fecundum Mathematicorum

circa iliud conflituendum varia praeipua tarnen fubfellia ob

oculos pofuerimus.

§. 2. Definitionen! Syßematu nobis hujufmodi exhibet Ce-

leberr. Joh. Baptifta Ricciolus in Almageft, ^Nov. Tom, i.lib.p.

Se£t. _{3. cap. 2.} Syßema mundi nihil aliudeH quam coordinatio &

compoßtio magnarum mundi part tum, videlicet Element orum ac

Coelorum-i cujus veluti materia eH numerus Element orum ac Ccele-

rumjum totalium tum partialium; Forma autem eH ordo acfitus

eorum int ery£} ac relative ad centrum univerß. Circa definitum

unum notåile noftro inflituto fufficiar, An videlicctfit Syftcma?

Quaeflionem nobis dubiam fecifle videtur Verulamius nofler

in fupra memorato opere p. m.98. Sc feqq: Nos autem refpon-

demus per diftinftionem inter Syfiema ahßolute Sc reßeBive

fumtum. Quatenus enim Syftema aeeipitur pro coordinatione partiumuniverfifaHadBeoin rerum primordio, non dubitamus

Syflematis exifientiam omnibus numeris perfe&am, certam

Sc infallibilem adferere. Nec putamus varias ipfius difquifr-

dones nobis quiequam officere. _A

j JE»

fl

§,3. Quoniam (1.) fi terra centrum univerfi ftatuicuf, in

quam fententiam illemaximé propendet,concedituraflerti©

noftra. Nam inquic p. 100. fi terra fiet, (fi coelimotu diurno cir-°

cumvolvantur, procul dubio elf Syflcma. (2.) Si Sol in medio

mundi ponitur, nihil nobis derogacur: Jfiuodfiterra rötet, aic

ibidem, t amen non fror jus evincitur noncJJ'e Syftema, pr oft erea

quodaliudpoßtt pom centrum Syßematis, v idelicet Sol, aut quid- piam aliud. Sed veremur ut ulla ratione folida oftendi poflic

Terram vel Solem abfolucé ac prtecifé in medio univerfi efle*

Videamus primo quid ftatuendum fit de terra, Omnes Aftro-

nomi uno ore affirmantLunam modo _apog#am modoperi-

g#am efle: Unde infallibilicér colligicur Lunam non ferri cir¬

ca terram ut centrum genuimum, Ted aliud quid tanquam

proprium centrum in fua revolutione refpicere. De Sole ob-

fervarunt eum non modo elFe _apogamm & perigaeum, fed er-

jam per integros fermé novem dies diutius commorariin pla- gis abiEquatore borealibus,quam meridionalibus: Unde fimi-

liter fine ulla haefitatione, evincitur terram non efle verum centrum orbit# Solis. Vel, quod alterum ^{erat, ut} & hoc ex da¬

ta occafioneaddamus,fijuxtacopernicanos ^terra circa iblem

fertur in orbe annuo, nihil minus tame de Sole dici poteft, qua

quod fit centrum orbis annui, qvum terra non femper å Sole ^,

#qualiter diftet. De Mercurio & Venere evi&um eft, eos mo¬

tu fecundo non circa ^terram fed folem ut centrum qualecun^

revolvi. Idem de reliquis Planetis non dubitant afleverare peritiores. Audiamus ipfum Au&orem Noftrum (p. 102.) Ac ce¬

dit (fi illud, quod Sol manifeße habeat afieclatores Venerem (fi

Mercurium, etiam ex fententia Tychoms planetas ReliQuoS : Adeo ^ut plane videatur Solccntri natur amfuflinerepo(Je. In ^cun-

dem fenfum quoq; p. 177. loquitur. Addidimus modo limita-

tionem,^ centrum qualecunquandoquidem ex eo, quod

omnes Planet# fint interdum apheiii interdu perielii, eviden-

tilfimé

tiflimé concludi pofik Solern in circulorum Pianetariorunt pun&o medio non efle conftitutum. Quomodo igicur ^pote-

rit terra efle centrumcircuitus Planetarum, ^cum id ne quidem

de Sole, _{circa quem} perpetuo revolvuntur, dici queat? Atq';flc

ofienfum efl: ^nec terram nec folem exa£lé elfe in ^centro regio«

Iiis Planetaria:. Idern de coelo fiellato probabiliter affirmari potefl. Nam etiamfi nos, propter lmmenfam diftaneiam non fiiftineamus abfoluté negare Terram efle in medio carli ftella- ti, Verulamius ^tamen vel quifpiam alkis non fine _{magna con»}

fidentia illud adferere poterit: Quis enim diftaneiam unius ab

altero undiq*, menfuravit ? Argumenta Au&oris pro conftitu-

tione terra: in centro, infra Memb. 2. Queft. 7. diluentur. De

Sole ^an fit in medio cceli ftellati ^non eft quod difquiramus, quoniam plures propemodum funt, qui illum inde ^removent,

quam qui eundem illic collocant; & in hac qua:ftione, fimili-

ter acde terra diximus, menfura deficit..

§. 4. Pofito itaq? nec terram nec folem pracifé in centro efle, ut eo revertamurunde digrefli lumus, quid fietdeSyfte-

mate ? Prima ea quafiio ett, inquit Au&or ^p. 98. Anfit Syftcma ?

hoc ett, an mundusfive univerfitas rerumfitglobojhfecundum t c-

t um, cujus fit centrum alt quod? An potimglobi particulares Ter¬

ra dr Aftrorumjjargantur, drfingulijuis hareant radie ibus, ahffe

fyftemate dr medio five centro commune f A d pofteriorem par- temhujus qua:ftionisnosrefpondemusfiguram mundi, cujus-

cunq; generis fit, nonimpedire quo minus dari pcflir Syftema,

ejufq; centrum commune. Intentioautem AuäorisBenevo-

lum Leöorem latere ^non porerie, fl attendere velie ad ^{ea qtise}

extant, pag. 101.. Videt ur autem, inquit, quemadmodtm jun t in

univerjo corfora qua ro tant, id c si,motu fer un t ur infinit o dr f> er- petuo; itadr ex oppofito deber e effe corpus ahquod quod quiefcat.

Kam praeterquam quod confequenter ex hoc axiomate ^con-

dudere conetur terram efle in ^centro immobilem, eciam o-

raniuro

mnium pri na b intendit probare fieri non pofFe quin aliquod

corpus fenfibile fic univerfi centrum. Quicquid fit de _terra,(fed mentemnoftramjam ante indigitavirnus, & plura in progrefi

fu adferencur) quod reliqvum eÜ,non cenfemus ullam necefii-

tatem nos

cogere ut flatuamus omnino _corpus majufculum in

centro requiri. Nam fi neque terra neq; fol neq; aliud _corpus conglobatum ibi fuerit, poterit ibi effe limpidus aér vel techer,

& nihilominus fervari taiifulcro maceriali mundanorum. Nec non inde Syflema. Siquidem opus fequitur habuit Allra in connexione abfq; Deus centro O, M. corporu fenfibili aliquo

debere motu vago & confufo cieri, quandoquidem Deus»

quamvis ope circini _corporei ex centro materiato non de-

fcripfitunicuiq'; fuam orbitam, omnipotenti ^tarnen verbo in numero, pondere & menfura determinare potuir, imo deter- minavit ipfis viam,juxta caufarum & principiorum naturalium ordinem percurrendam: qua de re ita Voflius de fcient.M.ath.

c.2. §. 5. ^uidmirum ^vero, _inquit, fiNaturafme Mathefinequeat

inteliigi; q van do Deus (ut esi Sapienna XI.) ^-nwrm, cte/J/jLa

x, heTviPe, omnia in menfiira,numero &pondere dijpofuit.

JjJuod t er minis ar tis dieeretur eum omnia condidiffe Geometrie ^c Aritbmetice & Staticefeu iforropice. Quomodo Plato ait, ^-rep ©e-

bvku

Deumfemper Geometriamexercere,&c. Affir-

mamus itaq; (3) Deum exa&a pulchritudine Syflema hoc ^mun- danumcondidifle, _eoq; ordine aflra ineo difpofuifle, utha- beant aliquod reale pundlum, quod citramentis fi&ionem in motibus fuisobfervenc: Sicut etiampulchréinnuicBullialdus

in Aflronomia Philolaica lib. 1. c. 14. p.37. dicendo: Planetarum

revolutionesfpatijs defignatis determmatafunt, in quibus etfini¬

hil(e nfibilc har um hypotheßum appareat, REALE tarnen a liquid

est, quod veluti Cardojkflmet tot am Machinam. Negamus ve-

ro cum Buliialdo punctum hoc debere omnino & necejßtatcah- föluta efle corporeum, finfibilemque magnitudinem hadere,

'

fufficiac i!!ud punäum, ubicunq; fueric effe imrnaceriacum.

