vitiis animi,

B. C B.

SPECIMÉN ACADEMICUM,

DE

vitiis

animi,

POENIS CIVILIBUS,

COMPESC1 NESCIIS,

Quod^,

EX CONSENSU AMPLISS. FACULT. PHILOS.

IN REG. ACAD. UPSALENSI,

PR/ESIDE

VIRO CELEBER

Mag. LAU RENTIO DAHLMAN,

Moral, et Poi.it. PROFESSORE Reg. et Orb.

PUBLICE EXAMINANDUM SISTIT,

ANDREAS TIMBERG,

VESTRO-GOTHUS.

IN AUDiT. CAROL. MAJ. D. V. MARTH,

ANNI MDCCLVHI. (

h. s. A.im.

—■ii loi r» i i ■ i i iin mrn—mmrnmimmmmmmmmmmm

UTSALLE, Excud.L.M.HÖJER, Reg.Acad. Typogr.

Jfr

MONSIEUR

GUSTAVE LUNDSTEDT,

INTENDANT & POSSESSEUR des mines.

MONSIEUR.

En me^{cele prefenter,petit}prenant^ouvragela^comme

hardieffe

de

Vous

offrir

Votre attention > mais feulement comme une

marque de la reconnoiffance, que je dois aux

bienfaits , dont Vous m' avez comblé & ^com¬

me un temoignage public du refpeä & dupar-

fait attachement, avec le quel je fuis

MONSIEUR,

Votretres-humble Serviteur, ANDRES TIMBERG.

-iL" 'V

MONSIEUR

PIERRE

T H A M,

SEIGNEUR de Stora Dahla>

MONSIEUR.

Je

jugerois

certainement

digne

d?

etre noté

d'

fi convenable, å faire voir au public la recon- noiflance,queje dois aux bontés, dont Yous m'avez

non feulement favorifé, mais auffi celles, que Vous

avez eu envers mes parens. Regardez donc, jé Vous fupplie, Monfieur ^, avec un oeil favorable ce petit

ouvrage, que je me prens la liberté de Vous confa-

crer, non*pas, qu'il ferve de quelque recompenfe å

Votre egard, mais pour Vous temoignerpublique-

ment, combienje fuis penetré de reconnoiffance &

pour Vous affurér^, qu' il n'y a perfonne, qui foit,

avec plus de foumiffion MONSIEUR,

Votre tres-humhle Seniteur, ANDRES TIMBERG.

VIRIS Admodum Reverendis ^, Prccclarißimis

cf Doclijßmis

Da Mag. ERICO AFZELIO,

Ecciefia; Fredsbergenfis PASTORI vigilantiffimo.

Da ] O HAN NI TIMBERG,

PASTORI in Skarftad accuratifTimo.

Dn. LAURENT. WALLUNDIO,

COMMlNISTRO in Bellefors meritiflimo.

FAUTORIBUS OPTIMIS,

arva, quidem fateor, pro magnismunera mittoy

fgnavus quidquid noßer agellus habet•

Adfpicite ^at placidi tonamina lenta dientis,

Qtiiy Jttafi fevret fors , magis apta daret.

Vos columen lapfis rebus, tutela fuißis

Unica poft dulcis fara Juprema Pairis.

Fortimamque ^novo docuißis tramite ferri, Indiga feflinte dum renuebat opis.

Uze benefacla pHftib peäoris ima recondam;

JEtermtm tantus mente Sedebit honos.

Spiritus in ncflro dum corpore moverit artuSy Tollet (S adJuperas fervtda Vota doms.

Vos, Pater Omnipotens, qui nutit temperat orbem,

hicolumes faxit vivere _po[Je diu /

Nec Patriam Ve(lev, nifi multisjulgidus annis^

De/lituat felix conjpicunsque labor.

AdmodumReverend Praclarid.& Do&id,

NÜMINÜM VESTRÖRUM»

eultor obfervnntifjimus,

ANDREAS TIMBERG.

