ENTIA CONSCI

v

k.

Cl D. B.

V.

DIS S E

3^ T J T 1 O

CONSCI ENTIA

Qj AM

Ex

approbatione JmplhftmFacultatis Thilofophk#

in

lHußn Svecorum ad Salam Jcademta

P R iE $ I D E

VIR O PL.R ET) ERENDO ET P R <s£C L ARIS.

M. PETRO FONTELIO

Math.

Profeflore Ordinario*

Pto Gradu

Publicé

proponit

LAURENTIUS

AROSELIUS

xnAudit. Guftav. Maj. ad diem 14 Novcfflb.

Anno M. DC. LXVIII.

horis å prima pomcridiani»

VPS

ALI JE

Excadic

H in mc u s Cuuo S« R.

M*

&

Acad,

Upfalienfis Bibliopoia.

25

$ l

Ctuumhumanorum,quafemis in genera morisconfiderantur, eflequandam diffe-

rentiamconftat, dum bonos quoldam 8c landedignoscenfemus, alios vicifiiin ma- los nominamus Sc dignos vituperjo. Si quarraturimdedifferentiailla(it Sc fuma-

tur,^certuquidem eft defumi eamab obje-

<äo»finevelcircumftantiis, qnantiim ta*

men ad präriens, vix aptius refponderi

poterit, quam ex analogia rerum arcifx- ciofarum,quarumeaeft conditio, ut bonar (Tve re&a dicantur, fi

concordentcumfuå »dea fiveregulå^,malae(iabhac difcordent. Eo-

demmodo dabituretiamaliquid^,adquod aåus humani liberi relati»

fi habeantconformitarem boni fint,fi difformitatem, mali> idqué regulafenmenfura eorumvocatur.

11. Idipfum quid & quale fit,per omnianoncovenit inter autores»

prarfertim tibi de regulå five menfurå a&tium humanorum princi- paliatqtieradicalifermoeft, dum alii eam faciuntlegem arternara fenvolunrate m Divinam ,alij rectam ratiotem^, alii vicifiim natu- ramrationalem, aliideniquealiud quid. Nam lllorum fententiam

quinihilnaturajuftumelfeachoneftumvelturpe ,fed confuetudine aclegepuraverunt,utdudum explofam Scnuliis nixam rarionibus ^, planeabefte jubemus.Propugnaveruntilluddogma olim

ArchelauS

Atbenienfis> Laért. vitå Archelai^> Cyrenaici,idem vita

Ariftippi

Cyrenaici- Pyrrhonii^cum fuoantefignano Pyrrhone

Helienfi

,idem

Laert. in vitaejus. Etplures

alij.^

III. Nobis propofitumnoneft deregulå primariå hiccontrover- fiammovere, fed de fecundariå tanti m & proximå difpicere ^»

quar per le quidem bonitatem ac malitiam

«éfuum

non caufat,eandemtarnenpermodura inftrumentiaut conditionis often- dit,dumregulam primariampropomt, Sc

ad

a&us noftros

applica-

redocet. Eftautem eaconfcientia, dequaficutinconfefioelt.quod proximaa&uum noftrorum regula fit, ita

dicere quid fit,

aut inquo confiftät,non itaaquéeitfacile >certe funtquieamininteUe&upo-

nantyvicifiimreperiunr rquifedern eins faciantpartimvoluntatem

partim intelie&um. Utriusque

fencenti*

autoreiiterum non con*

A icnti-

fentiunt,aninfit_per

modum habitus Sc qualitatis permanentis,

an Veröut aftus aliqvisfecundus.

