oro 2

A oro 2

K ATHTOPIKOS

TERTULLI RHETORIS

Act. XXIV. _2-9.

DISSERTATION E GRADÜALI

ILLUSTRA TUS,

quam

Adsent. Ampl. Fac. Philos. Upsal.

P R JE S I D E

Mag. JOHANNE

FLODERO,

Giijec. Lit. Profess. Reg. et Ord*

Public« Committit Censur«

GUSTAVUS WALLMO,

Stitendiarius Stiglerianus, Uplandus.

In Acr. Car.

Maj. D.Jfll Maji A. MDCCLXXV7.

H. A. M.

V P S

AHM,

Typis Edmannianis.

V I RO,

SUMME REVERENDO

ATQUE

DOMINO

AMNELL

S. S. Theolog. DOCTORf et PROFESSORI

c elese rrimq,

Utriusque Consistorii ADSESSORE Grävissimo%

Ecceesl« Vaksalensis PASTORF, drstricxus^ue

Lagundensis PRtTPOSITO vlgilantissimck

P A T R 0 Ni'O REN_{E FI} C.E N TISSIM

O>

S A _{C R} U M.

/

D. D.

§. i.

Qnum

_foSymam^ftipem

Paulus, colle&am

ⁱⁿ

acceftiilet,

^pauperuminvifit^folatium

in

poflridie adventus

Maccdonia &

^adportans,

Achsea

^Hiero-fui

Jacobum, ad quem tum confluxerat ^tota Seniorum co- hors, qui magno quidem gaudio perfundcbantur, quum audirent, qute Paulo accidiflent mirabilia in gentibus ad

fidem verbo Evangelii efficaciter vocandis, fed auftores

tarnen ipfl & fvafores fuerunt, ut cautionem adhiberet

& diligentiam, ^ne

Judaei

Hierofolymitani, inteimpeftivo

abreptf

avitorum rituum zelo, violentius in illum &

durius confulerent. Vides, inquiunt, quot heic

fint

millia Judteorum, qui chriftianam quidem amplexi funt fidem, fed nondum tamen exuere potuerunt inveteratam opinionem, quafi circumcifio ceteraque Mofaica

inftituta

obfervanda etiam nunc fint: quum vero fama ad illos perlata fit, te ubique docere defectionem a Mofe, ur-

gendo neque circumciHonem, neque reliquum rituum adparatum fervandum efle amplius, infano tui odio ita exariérunt, ut vereri fas fit, ^ne, ubi te adefle audierint,

fa&a coitione, id adverfus te moliantur, quod horre-

mus dicere. Age ergo, ne fpernas confilium

noftrum.

A a Sunt

cSSs \ a f

^ / 4 V. w

Sunt nobis viri quatuor, qui fe voto obftrinxerunt:

horum te focietati adjungito, fancfcificatorcum Ulis, atque addito ad eorum fumtus, ut radant capita, fciantque inde

ornnes, qua? de te auditione acceperunt, eorom nihil

verum elTe, fed Mofaicse legis etiam te oblervantem efle,

conf. A&. XXL _15. leqq. Paulus, infirmitati fratrum ali¬

quid dandum e(Te ratus, paruit illorum confilio, fed nihil

tarnen, ifla indulgentia promouit: quum enitn quidam

ex Afiaticis Judseis illum in templo confpexiOent, infana vociferatione turbam concitaverunt, quae immanitate ef-

ferata templo extradtum verberibus ad necem muldta- vi(Tet, ni, interveniere Claudio Lyjia, Tribuno Romano, Judaeorum manibus ereptus in caftra dedu&us fuiflTet Hinc bis cauflam coram conferta multitudine didturus imporfunis infanientium clamoribus turbatus, ^ac demnm,

fa&a ad eum interimendum amplius quadraginta vroram

confpiratione, ^cura Tribuni, Casfaream du£tus e(t, ad Felicem% Provinciae Prsfidem, conh Act XXIL XX1IL

§• 2-

Quinque pofl diebus Caefaream acceflit Ananiary

fummus Pontifex cum Senioribus & Tertullo quodam Rhetore, Acl. XXIV. 1. qui fuam Judaeis commodaturus

erat operam in Paulo, coram P.omano Prseflde, accu-

fando. Rhetor, inquit MARIUS VICTORINUS a), vo»

catur, qui docet Literas _atque artis traditor eft eloquen-

tise: Sopbißa eft, apud quem dicendi exercitium difcitur:

Orator denique, qui in cauflis priuatis & publicis plena

8c perfecta uticur eloquentia. Sed vereor^ ut ifta inter Rhetoras & Oratores differentia conftans fit. Apud Athe-

nienfes utique vocabantur illi Rhetoresy _quos Oratovum

titulo

«) In. L. 1» fthet* Cic-

d )

5

( ■«

titulo diftinguit VICTORINUS, h. e„ qui vei in publi-

eis concionibus ferrnones babebant coram mukitudine ad perfuadendum compofitos, vel fuam in priuatis cauffis agendis operam commodabant. Sic enim vocabulum hoc exponit THOMAS: fåra?, inquit, ro nooXcuov ha-