Q, B. K

$. i.

ncommodorum, quibus flatus Iabo ravitnaturalis, pertaefi homines, de

nova meliorique vivendi ratione, cogitare cceperunc. Saluti itaque

iux ut confulererrt, datum naturs-

lem cum civili permutarunt, quo nefcio an ullum,

illi, quae inter homines obfervatur, quaeque verae il-

lorum feliciat* adeo inimica eft voluntatum difcre- pantiae temperandae, mediumexcogitari potueritad-

eommodatius. Quia tarnen inhoc licet conftituti ean-

demperverfamretincntindolem, 11t lenioriviainmo-

deftiae gyrum plurimi vix compellerentur, ejusmodi

adhibere media necelTiim fuit, qua: illos, inftarfero-

cium equorum frasna mordentium, coercerent, quo- rtimque metu abflerrerentur ab omniefFreni libidine,

ad quam plerique admodum funt proclives. Haec

vero media non nid pcenae funt, au&oritate fuperio-

ris determinandae* Media ^vero eligunturpropter fi~

nem

•11

e» ) f ( ®w

nem, ubiantem nullus finis obtinendus, ibi media

fruftra adhibentur. Finem civitatis in falute pofui-

mus publica. Vitia itaque hunc nort turbantia, vel

quibus impareft civitas, punire, idem eflet, acme-

diis uti fine fine. Quaenam veroilla fint* quibus tob

lendis _pcenas non lufficiant, paucis indicafie operas

pretium duximus. TuveroB. L.conatuum noftro-

rum benignum agas cenforem*

§. IL

Vitium eft habituslegihaud convenienter viven¬

di. Pro diverfitate legum, variant quoque vitia; a-

alia enim contra Iegescogentes, alia contra non co¬

gentes committuntur. Quialegemcogentem dieimus

illam, cujus cuftodiam extorquere licet mediisvio-

lentis, non cogentem contra; patet non nifi vi¬

tia, _qnae contra hane fiunt, hic adtendi. Inter¬

na prasterea utpote quas intra animi finum fubfi-

ftentia, foras non prodeunt, necullum tranquillitati

externas obicem ponunt, nofceconfiderationis funt,

quas quaindiuin externa &enormia non erumpunt,a

poenis immunnia efie, tam ex fine pcenarum, quam

ex conditione generis humani, latis adparet; quas

ne quidem permittit, utquadibecexternecontrahone-

fiatem commifiapasnis fubjiciantur. Non omninota¬

rnen negaverim, internorum quoque, inforohu-

mano refpectum haberi debere, fi vitia accefierint

externa, paci publicae noxia; in omni enim delicto

puniendo & ad hanc & ad ipfam voluntatem delin-

quendi refpici debet. Verbo etiam hic obfervamus,-

quod,licetvitiumexunafeaturigineortumtrahens uni-

cum tantum fit,pro objeflis tarnen fpccialibus, circa

qUcB

) 1 (

qoxhominumappetitus&averfationes verfantiir,pfti-

ra forciatur nomina. Aut enim in DEum, aut in fe ipfum,autin alios deniquepeccatur. Qux in DEum

|$atrantur vitia primum pereenfebimus.

Hl.

Portulant officia hominis erga DEum, utdeilfo

re&e fentiat eumqueritecolat. Cognitioni itaque de

DEO repugnat hosrefts, qux ert error in articulis fi-

dei fundamentalibus. Quia ^error ad vitia interna ($. ii.) fpe&at, patet nec hxrefin, qux per erro-

rem determinatur, fan&ioni pcenali efle obnoxiam*

Difleminatio tarnen hxrefeos, quatenus rehgioneni

femel receptam turbåt & dogmata fecuritatem civi¬

tatis evertentia continet, coerceri potert, fi prohibi-

tusab errore divulgando, nondefiftat. Lenioribus

ramen hic utendum remediis, nec ad graviora ^pro- cedendum, fiqnidem de induftria errantem, facife deprehendasneminem. Falfa enim religio, qux cum