IV. Vr pateatmelius

quid nobis videatur verofimilius

^,

plaeet

itaprogredi. Cumconfcientia fitaliquidcreaturxintelleftualis,ne¬

mo enimbrutis abfque abftirchtate confcientiam tribuet, ponenda

eritin alterutra facultate creaturx rationali propria, intelleftu fe,

autvolunrate. Nonpoteftautem in voluntate collocari,

fi ad

^ejus

inunia Scofficiarefpiciamus^,qux cum mnnijs intelle&us plane co- inc»dunr. Etenimdocere,teftificari^, accnfare^, dirigere volunta-

tem Sc qu« cartera tribui

confcienrix

folent, ad intelleftum om- ninoperonenr

Id

quodinnuerevidetur etiam

ipfa vocis originatio,

Siveenimconfcientiam diftamputesabeoquod fit

cordisfcientia,

ita

ut cum cornovitfe&fua_perfe »dicarur confcientia^*

quandoautem

alia novitextrafe>fcientia fimpliciter appelletur: CwetoncludcHSJuetta

ut-ndigitetur^eamper

difcurfum baberirfive

^a

confciendo hoc eft

^fimul

five unacumalio velaliisfciendo^,utinnuaturperalium illum ,Dens prsecipue., qui etiam

abdita

exafté novit,

idrelinquitur,efie

eam

icientiam, Sc proinde noniiivoluntatefedintelleftu locandam.

V. Cseterum notumeft,intelleftum noftrum ^, in fe licet fimpli-

cillimum,diftingvi tarnenrationefinisinTheoreticum Sc Prafticum,

Theoreticus dicitur qui res cognofcit non ob finem alium ^s

quam ut veritatcm earura babeat perfpeftam. Prafticus qui res

cognofcitnon ut fciatfolum,fedut adpraxin dirigat. Patec ftatim

confcientiam ad prafticum intelleftum referri debere, vel ex hoc folo, quod fitregula aftuum noftrorum ,hoc eft,dirigat aftiones no*

firasin vitacivili-

V I, In intelleftururfumeft aliquid vel ut Aftusvel ^uthabitns,

Exiftimamus verö confcientiam inelfe permodum aftus fecundj feu cognitionisaftualis,quxintelleftu ab opere cefiante ceffat, neque enim dormientes^autaliud _agentesdicimus hujusvel iilius rei ^con-

fcienriam habere .nififorte potent;a. Confirmatur etiam, quia fo-

lumaftualeJudicium eft quod voluntatem immediate dirigit, di-

ftitando hoc bonum ,hoc malumefte^,ideoqtie illud ampleftendum,

hoc vitandum. Ad bzct confcientia dicitur falfa ,dubia, See.

q od de hahkuvix dicipoteft* cumomnishabitus intelleftus femper

inver mnunquam infalfum inclinet, docente Arifthb, ^vi, Eth,

cap. 5.

VII. Aftuale hocjudicmm multiplex eft, necunofe habet^mo¬

do)proutvariantejusobjefta} aftusniaiirujmnoftri, hifuntvel^prx-

.tcriti

teriti vel futuri autpr

sfentésl Circa praeterkos verfatur

^tum in«

dicando quidegerimus,

quid

non, tunainprimis

judicando bene

an male å nobis inillonegotio aftumeft4 Ad hane pertiner lauda-

re,accufare.morderekef ificari &c.Circaprarfentesvei futtiro^ a&tij

verfatur ad eoshortando&praecipiendo, ubi bonos efte judicat,vel prohibendo& dehortando,fi judicat malos, vel etiam permitten, do ubi obje&a liberafunt,&c. Hare prarcipueinmorafbus obrinet propriequeconfcientiavocatur,adquampertinetobIigare,iaftigare, dirigerevoluntatem &qua? funthis fimilia.

VIII. HocJudicium Pra&icum per difcurfum elicitur ex ha¬

bit»principiorumpradicorum»adminiculo virtutis prudentia: ,it*

utplerwmqve major exillo

habitu

depromatur, minor veröinprimi»

prudentia dirigi

cenfeatur. fcxemplo

erit res

manifefta.