Xelro o roo ßrjfjeo avfjßsXsvooVy v&j o i^v

$q/ua>

cZycqévoov v^e^ov

"ßs

o 7tcc§ hos rtvcs xecXéfjevos sv

ÅiKct^wglto

Xoycis vyysf avvv}yoglocis ßcrjSqtroovj ijynv ^o ovvolfjevos v7rsgoc7rcXoyrj<tccs&cct rivas iv vtto-

Serei, cs tsvvr,yogcs }\cpf hzoXcyos KooXslroif., Priori ifto atque antiquioribus raaxime temporibus frequentato

fenfu ufurpat hoc vocabulum ISOCRATES b), ifto no¬

mine reprehendens Athenienfes, quod illos maximopere

colerent Rhetoras, qui ea in publicis concionibus loque-

rentur, qua? ipforum blandirentur cupiditatibus: dvrel, inquit, 7fS7.xoiY\xotre r&s qv\ro^cos y.sXeroiv h&j CpiXoroCpew é reo

fjsXXovroc rtj ttcXsi swolastVy clXX' c7foos diqsa-xovrcts vfj.lv Xcyas fosfor. At pofteriori fenfu, pro eo, qui officii gratia al-

teri in caufla adefl, quem alioq»in Cauffidicum^y vel Åd-

vocatum vocare fueuerunt, accipiendum effc vocabulum

hoc in Lucae verbis, quibus Tertullum vocat qiroqocr ideo

enim ejus opera uti forte voluerunt Judaei, quod non

ipfi adeo expedite loqui poffent, Sc ut auetoritati adde-

rent eloquentiam» Ceterum vero quin Tertullus hic Ro-

manus fuerit, non ambigi ab interpretibus (ölet. PLI-

NIUS nominat quidem Cormitum Jertnttum c), atque alio

loco dicit d) eumdem fibi collegam fuifle in praefe&ura

serarii & in confulatu. Sed hunc aliquanto fuifle opor¬

tet juniorem noftro Tertullo Rhetore: fioruit enim PLT- NIUS fub Trajano, atque haec Pauli vincula in Neronis tempora incidifle _putantur.

A 3 §. 3„

fc) 7ts(n itgqvyjs,.

c) L. IX. Ep* 15»,

i) L, V.Ep» 15*

éfåo S /C (

§. 3-

'

Praefidis benevolentiam & (ecundas _aures, Rhetori«

bu3 haut inufitatis blandiciis & adfentationibus _captans Tertuüus orationis fuse telam exordicur a celebrations ejus in gentem Judaicam meritorum. ricXXvis, inquit, l^-v\vv]S rvyyccvcvres $tcc aS H&fyccrcföoopdrm yevopLwoov reo [Frei

T8TC0 §ioc _{TVjS C?jS} 7?(>CVcloiS 7ICCVTV] TS 7IClVT0t%8, UTtobyß- fjis^oc y.sTcl 7iddv\s Ivyjx^las. Dilaudat heic primum ora- tor si^vvjv, provida Felicis eura populo Judaico ccnciiia»

tam: quo quidem nomine VORSTIUS e) ait non tam

defignari fpeciatim pacem, ^quam genus quodcunque fe-

licitatis & profoeritatis, idque ad Hebrreorum imitatio-

nem, qui ro frepe adhibere folent ad fignificandam

falutem & profperitatem.' Ut ^vero negandum non fit

admittere hoc vocabuluro iflam (ignificationem, ubi in falutandi ac bene precandi formulis ulurpatum occurrit:

ut, quum Salvator jubet dilcipulos, quando domum ali- quam intrarent, dicere: hgryq r&> owa réroo Luc. X. _j,

quomodoconflatHebraeos dicere confueuifle D1^,

DD1?

DlVw

HD« inde tarnen non fequitur, ut eodem

modo explicandum fit ubique in Scriptis N. T. nedum

ut ifthoc in loco fic illud exprimere neceile fit, in pri-

mis _{quum rv\} i^vjvvj jungantur rcc rys rS (pvjXiy.cs 7rqo-

yplocs_ysvopsvcc yaro^oopocroi, qua: fignifieant _{egregia infti-}

tuta ad felicitatem gentis (pe&antia, ^{ut mox} videbimus.

Exiftimamus autem Tertullum, nominata _pace, refpexifle

in primis ad impenfam ^a Felke laudabiiem curam djfji-

ciendis latronum globis, qui Judaeam eo tempore maxi-

me, ut JOSEPHUS f) memorat, infeftam reddebant.

Praeterquam vero, quod Felix ab ifta publicam fecuri-

tatem

e) Philo!. Sacra c. IV.

f) Anr, Jud. L. XX» c. 6,

\ _"?■ f sf&

} i \ ^

fstem turbante pefte judaeam liberaverit, permulta edsro"

fecifle dicfcur ko&rcföooy&roiy quo vocabulo notantur res feliciter geflse, facinus felici fuccetTu patratum: deduci-

tur enim ^a mro§&oa>, quod

efi

prafpere ac feliciter rem

sliquam gero. Sic dicitur Ariftides ab AiLIANO g) ccvvjg.