la&e materno& pertraducem quaft propagatur, plu-

rimis per omnem fere vitam adhxret, Hinc poena graviori hxreticus ple&endus non erit,nifi feditiofus,

fed, quia pcenx loco erjarn erte civitate exclufio, ut

e civitate migret, jubendus erit. Seite admodum

in hane ^rem loquitur Themirtius Orat. X. tres la«

pfuum clartes faciens drCyjiyot, dydfTTjya ^difyij-

yu, eafum, errorem Szjaeinus: Ugoffijxei, inquit, ror

ß&fffoexrå yh ^oMTeifHv, ro $s faotvo$9v, yovov ra

£cr.%q?ov tlyugslSät. Oportet principem prioris quU

dem mijereri , torrigere alterum ^, jwflremum tantum tiliifci»

Cord-

«S® ) 8 C

CoroUariuw. Conhcitur hinc, odium illud plus

quam Varinianum, quo hsrefes ^a fe damnatas i-

gne & gladio exftirpare folent Pfeudo-Orthodoxfce

paraftatse,nunquam excufari pofie. Nec uJlam h*-

bent rationem, cur fuum cempelle intrare Luc, XIV.

XXIII.'tantopere in malsecaufte praefidium urgeant,

cum hoc de compulfu morali & perfvaforio, ^non de phyfico & violento valeat.

5. IV.

Ut haerehs cognitioni itafuperflitio eultui Divi-

no adverfatur. Superftirionis vero vox non eandem

femper obtinet hgnificationem. Quandoque enim

errorem hominum, quod certis rebus divini aliquid

in/it, denotat; qua: opinio mulierculis creduteeque plebis turbae non eft infrequens. Interdum occupa-

tur in prasdicendis hominum fatis ex rebusnaturali- bus;quorfum Ipe&at Aftrologia Genethhaca,ars augu- ranåi, tiecromantia, cbronomanria, geomantia, ckiro.

mantia &c. interdum etjam & ^{non raro} confufionem^>

eftc&uum naturalium cum mere Divinis exprimit.

Varia haec fuperditionis genera,cumolim in Republi'

ca Judaica, tum hodie apud Pontificios immo Sc no- ftraces, hinc inde obvia funt. Cum itaque tam mul¬

tiplex ht vocis hujus acceptio, determinatum quen- dam ejus hic ponere lubet ftgnificatum. Superßitio-

nem itaque dicimus firmam perfuafionem de verita-

te alicujus eultus Divini, qui tarnen fallus ett. Con- funditur hic verum cum falfo. Veri& falfl confuho dicitur error, qui cum puniri nequeat §. III. pater, etjam omnem fnperftitionem pcenis avertinonpof-

<5*3? ) 9 t

fe, idque eosegrius, quo altius vaniflimum hocee

animi ludibrium infidere aftolet. Unde baud imme¬

rito inftar miraculi agnofcamus, quod duobu£ hinc leculis, fuperftitio Papaea tam altis radicibus ijrinixa,

per virum DEI Lutherum ex animis hominuni evel- li potuerit. Ceterum cum miile denttir de DEQe-

jusque cultu falfae opiniones Sc perfvaliones, _qua-

rum una altera eft periculofior, ^{non omnem} fuper-

ftitionem a poenis liberandam efle ftatuimus. Qui e- nim per fuperftitionem credit, pa6h nonefle fervan- da, imperium nulluni fuperioris. agnofcendum efle, diflentientes vi & armis ad aliam opinionem compel-

lendos efle, turbas &inteftina bella facillimo excitabit

negotio. Ejusmodi fuperftitio, utpote cum ipfo civi¬

tatis fine pugnans, puniri& poteft & debet.