% 5- Sed fortaflis ha?c non eil mens Au&oris: ( adducea-

.da camen inhunc modum fuic, ^ne ex ea male incelledta quin

inferre poflec, quod primo afpectu verba inntiere videncur, Sc

nospropcerea nonnihil latins difcuffimus,) Namp.103. icalo-

quicur: Jjnodfide tur motrn terra^ magis confentaneum videt ur^

ut t oIlat ur omni nb Syßema, & j} argant ur globi, fecundum eos3

quosjam nominavimus, qvam ut conßitudtur tale Syfiema, cujus

centrumfit So L Hinc videmur nobis non ob(eure polle ^eruere

Audio rem non de Syßemate mundi abfio lut e fumto agere, qvafl

negare vellec Deum il ne eencro materiali pomifTe cercam Sc

infallibilem machinam adomare; FuiiTet quippe tale quid im-,

pium Sc Tanco Viro indignum: Sed loqvi hic de Syftemace re- fpeciivéconbderato ^, quatenus nimirum Syßemadieltur de cd, qvodAflronomi adßimunt ad Phanomena c Geh explicanda, dick

enirvi melius cjje tollt Syftemd&ßargi glob os, ß terra ßatuitur

mobili6->qudm Syßema conßitui cujus centrumfitfel: Humanis ^au-

rem viribus impoffibile eft tollere Sc feargere quodDEuScon-

ftieuie fkmum. Fuic ergo mens Auctoris circa totam hanc ^quee-

ftionem procul dubio hujuimodi: Quod in conficienda Iiifto-

ria nacurali corporum coeleflium (de ^ea enim exprofeflo agic)

oporceac quterere an attendi debeat adSyftemaaliqvod cercum

ab Aflronomis demonftrationis cauffa adfumpeum vel fecus.

Deinde fubfiimk, quod fi Terrapomtur immobilis, DeTuR Sy-

STEMA, h. e. non inconvenienter alicujus Aftronomi hypoche-

fis canquam Vera afTumacur, vel etiam novafabrica excogice-

tur, ad quam omnes obfervaciones diriganeur. Si vero terra,

pro mobilt habeacur, melius föret fl XOLLATuR Systema ^, h. e»

nullius bypothefis oblervctur, neq; peculiaris aliqua exflrua-

tur, Ted fidera omnia confiderentur canquam infiuU in pelago

tmmenfefearfk & fendentes atfifuper centrum non commune all-

quod>fedquafcglokfei proprij volant es, albafimpliciter, all a cum

motu mmutio cenmprogreffivo. (pag5 ioo.)

B §.6,bi

§. & In rerpe&iva hac fignificatione acceptum Syilema,du¬

bio non carec, quod in qu&dlione propoficum cft. Equidem

haud abnuimus alios aliis propius ad rei veritatem acceflifle:

aliquem verö morcalium omnia ^natura adyta ad ungvem ri-

matum efle, non ita tutum cft adfirmare. Nec exiftimamus

tanta qvemqvam efle temeritate in fuarum hypothefiumj eomplacentia, ut arbitretur fe ultimum apicem tccigifle. Quo

etiam fano fenfa explicatum referri poteft, qvod Noller habet ( pag. 92.) Ulis ^qua lftaproponunt admodum placet, hac> qua

<adducuntyprorfUs vera ejje,Jed tantummodo ad computationes dr

tabulas conficienäas commodefrppofita\ Item pag. 153, 2^cd enim fyftema c cell qvoad interim,(uti c et ordo flanetarum qvoad alt i-

tudines omninoßne controverfia efi, necj^ qua nunc obtinuerunty

olim credit a funt. Htec de definito.

§. 7. Porro circa definitionern ipfam feiendum eil, qvod,.

cum fyflema dicatur coordmatio magnarum mundi partium->mz- nifeftum fit, ^non efle hic fermonem de minueiis j E. G. _qvo la-

co hic vel ille lapis, htre vel illa particula aéris, hoc vel illud fi-

dus inter fixas non facis nobile, pofita fint: Sed, de majoribus

partibus dr maxime eognitu, utpote de univerfo terreflri glo- bo,de tota acmofpha^ra ejus, & coelis conjun&im quidem pri-

mo, deinde vero de nobilioribus partibus figillatim, ut Plane¬

ns, &c» Qvod itidem dilucidé indigitat definitio adlata, quan- do mentionem facit ccelorum tum totaliumtumpartialium.

§. 8- Pro Materia & F.orma Syflematis explananda, ^non

parum faciunt ea, qua? Sperlingius infl. Phyf. lib. 9. in Anaceph.

definitioni mundi fubjunxit. Pro definittone ahqvaliy inqvit,

content ijumus delineationey _Aggregat um esl mundm, ad nullum perfeßcclans pradicamentumy unde ^non magis de accurat a parti¬

cip at definitionc, ^qvam exercitusy Rejpublicay acervus triticiy hor-

~

de i ylapidum. (Not. (1.)loqvihicSperlingiumadmentemrigi-

diorum Logicorum, qvlopinancur nihil definiri pofle, nifi cu-

jus datttr Geftus kri£é /ic di&um, qvod immediaté fubjunåas

habet (pecies in ar&iori fignificatione acceptas, qvatenus con-

tinenc in proximo gradu individua: in ^qvam fententiam non

diffitemur nos nimis difficulter percrahi poffe, (2.) Exempli

loco adferre Exercitum, Rempubhcam, acervum hörde i, &c. In-

ter qua? ramen maxima invenicur diicrepancia. Quid enim a-

cervus lapidum commune habet cum bené difpofito & inkru-

&o exercitu, _atq; opcimé ordinata Republica ? SuRecerit nobis

fykema tam exa<Ré definiri pofle ac Rempublicam. Sed per- git.) Complcciitur vero data defiriptio cau fas ^cum internas tum

externas, internafint materia & forma. Materiafunt corpora

naturaii ^a om nia & fingula.Et mox: Int eilige verb materiam mun-

di cenfiituti non confiituendi. de hac valet verfus:

Materiam noll quarere, nulla fuit.

Forma esi compages ordinata, elegans illa & confians fuperiorum

ac inferior um corporum difofitio. Non enim mundusJpecies qua-

dam corporis naturalis yfedpulcherrimum ^ac perfechfimumfe-

cierum omnium fyfiema ^c si. Inte lüge autcmformam non proprie*

fed ana logi ce fic diet am. Ha?c ilie.

§.9. Seqvitur divido. Jnduas partes ut ex definitionepa-

tet, diftribuitRicciolus fykematis confiderationem: ineam

videlicet (1.) qua?ek partium inter fe, ^ac (2.) relative ad cen¬

trum univerfi. Pars pokeriorhuc maximé quadrat: Non qui-

dem abfoluté: nobis enim järn conkitutum non ek univerfi

centrum vel inqvirere vel determinare: Sed refpedivé, qva¬

tenus ex ejus diverla pofitione Mathematicialio atq; alio mo¬

do fykemata fua exkruxerunt: eoq; refpeetu fykema nobis

duplex generatim exfargit, pro duplici hypothefi Terra mobi¬

les velquiefcentis. JMathematici qvi terram moveri lupponunt,

Vel (1.) unico ejus motu eoq; orbiculari feu circa proprium

axem, liint contenti. Quales fuere inter veteres Seleucus, Cle-

anthes Samius, Leucippus, Ecphantus&HeraclidesPonticus,

b 2 cvoir.

(Voll de fcient. Matth, _c.33.§. $.) ^ac Plato juvenis dum effet.

Gaffend in Aftron. 1.3. o. 1.) Ex recencioribus in hane fenten- tiam eunc David Origanus (vid. ejus praffat. in Ephimerid.) Longomontanus Danus & alij, (Riceiol. Nov. T. 1.1.9.8-$. ^c. 8*

Vel(ii.)motupraetereaLationis (inlaxiorifignificatu) ^{in ma¬}

gno orbe fern concendunt. Quod füic dogma Pythagoras: ⁱⁿ cujus Partes conceflere difeipuli ejus Philolaus Crotoniates &

Ariffarchus (Gaff.loccit.) EtPlatojammaturior, ut qvibus-

dam placet (Voff loc. cit.) & tnfuper nonnulli alij. Sufcitavir

illud fuperiori feculo Nicolaus Copernicus, Canonicus Toru-

nenriSjEumqi reqvuncurKeplerus^GaflenduSj BullialduSjLanf- bergius,Renatus des ^cartes, & moderni Aftronomi feré omnes.