Sif ali- quisqui fundum proximi

ad fe

rapere.cogitatishunc feré inmo-

dum argumentarur> unicuique fuum eft tribuendum, hic fundus

eft proximi mei,ut prudenter conicio, Ergo eft ei tribuendus,dc

perconfeq.

mihieum rapere nonlicet.

Et

exeodem principio de^re praeterita. Vuicuique fuum

eft tribuendum,

hic fundus queman-

te annummala fide ad me pertraxi, eft proximi mei, E. eierat

tribuendus, ergo egomalé, A injufté feci quod eum ipfi eripui.

Vbi _paret quomodo & quare prudentia adefie debet^ Nam con¬

fcientia eftcirca a«äus noitros in particulari ^, & prudentia ftmili*

ter circa fingularia eft occupata, fcientiam ad fpeciales cafu* ap-

plicaredocens,undecontingiterrorccommirtipoiletantumobhoc»

quod minus prudenter fubfumamr, licet major ex verifGmis de- lumpralit principiis. Illuftreeft exemplum Judarproditoris ^{, quem}

malaconfcientia ad furcamadegit fuperftrudtaconimuniftimo huic,

innocentem non effe Ixdendum, quodex verbis ejns patet, dum peccavi,inquit, %( cufxx hB-uqv Matth, xxvii.

I X. S<cut atttemhic habitus in quo fundatur confcientia, de¬

leriintotumneouit ,ita»Ilaetiamdivellta nobu non poteft ^, ut loqui-

Cicero. pro Cluenr. licet in iisqui ex

confuetudine

peccanc aut ex malitiafponte contrariahat a'iquandoutnulium fentianc Confcien¬

tia: morfum , aut di&amen ejus animadvertant, adlempus tarnen hocfit fol_um, & in mentam parnam anteaäorum peccatorum ma- litiofornm. Eleganter & breviter Lipfius de Conft lib. ^i. Premi Jamor illa fanäiorqucpars potefinon opprimi, & teurentillaflamma ^,

non extwgui,

X. Removenda b$c occafione eft ambiguitas in voce confci*

A % enti».

ctixLatini e5 voceinterdudeoorafltipfum habitumnaturalepr?nc!>

piorum pradicorum,interdurn adum aui^exillohabitu eliC!tur,de quonoshadenus, quique proprie confcientia ^vocatur. Grxci utri-

quepecnliaretribuerunt nomen- Habitumenim illum vocanr cmv—

iY%n<rvt,procnldubioa avv & , id eil, cotifervando, quiaeil

Cuitos &confervatrix notitiarum illarum pradicarum,unde boni&

jmali difcrimen omne in vitS civili defumitur. Adurn vero vocant ovveiJicnvå. ^avv Sc ahvxt, quafi fcientiam ^cum alio vel ali*

jgdicas

XI. Placetexiis quxpofita funtita confcientiam five definire fivedefenbere. Confcientiaeftactus intelledus pradicicirca adio^-

nes humanas in particulari, _{qvo per} difeurfum ex prineipijs uni- verfalibus pradicis, judicatur quid faciendum eft aut fuit tan*

quam bonum morale, quid fugiendum tanquam malum morale.

Ädeo _qvo adrem Confcientia nihil eil aliud _quam reda ratio»

quatenus unieuique privatim didat in rebus fingulis quid agen*

dum,quid omittendum fit vel fuit-

XII. CaeterumConfcientia varie folet dividi , in bonam Sc malam, redamfiveveram, & falfam five Erroneara, quibus ad-

duntur probabilis, dubia, ferupulofa. Nil certius eit _quam has e- numeratas, noneådemratione idnominis fuftinere, id quod pa- tebitubi de fingulis aduri fumus. Quando in bonam Sc malam dividitur , intelligitur illaqtix circa prxterita verfatur. Bonaenim

vocatur , cum eft circa ea quae fadafunt bené, mala cum de ijs

quar fada funt male, de hac integro capitej. Lipfius üb. ^i. Ci¬

vil. dodr. .

