J. N.J. Q. i
OR ATI ONE
REB U S
CONFORMANDA
MEDITATION UM RHETORICARUM PRIMA,
(ßyam.
Ex auétoritate AmpliiT. Facultatis Philofophic^ in Illuftri Academia
Upfalienii,
Publico exam im modeße committunt
Präses
MARCUS
Fac. Phil. £dj.
THORERUS A. ODHELIUS
W - Goth.
In Auditorio Guß. Majori ad d. 3 Aprilis
Anni MDCCX1V.
UPS ALLE, typis Wernerianis.
Et
Respondens
§:* R* M:TIS
Μ A G Ν iE FIDEI VIR Ο,
CANCELL ARIyE
CONSILIARIO, Ρ er Mußri Generoßsfimoß
DOMINO,
DN.ANDREiE
M£CENATI MAGNO,
Cl ρ Rationem nbique bm attemperare^ quam re- fit,
Vir Tidagne ^ arcluum ac dif- ficile, id alias equidem profiext quo-
dammodo 5 nunc vero, cum omnis
mihi verhör um conatus, & dfia
Tuam
^Tuam dignitatem, ßf 771eam, Té" profequor, venerationem longisfi-
me fubßßit, evidenti experior docu-
mento. Sed tarnen per Nuam huma- nitatem, prolixumque in liter as fa-
vorem, fubmijje Te precor, ut,
w&fw <r% uoft? ahterpio ejje non licet, cÄo lllußri Nomini, A«?/ä-
cras facto lucubrationes, λ#, quales-
cunque devot a mea voluntatis mter- pretes, bemgriefujcipias. Adißapie-
täte fiducia hunc mihi addtdtt am-
mum : Gf, ηιβ gratia benefictomm-
que Quorum in me magnitudo,
vir tut um admiratio ancipitem con-
ßlii ammaffet. 'ZJt enim nihil heic
dem venerationi mea 5
cenfere aggrediar, ^ 7> eß,
exqmßta doSlnna, Gf wW/o raww
ufu
ufu adultum fapientia robur, aui
cetera itiußria prorßts Tita in pa-
triam merita, contmentesque pro e-
jus falute, quas nunc maximc exfo-
mnes agis, excubias $ quam eß, e-
ritque confcientia lat um, iVo-
www Tuo magnificum, 73" Tbi hte-
ras, immanes hinc illmc Adartis
furor es propemodum attomtas, te¬
uerrimo affe&u firmandas fo^jen¬
dasque recepifße, A4a&e, Vir A/la-
gne, 1Ü0 conßlio, ejusque comite glo¬
ria : quam etß, qua es magnitudi-
ne animij non rejpicis, w~
Λ#«· pramia, fequeris
virtutem 5 éww tarnen^ 'velis, nolis ,
omnes boni,in Te, jamdiu celebrant conßanter: celebrabit item aqua po-
ßentaSj donec ajirtuti ac litens fuum
de-
decus^fuum eritpretium* A4a&e, in-
qnam, Ola virtute perennify gloria:
fic Deus affli&a patrm Optimum
Regem, Te Regi & literis fervet
quam diutisßme !
Perilluftri GenerofiiIirnoq$
Nornini Tuo
devottu cliens
M.
C. Le&or.
ANnus firtationem agitur jam de Sublimitate quartus^ ex quo Sermonis dis-
Interni ,pubhco c om miß. Comb ar in illa oflendere, multa nos fat is evidenter animo per eifere, qua accurate verbis ex-
ponere nequeamus; inque Jententia ejus conßrmationem int er alia adducebam,
cum oratorum, feu veras, Jeu fiflas voces,
quibusje magmtudine ér majeßate dicen-
dorum obrui fapenumero fatentur, tum
poetarum in expnmendis ammi pertur- batiombus ingeniojam jelicitatem. Vi- debam natura imitationem eße joler-
tia iflius fundamentum. Ceterum piu- nbus tur de illa re tum agere non patieba-
inflitutum. Nunc, quoniam,
floritate Superiorum, publica difquijttiom efl aliquid Jubjiciendum, utilitate.
jueunditate je mcixime cowmendavit ar¬
gumentum , priori affine qmdammodo,
ßfc Oratione Rebus Conjormanda. Pro
prajenti rerum habitu, Partem ejusPrt-
mam, ad intelleäum z/z qua, jequentiumjacere pramijßs nomwlhs, videban- <///<£
tur, praeipua) ut Jjero, Inventionis mo¬
mentet
menta inftituto accommodavi , nunc tuo B. L. favori committo. Cetera, β DEO
it a vifttm fuerit, alio tempore lucem pu - hlicam videbunt. Conßlium efi, eritque monßrare, fummum efje oratoris artifi- cium^orationem rebus attemperare. Quod β aliqui baud it a eße difficile inteliedin ju-
dicabunt, Jentient t amen, procul dubio, expertundo majorem, quam pro prima
Jpec/e, difficultatem. Eft enim hic cam- fiiis, hoc ftadium, /V/ //for* excur- rant acerrima qu<eque ingema; quum,
auf im dicere, omnia, aut certe potior α rhetorum pracepta huc pojjint referri.
Quo magis <equa bonorum Jperamus judi-
cia fummi in hoc genere viri, ér, gwi i# Ulis facile eminet, Af. C/wo
ornate copiofeque fimt exjequtt, £*· //>
woi* quésdam feligamus ex noflro propoft-
to populariter explicanda, infertis etiam nonnullis, principibus Ulis non eft vijum fe demittere, //i tarnen illa circa
career es hnerentibus obfervata, aliquam for t a (βsy ubi in campum ventum eft, pra-
fliterint utilitatem.
D.
DE
ORATIONE REBUS CONFORMANDA
MEDITAT10NUM RHE Ί0RICARUM PRIMA.
Tbef l
Artis oßentatio artem corrumpit.
Vum nihil fit gratius
modeftia; fedjuxta in
artis cujusque vilita-
tem nihil facile pro- clivius, qvara profu-
fa ejusdem ja&atio:
quo quiseft melior artifex, majuscg
meditatur documentum (blertia?, hoc
diligentius profpicit, ut artem difli-
mulando fcienter, arti favorem effi-
cacius conciliet. Habet nempe indu-
ftria natural) potius vigore,quamfa«
ftidiofö profe&a ambitu, hoc pro¬
prium ubique decus, ut, cum gratis
caufTa nihil agere videatur, omnia ta¬
rnen fint grata, qu^ agit* Iniiiisau-
A t em
2
tern, qua? parum förlitan afTequi-
mur, mirifica? cujusdam folertia? glo-
riam captare, ut vanum & fepius in-
felix ; fic eandem in quibus vel maxi-
me calleamus oflentare, eftineptum
& arrogans, eamq; ob caufiam, haud injuria, odio atqve invidiae obnoxi-
um. Etenim vel in corporis, qua?