§. 10. Qvi cerram in centro ff are immobilem voluerunc,

aliamquidematcpaliam ad fal vanda Phamomena _coeleffia ra-

tionem iniverunt. Ad qvatvor tarnen claffes non incommo- dé reduci poffunt. Prlmam tenent ex Veteribus Anaxagoras

& Democricus, nonnulliqve alij, JQyi cenfuerunt Aflra ^mo~

veri liberrtmis ßatiis, ac nullas _{pro in} de eße Spharas Solidas qvibus (tlligentur, nullum primum mobile, a quo abripiantur,

nullum motumßecundum, qvo reipßafcrant ^{ur in} _{ortumßed com-}

petere felum ipßs ^motum ßmplicem in occajum ac illa _appare-

re moveri in ort um qua feruntur ßegnius in occaßtm, fieß cum

ßelU fer antur omnium velocißime in occajum, ^circuit _umqve abßolvant inträ horas 24. Lunam U, C. fern omnium fégmfil¬

me

non abfolv entern puta circmtum ^, nifi inträ horas proxi- ^*

meiss atfo adeo ^non ipßam proprio ^motu moveri ver fies ßcllas ^0- rientales-Jiddeßertpotius aftelhs magisoccidentaiibus _{(GaflT Ad. L}

%. C.2.) Horum fencenciam explicatius propofuit,additisq; ratio-

nibus _de natur c onfir måvitFr all & univerßali anci Vhiloßophia, feus Baconusde inq; iis V erulamioin^r/y/^ _partibus pnecipué,

qyx dicunimDefiriptioglobiintelleblualis &Thcma coeh^ pagin»

sn.75,ad207. Nec ab eadem alienifunt Cafparus Bartholinus^

Sculcecum, ut ipfe ak, fecucus: Icejn Sperlingius inff. PKyf 1.3.

c. 4. Qvdl. ^8- Sebaftianus Baflo Üb. dccoclo, latent. m. art. t. 8t

nfagni nominis Viri alii. Altera claflis ^eorum e/I, qvi opinati

func aflra elfe alligata feu affixa orbibus daris,maeeriacis&: _qua-

fi adamancinisj Et Planetas moveri in orbibus concentricis;

uc Eudoxus, Callippus & Ariftoceles, quique ejus dogmata fe-

qvuncur. In rertia clafle ponitur Pcolomarus, qui cum viderec

orbes concencricos, minus _apeos eile ad explicanda phaenome-

na, defcripfic vias Planetarum per circulos eccentricos, ( Rice.

Al. N. T. 1.1.9- S. 2. c. 2.) Qvarcam clafTem _occupac T ychoBrahe,

& qvi in ejus placica confenciunt. Nos hac vice ^ex clallibus eo¬

rum qui cerram Hare immobilem ^autumant, _primam felegi-

mus conßderandam, vifuri qvid laude quid reprehenfione in

ea dignum reperiatur.

§. ii. Ut autem Mecbodi racionem, _qvam nobis accuratiof Logicaprcelcribic, qyantum inåitucum noflrum permictic,ob- fervemus, jam indaganda eric lomma rei, de _qua difcepcatur.

In limine vero fciendum Morus coeleftium generales Au£lori

elfe duplices, (p. 163.) Aln cofinicifunt, inqvic, alii adinvicem. Bos

cofinicos di ct mus, qvos, codeßta ^ex confenfu non coeleßium tant um

fed univcrfitatis rerumnaneißuntur. Et paulo po si: Terra it a fe fl ante manifeßum eFl ccelummotu diur no circumferri, _{cujus ino-}

tu* men fur a esl ffatium viginti qvatuor horarum, velcirciter. 8c

mox: At fehic motus vere videtur cofmicus _atfe ide o unicus, nifi

qvatenus recipit deerementadr declinationes.Bos _{(puta motus)«^}

invicem (in eadem pagin.) in qvibus alia corpora coeleßia ex aliis penäent. Ec (p.169.) qvatuor func genera mocuum in coeleftibus vifibilium, _{fräter eum quem} diximus cofmicum, qui ett motus

diurnusper[f iras inträ tropicos. Aut emm attoUunturfiella altius dr rurjus demittnntur humdius,utfin t lo _nglns velpropius d terra5

aut fecluntfe dr infinuant per latitudinern Todiaci, excurrentes

magis adAuflrum aut magis ad Bor eum, atfe efficienda eos, qvos

vocant Dracones: aut incitatione atfe etiam confecutione ^motm (kxceWM duo eonjungimusjvariantgradmdo aliqvando celeriusy

B _} ~ ahqva&-

-

' ^ '

4liqvanclo idråm> aliqvdndo inprogreßu, aliqvdndo etidm franl

do (fimorando ^aut addifiantiam ahqvam a Sole magis autmintk alligantur & circumfcribuntur. Qva ratione aucem motus

Dracoaum differt a fpiris> quaemotui cofmico adfcribuntur, exponit, p. 175. Ne % objiciat qvisqvam, in q vit, mot um illum Je~

cundum låtit udmis fett Draconum potuiffe refcrri ad Mot um il¬

lum m agnum cofmicum, cum fit mc linatio alternans verfits Au*

flrum dr Boream, qvod drfiira i/U de _{Tropico in} Tropicumfimiii- terfint, nifi qvod ilk motusfit ^tant umßnralis ifie ver ofinuofus dr

minoribus multo intervallis. Nefi enim hoc nosfugit. Se dp la ne non

finit conftans drperpetuus motusfolis in Ecliptica abfif Latitudme dr Traconibus, qvi tarnen fiol ^commumcat cum c äter is P länet is

qvoadftiras inter Tropicos, ^nos in hac opinione verfari. Hinc o-

.

ritur qvxfho principalis, Anfi. conftituipofftt aliqvodSyfiema>

qvod motum fiecundum de codo ^removeat ? Ad cujus meiiorem intelie&um, controverfieeq-, faciliorem decifionemalise _qua:-

fticnes in anteceflum enucleanda? veniunc, ütpote: An remif fiodr ^acce leratio motusfiderum,prout ab Au cl or c explicantur,con-

vcniant cum Natura? An motus fpiralis ex cau [is naturalibus demonfirari po filt ? Anfitus Planetarum apogaus dr perigaus-> mo¬

tu fifftationarius dr retrogradus ullo modo conciliar i _{queant cum} revolutione Afirorum diur na, cum circulis iftis [piralibus dr ^cum dcreliSiione, _qva? in locum motus (ecundi nobis fubftituta ert,

\juxta illud, pag. 164. It af motus decantatus Adverfitatis dr Re¬

nitenti a ab occidente in orientem, qvi attribuitur Planet is tan- qvarn proprius, Verus non 'ettfied tant um per apparentiam ex pra- curfionecoeli fiellatioccidentem verfits dr reliilione d tergoPlane-

tarum verfits orientem. Item, An motus Veneris (fi Mer cur ih qvi

extra controverfiam circa folem peragitur, defiertionem iliam

admittat ? Et fimiles. In qvibus omnibus nos negativam tue- d mur fententiam. Argumenta, qvibus ad hoc addu&i fumus,

paflim infenus inveniencur. Summa eorum huc redit: Qvod,

cum»

cum integrum non fit Phyfico vel Äfixonomo vel Scriptori hi-

florite naturalis (q vem Audtorhic potiflimum informat) q vic- qvam.fupponere vel adlerere, nifi qvod per caufas naturales

demonftrari&cum Phamomenis conciliari poffit,non poflu-

mus non Au&oris Noftri fententiam deferere^ ^{cum ea} talis fit, qVte nec ex principiis naturalibus erui poflit nec cum obferva«

tionibus Aftronomorum evidentiflimis convenire.