XIII. Aliadivifioeftⁱⁿredam feucertamScerroneam,praeter*

quamenim quod hasc _prxcipue refpiciat adusprxfentes vel futu-

ros , petita eft ratione form» ^{> cum} illa in bonam Sc malam tantumobjedivé dividebatur. Eilitaque reda confcientia _{quae re¬}

dejudicat Sc rebusconformiter, fciiicet _quae adionera honeftam judicat efte honeftam, _{turpem quae}turpiseft, erronea contra ; a-

deoquepoifunt confcientiareda Sc malaaliquando fimul ftare. Id

vero notandum, Confcientiam redam feu _certam dici dupliciter»

nimirumvel fpeculative, qualis dicitur cui non poteft fubefTe fal- fnm _, vel pradice>cui falfum quidem

poteft

fubefte , fed com¬

munis tarnen in eo adhibitaeft diligentia, qualem comnmnitér in

negotiis adhibenc

fapientes,

Sc hoc modo etiam ConfcientiaEr¬

ronea

ronea invincibilis» vocari poterit eerra,fcilicet certitudine morali

& praéfcicå ^, erronea aucem refpeäu ad certirudmem fpecula»

tivam.

XIV. Ad fequendam Confcientiam re&am fumus fimplici-

ter obJigati. Nam cum fit ejus Judicium conforme rebus, fi ^vo#

luntas abeo difcederet,applicaret fe ad ea quse mala funt ^{, atque}

ita vellet malum, quod tarnen omni ratione fugere debet. Com- peticautem confcientiaeobbga io talis non per fe, fed ratione legis quammamfeftat ^,haecenim vim obligandi habet, in quam prseva- ricandorei Tunauspaenar, quamtantopere omnispeccans, cumani*

madvertit, jufte exhorrefcir. Nonett autem diftitendum, accurate

diftingui debere hanc conlcientiam,tumquoadres quas praecipit,

tumquoad perfonasqvjbus praecipit: poteftenimex his momentis aliter fe habere ,ficahtereftin dociis Sc fidelibus, aliter in idiotis

& infidelibusidum nittis adpiurafe extendit,fitmior itemaftenfus fit

Sc cerriusacexpeditiuseliciatur,Vid.Hornei.doä:r.Moral,lib.iii.c 5 X V. Confcientia erronea eft cum lntelle&us in fuo judicio

errat, five qtse judicat «5c proponic ut bonum quod reverata- Ie no^i eft ,vel mahim quodmini^rae malumeft. Qui error cumfit

vel vincibilis ^, velinvincibiliseritetiamconfcientia erroneavei invi- cibiliter talis velvincibiliter invincibilirer diciturilla. erronea, cuJ9

error deponi nec potuitnecdebuit.Vincibilitererronea cujus error Sc potuit Adebuitdeponi. Errorveroille deponipofteacdebere di-

citur,absq; quoettemus fi morale diligetia in inquircdo adhiberemus.

Sccontra,errorillenecpoftenecdebere deponfin quoadhuc ha-re- inuspoftadhibitamdebitamdiligentiam'adeoquein ^quo exittimamus prudenternofmetnon errare.

XVI. Contra confcientiam erroneam invincibilem qui agit»

peecat. Sed Sc isabomnipeecatoimmunis^non eft qui contra con¬

fcientiamvincibiliter erroneam agit. Ratio eft, quia vohintas im- perandohosaut illos a&uscontraintelie£his di&amen^,etiamfi^erro-

neum,difceditafuåregulå Scducem qui ipfi a natura datus eft, fpernit, cumipfa nulla polleat

facultate

difcernendi inter bonum

& malum. Qbjeåum enimvoluntauseitbonum & malum,nonfim- pliciter, fedbonumScmalum cognitum.cog ofcitauternid folusm-

telle&us, Quando igiturille

apprehendit

aliquid tanquam bonum

morale Sc fachi neceftanum»fivevere five falfö» idque voluntati fub illa ratione

proporfit,fi

ea

id refp;

ar& fe applicai

ad

contrariu, confentit_utiquein craasgreiiionemlegis Screm mala

quod

peccatu.