viribus, autvigore conftanf, medi- tationibus, quam, qua?fo, importu-
num, nunc fr a dia & plus quam mi- mica, nunc feroci membrorum ja-
öatione.infolentem venditare dexte- ritatem ? Quame contrario eftcom- mendabile illam , qua polles, agilita-
tis atque induftria? venuftatem, de-
cora temperatam modeftia quafi ab-
icondere ? Eminet fåne artificium,
falté fapientibus,quamvis occultave-
ris. Et tarnen id pra?ftas, ut, qvu nihil
anxie, omnia naturali exieqvutus a- lacritate artis numeros accurate ex-
pleveris, eam hominibus injicias o-
pinionem , poiTe te, quando difficilli-
ma qu^que peragis facillime, longe
ma-
majora, ubi diligentiam ådhibueris, prasilare. Quotus ad h^cquisqueeft, qui non abunde fentit dignitatem cor¬
poris per fe favorabilem , virili habi-
tu condecorari, molli effeminatcque corrumpi ? Quin etiam, quibus for¬
mas ac venuftatis gloria perhibetur
eiTe ante omnia curas cordique, ex cultu aliquanto accuratiori anxiam petere commendationem , & fcimus,
& probamus ; impenfius ferme, ii
inter exquifitam folicitudinem, quan- dam pra: ie tulerint incuriam. Ubi
vero fucum, ubi reliquasartes forman
iniervientes ja&averint palam , pras- terquam quod praspoilero placendi
fludio, etiam optima natura bonita-
tem violent deturpentque, quas infu-
per aliorum animis fubjiciant cogita- tiones, in oblcuro non eil. Scilicet
tener eil fenfus hominum : atque ut
prudens artis «Sc induflria? diffimula-
tio , präster eximium favorem, quan- dam nobis admirationem ingenerat;
fic multo ac intempeilivo ejusdem
A 2 am-
4
ambitu, haud fecus quam extrema incuria, plerisque illo fe circumveni- ri, hac iperni fufpicantibus, nunc tce-
dium, nunc indignatio provocantur facillime.
Thef II
Natur# imitatio Jummam art i concHiat gratiam.
PRoinde <ftutn, nimiam fapienter diligentiam efTe a veteribus di- in vitio, curiofamcp afte&ationem, tan-
quam fcopulum, ftudiofiftime caven- dam. Neque enim in geftibus, fer-
mone, inceiTu, rifu, voce, cantu, in
omni denique vita, autadaliorum a-
nimos conciliandos efficacius, autad partam dignitatem tuendam augen-
damque eft quidquam accommoda- tius, qvam naturalem fequendo pro-
penfionem, haäenus arte niti, ut ni¬
hil peregrini, nihil coa&i usquam appareat; cun£a fponte quafi nati-
voque vigore profluxiiTe videantur.
Quamobrem fcenici a&ores (eft nam- que vita hominum fabula quasdam
per
perpetua) ita demum re&eatque or- dine fuis partibus defungi cenfentur,
ii rerum exhibendarum indolem , ja minimis, maximis fequentes, adole-
fcentem hilarem, credulum, facilem, priecipitem, temerarium, liberalem;
fenem contra, triilem, fufpicaceoL,,
morofum, lentum, tenacem, provi- dum, parcum ; atque, ut rem in pauca conferam, fi cujus agunt perfonam, ejus ingenium habitumque alacriter quidem, Ted fimul aliud quafi agendo,
& minima cum artis oilentatione re-
pneientaverint.
Necalia ratio aliorumeft operum, qua? induilriahominum perficiuntur.
Ipfa natura rerum fundamentum eil
artis ; tantoque clarius eminethujus dignitas, quanto ad illius indolem propius acceiTerit. Quod tarnen non in eain fententiam difputo, quafi nihil,
aut parum in arte fit reponendum.
Ad perfe&i operis gloriam, magna iane eil ejus vis & eflicacia; fed quam, ubi naturam deierimus,corrumpimus
A 3 con-
6
continuo. Hane igitur intueamur;
hane tuto fequamur ducem. Eil illa prima quidem fpecie fimplex atqne inculta, quando in multis ab arte,
non folum excolitur, fedetiam vin-
citur quodammodo; talis tarnen eft, ut fub ifta fimplicitate, ea Eepenumero
arcana recondat tegatque miracula,
qua: omnera folertiam humanam elu-
dant. Quis enim fatis mirari, adeo
non imitando aiTequi poterit innu-
inera, qua? in hac unverfitate rerum
undique exftant, fapientias divinas
documenta ? Et tarnen, cum ccelo a-
llrisque, tum hoc quem habitamus orbe, & mari, & terra, montibus, filvis, fluminibus, quasdam in^qua- litates, afperitates, rude quiddam Sc qüafi incultum cernimus intermi- ftum, providenti haud dubie Numi-
nis coniilio; five ut hac ilupenda
varietate totius operis fplendor atq;
majeflas evidentius reluceret; five,
ut mortales etiam in illis ipfis , qua;
human« induilrise facile obfequi vi-
debantur, poftquåm fa&o viriumex- perimento intellexiiTent omnem fol-
lertise contentionem fatigari, fateren-
tur demum , in fummo naturs arti-
ficio, artificium quaii abfcondi, & fi-
mui naturam abfolutiiiimum efte
exemplum, ad quod artem ftudiofe
componerent.
Fällor ? an hasc princeps eft cauila, quamobrem eminentiilima cujusque profeffionis ingenia in id cum primis
intendant curam, ut in operibusfin»
gendis formandisque, rerum expri-
mendarum ingenium accuratiilime fequantur_». Sane Zeuxis pi&or iiii
feculi prasftantiffimus , immortale_»
daturus induftrise monumenturn_, cenfuit ab hoc potiffimum arti (bae petendum efTe iubfidium. Nam cum
a Chrotoniatis magno pretio con-
du&us, inter ceteras complureista«k bulas, in templo Junonis, quam re-
ligioüilime colebant, publice dican- das, velie fe Helenas iimulaerutiL·
pingere dixiflet; e magno virginum,
quas
δ
quas in unum Iocum adduxerant, mi- mero, quinque omnino eximi# pui- critudini(s delegitin exemplum, nt, 1 quod in unaquaque laudatiffimuro., eilet, in mutarn imaginem transfer- retfelicius. Idem, aut certe non pla¬
ne diverfum,alios ejusdem artisma-
giftros, inter folertiae fuas medita-
menta agitare certum eft. Quid e-
nimeft, cur nos tantopere afficiant,
live mite clemensque ccelum,five e~
jusdem mina?, atque erumpentia in¬
ter nimbos fulgura, five ftagnans &
placidum mare, iive inhorrefcen-
tis procelke, interqve nautragia fu- t
rentium undarum immanitas, five
terrarum ac regionum habitus, &
in illis, hinc aedificiorum atqve ur- bium fplendor, illinc incendia, rui-
na?, radera; pratorum hortorumqve
ammnitates, iiuminum errores, ne- morum & filvarum receilus, cum
paftorum nympharumqve, propter
pailim errantes greges, celebritate,
tum ardore canum, ferarum pavo-
re, *
... .
