OBSERVATIONES
HISTORIAM ZIGUEUNORUM
I L L U S T R A N T E S .
• r\ \ < v £ ; \ ■ t
' * • .1— -==iB.w
: • •> - i
Q U A ^
i- -
S U F F R , A M P L I S S .
' P R Æ S I D E
MmERICOM.
H I S T O R . PROFESS• R E G . E T O R D .
S. R. S. M .
P R O G R A D U P H I L O S O P H I C O
PUBLICO S U B M I T T I T EXAMINI
L A U R E N T I U S G. R A B E N IUS,
D A L E K A R I U S .
IN AUDIT. GUST. MAJ. D. VIII. JUN. MDCCXCI.
H . A . M . S*
U P S A L I Æ ,
UTTERIS VIDUffi DIRECT. JOHANN. EdMAN.
I N -
S A C R A M R E G I A M
MAGNÆ FIDEI VIRO,
M E G I 1 D1 C A S T E K 1 I A B o ë N S I S
C O N S I L I A R I O ,
REGI I OR DI NI S
' E Q U I T I ,
G E N E R O SO A T Q U E CONSULTISSIMO
4
D O M I N O
G EO RG. E H R N M ALM ,
A V U N C U L O O P T I M O S a c r a t u m V o l u i t
,
De bui tL A U R E N T I U S ,G . E A L E N I U S .
OBSERVATIONES
H I S T O R I A M Z I G U E U N O R U M I L L U S T R A N T E S .
i n t e r ea, quæ pr æfhntisfima gerniit alma natura parens, 1 eminet ho rno , hominis line dubio adtentione dignisfi»
m u s , qui qualis diverfis cinffus circumdandi s diverfasque fubiens mutationes fuerit, conliderari certe meretur. Ex hac confuieratione haud leve neque ignobile libi argu
m e n t u m , in quo verfarenrur, def under e viri ingenii v i &
fagacitate clarisfimi, nec fuis indignas obiervationibus ar
bitrati funt humani generis fpecies, quæ majori minori- ve diverliraris gradu ab illa fpecie differrent, ex qua ipfi fu am duxere originem.
Sunt variæ ejusmodi hominum fpecies, quae m o r u m , inclinationum & formæ externae discrimine inter fe di*
f c e r n u n t u r , nec defuerunt fummi nominis v i ri , qui ob di
ver fam corporis flaturam Sc vultus variam conformatio
nem homines in certas clasfes r edigendos putarent /?).
Quod ad mores animaeque inclinationes ad tiner , fuarum prae cereris mortalibus tenaciores reperi untur orientales, quippe quorum connata defidia, alia quam quæ a majori
bus acceperint inchoare v et at , quæ etiam causfa eft, cur pleræque hae gentes pecudum m o r e arbitrarii regiminis jugo fe perpetuo pr emi patiantur. Praecipuam ver o hujus veterum morum ac confvetudinum amoris rationem an falfo? in religione latere exiftimamus, quando fua a u t o ritäre , ar d io r em cum hominibus aliam profitentibus tol
lit focietatem. Quod li ira esfec , causfam deprehendi-
A 2 m u s ,
a ) V id. Englifcli M a g a z in e . 1 7 7 4 .
nrtis, cur pa rv æ inter muîto numero majores mitëæ na
t i o n es , pluri ma p e r lecula eandem morum fuorum & in
cl in ationum co nfervarint indolem , freqiientioris populi co n f vetudinibus non dum fuperatam , in cujus rei exem
p l u m norninasfe fufficiat Judæos, Banianos, Guebros &c..
Q u o d v e r o gens exiftat* per totum veterum terrarum or
b e m & nationes inter rudes & cultiores reperiunda, quæ smllo quamvis religionis vinculo o bftrifk, per longam t a m e n a n n o r u m feriem eandem retinuit vivendi ratio
n e m , eosdem m o re s, habitum exteriorem eundem, quam
q u a m in Europa fairem variis modis hunc ad meliorem f r u g e m perducere populum conati fint regnantes , hoc p b æ n o m e n o n pr ocu l dubio reputandum, quod ut huc us
q ue adtentione maxirna dignum fuit, ira quoque disqui
sitionibus Ph ilofophorum & Hiftoricorum materiam in p o f t er um fubminiftrabir.