A ₃ eft

eft.^necnifiper accidens eftquodillud ipfius obje&umreverafit bo»

mim. Vid. Hornei. Philof. Mor. lib. in. c.3.

XV11- Difcrimen^autemmaximum interconffientiam errone- aminvincibilem&vincibilem eft, quod voluntas fequendo illam ,

ü peccaroexeufemr ^, fupponitur enimperboc quod invincibilis eft^,

orrmemdiligentiam moralem adhibuifte, ut errorem exueret; five-

rohancfequatur in re prascipue mala, itidem peceat, nam cenfe-

tur hic errorquodamodo prsevifus & volitus, faltem in caufa,qua8 ipfiirn caufavit ,hoc eft antegreflanegligentia debite inquirendi.

XVIII. Relinquiturergo,cutnejusmodiconlcientjaterronexvin

cibiliseafitnatura,ut peccetur tamfequendoeam, quam contra faci#

endo, efleeam deponendam. Deponitur autem murando Judici¬

um,idquodnondifficulterfiet, inftituroexamine diligentiori ^{> cum}

fiterror vincibilis. ^Namde confcientia invincibiliter errantedepo-

nenda, fruftra fortaffefucris (ollicitus_,peripfam ejus dcfinitionem.

Et hxc eftobligatioquamalii negativam ^vocare folenr, quando ^vo-

hintasobljgatur adnon repugnandum quamdiu illa confcientia du-

rat. In hoc cafu_namqtie, ut patet, voluntasnec velie debet quod

intelleétus di&at^necnolle, quiadatur tertium , nimirum appbcare^

inteüe&um adremcertiuscognofcendam,

XIX- Qusri nihiionunus poteft, utntm gravius peccetur fe¬

quendo talemconfcienriam^,quam contraeamagendo. Sed vixeft ^ut

ad hocfimpliciterqueat&abfckte reiponderi. Videtur tam en gra¬

viusefle peccatum contraeam agere, ubicsctera funtparia,quiaqui

fecundumeam agit,proceditex aliqnaignorantia , quaefi planeaf-

fe£tatanoneft,. faltemaliquo modopeccatum minuit. Utplurimutn

tarnen judicandum hoc eft ^ex materia ipfåfive qualitate rei de ^qua

ferturJudicium^> poteftnamque nonrarofieri, utleviusfit peccatum

contra eam agere. Exempli ^gratia. Imperet princeps aliquis jufte

tribura,poteritfubdittts quidamexerroneåconfcientia efle perfua- fus, fubgravipeccato elfe femet obligatumad refiftendum princip'"

fuo, Sc quidemcuminterimendo. Hic ipfe fi fnam erroneam con"

fciéntiamfequitur ^,peccatproculdubiogravius^, quamficomra eam

egiffer,qnantoeft graviusle parricidio polluere ^, & in ^{totam rem-} publicamefle injurmm,quam erroneumintelle<ftus Judicium,errore carrerainnoxio_,retcere. Et hocipfiim forteeft quod velie viden-

turquidamquicontra confcienriam erroneam vincibilem agi poffe aflernnt, nam ut prorfus ab omni _peccatolibera fic voluntas cum

contra hane agit, ha&enns nulla idonea ratione probatum

efte

videtur.