9 re, venantium alacritate commen-
* dabiles: quid inqvam eil (nam fin¬
gula perfequi infinitum ) cur ad e- jusmodi a perito artifice formata-
rum imaginum, non multominus,
addo , fiepenumero vehementius
qvam ipfarum rerum contemplatio-
nem commoveamur? Nempe veri-
tas imitationis gratiam conciliat ar- tificio; tantoque rnajus cuique po- nimus pretium, quanto rerum indo-
lem expreiTeritaccuratius.
Jam vero interpifturamSc poefin,
quanta fimilitudo cognatioque ? Scili-
cet illa muta, hascloquens repra?fen-
tatio rerum. Quid porropoeiis ?Ni-
mirum oratio adftri&a numeris.
Quid denique oratio, niii cogitatio-
num interpres ? aut tandem cogitatio,
nifi rerum imago? Sed memetipfum reprimo, ne turbem praepoftere cir-
culos mox pluribus explicandos. In¬
terim audiamus Tulliumdocendi di-
cendique principem. £/?,inquit, fi-
nitimus orateri poet a; numer k adjlriäior
A 5 panik
10
pauUo, verhör um autem licentia liberier >
multis vero ornandi generibus /ocius ac pcenepar: in hoc quidem certe prope idem>
nuüis utter minis circumjcribat, aut defi-
niat jusfuum, quo minus ei liceat eadem illafacultateac copia vagari^ qua v elit a)
Thef. HL
Orationem rebus conformare caput eß eloqüentia,
QVum rerum igitur attemperaiTe, alias induftriam ingenio artesa-
deo commendet; quantum in prin¬
cipe reliquarum eloquentiaidem va- leat, quaque foriitan via ad tanta?
laudis gloriam fit ingrediendumper- fpicere quodammodo ; res eft, opi¬
nor, ut cognitione jucunda acutilis,
lic accurata meditatione digniflima.
Etenim orationem rebus accommodare, Jummum eft ora t or is artificium. Qu od quidem ex dignitate exponere,quam- quam fit imraenfi operis, & propte-
rea nec virium noftrarum ; ha<ftetius
tarnen confirmati bonorum favore
pro-
a) Lib.i. dt Örat. C/tp. if.
II
progredi conabimur, quatenus arta-
4 tus hic icribendi modus a rei difficul-
tate poteritimpetrare.
Thef IV.
Cogitationes funt verum tmagines
ÜT mentum autem hujus ab eo, difquiiitionis quod funda- es-
fe videtur, exordiamur, principio
tenendum eil, cogitationes rerum efle iimulacra, & quafi imaginesrac proinde quandam iimilitudinem feu
conformationem has inter concipi
debere. In quo autem illa coniiftat peripicere, atque evidenter defini-
y re, habet difficultatem, haud facile
nifi ab acutiflimis ingeniis ad liqui¬
dum perducendam. Judicabunt for-
taflis multi, poile eam ipiam, non
modo adumbrari utcunque ( quod fatemur) verum etiam plane expli- cari, fi qualem fpecula piétaeque ta¬
bula referunt exemplorum confor¬
mationem ; talem per 'omnia inter
res & noilras cogitationes commi- nifcamur, Ceterum ii illi penfita-
ve-
/
verint diligenter, mentem naturaii vigore alias cogitafiones ex femet ipfe elicere; alias eadem facultate quidem, fed per fpecies quasdam
corporeas contemplari : inter hasc
corporum fimulacra, nobis curnbru-
tis animantibus communia, & ipias cogitationes, fimul aliquam, iimul nullam, prout interpretaris, propor- tionem conftare : exteniionem, mo-
tum,figuram corporibus ineiTe ; co-
lores,fonum, calorem,frigus,nifi no-
bis cogitantibusnon item : eiTe pro- pterea appreheniionis aliam, aliam ju-
dicii veritatem: convenire easinter-
dum; hcpius, quas illa pro veris ven-
ditat, hane falfitatis palam redargue-
re ; poftremo infinitam vim relatio-
num, non tam rebus ipiis.quam no- ftris cogitationibus niti: fiferio, in- quam, hcec&hujus generis alia cogi- taverint, ipfi per fe baud difficulter intelligent,quantum infra veri accu-
rationemfubiiitänt. Nos fane,quonia
or ator,cujus fequimur veitigia,omnia
fer-
π ferme ad populärem fenfum accomo- datjfta non nihil a vulgi opinione ab~
horrentia, in prafens non difputamus.
Id in confeiTo eil, meutern pollere quadam rerum percipiendarum fa-
cultate. Eam igitur ubi exferit,
certas fequitur iive regulas, iive i- deas, ita quidem, ut fmgufe cogica-
tiones atque earum junéturse, fi in-
terveniente clarae atque diilindlae perceptionis confcientia, cum illis
ideis conveniant, vera? , fm difcre-
pent, fal fe habeantur. Ultra ii mo- limur quicquam, heic idem nobis
facile eveniet, quod alias fepenume-
ro, ut cogitationum luce per fe e- videnti haud fane acquieicentes, e- tiam ubi ad primas cauifas ventum eil , continenti agitatione longius progredi conemur, quam rerum in-
doles , aut ingenii humanii vires pa- tiantun^. Quocirca , quum nulla—»
ratio appareat, qui res iive per fe ipfas , iive quascunque demum i·
magines, aliter menti ineiTe poflint,
quam
14
quam quatenus habet earum ideas;
conficitur,non aliam fortaffis res inter
<Sc cogitationes quarren da m eile fimi- litudinem, quam quce fubfiftat in ea, quam dixi, perceptionis evidentia.
Tbef. V.
Ut verum, ita cogüationum wfinita
prope varieté.
CEterum qualiscunque illa five fimilitudo, five relatio, demum fit
ar&a admodum atque deiinita fit o- portet, quum pro rerum varietate,
varient cogitationes finefine: variare
autem vix poifent, nifi eifent in rebus ipfis differentia? iftius, aut certas ex-
preiTteque cauife,aut faltem occafio-
nes. In his rimandis & re&e difcer- nendis omnisphilofophiaoccupatur;
nec ideo ubiquefcopum contentionis afiequitur. Tanta enim tamque im-
manis eil in hac univerfitate rerum,
mentium, corporum eorumquepro-
prietatum & operationum, cummul- titudo, tum diverfitas, inque diverfi-
tate varietas, ut ad earum contem-
pla -
plationem parum abfit, quin plane
* obftupefcamus. Singula,quiainfini-
ta, recenfere non aggrediar. Vel ienfuum, affe&uum, a&ionumque hu¬
manarum, pro finis, loci, temporis, perfonarum xftimatione, quam mul¬
tiplex , quam varium & prorfus in-
enarrabile ingenium ? b) Adde,mul-
ta eile, qua: humano acumini fefe fub- ducant: usque adeo ut non fitdiffi- tendum, majorem quidemeffererum amplitudinem , quam uteam per o- mnia cogitationes exa?quent 5 imi-
tantur tarnen propemodum : quin
c haud fane fcio, an in quibusdam-.
fuperent etiam. Magnum, parvum,
fuperum , inferum, dextrum, fmi- ftrum, atque alia innumera (phi- lofophi relationes & abfira&iones appellant) animo utique concipimus:
an vero ut menti, ita rebus infint eadem , dubitant multi, nec förlitan immerito: non quod ejusmodi cogi-
tationum non fint in rebus qua?- dam b) Conf Bljjcrt. κ oft. de Suhl. S* Interni in-
frimis Tb. xxv.