S. ^{■ ,} §. v. I I

Superditionem excipit kypocrißsfcu pietatis dmu- latio, quacultus ^externus ab interno divellitur. Fo¬

ri civilis cenfurse, quornodo DEus interne colatur,

non fubjacet* fufficit ad hane evitandam, Ci exter¬

nus, quem Princeps detcrminavit, cultus obferve-

tur. Hypocrita, _{li qui$} alius, verbis, vultu&ge- flibus, ad pietatisfpeciem compofitis, apertiffimete-

ftatur, le externi cultus efle obfervantiffimum. Ni¬

hil itaque, quod a civitate reprehendi poflic commit- tit. Si vero in hypocridn poenis animadverti potfe

poneremus; Principi etjam imperium in conlcien-

eias, majusque circa facra, quam finiscivitatis _per-

& mittle

<s*f> ;io( «2

rfiittit, jus concedendum eflet. Cum vcro hypocri-

ta Tibi perfvadeat, DEum externis tantum conten.

tumetfe a&ionibus &abdicas occultasque vel nonvi-

dere vel ^non curare cogitationes, cultumque adeo

internum fruftraneum efle, libertati confcientiae ejus,

(i rationibus non cedat, relinquendum ett, ut eum

fequatur cultum de cujus veritate ipfe nonduhitat*

id quod de hserefi & luperftitione etiam dittum volu-

mus. Ceterumcumres fitdifficillimae indaginis,hypo-

crifin, utpote fub pietatis larvalatentem, a genuino

diftinguere cultu, lequitur, eo minori jure, uHum

hic pcenae concedendum efle locum.

§• VI.

Vifis jam fcedifiimis hifce, quibus cognitio 8c

cultus fupremi Numinispervertitur & obfcuratur Vi¬

tus, progredimur ad ea, in quae contra officia erga

feipium delabitur homo ^, illaque fub intern-perantia,

fpurco aliorum comitata iatellitio & in nova, prout

id occafiofert, vitiagerminante, commode compre-

hendi pofie ftatuimus. Hane dum occupatur circa

cibumlumendum voracitatem, circa potum haurien-

dum vinoJentiam, circa opes corradendas avaritiam,

circa honores ambitionen, circaadfe&ata virtutisex-

ercitia vanitatem, circa alias praerogativas putativas

Jaftuniy circa immodicam fui aefitiroationem praeter

virtutis confcientiam fuperbiam fimplicem, dicimus.

Haec & fimilia fi punirentur vitia, omne bonos inter

&maIos tollereturdifcrimen ; illisquippe occafioad-

imere-

tt*y ;i*( &&>

imeretur virtutes exercendi; obverti enim tuflc pt)f-

fet, metupcenae, non fpontaneo ftudioillos virtutem

colere. Summum praeterea jus in fummam facilc

converti pofletinjuriam, fi cun&a infirmicatis huma¬

na indicia pcenis politicis eflent obnoxia. Taceo,

quod gravius tnrbaretur Respublica, fi illa puniren-

tur, quam fi ipfis impunitas concederetur. Qnid ^,

quod difficiliusaliquando eft illa animadvertere, cum

femet faepius lub larva virtutis occultent. Quando

vero fn enormes a&us, Rempublicam turbantes e- rumpunt, alia utique eorum ^ft ratio.

§• vir.

Haec, quae recenluimus excipiunt vitia, in neg-

le&u officiorum, quae aliis ex jure debemus imper-

fe&o confiftentia. Referimus \wxzingratitudinem% de

qua quaeri folet, utrum obeaminjus vocarialiqutspoj-

fit? Diftinguendum icaquehic eftinter ingratitudinem

fimplicem, in oblivione benefa&orum alterius confi.

ftentem & complexam, cum quis beneficiornm colla-

torum, non lolum immemor vivit, led & benefa-

61;ori mala pro bonis rependet. IIIam, licet Vitium

fitturpiflimum & abjc&iftimi animifignum, a pcenis

tarnen immunem efie inde conftat, quia ut nemo ad

beneficia danda, fic ad gracum animum oftenden-

dum, nemo perfefre obligatur. Intelligi enim ne- quit beneficium quod non fit gratis; neque gratae

mentis officium, ad quod quis vi adigi poteft: tunc enim nonbeneficium fed creditum efie ineipier. Per.