X X. Confci«ntiaprobabilis dlcitur,qu* fiindaturin opinione,

cftautem opiniofivefenrentiaprobabilis ^, quarcertintdinemnonha- bens,tarnen vcl gravi antoritate, vel non modici momenti ratione

rutit ur: videntur autcmrcquiri ad hocutfententia aliqua probabi-

lisvocaripoiTit, prarcipuefequentia. I utnitaturrationealiqua bo¬

na,perquod inprimiså Scrupulofa, qusc vanis oititur rationibus, diftinguitur, ^{ii. ut}ratioilla ^aon fit convincens, per quodå redå

difcriminatur 111ut contra eam non(italiquaratioconvincens, ef-

Setenimtumfalfanöprobabilisiv.uteommuniconfenfueruduorum

nonfit rejeda& tanquam abfurda explofa.nec impingat in prin- cipiavera, verbo Dei adverfetur vel fenfibus atque experientiae manifefto_repugnet Ita patetquod non fit ftatim habenda proba»

bilis fententiaqujBvis^ua-patronum alique in venit, quieam fpeciofis rationib9_{propugnet,nam}hocpadomultaetaridiculaproprobabili#

bushaberentur. Ex his requjfitis fitinuin defit, vix dici po- terit probabilis. Namprobabilis perboc eft & Vocatur, quod (it ejufmodi qua: (apientibus ac prudentibus poflit approbari. Porro

nemofapiensfacileapprobetfententiamaliquam

cui alterutrum ho-

rumrequifitorum defit. Loquiautemnosdepvobabiliqua:in fpecie itadicitur, manifeltumeft,namquantum ad Erymologiam attinet ,

probabilisvocaripoteftetiamea quse plane certaeft, Erititaqueilla

inoprobabilis ^,-cui unum vel plura requifita defimt. Probabili-

or autem quae fortioribus nititur rationibus, licet nec ijs con-

yincentibus.

XXI. Hsec fi bene obferventur, non videntur _magnam ha¬

bere difficultatem quxftioncs^, qux hicmoveri folent. Videlicet fecunduna probabilem fententiam licitum effe _agere » fecundum improbabilem minime. Fiteniminmoralibus,utSc difciplinis alijs

nonraro, ut veri'as d^ffienher inveftigerur, in quo cafu, fcilicet

nonfuppetente ratione apodidica,fufficitagere ex certitudine mo*

rali, debet enim unusquisque fuac fententia:certus effe, monente

ApoftoloRom. xiv. Necdcbemusquidquam agerc cujusnen pejtmus probabilemcaufamreddereAutoreCiceroneÜb. i. Off. ubivero du«

proponuntur fenrenti*

probabiles,

parum

referre

videtur ^utram fequaris^,nonenim

adeft caufa,

curhanepotiusquamillam fequaris»

Anveroprobabilem Sc tutam

fequi

poflis relida probabiliore ^ac

tutiore,

quando'quxrirur,

proculdubio rediffime eum facere di-

cendum eit,qui tutiorem fequitur. Nam cumcertö perfuafus es^, hancillå ^veritatieffepropiorera A; tutiorem, non potes

fane

non peccare

peccare»

& periculopeccandi

^te

exponerefi minus

tufam

tutfori

prüfers. Appellatur autem

illa

^tuta,ut

hoc eriam addam

^, quae re- motaeftabomnipeccatifpecievel fimiütudine, five in qi a non

fa-

cileeft periculnmerrandi. Illudquoque nonerit praeter rem nota- re,novidericonveme* ut qnisexfo/ofuo judicio definiar

fenrentiam

hanc vel lllamprobabilem effeaut

improbabilem,

poteft #nim

fieri

ut rationesqvaetibi fententiam aliq' am faemnt

improbabilem fint

tibitantumimprobabiles 3cinfolubiles,nonitemalijs.

XXII. Dubia confcientiaappellatur,quando intelleäus neu- tri parti determinate affentitnr, fed aflenfum

fufpendit, unde

^nec

proprievocari poteft confcicntia^{^} neque proprerea

neg'igendaeft,

fed in praxi ejus ratioomnino

habenda. quando affenfus ira fu«

fpenditur, vocatur hoc

dubium.

eftque vel

Juris,

vel

Fa<äi.

ii«

lud,cu dubitatur utrumaliquidprateeptum 3c licitum fit.

vel

contra^, prohibitumatqve lUicitum : hoc, cum

dubitatur

an

hoc

vel

illud

contigerit. Aliud dubium iterum

eft

vel

fpeculativum vel pra&i#

cum,proutfcilicetaffenfus vel

fpeculative fufpenditur

vel

pra&ice.