ι6
dam quafi femina, aut certe occa- fiones, fed quod earum effi&io, at- que, ut ita dicam, a&ualis i infor¬
matio magis ex admirabili mentis vigore, quam rerum habitu videa¬
tur proficifci. Utcunque fit, eertum eft, eam , vel in fimpliciflimis ideis exteniione, duratione, numero, in-
terminata inftru&am efte comparan- di augendique facultate; unde im-
menfa exiftat, neceiTe eft, cogita- tionum, & multicudo, & varietas»
Thef. VI.
Pro cogitationü varietate variat oratio
IAm rum porro, fimulacra; fic ut cogitationes funt oratio cogitati- re¬
unum interpres, hoc quidem accu- ratior, quo clarius atque evidenrius
iilarum ingenium reprasfentaverit.
Itaque, ex habitu rerum, quando- quidem alia? funt humiles, tranquil-
\x, alias ceieres, acres, grandes de- nique ali^ , ardentique concitatae impetu; ha&enus iingularum indoli attemperabitur, ut in docendo, nar-
·.· ran-
17
rando fit tenuis, placida, arquabilis,
in ivadendo, exhortando gravis, fortis, vigens; in laudando alacris &
magnifica; in objurgando, mdignan- do,ceteriscg perturbationibus expri-
mendis vehemens, effufa,nunc brevi-
bus& interruptis, nunc magnis afq;
atrocibus procurrat fpatiis. Ipia na¬
tura heic nobis fe grabet du c em ; quum iftius differential fimulacrum,
non modo in irnperita plebe, fed et-
jam infantibus emineat. Scilicet
cum léetantur, cum blandiuntur, &
verba, & vox, & geftus lepore & fe-
fiiva alacritate vigent; cum dolent, fatentur Si deprecantur culpam, in-
ter triftem verecimdiam langvent o- mnia__,: atvero admiratione, metu, iracundia perculfi , nunc obmute-
fcunt, haefitant, nuncinterrogant,ex- clamant, totoque, qua fert confter-
natio, ruunt impetu. Rudes igitur
illi & pra?ceptorum ignari, idem-j ipium quod rhetores pr<ecipiunt, na- turali impulfii feqvuntur quodammo-
B do
do, aut potius, quid oratori fit quendum oftendutit. Etenim, uc in aliisdifciplinis difficillimarum rerum cognitio, evidentibus plerumque Sc
intelle&u facillimis principiis nititur:
fic dicendi artificiuiu, hifce tam ma-
nifeilis, öccuique familiaribus initiis,
fuam potiiftmum debet originenx.
Schematum certe naturam Sc ufum legitimum , ftili dicendique varias
formas Sc chara&eres, a&ionis deniq;
!ndolem(de quibus fingulis B C D.
Meditatione Tertia pluribus erit a-
gendiiocus) nemo facile intellexerit,
aut re£eexplicaverit, nifiqui multi¬
plicera, atq; in immenfum difcrepan-
tem rerum & cogitationum,indeque
refultantem orationis conformatio-
nem ubique diligenter refpexerit_,.
Neque tarnen ideo exiftimandum
inter vulgi Sc oratoris di&ionerrL,, quod utraque rebus accommodetur,
haud ita multum intereiTe. Immane
eft, quantum differanis Illa rudem
ixiateriam; hxc politumperfeéiumq;
opus
τ9 opus exhibet. Illa fepe exfangvis, ari- da,foluta,faspe prasceps & praepoitera, imprudentia & cceco impetu cauilas
bonitatem corrumpit: hasc elegans,, coplofa, ornata, concinna, fic rerum momenta, inprimis quid deceatLj, quidve expediat, asftimatfapienter, ut e
nunquam oculos a fcopo, quem in- tendiü, dimoveat.
The f. Vit
Ex dicentis inßituto eft indoles orationis teftimanda.
ENimvero cellentias fermone, humanas inilgniilloex- documento, Davus,Oedipus,rüdes,eruditi in omni
vita utnrmr; ied varie, provario cu-
jusque inilituto. Logicus,&ad ejus
du&um philofophi in eiTentiis rerum
ponderandis occupati, quaterius ve-
ritatem unice fpe&ant, exadlamcogi-
tationum atqueorationis convenien-
tiam fequntur, cetera iimplici& a- perta rerum expofitione contenti.
Proinde peccant graviter, cum, qui
per pravam ambitionem verborum
B 2 ne*
20
nebulis veritati tenebras offundunt,
tum, qui pertinacia & ftudio vincen- di, etiam in clariftima ejus luce, ad exemplum veterum Academicorum,
nihil cogmfei, nihil percipi, nihil fciri pojje jaéHtantes,cum aliud dicant, quanu»
ientiant, ea ucuntur diilimulatione,
quam Gréeci åigu&ixv vocarunt c). In pari,aut potius majori vitio funt hi- ftorici, ubicunqvefidem , quam fan-
ftam profitentur, corruperint. Nam quis nefcit, inquitTullius, primam ejje hiß orL· legem, ne quidfalβ di cere andern?
deinde ne quid ver i non audeat ? ne qua fit- fpicio gratisfit infcribendo ? ne qua jir
multatü ? d) Poetas ad hu jus legis rigo-
rem fruftra revocaveris. Eft illis a-
liusfcopus, alia forma operis. Ad
vividam rerum repra^fentationem-,,
qua? deledtationem & admirationem
habeat comitem, quoniam referunt omnia; iifabulas fingendiqve licen-
tiam tollis,iftarum incitationi potifll-
mum infervientes, animam poefeos
Γι
$) der. Aead Jguafi. Lib.i. C.iz. & L. //. C.J.
d) JLib, ii. de Orat% C4g ij
21
fimul iuftuleris. Granditatem certe
n
&; di&ionis audaciam, qua poetas in Polyphemo defcribendo utuntur, ii hiftoricusin gigantis proceritate ex-
ponenda'adhiberet, toleraret nemo:
at veroillaapud Virgiiium:
Trunca manum pinus regit, graditur-
que per aquor
Jam medium; nec dum flu flus lat era ardua tinxit: e) itemque Ovidium :
Jam rigidos pefiis raflris, Polyphe-
me, capillos,
Jam libet birfutam tibi falce redde-
re barbarn: f)
atque alia ejusmodi fexcenta, quis
non probet atque cum voluptate quadam admiretur ? Adhsec jam pridem obfervarunt eruditi, poetas,
iive in virtutibus celebrandis, five infe&andis vitiis ardentius excur-
rant, non alio id facere confilio, quam ut horum fugam odiumque,
illarum contra admirationem atque
B 3 amo-
i) FEn Lib. m.v.öjp &<. f)Metam.Lib.xui.
