S P E C I M E N II.
D E
T E M P L O
/ X '7
URBIS STOCKHOLM FA’S I.S PRIMARIO ,
S» N I C O L A
D I C T O ,
=— *$>======
Q J L J O D
S U FFR. I N C L U T . O R D . P H I L O S ,
S U B A U S P I C I I S
M a o . ERICIM. FANT,
H I S T O R . P R O F E S S . R E G . E T O R D .
S. R. S. M.
(Pro La u r c a
M o d e ß e E x a m i n a n d u m P r o p o n i t
CAROLUS CHRIST. LILL^fENIVALLDH,
S to c k ho Im en fis.
I N A U D I T . G U S T . MAJ. D . 16 A P R IL . 1791.
H . A . M . S .
U P S A L I Æ ,
IMPRESS. L IT T . DIRECT. JOHANN. E
dMAN.
D E
T E M P L O S:Ti N I C O L A I
S T O C K H O L M E N S I.
-ymÊmaœmBÊMaBaBfBMÊÊÊBBBr
F loruer at jam templum n of tru rn , per tria fere faecula, quu m inopi natum ei minaretur interitum Rex glo- riofisfimus G Ü S T A V U S I. Q ui pp e qui illud, ut arci r egi æ nimis p r o p in q u u m , capta ab hoftibus urb e, valde p er ic ul of um exiÜimans, torum demoliri conftituerat a), Quam ob causfam cives H o lm e n fe s, a n n o 1554 d. 3 N o v , aci curiam urbis convocati fa n t, ubi Regis nomi
ne eos allocutus elt Prætor Regius Ericiis Ha quini, ut in ter illos c o nv eniret de novo templo paiochiali exflruen- d o , q uo ni a m vetus illud diu confidere non poterat fitus- que ejus mi nime habebatur idoneus li). U t ab hoc con- iilio d e f i d e r e t, admonitus tamen dicitur R e x , a quodam libi familiari Olao Skepper, qui Regi retulit: ”Sat multas
’hactenus S to ckholmiæ fubverfas esfe ecclefiasj et timen-
’dum , nili defifteret, ne Deus graviter hanc vindicaret
’injuriam c)E His verbis perfuafus Rex animum muta
vit. N i h i l o tamen minus anno fequente 1555 d) m a g n a m templi partem ad orientem folo aequari fecit Rex faepe n omi nat us, latiorem et auguftiorem ad arcem prae
paraturus accesfum. N e autem jufto nimium fieret angu-
E 2 fta
u ) M e sfen . Scond. illaftr. T o m . V . p. I l o . h ) Mfcr. P nhfi/kuld. de templo.
c ) M esfen . 1. cir.
d ) G ru n d el Dits, de Stockliolm ia P. T. p. 2 1 nnnum exponit 1 5 4 8 q u n l etiam P e r in g fk . in defer M fcr. liujus templi; verifimilior autein v id e tu r , quam nos fecuti fu m u s, fententia M e fs. loc. cit.
fia f iera h æc ædes, utque frequentiae p opuîi fufficeret, a parte boreali atque meridionali eam 'dilatari cur av it ad c h o r u m p r i m a r i u m , u b i , ut antea mo nu i mu s e ) , ea nd em ac occi dente m verfus non habuit latitudinem. Veftigia hujus mutationis adhuc in templo reper i re licet, ubi haud multo d is a n t e s a po rr a boreali tres antiqui c e r nu n t ur c ippi, fupra quos eredtæ Itant col umnæ tectum füllen- tantes. In p r i m o c i p p o vide ntu r v e r b o r u m veftigia, quae temporis vi adeo funt deleta, ut legi nequeanr. i n alte
ro exilant :
Anno D :nt M C C C C LXll — — i— — — — fe a t in pace.
In tert io:
Anno D :ni M. Q V /} D :0 T E R T IO Oh — —
Quae d ef ic iunt, columnis teguntur. N e c non a parte m e ridionali in m u r o v i d e t u r , quantum adaudtum iit.
An et q u o m o d o poftea mutata fuerit haec Bafilica, tuto adf er er e nequimus, usque ad a n n u m hujus fiaeeuli 36.