§. i2. Qvum igitur fperemus tarn Auctoris qvåm noftram

mentem circa pftefens negotium fatis fuperq; expofitam eile,

conferimus nos juxta Methodi leges ad argumenta Auftoris,

q vibus fyftcma fuum intedificavit,examinanda atq; fubverten-

da, _qvo melius manifefietur candor nofler in hoc divortio, qvod aTanto Viro fecimus, cujus divinum ingenium & pro- fundiftimam eruditionem alias femper cum admiratione ve-

neramur ac (ufpicimuf. Qvod ut commodius inftituatur, vi-

deamus qva ratione confeqventiam unam ab altera deducac.

Ex immobiiitate terrae depromit converfionem coeli (p. 163.)

'Terra itacfc flante, manifeßum est coelum ^motu diurno circumfer-

ri. Stabiiitatem Terrae ejufq; conftitutionem in centro coliigic

ex coj qvod omnino aliqvod immobile corpus fecundum to¬

tum concedi debet. (p. 161.) Jßvodfißt coacervatio qvadam <&

maßa immobilis, ^non vidctur ulterius qvarendum, q vin eaßtglo-

hus terra. Immobile fecundum ^totum eruit (1) ex remiflione

motus cofmici. (p. 161.) confintaneum viäeturut qvies non tolla-

tur e natura fecundum aliqvod totum: Hoc ^{ex eo} maxime liqvcty qvodincitationes & celeritates motuu cceleßiumremittantfi per

gradm, ut defitura in ahqvodimmobde. ( z.) ^ex (umnie mobili (p.ioo.) videtur autem qvemadmodum funt in univerfo corpora qva rotant, id ett, motu feruntur inßnito &perpetuo ita ex oppo-

fito de ber e efße corpus aliqvod, qvod qviefcat. Exdiverfa füblimi- tate,itemq; puritatealia atq; alia concludit dari (1.) remilTio-

nem motus & accelerationens ac (2.) fpiras mulciformes.(p.i66.)

fnnttfubftantia degeneränt pur/täte dr expUcatione, it a degenc-

ränt é* motus. Evenit autem qvemadmodumjn celeritatefublb

miores T länet &fcruntur velocius, humdiores ^t ar dim; it a etiam

ut fublimiores V länet ^a propiores conficiant Jfiras, qvaf circulos propius _tes, referant; humiliores veroffirasmagis disjunclas dr hian-

Impuricatem & puritacem per cerca incervalla, _{qvas con~}

tignationes appellac, conflicuic juxca majorem vel minorem _in coelo altitudinem _; (p. 155.) Hac verb differentia tennis drpneu-

matici dr crajjl vel tangibilis omnino primordiale est, dr ^ca _qua

ma xi me utiturfyfiema _{univerfi\ Sumpta autern esi ex rerum con-}

ditione

omniufmpliciffima,hoc esl copia dr _{paucitute materia} exporreflione fua, &c, Ec (p. 110.) nemini dubium efjepotesl _qvin pr9

in immenfo ilio tractu atheris _pur i fint eximia differentia _qvoad

raritatem dr denfitatem. Conrignationes _{coeleiles, qvas in lo-}

cu orbium _realium

durorumq; introducic, ex puricate ifta ma¬

terias coeleftis diverfa, mediance _Natura faltu efformat; _{(p. w.)}

Natur am di ligen t ius intuenti illudplane _conßabit, confveffe Na tu-

ram adffatia nonnuüa pergr adus, deindefubito per faltus _procede-

re, atf hunc proccjfum alt ernare. Ali ^t _er, f q v is vere introjficiat, nullapofit inf itui fabrica rerum, nulUfgura organica. Atq';h#

eonfeqventi# funt pr#cipu#jqu# fubfternuntur motui cofmi-

eo: ex quibus nobis in membro feqventi decas qv#jfHonum enaieitur; _{qvarum ultim# du# de}

motibus, _{qvos vocac, ad in-} vieemagunc: qvas deniq; nndecima controverfi# decilionem lummacim comple&ens excipiec.

MEMBRUM SECÜNDUM.

QU Al ST 10

jtn Naturafaltum _{faciat ?}

T TT ^ Au£h>r _Nofler obtinere §.1. pofiit diverfas in coelo dar!

contignadones^flacuic Nacuramconfvefleproceflurn gra-

duacunj

duatum & perfultorium alcernare, (p.m. m.158.) In cujusm

confirmacionem locis cicatis afleric nullam fieri poffe fabricam, fi per gradm infenfiles perpetuoprocederetur. Verum, ^ut ad pro- bationem primo refpondeamus, dicimus ^eam minus firraam

efle. Qvia _per gradus infenfiles non intelliguntur puncta Geo-

metrica omnis magnitudinis expercia, eamqué ob caufam ad magnitudinem confiituendam inepta, fed gradus Phyfici. Et

ficut punda Phyfica ututexigua & feorfim fenfum ^omnem de-

ludentia, conglobata tarnen &conjun£ta ^corpus ingentis mo- lis componerepoflunt :ita qvoq; gradus fubtilitatis qvanqvam ad nofirum obtufum fenfum fint infenfiles, ^{non tarnen} _pro- pterea dicendum efi illos vel ^non reales efie,vel nullam difcre- pantiam lufficientem ad fabricam confiituendam involvere.

Exempla addu&a nihil probant- lta^ terram^ inqvit, ( p. ni.)

& a qexcipit & contwgit aer corpus Longe divcrfüm, & tarnen

in proximo locatumydrc< Nam, qyod alcerum efi, putamus in- • fenfibilitatem illam, _qvam ipfe prsetendit, ad procefiiim per

gradus ^non reqviri: nee difcrepantiam, qvx inter aqvara &

aérem invenitur, eundem tollere. Poterunt namq'; difieren-

ti&> efle fatis notabiles, & faltus tarnen evitari, modo fervetur debita proportio, fi non femper Arithmetica, fufficiat Geo-

metrica. Incommoda itaq; efi illatio : Jffuicqvid per gra dm infenfiles perpetuo non procedit, illudfalt um facit. Nam aliud efi

fitltumfacere, aliud perfenfibiles, jufias tarnenproportiones ab n-

no ad aliud progredi. Quid de axiomate ipfo, Naturam vide-

licet falt um facere, fentiendum fit, vide Sperling. infi.Phyflib'i-

1. c. 4. Qiia'fi. 8. aliofqf Et fané, fi tale qvid contra receptum

Philofophandi modum abfq; ulla neceflitate & fundamento adfumerepro lubitu lieeat, quid tandem non commimfcem

dum, ut prseconcepca opinio veritatis Ipecie obregatur ? Ge-

mina itaq; efi noftraconclufioinhoccafu: unamoppöhimus*

äxiomati principali, dicirnusq; 'NaturamfaltumWnfatete ^• a-b:

C teram

ceranidirigimusadverfcis probationem, & contendimus/^fc*

cam etiam per procepjum gra äuaium a ifjjaltu confici pojfe.

§. 2. Deinde, qvanqvam Au&or ex Natura faltuexplicicc

nondeducat perfiilcorium motum Planetarum, (de qvoinfra)

Ne ^tarnen alius adhocfundaraencurn _{provocec, per} ©foA^y refpondemus, illegicimam fore connexionem: Natura in ^ta-

bulatisfabricandis(altumfacit a Terra ad aqvam > ab _{Aqva ad}

Acre ab ^Aere ad athera: Ergo et i am V länet ajubfultorie nunc ce-

lerms nunc tardius moventur. Aliqva n. poterit efle fpecies ^ve*

ix confeqventice fi ex diverfitate medii probaretur diverfo-

rum Planecarum diverfa velocitas, qvemadmodum Au&or i»

pfe facit, (qvå de re ramen qvid flatuendum erit, poflea vide*

bimus) fed unius ejufdemq; fideris mocum in^qvalem ^ex illa

medii diverfitace pervim exfeulpere, ^cum per diverfa media

nunqvam deferacur,prorfus ^vanum erit. Deniq; in pure natu*

"

r aht er agent ihm (utloqvi amant) non habet locum fubfulto-

rius ilie procefTus. Homo qvidem, qvi liberé _{agit, nunc fede¬}

re nunc currere poteft, bruta _{qvoq, qüaj} adid organis idoneis*

func inflruda, fidera non kem*.