Fab. S.
22
amorem hominibus ingenerent. Sic
in Achille fortirudinem, in UiyiTe fapientiam Homerus commendat;
in ^Enea herois exemplum exhibet Virgilius: non quod putemus eos, egregios quam vis viros, tantis pras-
coniis plane fuiiTe pares; quin po-
tius ex illorum contemplatione, atqj,
ut ita dicam, idea perfpiciamus , qu<£
fit ac eiTe debeat viri fortis, fapien-
, tis, magni indoles pariter ac maje¬
ftas.
Thef. VIII.
Suafionem inprimis fequitur orator.
ÄTque rator hoc quam quidem proxime in ad punfto poetam o-
accedit. Neque enim eft dubium,
Plinium in Trajauo , Pacatum in
Theodofio, boni Principis imagi-
nem exprimentes, aliosque in aliis ,
tale quiddam fepenumero meditari.
In ceterisad gravitatem magis com- pofitus, eandem atque philofophus
ferme fequitur, aut certe fequi pu- tandus eft veritatem , fed copiofo
atq;
atque illuftri genere dicendi, ad per-
fuadendum accominodato. Quam-
quam, niil vererer durum id atque infolens nonnullis videri, equidem potius dicerem, peculiarem quan- dam veritatem, morali maxime af¬
finem, a logica autem faepius diver- fam, oratori affignari debere ; cujus
ratio in eo fit pofita, ut, quemad-
modum philofophus ad neceifarias
rerum qualitates orationem ubiq; fta-
bili lege conformat; fic orator ad caus- fae ingenium, ex vario loci, tem¬
poris, perfonarumque habitu varie ieftimandum, liberius aliquanto, fed juxta ubique prudenter, eandem
attemperet. Quamobrem fi non- nunquama philofophica veri accura- tione difcedat, non ideo minus fuo
fungitur officio, quam aut impera-
tor cum confternato militi , aut medicus asgro ad omnia obftinatoj
aut parens filiolo noxia quajque a-
venti falubriter imponunt. Minu-
enda profe&o eorum iuperftitio, qui
B 4 ab
24
ab iftorigore, nimquam omnino, ne transverium quidem ungvem, fine_> - piaeulo recedendum eile arbitrantur.
Nam ii vera ubique proferre, adeo
nec noftra, nec aiiorum intereft, uc obiif potius atrociter; fi amici arca-
na prodere perfidum, principis & pa¬
triae nefas, premere autem folerter, juftum piumqve :eiTet fane iniqvum,
velie eam, iivefacultatem, five vir-
tutem oratori eripere, fine qua nec alius quisquam prudenüisac boni vi-
ri, nec ilLe fuum nomen rite poteft
tueri. Nequaquam vero propterea
eorum probanda improbitas, qui ho- y mines dulciveneno delinitosin frau¬
dem , tändemq; perniciem deducunt.
Eft iliud flagitiumnon dicendi artifi-
cio, fed eo turpiter abutentium fceleri
omnino imputandum. Ingenuus con¬
tra orator, ut honeftati vircutique, in cujus pra?fidium divino munere eft
comparatus , fua conftet fan&itas, quibuscunqve demum artibus utatur, refpicit feduio, nullis certe ufurus ü
aliter ρ
25 aliter finem faum confequi poifec.
Etenim hominum animos tempe-
rare quam illuftre atcß magnificum,
tam arduum idem ac difficile. Hic
ipie fcopus eft ad quem orator omnem intendit aciem. AiTequeretur eun-
dem expeditius, il homines ratione potius & luce veritatis, quam pras- fumtis opinionibus aiFe&uumque. ne- bulis ducerentur. Nunc autem,qvum
ea fic multitudinis (maximum enim
cum illa negotium«,) five infirmi-
tas, iiveperveriitas, ut quid re&um, juftum, iaIutare,glonofum, aut minus perfpiciat, aut ii perfpexeritquoaam-
rnodo, amore tarnen, odio,metu, ira- cundia, ceterisque occupata pertur- bationibus, inalia omnia abripiatur:
fifententia ialubriter& feliciter dicen- da, ti magna virtus ex dignitate cele-
branda, ii confternato animus adden-
dus , frangendus feroci, ii deniqve
fraus ad odium perniciemqve, inte-
gritas ådfåvorem ac ialutem revocan- da j nempe oracori multa callide funt
B 5 per-
2 6
peragenda , ingenue & fimpliciten..
quia non licet. Scientem imitabitur gubernatorem; qui ubi fyrtis fupe- rända, autportusbrevibus infamis eil
intrandus, fi redla uti velificatione prohibet ventorum iniquitas, obliqua,
&, ut ita dicam, acuta, inter fcopulos
vel seftu ferventeis elu&atur. Sic ille
agitationes vulgi& concionum pro- cellas,ubi aperte non poteil, falubri
aflutia fubeundo, oportet componat,
aut alio, quo in rem fuerit, impel-
lat. Senfit idem jam olim magnus rhetor Fabius. St mihi, inquit, fa- pientes jtidices dentur, fapientum con-
c 'tones, atque omne concilimn, nihil hl-
vidia valeat, nihil gratia , nihil opi-
nio prgfumta , falfique teßes f per-
^quam fit exiguus eloquenti<ε locus, qui
prope in Jola deleäatione ponatur. 6in
& audientium mobiles animi, & tot malis obmxia verkas; arte pugnandum eß, adhibenda quaprofiint, g) Qua;
cum ita fint, rigidis logicorum le¬
gibus orator conftringi non debet.
Ab-
g) Infi* Oy. Lib. u. Cap, i~J.
27
Abunde is verum fequi cenfendus
eil, fi tempori, occaiioni, neceili-
tati inferviendo , quemcunque in a-
nimis hominum motum res & caus- fa poilulet, eum dicendo vel exci-
tare poifit, V^el iédare. b)
The f. IX.
Qmtvor in univerjum ddigenter vi den -
da oratori.
UT tum munus autem re&e exfequatur, atque ordine ad tan- ex-
emplum boni imperatoris , qui in fpem vi&orice militem legit,difponif,
armat, tandemque in aciem educit:
diligentiffime videbit, prirnum quid
dicat, deinde quo ordine, tum quo- modo fingula exornet, ac denique
univerfa agat cum dignitate.
Thej. X.
Argumentorum inventio multa tütitur
rerum jeientia.