B * iret

\

) 12 ( «3

£<retdeinde, inquit Canzius, Difc. Mor. P.2. C. _5.

£'pag. 482* omnis beneficiorum fplendor, fi benefi-

*<cia liceret propofitis pcenis exigere. Beneficiorum 'ifplendor in reflexo animi grati radioponitur. Ani-

"mus gratus benefactoris amore caler. Amor non

"elicitur metu & pcenis, fed bcni repraden tatione:

"non igitur beneficiorum feu grati animi negle&us

^pceniscivilibus fubjacet. Hxc vero five complexa pcenis utique coerceri poteft, quatenus alterius jus perfe&umhac ipfa laeditur. Inftitui etjam hic pofiet qvaeftio, utrum judex legem gratitudinis mioraret, fi lenefafiorem trimims aceufatum c? convi&wn\pcenaple~

Hcret capitali? Spartanorumjudicem Chilonem in e-

jusmodicafuconftitutum, mediamhanetenuide viam refert Aul. Geil. N. A.L. ^1. G. 5. Collegis amicum

ut abfolverent perfvafit, ipfe vero illum damnavir quia reus, putans fe & amioi & judicis officio hoc modo iatisfecide. Aliis vero ad injuftam ferendam lententiam perfvadere, idem.eft ac ipfe injuriam fa-

cere. Ceterum lex gratitudinis adeo late non patet

ut obliget ad injuriam, infavorem benefadoris, fa-

ciendam. Sed revertamur unde paulifper digrefjfi

lumus, referendo ultenus advitia, quaeinalfoscorn-

mittunturvcrudelitatem feu (ludium fatiandi fedolore alterius,implacabilitatemfeu (ludium malum _pro malo

rependendi, fuperliam qualificatam, incontemtu alte¬

rius confiftentem, (ludium aliis åetrahendiz ut ver-

bo omnia coropie&ar, negleöum officiorum humani- tatis. Hxc enimimperfeöae ffintobligationis, adeo-

que

«3> >ij (

que jus iliis refpondet imperfe&um; Cum vero ne¬

mo puniri poffic nifi ob laefionem juris perfedti, pa«

tet_{fiin illa}hxc vitia iuri punitivo non fubefie. Praeterea

animadverteretur, eadem, _quae §. praced.

notavimus, recurrunt incommoda. Adde, _quod

proea, quae hominum cftvel maiitia vel imbecillitas,

nullus fere fit mortaünm, qui non cuidam indulgeac

vitio, adeo ut fineinfigni convnlfione civitatis expel-

]ile_üenecaficumque eflnequeant._{de Iva} Nam_Lil\Ingenium,ft puntendus,_{fcena neminem}cuicunqueexcipiet, dicitpravum ma¬

2. C. _j/.

Corotiarium Exiis, _qua? ha&enus difieruimus,

abunde conftare arbitror, nonomnema&ionem mo-

raliterfimis fitmalam, licet fuisftipata, femper confe&ariispuniendam"effofiepe perniciofifc

§. VIIF.

Miflis jamvitiis ad affectusproperamus, vifuri

num tili pcenis eliminari poflint. AfFe&us dicimus cxftantiores animae propenfiones, ex appetitu _atque ayerlatione lenfitivaboni & mali, natas. Bonum _ap- petere', malum averfari, ipfa hominem naturajubet, Jam autem omnis affeäus in[appetendo bano & _a- verfando malo_{& fua} confifiit; ergo nullus atfe&usinfe

natura eft vitiofus, Ted tantum propenfio

&inclinatio ad aliquid agendumvel _{omittendum pro-}

pter_rationiaffeåum,_morem quse in Vitium tandem degenerat, (i

non gerat. , Sed, _{inquis, invidia affe-}

£tus eft? quae jamerj inter peccata merito refertur.