QUi£STIO SECUNDA*

j4n in ccelodenturgradiu impurttatis <&r furitatk

ex jententia jiuElom l

De hoc qvadico Au&or fic diffenr, (p. no.) Ita£ dcducitur qvaflio ad hoc, utrum dijferentta in traélu JEtherupurije inf

nuent gradat im &fluxu qnaodam continuo ; An conßituantur&

diflribuantur ad certos & notabtles Limites^ ubi corpora conjun- guntur, qua non jitnt commifcibihar qvemadmodum apudnos aér

incumbit _fundamenco aqva, &c. (i.) Auflorem, non alio magis videri

inniti qvam Terra* cönflitutioni in mundi cen- ifjo; Qv&- fejntentia _qvo loeo fic haben da non obfcuré colligi

poce-

poteric ex Fuperioris membri §. ^3. Pl ura quoq* inferius Qp&fcf

adferentur. (2) Praefupponere Natura confvctudmem per faIt tu

procedere ^; qvod icidem infirmo nimis Hare calo Qva^ft. pro- ced. oftendimus. (3.) conjeauras&ingeniofas fpecuJaciones magis qvam Veras foiidasq; praitendere: qvibus, /1

rem accuratiori ponderemus crutina>& prajudicia Feponamus,

nonniii eaducam molem imponi pofle deprehendemus. Id

tarnen obfervandum eft, Viros do&os flatuere ^omnes coeli re-

giones ^non effe xqvé fubtiles, fed qvafdam polFe reperiri craF-

fiores. Sicuc enimTerra habet Åtmofplixramdn qvaefftuvia

Terreftria & _aqvea congregantur , eamq; nunc tenuiorem

nunc craffiorem reddunc: Sic non dubicanc Aftronomi peri-

ciores Pianetis iuas Athmofphecras cnbuere, qvod imprimis m fole & luna perfpicuurn eft. In Sole qvidem ex ejus maculis

qvae ex calibus exhalationibus generar! putantur. In Luna ^ve-

ro, ex colore flammulam ceeruleam reference, qvi per cubos

circa faciemLunaeilluHratam Foliqve obverFam, obFervacur.

Dignus effc locus apud Ricciolum (Al.N. T, 1.1.4.C. 2.) qvi de

hac re legatur ; ubi incer alia, Marius Betttntu, inqvit, Apiario f.

prog. f.prop. to. Vapidum ^aerem circumlunaremfedtenuißimum,

aptum t amen ad ^re fringendosfo Iis radios, non refuit: Bumg^ tu- bospecillis confici a jfr ma t mihi Michael Florentius Langrenus in

literis ad me humantßime datis anno 1&4 <f. Bt Fendihntu tum in

ad mefcriptis epiflolis^ tum in idea Fabularum Atlant; car um pag.

y. N ec veteres ab hac Fencentia abhorruifle loco citato ex Plu-

tarcho oftenditur. Sed hoc nihil ad contignationes &gradus puritatis Au&oris Noftri. Nam aliud eft dFther, qvi ubiq; ^x- qvé eftpurusatq;fimp!ex, & aliud exhalationesPlanerarum,

qvae Aitheri miFcentur, nec progrediuntur circa univerfum

coelum, Fed in cerca fphxra circa Planecarum corpora perma¬

nent.

C ² QUAE-

QU ;£ S T TO TERTIA.

jin in codo dentur contignationes!

Naturam concignationum icaexplicac, _{(p. 109.)} Jfiuodß

mon de tur vacuum inßarfolutionis c ont inuitatis injyßemateytav

men cum tant a inveniatur in partibus & regtonibusßßematU

cor por um diverßtasy utfint t an qvam alterim gentis & patriayo-

ritur qvaßio fecunda qva ad connexioncm fyßematis pertineat\

ha eUy An ather purmfit unüs perpetuus five contmuusßuory An verb conßet ex plurihus contiguis*. Nefi verb ncfirum elf de ver bis argutarii fid intelligimmper contiguumy corpus qvodJuperjacet

nec _lem mifietur: ne£ rurßts inteihgimm contignationem duram^qva- vutgm Aßronomorum commimfi it urfied qvalemposfint reck pereßuorcsy acß urgent a vtvo ßipernataret aqva, aqva oleumx

oleo dcrr _p/ Sicuc in dubiom oranino vocacur, cum An Na-.

turaßbkat proc edereperfalt usy cum An gra dm in ccelo dentur _pa¬

ri tat 1$ : Ica qvoq; de concignacionibus coele/tibus ^non fine ratione ambigitur,. juxta illud ^cricum: Jkblata causdy tollitur eß- fieclus. Idq; majori jures, qvandoqvidem nuliis experimencis

vel raciociniis firmis inveftigari poflunc Non qvidem negan- dum e/l Auftorem Noitam in calibus Sc fimilibus ingenii (ui

vim & acumen oftendere; cum camen hsec de concignacio¬

nibus fpeciofa magis qvam vera videancur invenca, & non pu-

cemus facile qvemq vam reperiri, qvi fidem eis adhibeac, _acq;, qvod deniq; capuc rei eft^nihil ^ex illis,qvamvis admiccerencur,

liauriri po/TIr, qvod nobis circa pnrfencem controverfiam fa~

cisfaciac, uc paflim inferius probabicur, fperamus neminem nobis vicio abfoiucé _{veris verlurum,} habeamus», fiea _{magis pro} gracis fuppoficis, qvam

QU GESTIO QUARTA.

Jtn m codo detur remijfio <ßr acceleratio motu* ?

( p. 1*54.) Jfivant 0 autem de cedit ur ejublimiy t ante ipß mat m

mperßeUior esi^ reßgeciu tarditatis & reßeciu ettarn aberrat ionis

dmotm

i motu clrcuUri. Åc primo de t drditdte dicendumfiparatim. rjt,

(i.) Velie nos libenter fcire ^ex qva caufa motus ille cofmicus, fi exi/leret, defcendendo minueretur , praefertim ^cum ipfe Ak-

£tor confiteatur illum ^non fieri cum raptu aliqvoprchenfivo aut vexdtivo, fid conferfuperpetuo, (p. 163.) Et nos in/uper demon-

ftraverimus diverfas contignationes, diverfamq'; materia coe- le/tis puritatem valde infirmis & incertis rationibus nici. Nam fi e/Tet violentus aliqvis raptus,& hypothefis tabulatorum ^cum

Varia puritate efiét certa, faciles concederemus coelum &aftra fecundum diverfa loca inaqvaliter po/Te cieri. Qvemadmo-

dum exemplum perfpicuum habemus influminibus, in qvibus

aqva per medium alveum delata plcrumq; multo velocius tru-

ditur, _qvamea, qualitoribus propiore/l, vel etiamfinubus qvibusdam fe infinuat. Cum vero motus i/le dicatur fieri per eonfenfum _perpetuum, demonftretur qva in ^re confenfus ille confi/lit: qvia defcendendo magis dr magis a ßore uelocitatis de¬

cedere (p. 167.} non confenfus /ed diflenfus e/L (2.) Nos _aqvam

qvoqjcaufam habere exigendi rarionem cur Manets, qvi mi¬

nores circulos abfolvunt ram fegnes fint ad ^morum ? Majori

enim cum verifimilitudine diceretur inferiores Planetas, hoc elf, qvi propius ad centrum revolutionis fua /unt pofiti, citius po/Te orbes/uos peragrare, cum Natura confentaneum fit, proportionem intercedere debere inter tempus & /patium

per qvodabfolvitiirmorus: Sicutietiam communirer fentiunt

non tantum VetereSj Utex Ariflot.de mundo Üb. r.c.6. & Üb.

2.c.18. Plin.Nat Hift.lib,2.c.8. viderelicet, fed&moderniA- ftronomi, tnbuentes Mercurio, qvi foli proximus efi, ^motum

87 dierum, 23. horarum, 45. minutorum: Venen vero qva re- motiorem afole occupat locnm,224.dier. 17. hor.26.min. & fic eonfeqventer. vid-Ottonis de Gveriche F.xperimet. Magde¬

burg. lib. i. c. 14.15. & fieqq. Reli qva, q va* ad hane qvaftionem Mlufirandampertinentjinvenientur infra Qyafiy. §.1. & Qyse/h.

é. §.2. C 3 QIJA.""

QXJiESTtO QUINTA.