TroAAa sv 776hsy.cc Kuroftwcts, qui multa praclare geflerat

in bello. Quo etiam fenfu ISOCRATES

h)^ dicit

cum prarpofitione Treaty icZv xccTag&ooo-occri 77eg, ras Ti^ageis. Hinc

reo Kccrog&zv, opponuntur paffim ab ISOCRATE, ra, drv*

%éiv? c&yocgrc&vetv & qrraSo&t, queraadmodum DEMO-

STHENES eidem opponit ro Ttrouactu Euere quidem, quiSt

rsixi autoritäre quorumdam Codicum Mfcr., in locum rS, KMTcföccfjiMTUy fubfticuendum heic efle dixerint Booyocrcij quod ccttc r& owfåoov, corviger emendare, ut

Stoq-

Bbv rrjv TTohiVy emendare, ^quae in civitate funt vitiofa, de-

dutum ^notat corve&imem, idem ac sduvoföocyrc: ^verum li¬

cet, quod ad fenfum attinet, parum intcreffe videatur>

utrum vocabulum cooptemus, quum a

hoföSv

rrjv. 7toXivv

qui emendanda correxerit, & grafTantia in civitate vitia

exftirpaveric, is multa etiam dici queat Kuroföisvj, prarclara facere, ^non efletarren _putamus* cur a recepta pluriurn-

que Codicum fuffragiis confirmata letione recedamus- Keque PHRYNICHI autorkatem nos ab ifla fententia

dimovere patiamur, qui dicity verbum xaerog&acree/ efle Åcyjycvi probat» au£loritatis, ro ds oc7io rsts ovoyu-, ro kol-

rc^ccfjocy

efleuUvjyov.

Nam licet concedendura forte fit,

in antiquiorum fcriptis Atticorum ^nomen iftud non oc- currere, non ideo tamen, ut

cc$oki/xov9

rejiciendum efle pu¬

tamus : POLYBIUS enim, quod RAPHELIUS i) ^exem- plis probavit,. paflim id ufurpat fenfu eodem,, ac in Ter-

tiiüii

g) V. H. L. XI. c. 9.

b) In Areopag,

i) Annor, in N, T» ex Pol^biö^

% c t

- sfcg» J o \ «äg»

tuUi oratione. Qua? vero fequuntur, verba, rmavrv\ re v&j

mccvrayß) ab oranibus ferme editoribus _atque interpre-

tibfis referuntur ad (equens,

cc7rG$e%cy.e$ct,

hoc fénfu:

frui nos tranquilla pace, ac multa faåa eile^a tehuic genti profutura inftituta, agnofcimus prorlus 6c ubique omni gratiarum actione. Et licet iftam interpungendi expH- candique rationem neque nos improbare audeamus, exi- dtimamus tarnen non incommodiorem fore fenfum, fi

ad antecedentia ea referamus, _atque dicamus fignificatum

voluille TertnUum> multa a Feiice facta fuifle facinora _prce- clara _{7rccvrvi v&f} 7ruvToc%z-> omni modo 6c ratione omni-

busque in Provincioe ejus locis: atque ifla ejus merita dicit porro, omnes «7ro<le%e&cti yercZ trd(77]s iw/joi^iFiccs^

omni gratiarum actione agnofcere, mas;ni facere & ce¬

lebrare: ita enim ulurpatur verbum octtt in profa¬

norum fcriptis, quod multir ex POLYBIO prolatis ex-

emplis probavit laudatus RAPHELIUS, Ceterum vero

oratorias blanditia9 magis _quam rei veritatem fecutum fuifle Tertullum hiftorica nos docuerint monimenta. TA- CITUS k) enim Auclor efl, Felicem per omnem fasvitiara

& libidinem jus regiurn fervili ingenioexercuifie. Quam

ob caufTarn Jonatbas, fummus ^eo tempore Pontifex, di-

citur fa?pius ^eum admonuiffe de adminiftrandis melius rebus Judaicis, ne omnium erratorum invidia publica in ipfum recideret, ad cujus _preces Caefar ^eum procuratorem

Judas« fecißet 1). Quinetiam, quum provincia deceffillet, proficifcebantur Romarn primores Judaeorum Caefaream incolemiura, eum accufaturi, 6c dediffet omnino, quod JOSEPHUS m) obfervat, _omnium, quibus Judasos ad-

fecerar, injuriarum poenas, nifi Nero eum donaflet Fal¬

lantis

1) Hift. L. v. c, 9.