At

) *4 C «®

At vero invidia, virtutiscos etjam efle poteft. Pu¬

blica invidia, inftar falubris efl oftracilmi, qui viros

magnos fupra modum excrefcentes coercet & frse«

no eft viris praepotentibus. Hoc etiam de odio, jra

& iracundia affirmare audemus, qui vitiofi^non func

affe&us, nifi quotiestubam &facem illorum coeco

impetu lequunttir mortales, nec, inje&is uti^parefiet

fraenis, eos cohiberc annitontur. Quoniam jam o-

mnes affe&us fundamentum agnoicunt ipfam homi¬

nis naturam, adeo utab illa divelli non poflint, fe.

quitur profe&o illos eradicari prorfu&non pofle, ut

perperamfibi perfvaferunt Stoici, adeoque iimul in

confeflo eft, operam oleumque perditurum efle,

qui de illis fupplicium fumere tentarct. ;

Ä * §• IX.

Praeter incommoda, quae pcenalcm inhibitionem

vitiorum anteaenumeratorum comitari fupra (ignifi-

cavimus, alias quae impunitatem eorum non tam

lvadeot quamjubent,adponerelubet rationes. Prae-

fuppoflto itaquepeccato connatofeuoriginali, caufla

illorum eft vel indoles parentum, vel educatio, vel

prava denique converfatio.Utenimfeminaaffe&uum

& vitiorum in liberos plerumque transfunduntur;

itaper negligentem tducationem & converfationem

pravos affe&us vitiaque iili induunt, quos exuere,

difficukcradmodumpoflunc. Hane animi malitiam

(g*2) ) i* ( ^{^}

ditås evellere, omncm humanam faperaret poten-

tiam. Quis enim mortalium innocentem & ab o-

mni labe immunem exigere poteftvitam? Vitia c*

runt donec homines labe peccati infe£ti. Hinc

imperantes excufatos efle puto, fi illa abrogare

nefciant. Hrec tamen vitiorum permiflio & to- lcrantia non omnino jus dat licite agendi, adeo

ut in foro confcientias quis excufatus efle poffij.

Nunquam enim permiffio legis civilis efficict,

ut aftus aliquis non fit contra jus Divinum. Im- punitatera igitur habent, quia leges civiles non

fufficiunt omnibus exftinguendis malis, fed cujus-

que pudori & honeftati multa relinqnere necet-

fum habenf. DEO itaque punienda relinquuntur, qui& ad ea nofcenda efl: iapientiflimus, & ad ex- pendendaaequiffimus & ad vindicanda potentiflimus,

$. X.

Plura quidem in hane rem dicenda eflent,

ut de vitiis, quae, infe fpe£tata pcenam quidem

non refpuunt, cujus tarnen infli&io paci publica

plus noceret quam prodeflet, de vitiis etjam,

quae adeo inolita funt, ut fine majori malo e-

radicari nequeant, e. g. vitia nationum & id

genus alia, De quibus Tacitus Annal. Lib.

3. Nefcio, inquit, an fvafurus fuerim, omittere ptiui p'Kvalida (jf adnlta vitia, qnam hoc adftqui,

ut

\

§5® )

ut pahm fieret, quibusflagitiis impares ej}emus. Sed

prxferquam quod ex diftis, quid de iilis lentien-

dum ft, conflare arbitror, prasfentes pageb

Jse, ad brevitatem quippe difpenfan-

dae, hicc non capiunt; adeoque

labori noftro , forte nonfatis,

ut par eflet, exafciato, imponimus

f