Speculativumdubium ,

qvod

& vocari

folet abftra&um

3c genera#

le.eltqvandodubitatur in genere,

numaliqvid

licitum fit nec ne.

Ex.gr. Anlicitumfit milirare.

Pra&icum eft »qvando dubitatur

in partictilari»-utrummihi

Ex.

gr

hic

denunc

heeat militäre,

^vocatur practicepra&icum &proprie

pra&icum

^.

qvia

propinqve

eft de

a*

&ionemoraliJpedatis fingulisejuscircumftantijs;

Alias

cerrü eftpri-

usillud dubiumqvod inoppofitione ad hoc» vocatur lpeculativum,

efteetiamaliorefpe&u pra&icum»

XX III. Ad Dubiamconfcientiamreqviriturfufpenfioanimi con#

ftitutiin«qilibno^necafTencientisnecdiffentientis,five hoc fiat ob defe&nmrationum feu mediorum affentiendi vel diflentiendi, five

ob eörundem utrinqve xq^aÜtarem. OPortec autem fu- fpendi Judicium nontantumde ^verbäte obje&i fed etiam de ejus probabilitate,fimiliternecefTumeftutadficrationis aliqva adverten-

tia ,alioqvindiceretur isdere dubitareqvi de^ea non cogitat. Qvi-

bus praemiflis,manifeftum effe videtur maleagereeum qvi diuante dubioadhuc a&ioneminftiruit exoonit enim fe periculo peccandi

de vülr al _qva ratione malum- Nam qvJ dubitans aliqvid agit, cenfetur,_qvantum in fe

eft»

velle ma/um, qvia cum facit, vult

eam reib five mala fit five bona ,qvod autem tali in cafu res il• la pollir effe bona

fortaffis

3c licita, plane quanttim advolun-

tatemhomiüisattinet, _per accidens eft, optime Cicero

Üb.

i.

off.

bette

henepdcip'tunt,qvivetantquidquamagcre\quoiduhitestquumfit,an tniqu.

um, aquuas enimlucet ipfa perfe,Aulntatio aut em cogitationem figr.ifica1

injuria.

XXIV. Q."#ftioautem^nonadmodum facilis ert, an, ut quis

ita confcientiSdubia agendo peccet, dubium debeat effe pra&i*

cumQmninoan verofufficiatfi fitfpeculativum. Qujdam affirmant porterius, moti inprimis hoc argumento, quod dubium fpeculati*

vum& pradicum

fibi

femper refpondeaot,åt iudicio

fpeculativo

exiftenteineerto,pra&icum certumerte^aut probabile nequeat. Sed

advenendum ert,eos quiajunt peccaritantum dubio exiftente pra- cfcico_j nonnegarequinfpeculativumdubium plerumque antecedatj

fed hoc prscipue videntur velie ^{, rationem} peccati ex eo praecife

nodefumiquodfiaradio illa durantedubiofpeculativo,fed pracfico, quiailiud remotiusertprinciphinn, hocveropropinqvum. Prceter-

qvam quod reaple videntur dubia hjecfaltem aliquoin cafu, alre-

r-uroiine alteroertepofte. Dubitareenimfeu

fufpendere

artenfum vel

diftenfum opponitnr t« determinate judicare, ficqve nileil aliud

qvam non judicare determinate. Juditat vero determinate qvi di¬

ktat rem de _qua fermo ert, vel elfe perfebonam åt liciram, vel

malam St lllicitam ^> vel indifferentem åt liberam. De hac ^re qui fuum(ufpendit judicium feu dubitat, is rem il!am in fe nec. dicit licitam,lllicitamaur indifferentem erte. jam profe&ofieri poteftut quis ^certo agere valeat, cerritudine tarnenaliundeaccerfita^, eti- amfineutriur horum duået, fed plane indecifum finat. Verb. gr.

dubiter quifpiam^au liceat militäre> isnihilfacit aliud, _{quam pen-}

fitatis utrinque momenris, mvenit fe non porte judicare deter*

minate an militäre in feåt fuånatura fit reslicita, illicita aut indif¬

ferens ^,quo tarnen nonobftante fi princeps ejusvocetad militiam ^, potefl;citrapeccatumfeqvimilitiam ,nec contra confcientiam _agit.