1) Conf. Jofephi Ant.Jud. L. XX» c, 6»

m) Ant. L, XX, c. 7,

9 )

.9

C H

Hantis precibus, qui raultum tunc gratia valebat apuct Casfarem,

§' *■

Funsus laudatione ingeatium icilioet Felich in Ja»

daeam meritorum, alio utitur adlentator nofter oratorio artificio, apud virum aliis iisque gravioribus diftraftum aiegodis haut exiguicerte ponderis futuro; brevitatis enim poliicitatione docilem reddere conatur procuratorem;

7m Je, inquif, fjw em ttåeTov ve, lyvJoTtra ^{x. t. å. ne te} diutius impediam, vel, interpeüem, b. ^e. ab aliis negotiis abftra-

ham. Eft enim .lyxcWa? proprie incido, intercid05 ut fi quis intercidat curfum vel iter alicui: hoc ferme lenfu

dicit Paulus Rom. XV. _32, evexoTrrc/urjv rcc 7roAA« reetåefa

v/xccs, i. e. 'Tys tt^cV ^{u/^ocf} cdoi7rvgls6% quomodo verba

arcendi & prohibendi alia genitivo cafui per el- lipfin jungi conftat: fcepe imptditus fui ne ad ms texcurrerem, w/, occnjw ad ^ms veniendi mihi pracifa fuit, Qui vero longiori oratione aliove modo aliquem

diutius detinet, is ipfi quafi intercidit negotiorum curfum, atque ob hane cauffam dicitur iilum iyxoyfrea^ ut em nKeiov

ZyK07iTsivrivci, fit diutius longiorique verborum circuitu aliquem detinere* quomodo, rrjv em vjKsIqv /uvyjiuyjv rwvsr

vrotei<So6t; apud POLYBIUM, eft pluribus verbis aliquid

exponere. Ne Te, inquit Tevtullus, operoio verborum adparatu avocem a majoris momentioccupationibus, rogo velis cvvTofjiccs duva-en quoquidem loco quis eft quin videat, ro cuvto/jloos non referriad infinitivum «xerow, led

ad participium aliquod fupprefTum, ut Integra flat fenren-

tia: vragccxccAia as dxSam ypoov vvvrofAoos Åe^ovroovj. rogo velis

andere nosconcife diEhtros, Qui enim brevitafis eaufta verba

contiabit in oratione, dicitur _{wvTefxmv Acywi} fic hs b trvvrlfxveiv, apud EURiPIDEM, eft, uno verbofitmmam ret

cotpplettiy

^{pro quo}

ARISTOPHANES

dicit, hs ^ev ttocvt»

ra /AeÅq gvyttyvew* Hinc frequentatura GrascisScriptori-

B bus

il )

jo

( i!

bus loquendi forma ha?c: avvrepovrt Inréiv, ut paucis dieam, breviter omnia coinpleSlar\ ubi, aeque ac in alh ipfi gemena, cwsKovrt hueiv3 obfervandus eft ufus dativi parficipiorum abfoluti, itidero in aiiis loquendi generibus confpicuus,

Ut: dArjSéei hoya _^sa/usva, apud

HERODOTUM,

ut vera dieam; ttoäa« x&fcchhu7rct$ctÅmcvrtj apud

THUCYDIDEM,

ut alia viultapratermittam. Perperam autem illi ratio-

ces fubducunt, qui refpici ajunt ad fupprefium _genitivum

Acyöö, nam aweÅaov ve! _awre^cov Acyos, denotare _nequaquam potefl concilum vel in pauca confra&um fermonem, qui a *

Grascis vocatur a-vvrc/uoe Keyos^ unde adverbium, crvvfopooe, concife, breviter, ut auvroy.oos imsiv, breviter & concije dieere.

Quo vero magis orator nofter moveret Felicem ad fécun- das commodandas concifie _{oration! aures,} laudat ejus h««-

Kstocv: UtiJi7ti£iWjY\s dicitur, qui sequitatem ftricto juri _prse- fert, ^o fArj ccx^ißcMkuios ht\ ^to %e7(<ov, ut ARISTOTELES deftnit;_{ut kc&t} hTieiv.eicivita h.nelaeioc eft aqyptjp/o-cc&csi,oi-tas,_apudfummi_{ISOCRATEMjuris} moderatio,ex juris jequitate decernete, non fummo _agere jure. Hinc reddi

etiaai in nonnullis ]©cis fat coramode potefl _per

comitatem & lenitatem, quo fenfu h 7iot%otKKv\Ka a PLU*

T ARCHO ufurpantur bilelnsicc tgy Trgceorvjs, Et _quum bsec fit vocabuli hujus notio in hoc ioco, _patet quid exifti-

mandum fit de Svecana verfione, qua, verba htec, rij avf i7iier/.e!oi, redduntur, for din dygd/kull. Generalius utique

efi: Svecum illud, dygd, quam ut exprimere queat notio-

nem rvjs l7iiemelcts. Reddideris potius htisimetvy utique ii>

hoc loco, mildhet, nåd.