POilulat gnam unum cum folertiam, quodqj horum tum pru- ma-
dentiam: Ted tarnen haud fcio, an argumentorum inventio , eorumqj ju-
h) Cicer, L. /. de Örat. C4p. 46,
jufta, pro rerum indole, tta&aeio
multo maximam requirat. Sane in ceteris, difpoiitione, exornatione, a&ione, nihil, aut parum erit mo- menti, niil lingulis tanquam funda-
mentum fubiic inventio; huic autem
multiplex & accurata rerum cogni- tio. Etenim quum vis oratoris hoc fufcipere ac poliiceri videatur, ut de
omnibus rebus, qua? in hominum diiceptationem cadere poiTunt, fei-
enter copiofeque dic'at; & vero bene
dicere nequeat prorfus, nifi dicen-
da probe intelligat: ut partes fuas
rite tueatur, multa & varia inftru- élus fit, oportet, rerum feientia. Ne-
que enim fa tis eil tenuifTe, live rhe-
torum proprias , live quas commu-
nes ferme cum diale&icis monilrant argumentorum fedes: quamquam in
Ulis non exiguusfit ufus, quippequar
nobis fepe haudaliter,acleges gram- maticorum inter loquendum, in lila
inveniendi agitatione fponte quaii
occurrant fubveniantque, Accedat,
ne-
necefle eft, prakter omnis antiqui- 2$
taris rnemoriam, non modo regio-
num, gentium, imperiorum,rerum
adhasc civilium 6c militarium, vir-
tutum ac vitiorum, legum denique
divinarum humanarumque notitia ;
fed etiam phyfices, mathefeos, 6c
ceterae philofophi^, ii non confum-
mata, certe haud vulgaris cognitio.
Hominum vero naturas, mores> in- geniorum infinitam varietatem, 6c,
quod caput rei eft, omnes aieduum
rationes nifi fagaciflime inveftiga-
verit, penitusque peripexerit, pro- fe<fto in nullo numero eile poteft.
Graviter ac rotunde in hane rem
M. Cicero : Me a quidem, inquic, fen-
tentia nemo potent ejje omni laude cu*
mulatus örator, mjt er it omnium rerum
magnarim atque artium fcientiam con- Jecutus. Etenm ex rerum cognitiont efflorejcat & redundet, oportet oratio \ qu£, niji Jubefl res ab oratore percepta
& cognita, wanem quandam habet elo- cutionem & pttne puerilem. ϊ)
Tb. XI.
i) Lib, i, de Grat, C a ρ, C.
i»
.
SO
The f. XL
Ut reliquee partes rhetoricee, it a arga«
mentorum genera cogitatione difting-
vantar) opere plerumque conjpirant.
CEterum multiplicem feientiam licet orator hane non rerum tam
petat ex rbetorum, quam philofo- phorum officinis; non continuo ta¬
rnen fuos limites tranfilire, alienam- que poiTeilionem occupare temere
putandus eft. Sumit, non invadit operi fuo neceiTaria. Quod ut phi- lofophi a?quiori ferant animo, fuas eis
viciflim panditopes, modo fateantur, quidquid ornate copiofeque in fuo negotio difputent, id facuhati acbe-
neficio eloquentia? acceptum eife
referendum. Eft ea namque omni-
um artium liberalium indoles, ut,
quibusdam licet difcretae terminis, -
communi quafi cognationis vinculo
contineantur: atque adeo, ii ufum
& efFe<ftum ipe&amus, alterius
oAlt era pofcat opem, fimul & conpret
amice.
QucB
Quae quidem confpiratio concentus-
que inter partes rhetorices hoc ma¬
joreile debet, quo ardliori nexu con-
ilringuntur. Nam cum omnis ex re
& verbis conilet oratio, neque ver- borum ornatus inveniri poteft, non
partitis expreffisquefententiis, neq;
eil ulla fententia illuilris fine luce ver-
borum k). Itaque de inventione, di-
fpofitione , exornatione_j, quamvis
rhetores feparatim priecipiant, ipfo
tarnen opere ita permifcentur, ita ad
robur orationis confpirant ,ut a?gre
iejungi, auc etiam difcerni poilint.
Suis, ut fpero, locis cetera in rem noftram explicabimus. Rationes, Mores, & Affeélus, qua? fpecies argu-
mentorum perhibenturreas ii cogita-
tione magis noilra, quam re diftin-
dlas eiTe dixero, aut vera, autproxi-
roa veris me dixifle opinor. Quid
enim magnopere laudandum, dicen-
do quidem, fine rationibus orator pradtabit ? Nempe five cauüam
pro-
k) Oer. Lib. in. de Orat. Caf· f, C 6,
probabit, ii ve audientium animos conciliabit, aut denique commove- bit , ubique rationum poiideribus,
aut faltem earum ipecie & colori- bus, qui maximum haud dubie fia-
gitant acumen, utatur neceiTe eft.
ätas autem, opes, potentia , digni-
tasque dicentis,& alia ejusmodi for-
tunx magis, quam ingenii munera, quas nonnulii , utpote conciliandis
hominibus idonea, ad Mores refe-
runt; ea, quoniam extra cauiTam quodammodo Tunt pofita, heic locum
habere non poflunt, nifi quatenus
rationum loco & habitu in partes addu&a fcienter cauiTe attempe-
rentur. Unde, ii proprie loquamur,
inter ha?c argumentorum genera
non aliud difcrimen intercedit, nifi quod Mores in prudenti rationum ad
cauiTam ingeniumq* auditorum ac- commodatione ; Affetfus vero in e*
arundem ampla , vehementi, & ad
concitandos animos apta expoiitione
coniiftant. Neicio an hoc ipfum a-
pud
ita ve ro i lie. Quoniarii tribus rebus o*
mnes ad mftram (ententiam perdnctmus,
aut docendo, aut conediando, aut per-
m öven do, ana ex tribus lois rebus res
pr ne mbu ed ferenda, ut nihil aliud\ ni-
β docere vette videamur: reliquä du#
Jicut fangvis in corporibus, /te ilhs in perpetuis orationibus fuj*e ejfe debehmt♦
/) Qua· quidem Γι forfitan aliquan-
to obfcuriora videbuntur, putamus
rem, de qua agitur, ex noftro in- ilituto, haud incommode in hunC modum poiTe explicari.
7 t ? Ί ***
verfum apud quoscunque auditores>
in oinni cauila, ad fidem faciendam queant conducere, fedulo circum-
fpe&at. Cumque oratio non poifie
non frivola eife & inanis, qua? pro-
C ba-
IfLib. u. de Qrat> Cap.yjy
34
bationum nervis deftituituit, ut cun-
éta firmius ftabiliat, cauiTarum, quas a&uruseft, indolem, & intimosquaii receilus explorat. In ejus rei admi-
niculum , iniignem earum varieta-
tem in certas claiTes rhetores deicri- bunt, Quamquam enim eloquentias
regnum tam late pateat, nullis ut limitibus exa&e poilit definiri: quia
tarnen in oculis hominum, foro, curia, concione, nunc iites dirimen- do, nunc fententias dicendo, nunc
egregia quaeque celebrando potifli-
mum verfatur ; tres illi velut me-
tropoleis ailignant, in quibus pras-
cipue exferat imperii vires. Sunt
illa? totidem cauiTarum genera, de- monttrativum, deliberativum > judiciale, peeuliaribus quibusdam probandi
modis ba&enus difcreta, ut iftud
quidem, in laudationibus occupatum,
honeftatem dignitatemque ; illud,
quod in deliberationibus verfatur,
utilitatem; hoc denique judiciis at-
temperatum, juftitiam & tequitatem
• . .