Qui hanc gentem c o n d k u u n t, homines Latine vocan
t u r C in g a n i, C ingari, Cigali, Zigueuni &c. Suet.
n a re , ^ at ta r e , CTojare, @d)emen, Germ. gipcm-icr Gall.
B o h e m i e n s , Angl. Gypfies &c. TrafUrus prolixiores eos*
d e m qu e elegantes non defideramus, qui res ad illos per
ti n e n tes illuftranr, quos inter norninasfe juvat Disferrario- n e m de Cingaris S a m . B j ü r c k m a n fub præfidio Prof.
A n d r. G r ô n w a l l U p f. *730. D is f T h o m a s i i de C in ga ris ôc, quem nup er ediclir ad Acad. Goert. Profesfor D:n. H . M. G. G r e l l m a n, T r a flatum, cui Titulus; *f)iftovtfdjcr ÇBerjucÇ uber Me 3i0^ û n c r , Goett. 1787, id quod feliciter a d eo peregit , ut quicumque de Cingaris quidquam con- f er ib ere vel it, aftum agere videatur. Quum vero in hi- floricis patriæ monumentis quædam, quæ ad gentis hujus h i ft ortam elucidandam aliquid facere posfsnt, me invenis- fb putem, r e m haud in gratam, iis certe, qui hifloriæ homi
nis f t u d e n t , me faflurum fpero, cum Exercitationis acade*
miete loco, meas quoque de eadem proferam obfervationes.
§. i.
O m n e s fere re ru m Cingaricar um f cr ipt or es , Eor um in Eu ro pam adventum circa initium feculi XV. fuisfe au
t u m a n t ; de anno v e r o , quo hoc fa£tum i i t, eos inter no n c o n v e n i t , cum alii dicanr 1408, alii 1415, alii denique 1417. H anc vero o pini onem cum monumentis nofhis non plane conciliari posfe ex i ft i ma mu s , fiquidern vetus ha
beamus a Birgero R eg e f t at u tu m, quod de Zigueunis a- gere videtur. Q uo d flaturum quoniam non adeo fit vul
g a r e , ad pleniorem hujus rei dilucidat ionem, heic locum i nvenire jnvat.
B1R G E R U S Dei gratia Sveorum G ot hor umqu e Rex omni bus T i u n d i a m inhabitantibus gratiam cum falute b).
C u m apud Skeningiam dudum fuimus conßituti quam plu
rimi Regni noftri n o b i l i o r e s , tam confiliarii noftri, quam alii nobiles ibidem o c c u rr en t es , querulofa nobis infinua- tione mon ft rar un t, q uod ipfius R e gn i incolae pr o pt er cli
entam & cur föra m ac Ga rc io nu m c) vagorum diftorum fcu/uara, <Sc praecipue ac maxime ext ra neor um nulli fer- vienrium crebros tranfitus, praegravantur, qui in multis locis homicidia occulta ?D£orö di£ta, furta & latrocinia, ac alia plurima fore fa£ba d f di nofcunt ur intollerabilia
A 3 com-
h) R u b r u m h u ju s f f a t u t i , q u o d ita npu d H a d o r p h i u m l e g i t u r : Bir- geri Regis f tatu tn m , D e Rele gatione V o g o r n m G a r c i o n u m ( $ û * t a r e od) frcmttinube 8anbéfîrt)fare) f u b p œ n a amisfionis rerum o m n i u m quas h a b u erin t & c o rp o ris f lag e lla tio n e , a u r i u m q u e m u t i l a t i o n e , & c . D a t . A n n o 1 3 0 3 .