5- 5-

Abfoluta fic tandem ad gratiam Felicis csptandarn compcfita praTatione ad ipfa feaccingit accufationiscapita proferenda: ivgovres yd%, inquit, rov

ccvfya

^tstov Kotgcv

h, t. A, Vulgatus interpres aonlegifie _yideuir, verba b&x

cum

c§& \ *T t

«sg» ) 11 \ <®s»

cum antecedentibus conjnngentem particulam, y«f, Sta

enimille: invenimus hanc hominempeßtjerum. Et poterie profe&o illa, fine fenfus detrimento, hinc exfulare:

quod

fi vero ejus aliquaai hatrendam eile rationem cenlueris,

reddas earn nimirum potius, quam enim: quomodo alias

eam frequenriflime ufurpari conflat. Ponitur auterrs par«

ticipiuro eueres per ellipfin verbi

fubftantivi,

ea-fdy, pro indicativo, h^c^ey, neque id quidem invito ulu ab aliis frequencato Graecis au&oribus. Ica enino de

Gorgythione

Teucri telis percuflbcanie H OM KRUS ^n):

MvjXcov ^des sre^ooce xa.g,i ßclXsv vjr hl jcq7T&

Xc6^7Tco ßgiScjJihrjy ^{voTirm re} hugiwfei.

Ad qua? verba inepte admodum

vetuftus Scholiåftes

dicit _vocern, %re, Trsgicro-eveivy fenlumque eile: ^cos ^xm ßpiBcfxh"/] xMQTioi ßd>\s xaph velut papaverfru&u gravatum infleSiereJolet caput\ Redtius ^rnonet EUSTA'l HI US ^ro sÅÅsl7ietvj ut integra fiat fententia: ^v\hl

ßtp&ofdhv}

xn^noo h.e«

% ßß&ercci. Cui geminum exemplum profert idem Scho-

liafthes ex SOPHOCLE; quem dixifle ait, vrgarcZ ^{ae xc-}

xhojjiEvcs, pro KsxÅcfJtevos eißlj idque dvrl rS xkxKo/xc&i^ eadem-

que loquendi ratione

P1NDARUM alieubi ufum

^{efle ob-}

{ervat, Quod vero Tertuüus dicit Judxos comperifle Pau-

lum effe Ac/pir, id fua haut caret emphafi; ponitur enim

terminus abftra£tus _pro concreto, Aoipcs pro

ÅotfAöo^s,

quomodo in latino fermone fcelus

ufurpatur

pro Jceleßo, peflis pro peftilenti. Quernadmodum vero Paulus heic

irnmerito vocatur Aapes, ipfa peßisy id eft homo pernicio-

fiflimus ; ita jure meritoque vocantur impii religionis con

temtores a LXX. Pf. i. i, Kapo) & profligatiflimi quique

f. Maccab. XV. _3.

elvass

Åoipoi. Iftud autera luum A01-

jjta&s

eo maxime prodidifle fingitur Paulus, quod ledi-

B 2 tionem

II» D, 306*

cfSa \ ® f d$Ss

) * i» V ^

trotiemmoverit inter Juda?os per fotum difperfos orbem.

Invenimus, inquit Tertuttus, virum hunc peftilentiffimarn,,

Kiv&vTcc qdriv7tX7i rck I&Joc;W r'eis zcctcc rvjv aiK&ixevrjy.. Id, quod ipil etiam a Judaeis T heddonicenfibus crimini datur A it. XV[I. 6. dicitur enim dvc&^ccrdvocs _rvjv otzayd*

vyjv quod idera eft ac yjvelv <?do-iv; eft enim dvei?xTo<&,

dvdsccrov rfoicTv,

JubverterelabejaSiare,

^afiatu dimovere, tw- multum [editionem concitare. Neque abam ob caufiam utrobique ipfi impingitur motte qdasocs crimen, quam

quod docuerit jefum Nazirenum efte Mefilam, fpiricuate

regnum non inter Judsos tantum, fed gentiles etiam ereilurum, Ipfique adeo, relivitis priilinis ritibus Mofai- eis, adharrefcere _{oportere omnes,} qui coeleftem confequi

haereditatem _cuperent. Ita enim Thefialonicenfes ex-

plicant objeitum Paulo to dvosrocrSvrjjr dtigfxsvrjv: dbrsvctvT^

inquiunt, roo'v aoy\xdrw yxcixroiqcs ^arr« ßxaiKeoc Åsyooy ers- qov ftvccty ln<J8K Et quemadmodum inter Hierololymita-

nos Judaeos ea, ante Pauli accefium, pércrebuerat farna*

quod

dn,rc<?c6<Tiocv ^u7toMaa-awr docueritråzKcsrd' rd s'3-vvj 7rdv-

töl? IxHotlxs:y A£t. XXI. 21, itay, quum comprehenfus Sc ad Procuratoris tribunal abduetus ed, ipfi objicifur, quod fuerit 7rqooroqdT/\s rys rbbv

Nu^dqo&'dv

diqsceoos.. Ubi Noi&qdictiv nomine intelliguntur, qui Jefu ^, quem Na§«- qcciovy vel, Nct^ooquiov, five, Noe^dqyivbv pafiim in Evange- iica Hiftoria vocari conftat (conf. Matth. XXVI. _yr»

Marc. X. _{4.. 7.} XIV. 67. Luc. XVIII. _37. XXIV. 19. Joh.

XVIII,

sy),

do&rinae addictieranf,, eumque verum efie Mefliam, rovryjs- gcofe dq%yyov A£t. III. 15. profitebantur.