Pundatenim fepartim in ignorantiainvincibili, fi fupponitur eiim

remdiligenterexarainafte, partim in probabilitate, cum videt tot homines militiam iequi. partim& maxime in illo notirtimo, obe- diendum erte fuomagiftratuiinomnibus^» nifi iniurta eile maoifeflo

conrtet Huicverocü tertononconftet,militäreerte illicitum,certum veroert ,fubdirnmtener^fe componere ad obfeqvia principis fui, bonaconfcientiamilitabit etiamfi nonvaleat determinare, ^aut ad#

hoc nondeterminavit,anmilitäre in fe åt fui naturafitreshonefta, turpis ^aut indifferens-*

XX. Oportetverobene meminifiequod cortitudo confcientise

B quam

qnsmhabere debetisquioperafur^, nonfir fpechfat?va fcient?a, fic

ex ntemisre;princip!}«

fem

perdefumen a^edfifficureamerie _pra-

& am,^ exp-adicis pecitamprincipijsacrei extnncefci ,qvidquid

tandemfit defcientiafpeculåriva ,qu«bve adiitfive ab! ,cer i udirii

morah nihiloffieit,ubiporeitea haben ahunde. Et ahquando con-

ringst tnonpotlitde re aliqn$ hahericertafcientia & camen ne.

celTariutriaut conveniensettoperari,ergo tuncfatremlicebitoperari prudenter & certitudinepractica,imoJudicium pra&icum porett ef-

fecertum contra evidentiam fpeculativam ut in iudice damnance hommern ^, qm inforofecundumada& probataconviduseft,quem

ramenfpecnlanve cerrö feieelle innocenrem, feenricktmmulcos_prae- ftanriiftmos } C. de^quo tarnen nos nihil definimus.

X X V 1- Tandemetiara fcrupulofam confc entiam videamus*

eaeftquandolevibusranttmconjecturis & rationibus nixi putamus

abquidpeccarum efte quod non eft, indeque angimur. Merapho*

rice diciturfcrupnlus,qviahominis animo moleftiam qvandam _pa¬

rit _,nonhabetpraeter nomenqnidquäcömunecumconfciencia.efte- mm vana tantumapprehenfioaut f fpicio, adumqvemjudicatalias bonum ^{» ramen} bonum non efle. Qvarenus apprehenrto qiaßdam

ettpertinetadintelle&umpn vohmtateverotollocattirquatenuscum

quodam angoreeftconjun&us. Ontur plemmqve ^ex infirmirafe ^, melancholia,pufillaaimitate8cc. adeoutdefedui judici) (itfimilmus.

XX V 11. Si fcrupnlus e(tde^re praeterita, debet contemni.fi defuturis autpracfentibus^,eoadhuc (tante non tantum operari li¬

cet,fedaliqvandoetiamoecefleeft^ob prasfenspericultimftuititiac vel defperationis, quofcrupulttsplerumquetrahit;_praeter hoc»non eft deterrninarurajudiciumintelledus, contraquod agendo peccare- tur,fed ferme^exfpeculativo dubioeft autaliunde, uti didum eft,

Nonabsrefueritalium hic confuleredt inejus fententia aqvi-

efeere. Optimetarnenfecerit,qui recentem adhuce- jecerit&negotirsoccupemr,necrefcat8cvi¬

res fumatexmorå , (edfuafpontee-

tiamnoncogitanti excidat.