3. I d u s Martii , re ce n tiu s ipfo f tatu to v i d e t u r , c o m p r o b a t t o m e n , a n n o l687> q u a n d o typis m a n d a b a t u r , fuisfe o p in io n e m v u l g a r e m in illo de Z i g u e u n is feu T a r t a r i s agi.
c) Gnrciones, G a n e o n e s , n e b u l o n e s , h o m in e s nih il i, q u o s v u lg o M a u v a i s G a r ç o n s a ppellam us, v i d . D u Fr f s n e n d . voc.
d ) U t fenfum q u e n d a m h o r u m v o c a b u l o r u m f o r e facia a d f e q n e m u r , f o r f î ta n h a u d nbfona v i d e a t u r c o n je f lu r a , ea u n i c u m t a n t u m esf e, a vo-
e a b u lo Gall. Forfait d e r iv a n d u m , vid. D u Conge.
commisfisfe. N o s igitur cpnfiderantes prædi&æ turbatio
nis periculum imminens p ræ c av e n d um , Deo aufpice Si peritorum noftrorum conii!io , praedirorum malefa&o- rum audaciae celeri remedio obviare quantocius affecta
mus , ne in ja&uram pacis hujusmodi audacia trau fear im- punitaj unde per eosdem conliiiarios noftros qui tunc ade
r a n t , duximus ft at u en dum, ut qui cun que Cliens, vèl Cur*
ior (eu Garcio vagus, nulli ferviens ur praediximus, in
ventus fuerit in Regno vagabundus Si DoniiouM cui fer- v i a t , non oftenderit infra rnenfcm unum pofi publicatio
n e m praffentium, quam libi pro terni,, o peremtorit aslï- gnamus viatici teftimonio, vel per patentes iirteras, feu aliis {officientibus documentis, ipfum poena amisfionis o mni um r e r u m , quas habuerint, Si corporis flagellatione, ac aurium mutilatione decrevimus puniendum. Si vero taliter caltigatus in Regno remanferit, ita quod in Sve- cis fupernis m o ram fuerit per menfem, vel ultra filvam (Eulmacî) quod dicitur utfjan @Fog per quindenam poe
nam corporalem acriorem ipfum fuftinere volumus per eos, quos ad hoc duximus depurandos poftmodum infli
gendam. Præterea vos fcire volumns, quod qualiter fu- p e r his ve! aliis vagabundis indigenis vel extraneis Re
gnu m t.ranfeuntibus dileftus Pater n o f te r, D:n, Magnus Rex bonæ memorlæ ftatuit, & nos poftmodum ordina
re d e crevimus, vobis infra prædi£li menlis fpatium in tendimus lucidius declarare. Datum Anno Domini M.CCC.
III. ni. Idus mardi.
Q uod in hocce Birger i Regis ftatuto de Zigueunis a ga t ur, extra dubitationis aleam pofirum esfe arbitramur
<3cob defcriptionem morum Si vivendi rationis,quibus teftan- tibus extraneis fcriptoribus, ex initio ufi funt, quibusque ad
huc, ubicumque finrfdigoofcuntur, & ob nomina, quibus in ipfo ftatuto inflgniuntur. Namque fculuara, quod in latinum idioma per curforum transfertur,idem ac illud,quo hodie plebs
no-
noftra eos appellat, fcilicet jFojar«, esfe v i d e t u r , atque in exemplaribus negligentia f criptorum p r o hoc ipfo irre- pf isfe, cum pr o Jcujara facili e r r o r z Jculuarrt legere po*
tuerir illius vocis ignarus exfcriptor. Vocabulum illud (Fojcire nihil aliud fignificans,quam hinc inde p e r provincias vel r e g n u m fordidi qutefius causfa cum clamore & tu
multu p e r e rr ar e , cum Celeb. I h r i o , quem honoris caus- fa nominamus , non cr edi mus o ri gi nem fuam acceptam referre primiti vo filva ; amant enim noftri jfoja*
n celebritatem inprimis nun di na ru m , cum filvis mini
me dele&antur , fed fi£tum esfe ad mores exprimendos C in ga r or um & tumultus notionem fecum ferre, ex aliis in lingva noftra ufitaris & cognatis verbis fîojû, Ijoja / Ijßiftä/
lP0)a, colligi poreft. C u m praeterea in ftatuto Birgeri, mentio injiciatur alius m a n d a t i , ejusdem a r g u m e n t i , Ma*
gni Ladulås, in aprico pofitum esfe arbit ramur , eos fecu- lo amplius in Europa antiquiores esfe, quam fcriptores, qui nofira ignorarunt mo nu me nt a , affirmant. Ceteroquin quando jufta penfiramus lance, teftimonia illa hifiorica, quibus illorum in Europam adventus ad initium leculi XV»
demonfiratio nititur, v e r e m u r , ne pr ob ent tantummodo, eos tum temporis legumlatorum & regnantium in fe con- vertisfe adrentionem e). Quod ver o hoc öc in G e r m a nia ac aliis, ubi reperiebantur, locis non antea fa&um fit, nemo mi rabit ur, qui n o v e r i t , medii aevi temporibus b o n o r u m , certisfime nobilium, mor um fuisfe, (feculum voca*
batur) ut nunc Cingaris moris eft, vivere rapto furtoque;
tum enim non tantum interceslit discriminis inter Zi- gueun os , qui clanculum ôl res minoris pretii furabantur,
& nobiles, qui aperte, velut vultures latrocinabantur. Ra«
tio
e) A n n o M C C C C X V T . Z :g a n i, g e n u s h o m i n u m e r r o n e u m & mnlefi.