Iftam doårinam, _qua docebatur Jelum eile Mefliamy at- que per

fidem

in iplo collocatam, fine adminiculo Mo- laicorum rituum, efie falutem unice obtinendam, vocant

diqeviv

rbov

Nct&gctToav*

Åtto tS diqelcQcii^, eligere, dedu£tum vocabulum,

diqsns

notat proprie, ele&ionem, _optionem:

"Sic djtocqrdvw Tteqlrccs rw7tqccy^drm di^easta, apud ISO-

t9% % ₁₅ f SP&.

«a? ) 13 v, $0

CR ATEM o), ed, ervare in eleciione verum„ Hinc infiltu-

tum quodlibét & dogma, quod quis pra? aliis

feguen-

dum elegeiit, vocatur ccigsne, ut, y\ 7tkgi'ty\v rgv<pv\v digeais

dicit ur ab ATHEN7EO, dogina moUitiem & delicias ad- probans. Quot ergo inter le

dillidentes

fuere

Philofo-

phorura opiniones, totidem fuerunt philofopbica? dtgh&si cujus generis quatuor praecipua? in Gra?cia exftitere, Aca- demica, nimirum, Peripatetica, Stoica & Epicurea. Quam«

vis vero vocabulum hoc _fxea-ov fit, in deteriorem tamen lenfum detortum ab Ecclefiadicis Scriptoribus adhiberi

fuevit fpeciatrm ad defignandum dogma orthodoxas fidet

non confonumr unde pravi alicujus dognoatis fe£latores

vocantur digenxo)t quo fenfu Paulus j'ubet Titum c. III.

t©, cavere digertxov dvSgamov y.erd fxiocv h${ cievregav v&SealciV- Quum _ergo Tertuüus loquatur ex mente Senatus Judaici,

cui heterodoxa videbatur do&rina,, quam Paulus cete- rique Apofloli tradebant, haut forte a veritate aberrave- ris, fi fpecialiorem i(lam notionem hocce in loco tribue-

ris _uigereiy cujus tTgooTo^drrje Paulus perbibetur fuifie. Eft

autem vocabulum hoc, trgoorosd'rri? militäre & exponitur

hoc modo a POLLUCE p) o pev, inquit, ex

hfycis

re

rcgdra

Ttgooro^dryjey

v&f tcccv ro /uérooTrcv Tfgccro^ocrq?.

Quae verba ut rite intelligancur, oblervandum ert, ante¬

riorem pugnantium ^partem, exponente eodem POLLU¬

CE, vocari y.era>7tov ncy (guyov 7tgo<Torn:on Kla pars an¬

terior vel fröns tota (yidv ro perooTrov) vocabatur ^7tgooro-

<?drt}£-9 quin etiam qui Ktius primae aciei dextrum ^cornu

tenebat 7rgxrordryjr dicebatur.. Hifce confentit auclor.

vet. Etymol. cujus haec funt verba: rys cie qpocnds ro ue-

> C/ V ^ rr \ ^ b /-

romov Aeyopevov, o ngj rtgcprcv (guycv xocÅ&o-iy 7ig(pro^oorci'i, v&f

o y\yéftevos ocvrdv 7rgooro^ocryj^. Hoc lenfb dicit XENO-

PHON q) egyov ydg e^t:rois fjiev 7rgooro^drocis' Sccggweiy

rée:

B ₃ «7TC-

») Orau de pace« p) L* u c* lo. q) Fsedag* L. V»

C§(?S ) VA14 fV c9^J_w

sTrophasHty Aoya> n&j e'fya. Heic defignant TffMrozccrctt il- los, qui in ^prima coliocati erant acie, uti ot iirogevot con¬

tra Tunt qui a tergo adftabant, quos POLLUX dicic vo- catos fuifle ent^ccrus. Quod _utrumque vocabulum oc- currit apud POLYiENUM _{r; de} CAeonymo Lacedajnno-

niorum Rege, Edefam oppugnante: rés de, inquit, 7r§a>~

ro^oorocs T'dS T8T60V eTTi^drocs oivev

åcgixroov

erooj*s, j. e.

antefignanos & hor^um adßit^es fine haftis coüocavit. Hinc

transfertur vocabulum _{hoc ad} quoslibet deflgnandos, qui primas aliqua in re partes tenent: fic 7r^ro^dryjs rv\s

e^idreccs eft, _exponente CONSTANTINO C), ^{o ryjv} irqcn- rcKÅicrloiv princeps in convivio, cui primarius locus tribuitur, qui & TrgoxhIrvjs ^a POLLUCE vocatur. Et in hoc loco: 7f(jteT05CtTY\S rtJS TOOV NOt&gcclwv OO^heOOSy pfillCßpS quafi antefignanus hcerefeos Nazorceorum (en af Hufvud- månnerne for thet Nazarreifka

kåtteriet).

§• 6«

Denique & ifto nomine accufatur Paulus ^a Tevtullo, quod templum profanare religioni ^non duxerit: ^os nyj, inquit,_{ftolo obje£ti}ro hgov_criminis

hrefeeure ßeßqXZaou.