F o r m a e x t er n a hoc t e m p o r e talem fe confpiciendam praebuit. L o ng i tu do erat p ed u m 196, latitudo 104. T u r ris a fundamentis t empli 154 ulnas in altum ex fur gebat , licet antea multo fuerit altior / ) . T r i a oflcntabat te£ta aere f uperinduéla , q u o r u m infimum 20 turribus minori
bus c i r c u m d a b a t u r , 5 praeterea ejusdem magnitudinis mu
r u m or ientalem or nan ti bus g ) . A n n o autem fupra di£to 1736 laminae aereae, quibus munita er at t u r r i s , ablatae f u n t, qu on ia m n o n ta nt um vetuftate valde erant cor-
rup-
f ) D i f s . h u j u s S p e c . I . y . 3 , O Grundel l o c . c i t . p . 2 2 .
g ) C o n f e r v f l n t u r a d h u c i n t e m p l o p i ß u r a r p r i f t i n a m h a n c t e m p l i rî p r a e fe n t a n t e s f o r m a m .
r i i p t æ , v e r u m etiam pluribus t or me nt i globis , qui olim p e r eas f uerunt jaculati, a d m o du m d ep r e h e n d e b a n t u r la- b e f a & æ . D i e 7 Junii ejusdem anni g a l i u s , qui inde ab a n n o 1640 t ur ri impofitus f u e r a t , fublatus eft b)> a. quo t e m p o r e etiam turris usque ad te&um ipfius templi d i
r u t a eft. H o c p e ra & o n o v a m quandam exftrui volue
r u n t ecclefiæ m e m b r a , qua de re t a m e n , n o n nifi poft m a g n a m difcordiam multasque c o n t ro ve r fi as , præfertim e xc i t a t a s a duobus architectis, I n te n d e n t e aulico Carolo von H å rlem a n , et urbico D : n o Cen tur io ne Johanne Erico C a r lh e r g , in ter ilia con veni re potuit. Ha bi t o enim re- f p e c t u ad debilitatem m u r o r u m , qui f u ndame nt um novae t u r r i s f o r e n t , ligneam aedificari voluerunt» A b hoc au t e m c o n l i l i o , urpote quo d Regi F R I D E R I C O * nun c m e m o r i a gloriofisfimo, displi cuit , deftiterurrt et t y p u m t u r r i s lapideæ a n o m i n a t o Carlberg datum a d pr o ba ru nt /).
A d h u n c itaque typum exftru&a eft h odie rna opusque , a n n o 1737 i n c e p t u m , ann o 1742 c on f um m at um eft, adeo ut h o c an no d. 14 Septemb. globus æneus infignis m a
g n it u d i n i s apici fuperimpolitus fit. In hunc gl obu m m e m b r a n a fcripta reco nd it a funt hæc v e r b a :
Å b r 1736 togs t bet ga mb la Höga tornet ne der a lt in
t i l l T ornmiiren.
Å r 1742 bief thetta Tornet fullbordat och tbenna Globe up f a t t d. 14 Septemb. Jamma åbr fom dr t bet 23 a f Konung F R IE D R IC H S Regemente.
K yrkjo- Råå voro:
R iks - Rddet Baron Guß a f Palmfelt.
Hice . Prefidenten Baron Tbegnert
£ 3 Cam-
h ) Riiäl. S u p p l e m . til! Flor. S t o c k h . p. ?
9
-t ) H.tc om nia no s edoeet fnc cinQa de ædificio turris tradfltio ü ' D i n o Carlhcrg c o n l c i i p t a , q u æ i n t e m p l o f e r v a t u r .
C ammar - Revißons Råd, t Herr N ils Lagerjlolpe.
Kyrkjoberdeii Do flor Eric A lß r in : fö r ordnad ti ll Btfkop i Wegßjo.
J u ftn iæ - Borgmåft aren H a r Petter A u l a v i IL K yrkjo-i Handelsman Herr Anders Afplund.
V årdar$ Handelsman Herr Carl Job. Spalding.
Port hsec quoque facies ext erna rempli murata eft.