c u m , ex hac d i r i o n e propter f n r r 3, ( h d l i o n s t u m & l i b i d i n e s e x t e r m i n a n t u r * m a n d a t o F i u l b e r i c i p r i n c i p i s . F a b k i c . ß e r . W i i n i c , L , 4 ,
Objevvationes Hißorlam
;tlo vero, cur in patria noftra ante hocce tempus (impe
rii M a gni Ladulås Sc Birgeri), nobis quidem quantum conflat, nihil in il los animadverfum fuerit, in eo latet, quod neque ordinem aeque fecuriratem pateretur tempus ba rb ar u m Sc imperantium debiiicas. Rex vero Magnus acri ore animi alacritate praeditus cognomen adeptus eft Ladulås, ob id quod Sc quidem antea, quam hoc in G er
ma n ia fieri p otui t, fubditis fuis fecuritatem vindicavit dome ft icam abolendo vindi£lam propriam (iftdfrdtten) Sc m a g n o s illos arm atorum hominum cœtus, quibus opti
mates comitati proficifcebantur (©lorflocfac), in Germania difbdarionum nomine celebres. Cum itaque conflat, Eum d ep ræ dationes Magnatum ac Nobilium tam ægro animo tulisfe, probabile non videtur?, illas Eum Zigueunis in- dulfisfe,., a quoru m rapacitate Ruricolae in tuto non es- f ent illis tantum m u n i m en tis , quae Illo régnante necesfa*
n a fuerunr, ut A u d o r Chron. Khytm. canit:
Sôortfce fdtt fn ap p fôc laba odj golf S a g ifall big jfpböa fôc ôfn>ern>al&.
M a g n o denique fatis c e s s a te eandem fequcbatur feve«
r it atem ThorkiHus Canuti, cujus tutelae commisfus erat Birgerus adhuc minorennis, Sc ejus demum fub imperio illud, q uod allegavimus, edebatur flarutum.
§. ir.
D u b i t a ru nt plurimi, an Zigueuni diverfam ab aliis conftituerent N a t i o n e m , neque hoc absque ratione. N am : confiderantes hanc hominum colluviem, tamquam peflem quandam contagiofam, cereros veteris terrarum orbis p o pulos comitatam fuisfe, fufpicati funt Zigueunos uniuscu
jusque gentis, quam intet vivunt, esfe fecem , quæ Ii«- guam fibi excogitavit fa&itiam Sc colore, artificio com
muni cato, fefe ab aliorum hominum habitu externo discer
ne-,
Ti ere ftiiduit, ut apud vulgus, quam fibi adquifivit, confer»
varet famam artis res futuras præfagiendi f ) . Zi gueunos vero, quantuscumque eorum fit n u m e r u s , re v er a tarnen diverfam ab aliis gentibus esfe nationem diverf æque ab hofpitibus eorum originis, noftra fatis tefiari credimus m on um e nt a, quibus aliam quoque fuperaddemus rati o
nem. Scilicet quando D o m . Bj ö r k m a n fuam de Cinga*
ris ederet Disfertationem, in carcere arcis Upfalienfis con- je&us erat Cingarus, cui n o m e n Jacobo H el fi ngo , quo- cum tefiibus adhibitis in lingva Cingarica infiituir examen Sc vocabula circa L, ut ea ab illo pronuntiata exaudierat, in disfertarione fua allegavit. Hsec vocabula cum illis, quae n Zigueunis Hungariam inhabitantibus accepit Celeb.