An motns per ßurasßt po/fibdis*

£**:>■ §. i. Motum Planecarum incra Tropicos fic exponic Au-

£lor.(p. 166.) Mamfcftum ett Planet as non folum imparigradu con~

tendere,fednec ad idempunctum circulirevertiy ^verum deflettere verfits Außrum& Boream> cujus deßexionis limit ^es funt Tropici:

qua dcflexio nobis circulum 9bliqvum & diverfampolitatem ejrn

progenuit: qvemadmodum illa celeritatis inaqvalitas lüum Reni- tentia. Ned verb hoc etiam commento Natura rerum opus ctt,cum

rec ipiendo Iweasßnrales (idqvod maxime ac cedit adfenfitm &fa¬

tt um) res tranßgatur & iß a (alvcntur. At% (qvod caput rei) fl>i-

ra iß a nihil aliud funt qvam deflexiones d motu circulari perfett o,

cujus Planeta funt impatientes. 152. (i.)Planetas impari gradu con- cendere, nullum qvidem eft dubium,modo imparitas ilia rede incelligatur. Namq; uni eidemqjPlanetaj ^{non compecic} flu&ua-

cio, & fecundum varia loca ac cempora in^qvalis mocus ^, fed femperasqvalibusgradibusambulac, h. ^c. aeqvalibus cempori- busa:qvalia fpacia abfolvit>qvodprimos deprehendiÜePycha.

goreos ceftatur GeminuSapud Vollium de fcienc Machern. _c.#.

§. 7. Neq; admiccimus differentiam in tarditace inferiorum &

velocicate fuperiorum confiftere, ^uc lup. Qv#/F ^4. indigicavi-

mus, fed aliam ejus rei racionem reddere poflumus ^> uc Qvafe feq. 6, §. 2. plenius & pianius exponemus. (2.) Vix ac ne vix qvi¬

dem capimus, qvomodo maxime ad[enjum accedat, qvod Natu¬

ra receperit lineasßirales. Aue enim magis qvam par efl obtufis

fumusfenfibus,aucres feicanon habet, qvumiftas fpirasnullo poffimus Fenfu deprehendere. Micigat qvidem hanc locucio-

nem qvando aitßiras ifias ^non qvidem reales eile,fed fenfuum

ope pereipi ex deßexionibus ^a motu circulari perfetto, qva* ocu- lis etiam illiceratorum obvia? fenc. Sed res nondum eftconfe- öa: Senfuum judicio, vel potius apparenti# in oculos ineur-

renci & incautos deeipienti in hoc abferufo licigio nos non

fubmir-

fubmittimus _j fjqvidem fenfus hic nihil prorfus pr«ftantampHus,qvarrr apparentias receptas per fpecies intelleöui fiftant. Coram intelleélas

tribunali deinde resexigenda erit,ncn fenfuum. Qyoetiam ipfe Au¬

ßer provocat pag. 95. %4.t^ inqvit, mnalij itiwpretes magisfidiadhiben

aut confuli pojfmt, ut IbTELLECTvS hunatiw, & ad profunda T cruc, qvao- nrnwduoncermtitUYiVel ad ALT A COELI, qua plerutn^ FALLACITER

amufftur. Seponamus igitur fenfuum & infanti« praejudicia, & con- treverfiara menti committamus decidendam, ejufq,- beneficio & acu- mine perfcrutemur num ( $,)accedat adjaftuwJpharutn receptio. h. e. An

Natur«) prout nunc eft g Deoconftituta, ( qvandcqvidemdealio

mundo fiveimaginarioextra hunc noftrum,fine novopoft hujuscon-

fummationem condendo, nihil hic refert nos efife follicitos") poflibile

£t motum Planetarium, qvi ad fenfum valde inaqualis & irregularis

eß, per lineas fpirales tranigere, atqj ne extra oleas vagetur fervare»

§. 2. Solem in exemplum producamüs, cum ejus motus

qvoad apparenciam fit maxime manifeilus & cun&orum ocu*

Iis obvius.M.oveatur fiol in appofitoSchemate å principio ^can-

cri verfus capricornü per helicem & fpiras i ut Noilro Audo-

riplacet. SitTropicus Cancri AB, å cujus pun&o B incipiac graduni ^promovere verfus A. Qvamtur _{ergo cur non} femper

feratur ulcro cicroq; fub ipfo Tropico AB ? Refpondet Auftor, qviaPlanet* immanentesßint motuscircularisperfecli. ^Quare?

An qvia materia coeleflis ipfis eil impedimenco ? qvemadmo-

dum pluma per aérem lata,re£la non poteil pergere via ob ^re-

fiftentiam & flufluationem aéris. Ad hanc racionem, fi modo

prsetendatur infra Qvteft. 9. §. t. refpondebitur. An qvia fenfu prtediti funt, corripiunturqvé vertigine ? qvod animantibus qvando in gyrum rapiuncur accidere folec. Sed abftinendum

fuifietPhilofiophoabejufmodiimpropriis locutionibus, qvte

rem magis intricatam reddunt qvam explicant. Concedamus, qvamvis fit abfonum, impacientem efie folem motus circula¬

ris perfefti, proptereaq'; procedere åB ^non verfus A via dire-

£ta,fedC. Quid inde fiet? movebituradD.fedcurnonadld

iterum recurrit illa impatientia circuhperfecli. Sit hoc j Verum

qvid caufas eil:, ^{cur non} redit ad B ? hoc enim pafto qvoq'; evi-

taret circulum perfeclum: qvid negotii ipfi eil in D ? Feratur

deniq; ad D, illinc ad E, inde ad Fatq'; fic conleqventer,donec

venerit ad I,principium videlicetCapricorni. Qvo deinde _per- git? Anne ad K ? neutiqvam: qvia circulus perfettus timetur.

Qvo ergo ? Ulterius ^non progreditur, qvia deflexionis Limites funt Tropici; obitaculi eil fed in I, redire incipit ad TropicumCancri. ut non iiceat Soli _per fpiras & declinationes Heus,qvid gradum promovere, E. G. verfus N. illinc in M & fic deinceps,

donec ptrveniret ad ultima coeli five polos ? Profefto ne per fomnium qvidem aliqvod obilaculum, _{qvo minus pergere in}

curfu liceat, ibi _repertum eil. Refpondet Aufitor (p. 167.) Po/l-

föm ddTroficumfcrvetotum eftfe vertum & retexunt,pevt£*

fiminorisfira, qvalisfubeundaföret-, ß -polis magis appropinqva-

rent-, eamfojaUuram motus veluti deftmUionem natura fua ex- horrentes. Lubet qvaerere qvo in membro Pianetarum oriatur

iilud ttedium &horror ifte ? Suncne animalia& corpora viven-

tia lenfu non modo,fed ratione longé qvam nos diviniori pra?- dita,uc ^tam exade fefirtire poflint tsedium,exhorrefcere deltru-

dionem & cognofcere metam abeundi & redeundi in ipfa limpidillimo coelo ? Cum tarnen nos in oceano abfq'; acu ma- gnetica iter fine erroreinftituereneqveamus, Sentianc,exhor-

refcant, fciant, ut & hoc contrarei varitatem ponatur. Qvid

tandem het de Sole noftro ? Revertiturne per «andern viam

Verfus H, inde ad G,& lic deinceps ? neqvaqvam: qvod latis ex

pofteriori feu ab effedu collig/tur: qvia circa Tropicos lic fie-

rent vel duae no&es Continus, vel duo dies limulcanei, vel et-

jam aliud duplex tempus ex illis mixtum, ut facile pacec. Qvae-

jrimus igitur An in converfione d Tropica Capricorni rcfleclatur ab

aliqva objecla re, veldeåucatur ab aliqvo afßßente, (qvamvis e-

nimfentiat ttedium, exhorrefcat deftrudionem & ^no verit me¬

tam,non tarnen inde mox feqvicur vires ad reditum fufficien-

tes ei fuppetere) ut inclinare qveat verfus boream,ferriq;,prio¬

res fpiras fecando, novafq; efficiendo ad a illinc ad b inde ad

c, & lic confeqventer,donec tandem abf ad B abfoluto itinere

adpellat, de novo iterum curfum redintegraturus modo jam o- ftenfo ? Qvis fana? mencis eo abduci pollit, ut credat tot impof-

libilia & indemonltrabilia vera elfe, qvorum ullam probabi-

lem caufam nec Au&or ipfe adfignare, neq; nos excogitare po- tuimus.

§. 3. Deinde qvoniam Au&or injecit mentionem minorum fpirarum circaTropicos, pollulamus adfgnari caufam, cur fol

laxiores, hoc eft, magis ab invicem diftantes faciat fpiras circa

seqvatorem, &ar£tioresfeudenliores> & conjun&iores circa

D Tropi-

Tropicos> adeo utin ipfisTropicis inperfedum qvadammodo

degenerent Circulum: itemqve cur plures fpiras foi in htemi-

fphasrio boreaii efficiat, qvam in aullrino ; cum obfervatum

fit Aftronomis folem novem circiter diebus diutius in fepten-

crionali qvam meridionali mundi plaga commorari. (vid.Ricc.