Cujus quidem Apo- illuftratio petenda eft ex illis, _quas

a Luca memorantur A£fc. XXI. 28. 29. Scilicet con-

fpexerant Judaei in Pauli comitatu fuifle Trophimum quem-

dam, viruraEphefium, ^non circumcifum, & _quum dein ipfum confpicarentur in interiorj templi fepto cum fuis quibusdam comitibus, in horum _{quoque coetu} arbitrati funt fqifle virum illum eÅfym, atque ideo fafto concurfu clamaverunt: bic eft homo ille, qui ubique terrarum ea

difpergit

dogmaca, quae tendunt ad elevandam auftori-

tatern ac dignitatem gentis noftrae,

legis

& templi, IV/, dg _H&f eAÅqv&s etcrriyooysv as ro hgov ngq ksjcoIvooks rov ocyiot ro^tof

p) L, II« c. 29« O In Lexico«

J 1> ^v ^S3

rhrov T8T0V. Qiiibus ajque ac TertuUi verbis coram pro- curatore ex Judseorum monimentis aliqua accendenda

eft fax. JOSkFHUS refert t). Hierofolymitanum tern-

plum, cura Herodis, ita exftru&um fuifte, utduplici con- ftiterie quadrangulari fepto, q uoruro alterum inträ alte-

rius ambitum fuerit. In interioris fepti medio colloca-

tum erat ternplum ftricie ftc di&um, quod locum con- tinuerit, qui Sdnftus dicitur & Sannum San<ftorum. In-

ter utrumque feptum fuit fpatium fub dio, vacuum &:

apertum: atque in ifto fpatio erat humilis quidam paries,

tres cubitos akus, quo feptum interius ab exteriori fepa-

rabatur. Jam vero non Judtri foium, licet, quam lex requirebat, munditie deftituerentur, fed gentiies etiam, qui adorandi caufta Hierofolymam ventitabant^> ad ex~

terius feptum admittebantur; ied ab ingreftu in leptum

interius gentiies omnes bifeludebantur iTto, de quo fo~

pra roeminimus, lapideo pariete, qui interius ab exteriori fepto feparabat, Quum ergo Judaei confpicerent Pau-

)um cum fuis comitibus in fepto interiör?, exiftimaverunt

cum, violata templi fan-ftitate? contra omne jus & fas, Tropbimum, gentiiem, introduxille in locum Tantum, gemiübus inrerdiftum, atque ideo crirrdnabantur, éum

ßcßriXooaai ro fyov, profanavijje templumy aditu in iliud pro»

mifcue conceflo puris & impuris. Eft ersim ßsßrjho^j a

ßsXos, limeny cujus limen quafi ingredi fas fit einübet:

uti dßsßr\Kos contra eft, exponente EUSTATHfO, ccßc&

ros Is^osy quem ingredi non cuivis integrum fit»

§• 7-

In enarraneiis criminibus, quoram reus eflet

Äpoffo-

lus, verfatus haåenus Orator nofter, exponit nunc porro qua ratione ad Prxfidis abduftus fit tribunal: compre-

hendi«

at-Wat.1»! M I

t) Antiqu. L» XV. c. 14.

focndimus quidem ^, inquit, illam & fecundum nofixam legem judicare voluimus, ied violentia Tribuni Lyflg

noftris ereptus manibus ad Te deductus efi\ In quibus verbis, prout in Grasco textu comparent, aliquid dvtmo*

ÅxScv Tibi deprehendille videntur BEZA, GRO PIUS

aliique: adeoque pro: ov'mj hgotrqcrotfxev, fcribendum di-

&itant; dvrov iy^ocr^aotfxsv^ fic enim, ajunt, evadit oratio Optime cohcerens: evgcvrss rov

dvfycc

rSrcv Koifjdv inga»

ryja-otfxsv dvrov y, r. A., quum alioquin ro évqbvres nihil ha- bear, quo referatur. Verum ut illam leäionem, invitis codicibus, cooptemus,laudatorumau£toritas virorum non nobis quidem perfuaferit, in primis quum feniui & Gram-

maticas ftruSurae nihilominus fitconfultum, fi, qucdhaut

invito loquendi more fieri pofie oftendimus §. ^5., di-

camus verbum scrjxh addendum efle participio evgovrec.

Ceterum vero verba hsc, ev ygoj hcgurrjcrccfxw, & qua? lé- quuntur usque^ ad medium commatis 8, & quidem h^c verba, 7roc§

I ^wijcrtj,

deeffe in Codd. Alexandrino, Cantabrigienfi, uno Petaviano, Huntingtoniano aliis-

que, nec non in verßone Coptica & quibusdam Latinis9

nos docent MILLIUS, BENGELIUS &: WETSTENIUS, Et quidem dicit ERASMUS, fe in ^uno duntaxat Codice

reperifle verba ifta, fed minutifiirais formulis idque in (patio marginali: unde conjicit fieri _potuille, ut aliquis adjecerit ea e narratione, quae occurrit capite priori, ubi legitur: & quum magna difienfio fa&a efiet, timens Tri- bunus ne difcerperetur Paulus, juflit milites defcendere

& rapere eum de medio eorum; aut potius ex Epiftola

Lyfise: virum hunc comprehenfum a Judaeis & incipi-

entem interfici ab illis fuperveniens ^cum exercitu eripui.