3*
mprimis refpiciant. Quod tamen
non ita interpretor , quaii fingula
per fe conficianc rem omnem. StanC
certe mutuis fubnixa auxiliis; quan- doquidem, ut mittam communes 6c diale&icorurn 6c rhetorum locos, u-
bique, pro re nata, in partes vo-
candos; fa?pe in eadem oratione,ad
cauifas firmamentum confpirant u- niverfa; habeturque cum in fvadendo honeftatis, tum in laudando juftitia& 6c
utilitatis ratio : Ted hac ferme lege,
ut unum aliquod pra? ceteris emi*
neat, cui reliqua tanquam copia? au- xiliares adfocientur. Poftquam igi-
tur conftiterit, quid 6c quale illud
ii t,quo omnis oratio referenda,ex rhe- torüdudlu, aut etiamfuo ipiius inge¬
nio, rationes,quibuscauiTam exponaC
probetque orator excogitat, in omnia
intentus, qui, reje&is alienis, cun&a
propriis validiscß prcefidiis comuniat.
Ceterum , quia probationes ut- cunque firmce, parum fepe profici-
unt,nifi favore audientium excipian-
C 2 tur5
tur; & vero hominum mentes η o il aliare, quam integritate , modeftia,
candore concilientur efficacius : pro xima cura eft, non tantum in exor- diis (quamquam ibi potiflimum) fed
étiam univerfa oratione, probitatis
<Sc benevoleritice fidnciam animiseo-
rum inirnuaiTe. Prudentia? opinio
heic multum valebit, fateor: fed fimul omnis,cum oftentationis, tum calli-
dhatrs fufpicio ftudiofiftime vitanda.
Eft en im morofum quladam & fufpi-
cax mukitudo: qua? ut artis,qnamnon capit, jacftatione offeuditur; ficetiam
ubi nihil fubeft, mulfa fubefte fufpica-
tur temere. Nihil igitur a confve-
tudine communis fenfus abhorreat.
Sint cun&a potius popularia , atqve ingenuitatis plena : ut, fi quam forte
orator adhibuerit contcntionem, eam
omnem ad falutem dignitatemque au-
dientium referre videatur. Appoii-
te in rem fuam Quintius Cof. Roma-
nu s. Me ver a, i η qu it pro gratis loqui, etfi meum wgemum tion moneret, neces-
(nas
ßtascogit. Vellern equidemvohisplacere>
Qu 'irhes; fed multo magis vos falvos eße, qualicunq; erga me animo futun eftts. m) Neque enim ad verniles blandiüias defcendere, autdecet, aut conducit.
Minuunt iftae, &dicentis gravitatem,
& orationis fidem : quando,ut iliba-
mara dulcibus mifta faporem praeilant gratiilimum; iic temperata candore
feveritas plus proficit, quam humill·
tas & obiecratio.
Quod fi auditores argumentorum acumine, cordataque lenitate, in par¬
tes dicentis , aut propendeant qui- dem, non tranfeant tarnen, aut pra- vis opinionibus in alia omnia feran-
tur* enimvero tum vis adhiberada, foiertique impetu concitatis ajjeåti-
bus y frangenaa eil relu&antiumL, pertinacia. Quemadrnodum enim cauflas, indolem & differentiam e-
orum eil phyfici exponere; philo- fophi autem moralis, quomodo in¬
trä honefli virtutisque orbitam coer-
ceantur monilrare: fic eosdem o-
rator
ifi) Liv. Lib. in. Ca f. //♦
38
rator ad animos audientium vali- dius impellendos vocat in fubfidium.
In quam rem genus cauftas eft rur- fus: confiderandum. Cumque in de- mmfirativo, admiratio, l^titia, do¬
lor, auuulatio; in deliberativo , fpes,
metus, indignatio; in judiciali mi- fericordia, ira, odium valeant plu-
rimum; non tantum qua ratione, &
quibus de cauffis, finguli excitentur, quod fine exquifita naturae, ingenii-
que humani cognitione intelligi ne-
quit, accurate penfitabit; Ted etiam,
qui demum prae ceteris animos ho-
minum penetrent atque percellant:
ut quando mediocribus ftimulis pro- ficit parum, ad grandiora ifta, &
quafx tela decretoria ftrenue defcen-
dat. Longum föret fingula luftra*
re. n) In ivadendo efficaciffimus
haud dubie eft metus. Veriffimum
enim eft illud Quintiliani: Naturali¬
ter apud plurimos plus valet malorum
ti-
») Vid. Cicr. lib* i. de Inp. Rh et. c/tp*
& lik. ii, de örat* cap. ji.
ttmor, quam jpes bonorum d) Is igi-
tor fi eft excitandus, quoniam ex mali repra?fentatione exiftit, tanto
quidem major , quanto illud fuerit
atrocius ; ubi commune , proprium, ingens, immane, inevitabile jamq^
pratens id eiTe, multa, acri, vehe- mentique oratione , ita perfpicue ,
iüa evidenter oftenderit orator , ut iftius diritatem non audire homines, Ted cernere,ac prope féntire vide-
antur, non poiTunt nonhorrore con- cuti. Qui enim noftrum quisquam
fine magno motu legat, adeo non
Romani in fua cauiTa audirent Cice-
ronem talia vibrantem ? Video mihi hane urhem videre, lucem orhis terra-
rum , atque arcem omnium gentium, Juhito uno incendio concidentem: cerno animo fepulta in patria mi/eros atque ivjepultos acervos civium : verfatur
mihi ante oculos afpeflus Cethegi, &
furor in veßra c<ede hacchantis , de
cetera; quorum omnium acerbiili-
C 3 mam
o) lnß.Orat, lib. m. cap, 8.
40
mam atque horretidam faciem , i- pfe totus perhorrefcens, ita repra?- fentat, ut rei atrocitate vel ipfurn
Catilinam facile percelieret p) Thef XIII.
Neque rebus in parvis, nec ferme ni β
pr <epar ätts au dit orum animis , acrio-
res dicendi faces jnnt adhibénde.
IDem dicium efto de , quoties ceteris illos excitandos affe&ibus ju-
caufia poftulaverit. Nam&in rebus parvis acriores iftas dicendi faces
adhibere, & in magnis grandibusc^
Intermittere, utrumque eft in vitio.