G r e l l m a n, quæque in Didtionariolum reda£ta in T r a n a tu fuo de Zigueunis e xhi be t, comparavimus & ver ba u- triusque o mn i no eadem invenimus: qui earundem vocum idem fignificarus luculenter oftendit, quod eadem lingva utantur Cingari o m n e s , qamquam occafionera numquam habuerint inter fefe conveni endi, quænam huic vel illo fono articularo r efponderet idea. Zigueunis itaque ut idem confiat esfe fèrmonis i d i o m a , ita etiam, fi certitu*
d o aliqua ad res humanas p e r t i n e t , eandem confiat fuis*
fe o ri g i n em ; fic quoque eos fuse, n an alii cuidam genti adn umer an do s esfe patet.
5- m -
De populi hujus ad Europam adventu noftram an
tea aperivimus men tem, fcilicet eos feculo XIII. heic jam repertos fuisfe credimus. Specie quoque haud fpernen- dæ probabilitatis contendere posfumus, cos, quando hoc
B ea-
n E x o r ta efl: h i c fententia e x e o , q u o d in f a n t e s , <pios fibi furati funt Z i g u e n n i vel alios q u o q u e h o m i n e s ad u lto s , q u i fe e o r u m focietoti addicu nt , c o l o r e im bu a n t fibi alias pro prio , medi ant e herbat cuj usd anj f u c c o .v i d .G A D D in disf. Unt>crfôfnin$ om 2 5 n « 7 8 0 .
e o de m feculo multas terme plagas pervagabantur T m a * r i , fuæque ditioni Rusfiam quoque adjiciebant, hos c o mitatos fuisfe, vel ab illis eje£7os, novas in Europa quae- fiisfe fedes. R o b u r fibi vindicat hæcce nofira fententia ex nomi ne illo ^ at ta re, quo non tantum in Svecia; ve
r um etiam in Dania atque N or ve gi a vocan tur ; at non firmum adeo hocce a rgume ntum , ut o mn e tollar dubium, r.am fi ex nomine eorum ad originem ipforum esfet c o n c l u d e n d u m , n u me ru m fatis amplum patriarum, ex quibus o r t u m fuum ducerent , confequerentur. Omnes igitur , qui hanc pert ra &ar un t ma t er ia m, diverfimodo hac in re f e n f e r u n t , aliis eos ex E g y p t o , aliis ex Nu bi a, aliis ex flirpe Jud aeo rum, aliis ex aliis locis oriundos esfe c o n tendentibus. Celeberrimus denique G r e l l m a n , ^ fupra laudato de Zigueunis tra&aru, exiftimat fe ex fermone eo
r u m & moribus evidenter perfpexisfe, eos ex Indoftan Sc quidem I nd or um infima clasfe, Caft ipfi vocant, Parias vel Suders ortos esfe. N e q u e nos inficias ire posfumus, quin I ndo ru m inter f er mo n em 6t Zigueunorum magna i ntercedat fimilitudo , & numeralia inprimis utriusque lin- g v æ optime conveniant. Q po d pofierius maxima adren- tione eft dignum , quando de affinitate diverfarum g e n tium quæfiio agi tur , juxta regulam illam ab E t y mo lo go r u m f u m m o , Perilluftri I h r i o noftro tradi tam: termino
rum arithmeticorum fingularem ab etymologo rationem esfe habendam y quum non folum Jynonymis %? inflexione careant ,
fe d etiam crebrior eorum ujus a variatione atque oblivione eos vindicaverit g). C u m v er o haec Zigueunorum nume*
ralia in L a t i n a , Graeca ofnnibusque lingvis, quae ab I h r i o Scy-
g ) G lo sf. Sv io G o th . p ro o e m . p. X V I I .
h) U t nsfeitioncm n o f t r a m firmemus, fequentia a d ferre l u b e t vocabula.
E k , E t e . D u i , A vo. T r i n , T ç g iç . Schtar , T e a v c t ç e s . P n n tfh , 17e v r e . E f t a, E7TT06. Okbte , O kto. N n b , Ewe». D e f b , A f K « . M a n e t , M y r .
Scytliicæ originis habentur, r e p e ri a nt ur , b) forfitan ut cer
tam inferre queamus con cl u fi on em, Zi gueunos cum iis populi s, qui his lingvis l o q uu nt u r, ejusdem esfe ftirpis.