Al.N.T.i. I.3.c. ig.) fanéharum re-rum. rationem, qvae.conve-

men s &idonea fit, Audores hujus hypothefios nuilam reperi-

re& in medium producere valebunt.

§. 4. Et hoc nocandum eil, folem juxca hane hypotheiin,

ficut fpiras inaeqvales, ita non femper teqvé magnos circulos,

fed majores circa asqvatotem, minores verb circa Tropicos

perficere, utcuilihet velexappofico fchemate manifeilum eil,

ilnde alia oritur Quadtio, qva ratione dies civiles a^qvales face-

re poiTic r Procul dubio, ii fol moveretur ubiq; teqvé velociter,

luce meridiana clarius erit, nonniii dies ina^qvales poife fieri:

Ut fi dies civilis, Sole circa _{^qvato rem} exiilente, eilet ^24. hora-

rum, ficut tot horas omnis dies civilis concinet, (de die enim

naturali hic non loqvimur, fatis gnari eum pro diveria poli e- levatione&folis acceiluatq; difceifuvariare) ultra viceiimam

forte horam fe non extendetet, fole Tropicos attingente, cum minori temporis ipatio, ibi egeac ad cirlulum fcilicet brevio-

rem percurrendum. Qvodcum communi experientiasiit con- trarium, utpote,quaj docet omnes dies civiles elfe 24. horarum,

neceifum efi juxta Audoris hypotheiin folem inteqvaliter de-

bere moveri, celerius videlicet circa _teqvatorem & tardius cir¬

ca Tropicos r cujus in^qvalitati& ratio, cum nulla idonea reddi

qveatr, non poteil non liqvere caufam hujus rei in motu ipirali

confifbrenon poife, fedillo ^tanqvam fiditio rejedo, alium

qvi genuinusfit,reponi oportere. Idemde cteterisPlanetis fen-

tiendum eil,

§. 5. Porro & id obierVandum Venit, iuppoiita inseqvalita*

temotus, qvx ex hypothefi Audoris non poteil ^non feqvi,

princi-

principiaÄudoris non leviccrfallere & falli. Audivimus ^fflo«

dößiras circa tropicos contrahi^ qvod egregié pugnac cum Iis,

quse in eadem pagina (167.) paulo ante extant; ubi diciturr<r- mijjtomm a flore velocitatis & decejfionem a perfcclione motm circularts individuas effecomitcs. Ärgumeneamur: (r.) Si veid¬

enas motus non remittitur nifi fimul åmotus circularis perfe-

dione decedatur, _oportet fpiras magis hiantes & disjundas fie-

ri circaTropicos qvam circa aequatorem: Åt verum eft prius

ex principiis Audoris, ergo & pofterius. (2.)Si Planets qvo ve- locius feruntur eo propiores conficiant fpiras, qua? circulos propius referantj fequitur folem debere minores fpiras confi-

cere, circa _{aequatorem quam} Tropicos: At verum eft prius ex pag. 166. & 167. Ergo & pofterius. Utriufq; verb fyllogifrni con- clufio é regione oppofita eft huic propofitioni: Jfhso Planet ^a

-propus appropinqvant adpolos, eo minoresfpiras fubire coguntur.

Siquis refponderitAudorem in verbis unde fyllogifrni funt de- fumpti, ^non loqui de appropinquatione ad polos fedTerram;

Rep o 11 im us primo, id fimpliciter non debere intelligi: Nam,

ut ex ipfo Audore jam fatis fufe oftenfum eft, non tantum fu- periores & humiliores Planets fpiris ardioribus & laxioribus

difterunt, fed ^unus idernq, Planeca, prout magis vel minus ap-

propinquaverit ad Tropicos, eo minores vel majores fpiras

conficit. Et deinde quacrimus (1.) Quid caufte fit, cur in omni

motus remiffione non neceffum fit fieri hiantes fpiras; Et con¬

tra, in motus acceleratione fpiras propiores? (2,) Quam am fit

ratio cur Planeta? circa Tropicos conficiant minores fpiras qua circa a?quatorem ? adhuc enim tota res in caeno & falebris haa¬

ret, ut paulo ante §.3. quoq; indigitavimus.

QUiBSTIO SEXTA.

jln detur immobileßcundum alicpod totum

ex jLuäom Principiis ?

§. i. (p, 161.) Confentaneum videtur, ut qvies non tollatur ^e na"

D % turå

turafecundum aliqvod fot um: (h. ^e. Natura id requircre tyide-

tur, uc totum aliquod corpus majufculum alicubi quiefcat: _per iiludintelligitTerram) 2fam de farticulü nunc non eil fermo ;

(i. e. de partibus totius quiefcentis minoribus quaeflio non im ftituitur, ^{cum nemo} _{neget eas} poffe moveri) Refponderi _pof

fe videtur, _partes homogeneas ^non inconvenienter dici parti- cipare de natura totius homogenei, & contra: unumq; aiterius Interpretern efie, fecundum illud logicorum: Nihil contineri debet in divifi,qvodnon c ont inet ur in aliqvo ex membris div ide ^n~

ti b tss, & contra. Item: Membra dividentia _dtbent cum toto con-

fentire. (vid. Sperling. Infi. Phyf 1.2. c. 1. ) Cum in hunc ^re-

fpondemus modumj nolic Benevolus Le&ornoftra _Verba ex¬

tra fcopum extendere. Sciat (1) Non ^tam de adu _quam de po- tentianobis hicfermonem eife^quamexipfius Au&oris prin- cipiisnandubitamus aflerere, (vid. §. 6. paulo infra.) (2.) Alie- niffimum elTe å nokro inftituto ftabilitatem Terra?, ad _quam Audtor hifce v er bis refpick,qvå talem, ulla ratione fub exami-

ms inendem vocare. Hoc tantum volumus

immobile aliqvod

corpus fecundum ^{tot um,} _{atq; ex eo} quietemT errx per argumen¬

ta Audoris Noflri non defendi3fed potius dedrufut infequen-

ti b us patebic. Videamus igitur animi caufa probationes hujus thefeos«.

§. ^2. Audor afferit quietem fecundum aliquod ^totum Pri-

nio cx eo rnaxime qvodincitationes & c eler hat ^es motu um coele-

ftium _nimin remittant.fepcrgradus (p. 161.) Sed principium petit; ld ^e- quseflione efl>neq;adhuc p robatum, _neq; concefIurrL>

talem remiflionem in coelo dari. Quid fl contrario modo per

hypothefin flatuamus omnia fidera «quali-incicatione ^move¬

ri: difFerentiam vero celericatis & tarditatis elfe apparentem

ex eo, quod qua?dam majores, quatdam minores circuitus ha- beant percurrendos ? Hujus ^autem _{argumenti ab} Audoreadlatå

fispendecex bacfuppoütione, quod St her _pums nonfitunm

perpe-

pcrpetnusfive ccntinuus ßuor,fed conßet exphirilm eontiguis q:m' fibi mvicem\fiuperjacenty nec t amen mificentur , ac ß argem o vivo'

fupemataret aqva, aqva oleum, oleo aer (p. 109. & fe q q ) Quid

vero de hacre fentiendum fit, adnotavimusadQu«ffionem

Secundam&Tertiam. Hoc autem locoinfuper pr«fupponit

(i4) Regionem coeli puriorem celerius, impuriorem tardius ro¬

tar e. (p. i6i.)Compadio enim der/fa, inquit, & arclata materia in-

duett difioßtionem erga mot um torpefientem & averfiam, qvem- admodum contra explicatio laxa> prompt am & babilem. (2.) Infe¬

riores coeli regionesimpuriores>fuperiores verö purioresefle»