Quod ii vel maxime negotii natu¬
ra dederit facultatem contentionis, illa tamen raro admodum continuo effundenda. Lenitate quadam pri-
mum conciliandus eft auditor; de¬
in de multa, varia,& fenfim invale- feente argumentatione, eo, quo ten-
dimus, inelinandus. Eft enim, eft arduum & pra?ceps animorum tra- Öandorum i ter ; quod ft prcepofte-
re ingredimur, ve re nd um magno-
p) In C dt. Ο/λ t. tv. Cαρ. C. pere
4*
pere, ne dum fumma quasque pe-
timus, in praicipitia incidamus. Va-
rium & fuperbum eft hominum in- genium. Comiter primum ducenti,
mox licet acrius impellas, haud
ita invito obfequitur. Ubi arte rem
agi, ubi terociter fe invadi animad- vertit, ita fe fibi vindicat, imperio- famque vehementiam dedignatur,
ut cegerrime deinceps in obfequi-
um poflit reduci. Quamobrem o- rator, difftmulato fcienter artificio,
totus in eo eft, ut quanta ad rem,
tanta ad orationem fiat acceftio; nec
prius infurgat acrius , quam eam audientibus ingeneret perfvalionem,
fe argumentorum vi ac pondere_»
plane ada&um , non poffe non rem, quam agit, agere vehementer. Id
ubi prceftiterit, tum vero magna vi<ftorice fpe animatus , validiflima
qua?que exferit alacriter. Inftat, ur- get, premie, ingentique exardefcit fpiritu, fed ita tarnen, ut impetum ubique moderetur prudentia. In
G 5 hoc
42
hoc proinde praecipue regnat elo- quentia; hoc proprium oratoris mu«
nusj qui eo quidem erit excellen-
tior , quo folertius habenas animo-
rum tra&averit.
The f. XIV.
In quem inducendi Junt auditores mo- tum, cum primus induat orator.
ÄD potius tanta? rei neceiTe eft, effe&um .juvabit, eum ipfum, aut
in quem inducendi iunt auditores ,
motum quafi induere, ut animus ejus impetu excitatus, felicius vim dicendorum concipiat_». Neque e- nim ödium, mifericordiam, moero-
remf, metum, iram , indignationem, ipie lentus ac remiilus orator com- movebit. Acris ac vehemens o-
portet fit fpiritus, qui iftas conci-
tet animorum procellas. Quo qui¬
dem fi parum impelli fe fenferit in
univeriam rei imaginem intentus ? pertinaci agitatioue , cun&a facile
animabit. Sin «Sc illa minus profe
cerit, nihil erit pnefeniius, quam
fimi*
45 ilmiles aliarum rerum fpecies, vi-
vidas inprimis, fepe etiam, quam pro rei magnitudine atrociores, labo-
ranti ingenio iubjicere_>. Omnium profedto folertiilime id praeftitit Po-
lo: qui Athenis Eledtram Sophoclis adturus, quum matris, in funere fi-
lii, complorationem fe fatis decenter
exprimere poiTe diifi-deret; lugubri
habitu i.ndutus, priusquam in fcenam prodiret, fuiquem nuper amiferat,fi-
lii oiTa atque urnam tulit a fepulcro,
& quafi Oreftis amplexus, omnia non iimulaeris , fed ludhi atque lamentis
veris & fpirantibus implevit. q) Ma-
gnum fåne,cum icenicorum,tum poe¬
tarum atqve oratorum, qui illos fepe fequuntur,in exprimendis concitan- disque affedtibus, artificium. Veris-
iimum enim eft eritqveillud Horatii:
-
Si vis me flere dolendum eil
Primum ipfi tibi. - - -
Accurate hunc locum explicat apud
Tullium Antonius r). quod cum igno-
rare
q ) A. Gell Noll. Att. üb. vu. cap, r) Lib. //„
de Grat, c αρ. tfc.
44
rare non potuit Fabius , miror qui fcribat, fe nulio tradente, fed fuoex-
perimento, qua? huc faciant, natura
duce,accepiile s)»
Thef. XV
Ut in vita yfic oratione nihil efl difficiliuf,
quam quid deceat videre.
QUa? ha&enus alia hujusgeneriSjin generatim omnicauiTa , & fi qua?
diximus penfitanda, quamvis oratori
fint fcitu neceffaria, rei tarnen fum-
mam nequaquam conficiunt. Quid
in fingulis proprie deceat, quid con-
ducat vidiife, id demum , ut in omni vita, fie in oratione, cum difificili-
mum, tumlaudatiilimum. Utriuscj;
admirabilem fane cernimus conipira-
tionetru Utilitatemdecor; decorum commendat utiiitas: quando in mufi-
ca, pidura ceterisqve artibus, qua?
rebus apta artifici vigorem faciiem-
qve effedum , eadem artificio pra?·
ilantdignitatem. Atneutrum horum
ailequimur, nifiad rerum momenta
nos
s) Infi. Ordet. Ltb, vi. Cap. z.
45 nosftrenüe convertimus. Etenitii,ii
artes, inprimis liberales, intra paucos certosque praeceptorum cancellos pofTent coerceri, in quacunque emi-
nere , haud ita foret poficum in ar- duo. Nunc cum rerum tra&anda-
rum, quibus ubique inferviendum, ftupenda fit varietas; quum locus, tempus , occafio , necellitas, aliud atque aliud fvadeant, aut etiam im- perent fine fine; quo ferme eft quae- que praeflantior, hoc majorem pru-
dentiam, majorem poftulat circum-
fpe&ionem_,» Videlicet in aequo
ipatiofoque campo iic aciem eife in- ftruendam, ut media frons corni- bus , cornua turmis , cun&a lubii- diis firmentur, vel gregarius paulio
exercifatior miles novit haud du- bie. At vero, ubi ex infperato, five
in auguftiis, hinc lacu, flumine,il-
linc monte, fältu , copias explicare prohibentibus, five in planicie, vel pedite , vel equite valentior hoftis,
fimul a tergo, fimul a lateribus a -
gmen
gmen invaferit; eniinvero imperato-
re opus eil, qui capto in arena con-
iilio , nunc cuneis , nunc legione pugnando, faspe etiam fugam fimu-
lando fciat adverfarium fuftinere, tandemcg eludere. Par fane per om nia
oratoris eil ratio, nifi quod impe-
ratori corporum, huic animorum fit propofita viéloria, non igne ferro-
que, fed quod faciie majus, poten-
ti eloquio obtinenda. Opus profe-
&o multiplex, varium, difficile : in
quo tarnen nihil efficacius, pra^fen-
tius nihil, quam ut fit temporum, locorum , perfionarumque , id eil,
cauifie moderator.
TheJ. XVI
Cauffie folertilfime injerviendum♦
ERgo cam, ubi circumilantiisdefinita, caufia certis, ut ita di- o-
ratori fubjicitur tra&anda, pruden-
tem inprimis adhibet argumento¬
rum deledlum, nec quid pofiit,fed quid debeat adferri probat. Sane,
& comraunes locos, & fapientum
vo-
voces ) Sc exemplorum pondera , quia fepenumero neceile eit, vocat in partes 5 ut tarnen fponte fua in operis iocietatem comicer deduda,
non vi protrada eiTe videantur_,.
Quo magis vitanda eorum infirmi-
tas, an potius vanitas, qui fernere qua?cunque, etiam longe alieniifi-
ma, arripiunt; ne in nos jure dica-
tur illud Poetx
-