T u r r e s mi nores abl atæ, triumque loco t e f t o r u m duo t a n tum retenra. M a x im a m ver o a parre orientali fubiic Ba- filica noftra mutationem. Major eni m f e n e f t r a , quæ in m e di o e r a t , m ur o occlufa eft, rot un da quadam paulo al
tius fafta. Supra re£tum infimum atrium a d m o d u m pul
ch r um c e r n i t u r , tribus feneftris t r i a ng ul o , uti dicunr æq ui cr uro politis c o n d e c o r a t u m , cujusque extremitates f u p e r i o r e s , una cum ipfius sedis, ab hac parte cancellis o r n a n t u r ferreis. Propofirum quoque er at , ut m u r u s , qui a par te occidentali ccemiterium a platea , Trångfund di£ta, f ec e rn i t, dir uer etur t e mp lumq ue ut a parre o r i e n tali nullo c i n g e re re tu r ccemiterio, quod fane haud p a r u m elegantiae liuic aedi conciliasfet. C u r autem huic confilio effe&us datus non fuerit, ignor amus. Di vi na re licet h oc major is , quam ferrent r a t i o n e s , impenfae e v i tandae causfa negl e&um fuisfe.
T o t o hocce o p er e c o n f u m m a t o , m u r o or ientali, fub r o t un da illa f e n e f t r a , de qua antea m e n ti on em fecimus , affixa eft tabula æ n e a , quæ litteris deauratis hanc prae fe fert inf cr iptionem :
H ac ades facra
E x tr u i cœptâ a pro-R ege B IR G E R Ö J A R L Anno a Chr. N a t. M C C LX 1 V.
A Flammis qua urbem fapius populata fu n t intaSla Fnlmine afflata annis M D L X V 1 J et M D X C V .
Magno
Magno hominutn pavore fe d vel nullo vel levi detrimento Pio Regis g lori of. viem. G U S T A P I 1 . "Zelo A fuperftitiombus Papißicis A. M D X X E I I repurgata
J u s fu Ejusdem Regis et Regni Statoris N e nimia propinquitate arci officeret
A parte hac orientali truncata
Sed quod longitudine demtum latitudine penfatum Chorus ad amplitudinem 1 empli utrinque extenfus
Tandem ju sfo & a u f picto clementijs. Regis F R ID E R IC l
Turris flupcndce altitudinis cum vetußate f a t t[c eret diruta E t ipja cedes- una cum tetto renovata
Opus inchoatum A. M O C C X X X E l confummatum M D C C X L llf Æ ris Jolum non ullius hominis dtfpendio fte tit
Tu quisquis es
Tam mani f e flum Con fe w at or i s 0 . M. numen venerare E t u t fuum hoc SanSuarium porro tueatur
Eerhoque Juo beic tonet mdefinenter Ac inflammet corda audientium A lia vero tonitrua alios que ignes avert ai
Ardenter precj/re.
A n n o 1783 templum noftrtim de novo reparatum e f t , totumque quantum dealbatum , color enim m u ro ru m antea grifeus erat. N u m e r i tabulae h o r o l o g i i , una cum litteris tabulae muro orienrali affixae,, ea occafione iterum inaurati funt. T r i a fere thalerorum imperialium millia impenf a fuere in hanc reparationem.
Interioris templi d e f c r i p t io n e m , urpote -quae majo- r e m poftulet pr ol i xi ta tem, ad tempus magis idoneum differre lubet.
Varia v e r o , quæ fuere “hujus aedis fata paucis recen*
febimus. A n n o 1567 d. 1 J u n i i , Dominica pr im a poft
Trinio
T r i n i t a t i s , concione nuper finira, v e h e m e n s fulminis i d u s pe r meridionalem intravit p o n a m . S u p e r v e n i t q u o q ue ventus tam viol ens, ut ipfum t e mp lu m quateretur. Haec omni a populo tantum injecerunt t e r r o r e m , ut innumeri eis v ide re ntur cufpides atque enfes p er t e m p l u m volitantes.