Huic adfiipulatur BENGELIUS u), d'icit enim majorem folito varietatem le&ionum Gloflamindicare. Neque, in¬

quit

u) In Apparatu Crit»

quit porro, bcec verba retuliffe Lucas auf dixijje TertuUüs

videtur: male enim concilians argumentumfuiffet^ fateri, Ju-

deeos ipjos voluifje Paulum,quemfeditionis potiffimum accufant,

ulio modojudicare^ fimulque 7ribunum ad Prcefidem quafi devi accufare. Neque profe£to, Ii, quod tarnen fieri debere adleverafe non dixerimus, verba iffa, ^ut fpuria, rejician-

tur, fic, quod nonnullis videtur, fiet oratio hjulca: co- hsrent enim optirne proftrema commatis 8 verba cum antecedentibus hoc modo: invenimus _{virum hunc} pefti-

ferum ieditionem movere inter Judsos per orbem di- fperlos, principem elfe feds Nazarsorum & templum in- iuper profanare tentafle, isuq l évvrja?] ^k. rA, a quo & ipfe,

habita inquifitione, cognofioere potes hsc omnia, quo-

rum nos eum accufamus. Quin etiam fic evitabimus

ambiguam difquifitionem, qua fieri potuerit ratione, ut 7ertuüus coram ipio Romano Prsfide fateretur Judsos ipfos fententiam de facinorofo homine laturos fuifTe ni

Lyfis violentia intercsffiflet. Quum enirn Judsis paul-

loante ifta tempora ereptum fuerita Romanis ius gladii;

id quod ipfi coram Pilato fatentur Joh. XVIII. 31. y\\my

ån e£e<iv (&7tQYjT8ivui åosvoi, qusri hoc loco folet, quomodo intelligenda fint Tertulli verba hsc, quibus dicit Judsis

in animo fuifie, non implorato Romani Prsfidis auxilio, judicare Paulum? Greclere nefas eft, aufurum fuifle Ter- tullum talia dicete, Ii jus puniendi fontes ipfis prorfus

fuiflet ademtum? Certe, fi verba hsc genuina funt, non alia patere videtur via, qua ad lenfum adfequendum

eatur, qui veritati non adverfetur, quam ut dicamus, vei

voiuifie tantum Judsos, cujus fufpe&us Paulus habebatur, criminis Cognitionen! inflituere & pronnntiare, quale fupplicium merniflet fecundum ipforum leges, quarum au&oritas per Romanorum dominationem deminut3 non

fuit, arque deinde lententis exfecutionem permittereRo¬

mano Prctfidi, qus fententia eft HEUMANNI: vel fer-

C monena

} 18 (

fp

monem heic efle de Ieviori aliquo fupplicii genere, e.g,

flagellatione, qualia infligendi jure non penitus ifto tem¬

pore caruifle Jud^os lunt quae probare videantur.

§. 8.

,Quod fi, extrufis quae commat* 6, 7 & parte 8vi coroparent, verbis lequentia, 7t»q

I

dvroe %. r. A.

conjunxeris cum illis, quae initio verficuli 6. leguntur, os Hey ro iegov s7isi^ua? ßeßyjAao-oct, facile patet, ro,7xuq &, quod alioquin ad Lyfiamy Tribunum, non incommode referrl

pofle videretur, refpicere ad ipfum Paulum, ut fenfus fiatt poteris ipfe, fa£ta inquifitione, ab ipfo cognofcere

veritatem _eorum, quorum ipfum accufamus. Nam ro

dvctKglveiv, _quod generatim alioquin notat, interrogarey ex-

plorare & examinnre, tribuitur frequentiflime judicibus, qui judiciali _{quodam modo} inquirunt in rei veritatem*

quod Latinis eft quaerere & quaeftionem habere; hinc ufurpatur »vccvqiris ad defignandam ipfam quaeftionem

reorumque interrogationem, five per tormenta id fiat, five fine tormentis. Quo fenfu etiam ufurpatur i£erd-

£et\> vel ccverci&iv, quod occurrit A£h XXII. 24. ubi Zj- fias, Tribunus dicitur voluifle fjtcc^i^iv eéveru&t&ctt YlavAovy

flagris inquirere in Paulum, ut commifli flagitii confeflio-

nem extorqueret. Neque aliud voluit TertuUus, _{quam ut}

Felix_y dvuy.^lvxs^ habita qußßione, cogeret Paulum fateri

reum fe elTe criminum, quae

ipjfi

objiciebantur. Hifce a

Tertulh di&is, crwéSevro 011a^ooTsi, adfenfi funt Judaei, ora- tionem ejus comprobaverunt, ut facere mos fuit, quum

orator qufcpiam, fuo & fociorum nomine cauffam _ege-

rat: quomodo ViRGILIUS x) dicit Trojanos fecifle*

abfoluta oratione llionei ad Didonem;

Talibns llionens: cunSlifiviul ore fremebant

Dardanid^

x) iEn, L» I. v» 363.