Hnde (3») concludit _(p.165.) manifeftum ejfe velo citat em iftius ^mo-

tus cofinici ordine non pert ur bat o defiendendo de are feere3 ut qvo

propius qvisfPlaneta appropinqvet ad terramyeo tardiusfefe ^mo-

veat. Pro ut enimjubftantia degenerant pur itute & exphcatione9

ita degenerant & motusy (p. 166) Refp. adprimum, id ^contra le*

ges Natur« fiipponi ;Nam exiftimamus corpus compa&ius ^ma¬

gis ad motum habile eile quam tenue. Confideretur ^exem- plum, fatis quid em craflum,eompecens ramen,eorlim qui ven¬

tilabro purgant frumentum .• aptiusne ed triticum ad motum

recipiendum quam palea? Ad fecundum, Materi« inferiom contignationis impuritatem (utcum Au&ore loquar) tantam

non effe, quin ^per itineris brevitatem pofllt compenfari. Ad

tertium, ingenii alacritatem ibi mägnam quidem relucere,fed

muita adhuc circa Rei expofitionem defideräri. Conferatur

hic locus cum eo qui extat (p. m.)Ita£ tresfecundum genera vi-

dentur eße regiones maxime notabiles dglcbo Terra adfafligia cce- hynimirum traBus aer is ^> traBus coeli Planetarum3 & traBus codi

ßellati. in eundem fenfum loquitur, ^p. 158. Perfpicuum eft hinc

nihil amplius concludi pofle, quam tres effe ^motus diverfos,

(cum tarnenoporteatefteoßo) imonon nili duos, (quoniam

in aerea regione nullum collocatur fidus) ^unum Planet arumy altern mftdkrumfixar um. A t quia Planet« in codem coeli tra-

D ₃ ftp

dt* generali moventur, ex hypothefi Audoris, ergo nonnifi sequalis morus omnibus compecere poceft, ex iis, qua? antea ab

Audore aliaca funt, ubi definicum erat mot um non degenerare mfi prout impi&itas ås generat. Nam quod fublimitatem & hu-

militatern fpedac, ibix non videncur fufficere ad velocitatem

& tarditatem in coeloPlanetario variandam,ut raox §.4. ex ipfo

Audore probabimus. iEqué velociter igicur ferrencur omiics

°lanet£e, vel fi diverfitas aliquaefTec,citius inferiores _peragra-

renc fuas orbicas propcer earum brevicacem: Nam pofico xqua- li medio, cur tardius ferantur, nulla ratio dari potefl.

§. 5. Quietem fecundum aliquod totum aflerit fecundo ^ex

eo, qvöd coeleftia participen? de qviete fecundum polos. _{(p. 161.)}

Hic ante omnia quasrendum qvid per polos intelligi oporteat?

Annon id, quod Aftronomi demondrationis caula adfumunt l Aftexillis polis infirmanimis argumentatio depromitur; fi- qvidem poli ifti immobiles abftradi funt ab omni materia, ni-

hilq; corporeum in illis eft, quod fecundum ^totum quiefcit:

Ab immateriato autem ad materiatum argumentari non licet neq'; convenit. Si Vero hac argumentatione refpicere vellet

centrum mundi immateriatum-i quod nobis in fyftemate confh ciendo fufficere fuperius Memb. ^1. §. 4. didumeft, poffumus il-

lam totam concedere. Nam pundum Geometricum in medio

terrcBoptimé poteritquiefcere, quamvis illa circumvolvatur,

& fic in caxeris. An Vero intelligenda hic funt punda Phyfica

& deinde corpora qua? circa eadem _gyrantur ? Sed neq'; eo pa- do aifequitur quod intendit. Nam (1.) corpufcula feu punda Phyfica, per qua? axis mundi tranfit, non quiefcunt, fed revera moventur; Et (zt) ScopusAudoris hadenus fueratdemonftra-

re mot um corporum eoeleflium tant um remitti _qvantum propim

at cejferint adterram, quantumqjubfiantia _coeleflts dpuritate de- generaverit. Qua?rimus igitur, an quietem circa polos alferac

ex hifce datis fundamentis, ^an vero non? Si hoc> labitnr Iponte

totum

totum asdificium; Et qqid, quasfo, opus efl tanto molimine &

natura rerum reelamante, intrudcre id, quod in omnibus phas-

nomenisnon habet locum i Sanéfl ipfcmerfuaprincipia defe-

rit, quidni & nobis lieebit eadem negligcre ? Si iliud\non pro-

ccditargumentatio : Polienirn, qvasin probaticnemintrodu-

cit, & ea quse circa polos ^vagantur, non humiliora funt quam Saturnus, Jupiter, Mars, Sol, Venus, Mercurius auf I una; neq;

in impuriori coclo conftituta. V el fi demum concederetur mo-

tum juxta Auctoris principia intendi fecundum altitudinem&

minui fecundum profunditatem, cur non feruntur velccius

Hellas polares quam Planets, ut qvotidie ter vel quater fuum

abfolvant circuitum,cum & fublimitate & puritate coeli,& bre-

Vitate circulorum Planetas antecedant; Si verc mctus contra datum fundamentum in fupremc etiam codo ultrd ita remitti-

tur ut fiat infenfibilis,quod tam per experientiam quamAudo-

ris noffri propriam confeflionem perfpicuum efl, quid caufas

efb cur contra rci veritatem quietem per violentiam quafl in

folam Terram detrudere debeamus l Quid obflat quo minus plura immobilia introducamus l vel etiam Hatuamus funda¬

mentum Audoris magis elfe fpeciofum ^quam verum ? Deniq;

qualis eft hasc argumentatio ? Calejiiaparticipant de qviete fe¬

cundum polos, ^ergo datur alt qv odJe c un dum totum immobile m

centro mundi. illuc enim omnia tendunt.

§,4. Ethocaddimus, Stellge fixas non funt pofitas in fphas-

ra aliqua ejusmodi ordine,ut omnes äqualem diflantiamfer-

uent a Terra, fed alias fuperiores, alias inferiores, etiam fecun¬

dum ipfum Audorem,(p. 104.) Quare & illae prouteffent vel fu¬

periores vel inferiores , concitatius vel lentius moverentur.

Huic infcantias conatur occurreredioQ Vrobabile <?/?, el¬

lo* velocitate curjuspares etiam in una regione JEtheris locari, cu¬

jus licet eraßities fiveprofunditas ponatur ej]e magna, tarnen non ßt tant ti, utfaciat addißrimen incitationisfive ccleritatis in mo-

tUy>,

gußdatper eamregionem unherfam omnia putentur tdHqvam

vinculo connattrralitatis de ^v intta parit er rot are, v el [altem di- [crepantia t alt, qua adajbeclum noflrum _propter dißantiam defer-

n vonpojft. Refp. (1.) Probabilitatem non (Iifficere, nec adferrc id, _{quo mens} veritatis cupida acquiefcerepofllt. (2.) Nccputa-

m/^corporum cormexione conceacos nos effe. (3.) Nos poftu- lare, uc in lucem protrahatur illud tnnculum connaturahtatisy quo corpora coeleftia func devinda: Quandoquidem hade-

nus nullis obfervacionibus deprehenfum eft, (4.) Exponi dc-

bere quid fit illud vinculttm connaturalitatis ? Non enim ma-

gnopere moramur pigmenta Tropica in hujus controverfiae

decifione: Philofophum non Oracorem hicagimus: _Propriae

locutiones adhibend«,fi quid probandum. Sané, magni fa-

ciendus eft Magnus Vir: accamen non poftumus «quo animo pati vericacem nobis é manibus eripi, vcl etiam fufpedam fen-

tenciam obtrudi elegancia & dignicace Rhetoricå. Adferatur igicur alia caufa cur ftellae in coelo locum non mucenc, quan-

doqvidem h«c, quac adduda eft, nobis non facisfaciac. (5.) Gra¬

tis fupponi ab ipfo Audore profundicacem codi Stell aci ^non effe tantam utfaciat ad difcrimen mcitationis fi-ve tarditatis in motußellarum. Nam Aftronomi Celeberrimi exiftimant quas- "

dam ftellas tanto vel etiam ampliori Ipatio verfus fuperiores

mundi plagas eile ^remotas ab iis, _qu« terris proxim« funt,

quanto hx å terris funt elevat«. Sic enim Galiläas Dialogo 3.

de fyftemate cofinico : S^e^ enim credo fl ellos effe differfas in

(J>baricafuperficie,dißante aquahter d ^centro: Sed exifiimo dißan-

tian earum d nobis adeo v arias effe, ut alia aliis bis terve r emotion

res effe qveant. Hanc ^autem fententiam non mcram conjedu-

ram eile, recentiorum _per adcurata inftrumenta optica evin-

cunt obiervationes. Telofcopium adfabre fadum adccelum erigenti Reil« in confpedum veniunt ipecie quafi bicorpore«

aut tricorpore«, quod aliunde eiTe nequic, quam quod piures

ftellae