Hos potislimum indu&i r ati onibus , annon absque falfæ opinionis formidine co nt end er e pos fumus , Z i gu eun or um patriam incertam esfe nosque l a t e t e , quamvis ob fermonis convenientiam eoi um cognatio extra clubium pofita f t ? Jvleque fixas umquam occupare potuerunt fedes, fiquidem nullibi virarn fuftentare queant , nifi in focierate cum ejus
modi populi s, qui agriculturae atque manufa&uris ope
ram i mpendunt ; ipfi eni m labore adquirere i d , quod huic fcopo inf ervi ret, numquam valent. Quod fi ve ro hac in r e , quamvis in quæftione hifiorica , hypothefibus locus meriio d enegetur , conjc&uræ tamen venia esfet, quando Indos mor um fuorum St lingvæ tenacisfimos novimus itemque Zi gueunos, id quod fatis fuperque demonftra- tum habemus ex e o, quod aliis permifti gentibus, in dis*
fitisfimis regionibus eun dem f ermo ne m atque eosdem ha
bitus c o n f er v ar i nt , hafce nariones inde a primis generis humani temporibus disfipatas, ceteras comitatas fuisfe , qu emadmodum Suders vel Parias In do rum; Zigueuni v e r o reliquorum homi num fæx. N e c quidquam obfiat, q uo
minus ejusmodi St l ocorum difiantia St mor um discrimi
ne divulfæ gentes per lon gu m temporis fpatium pr imiti
vam fuam retineant l i n g v a m , ut indubium illud reddidit vir acutisfimi ingenii ac in omnis generis eruditione verfarisfimus, qui in idiornate Lapponi co n on tantum r a dices & veram nomi num locorum feptentrionalium figni- f ic a ti on e m, fed etiam D e o r u m Græciæ Latiique vereris reperiit.
B 2 §. IV.
Ef ta, N e v o , N f c f . Kalo, K e h u i v c ç . M e , E yea , tfJie. T u Z v .
D i w e , D ie s. D a n t. Dens. T t r u m , T erra . A o k , &U(je. M a n u j c b . SOîcnfd).
L
Mtfe.Hr ....14 Objervationes H iß or i am Zigtteutionm? lllußrantes.
jubent, ut antiqua o m n i a contra Z i g u eu n os m a n da t a exe*
curioni dentur.
N o f t r i s deni que t empor ibus, quae pofteris in cl ar efce nt ob mi tior a legum l a to r um confilia, e m e n d a t i o n e m p o t i us q u a m fupplicia legibus i n t e nd en ti u m, humanius q u o q u e in Zigueunos a n i m a d v e r f u m fuisfe d e pr eh e nd imu s . N a m L itt. Regg. d. 17. Nov. 1772. Ta r t a r i s & Zi gueunis i n d i genis i n j u n g i t u r , ut i nt ra 6. menfes poft publi cati onem h a r u m litterarum domicilium fibi eligant certum & h o n e - ftam vivendi r a t i o n e m ; eas quoque ipfis licebit f r e q u e n tare n un di na s , quibus ejusdem parceciæ vel u r b is , in qua habitant,, incolae interesfe f ol en t ; fi v e r o p e r r e g n u m p a lantes i n v e n i r e n t u r , obte mperat i oni s n e g l e £ t u m , p r i m a vice unius anni ad m u n i m e n t a r eg n i exftruenda operce pcena p l e f t a n t u r , fecunda v e r o d u o r u m a n n o r u m , tertia v e r o ad t e nor em fln tu ti an. 1748 editi multentur. ï n L itt. Regg. d. 10. Febr. 1773. interdicitur eorum qu oque Z i g u e u n o r u m , qui miliriæ n o m e n d e d e r e , uxoribus &
liberis omnis p e r pr ovinci as p er vagatio , etiamfi a m u n e re fuo militari vacatione ipli fruer enr ur patres eorum atque mariti; neque adhuc improbitatis notam vel tantum allevare p o t u e r u n t , ut fecundum L itt. Regg. d. 18. /Ipr*.
178»« merces vitreas p e r provincias regni t ran spo rt ar e posfint.