Multi per fenefiras exibant cladis evitandae causia, multi denique in illa angufiia pedibus conculcati funt. N e c tamen quis vitam perdidi t k). A n n o ej usdem fæculi 95 die 28 A p ri li s, hor a matutina tertia n u p e r a u d i t a , tern- peftas orta eft h o r r e n d a , tonitrua grasf abant ur et tribus in locis hujus templi d e t o n u e r u n t , ita ut flammam c o n ci per et, quæ tamen ope celeriter adhibita e x f i i n d a efi. F a bula ad di di t, hoc l a d e mulieris f a d u m esfe l ) . A n n o 1633 d. i Januarii tempeflate v e h em e nt i fubiro orta fep- te m e turribus mi noribus d e j e d æ f u n t , una cum t e d o ae
neo facrarii m). A n n o 1676 d. 18 Aug uf ii , hora n o n dum audita matutina o d a v a , columna quaeda m, in t e m plo n o f t r o , quæ a C h o r o p r imar io quarta o rdine er at , a parte meridionali paullulum fubfedit, quo accidit, ut pars f or ni cu m, qui ab illa fuf tent aban tu r, rupta et collapfa fit.
Col umna illa tota quanta d e f i r u d a efi no va mq ue t e m p o r e æftivo anni fequentis exftruxerunt n ).
T e m p l u m noftrum a partibus occidentali atque m e ridionali ccemiterio circumdatur. H o c pe r tres portas intrare licet, q uaru m una orient em verfus , altera a parte b o r e a l i , a parte meridionali denique tertia. Supra has portas e r e d æ fiant imagines eximiæ et magnitudinis et pu lc h ri t ud i ni s, q uar um illæ, quæ ad p o r t a m orientalem c e r n u n t u r , Spem et Prudentiam repræfentanfes ad feftum
Pa- k) Palmßt'tld.
de temp lo.Rbyzelii
Rrontol. p. 6 7 -/) Pnlmßt, loc. cit. Rbyz. loc. cit. p. 69. Grund. Dif». de Stockfc.
P. I. p. a i.
m et «) Paltnjk, loc. err*
P a f c h a t i s 1702 fa£ïæ arque ere£læ funt a Sculptore Daniele K o r tz p r er i o 7 20 t b a i e r o r u m cupr eor um. In hoc ccemi- t e r i o antiquioribus t e m p o r i b u s non quælibet funera fepe- liri p er rn is fum fuir. Servi enim aliique ejus generis in f u b u r b i i s c o n de re n tu r. H e i c hodie vi de tur fepulcrum, q u o d fub terram d i m i d i u m fere ccemiterii occupat. A d p o r r a m f epte nr rionale m aper tu ra ejus e f t , fupra quam e r e £ l u m c er ni t ur aedificium, in quo p e r a gu n t ur facra fu
n e r e a . H o c fepulcrum , quo d vulgo Stora Grajvcn apel- l a t u r , a n n o 1770 aedificare coeperunt, opusque ea celeri
tate c o n f u m m a t u m e f t , ut ann o fequenti p r i m u m ibi r e c o n d e r e t u r funus.
Ecclefia te mp lo p r i m ar i o f u b j e & a , quae, ut antea d i x i m u s 0 ) , olim e o s d e m , ac urbs ipfa , a g n ov er a t t e r m i nos , n u nc multo ar&ioribus circumfcribitur. Quibus a u t e m anni s hoc fa&urn fit, deficientibus mo numenti s e r u e r e n o n potuimus. Verifimillimum autem v i d e t u r , c re f c e n t e nume ro i ncolar um u r b i s , inpri mis in fuburbiis, er exftin&is fuperftitionibus Papift ici s, monafteria S. Cla
rté, S. Jacobi et S. Mariae Magdalena?, quæ ibi fuere, a- d ? o inftru&a fuisfe, ut facra m o r e r ecepto ibi peragi pos- f e n t ; ficquc fuburbia p r i m u m ab hac noftra ecclefia fe- p a r a t a f u n t , quod circa t e m p o r a J O H A N N I S III fa-
£ u m esfe accepimus. I n t er ecclefias autem templi p r i m a r i i et S. Francifci nulla ante a n n u m 1666 divifio fta- bilita. H o c anno ver o t a nd em in fenatu decr etum eft d. 21 Maj i certos unicuique ecclefia? tribuere terminos.
Vi hujus decreti ecclefias ho die int er cedunt Stora Nyga- t i n , Riddarhus Torget et Riddaregatan, ita ut aedificia, quæ a p a r t e fuperiori h a r um pla tear um c e r n u n t u r , ad eccle-
0) Hujus D ili. Sp. I. p. 2 4 .
