Specimen academicum de pulvere nitrato, quod, cum consenstiente ampliss. Senatu Philos. Upsal. sub moderamine ... Laurentii Arrhenii ... publice examinandam sistit ... Daniel Jerling, Sudermannus. in audit. Gust. maj. d. 22 Junii 1726

Q. F F. S. J. D,

SPEC1MEN ACADEMICUM

De

PULVERE

Qood

Confentiente AmpUJJ. kemtt*

Pbilof Vpfah

Sub MODERAMINE VIR I CELEBERR1MU

Dn LAURENT JI

ARRHEN1I,

Hiftor. Profeff. Reg. & Ordin-

Publice examinandum [iflit j Alumnus Regius

DANIEL JERLING

SÜD ERMANNÜS.

In Audic.Guft.Maj. d*22 Junih?263

horis ante meridiem folitis.

UPSAhl/E)

Litgfis Weknerian*^

S:^e

Ree M:tis

MAGN£ FIDEI VIRO,

. REEERENDISSIMO

PATRI ac DOMINO,

Dn. DA NI ELI NORDLIND,

S S. Theol. DOCTORI, Celeberri-

mo, iAclarae O ^ce iel Screngnefenfis

EPiSCOPO Err inentifllmo, Con- fiftorii Ecclefiaftici PR/ES1DI, gra-

vifllmo, Regii Gymnafii S hola- yümque EPHORO^, adcuratiflimo,

Ut

M&CEXA7I SUMMO,

Jtajubmijja animipietate aternum jujpiciendo, colendo.

PLuret

ac major

^a in mc accumulafli

quam' ut verbis condignis a me cele-

brari 'queant^ memori iamen

menti

barebunt,

eorum: memoriam deleri patiaf. St•

T/? Te omnu mea periclitatafu-

iHet falus^. Te/m* in

ciurtfimas fa-

ctle incidfem fyrtes; Tuo vero ere*

dus favore ; Tua Jublevatus ope fä*

benivolentm, quidquid fortun£fit^Ti¬

bi fero acceptum. Accipientis eß^gra-

tum dedarare animum, aß mihi nihil efts _quo tot demereri queam

beneficia-

fcetum laboris mei immatu*

rum, i» grati ^t devoti ac humiüimi

änimi teßeram, [erena accipiasfronte,

meque inter tuos femper annumeres dientes, humiÜime gto atque obteßor•

Eft meum eritque quoad meaveritfpi*

ritus, Jupremum Nurnen calidißima

fundere vota, D« O. A/. Te Re-

verendiffime Pater, ow/w injultu

malorum in Neßoreosprotegere annos«

Reverendiffimi Nominis

Tui

cliens devotiffirmtt Daniel jerling.

Admod,Rever.atqiie Vraclartff. VIRO

Mag. E R 1 C O

FORS, 1 ;

Templi S. Nicolai,quodadocciden-

temNycopia; eft,Antiftiti meritifli- mO)vicinic# Diftri<ftus Pra?pofito,ad- curatiflimo, Nutricio antehac opti»

mo.rtiultis nominibuscolendo.

AdmodRever.atqueTraclariJJ. VIRO,

Mag. ANDRE/E PIHL,

Templifacri, quod adorientem Ny- copia? eft Paftori, ejusdemq$ Diftri-

&us Pra?pofito Ionge digniffimo,

Promotori certiftimo, fumma reverentia profequendo.

Maxime Speäabili VIRO,

Dn. M A R T I N O

WESTERLING,

Teloniorum adNycopiam!nfpe<fto*

riPrimarioadcuratiffimo,Promoto*

ri omniofficiorum _genere colendo.

Vobis₉ Patronin Promotores a o Patres

ei/t) hafce quälescunfo pagellas^ cum voto

Admod. Rever. ClarifT. Speélatiflf.

cnltor ebfer'vanttjjimus

V.

Aämoä. Rever.atque

Pradarijf

Mag. NICO ^L A O

W

ALLERIO,

Tierpenfium Paftoridigni{Iimo,ad- jacencisque Diftri&us Pr^pofito,

adcuratiiiimo, ^ut Nntriciö libera-

liffirno, ita omni obfervantia _per-

petim fufpicisnclo.

Speålatifltmo VlRO,

D.OLIVIER HAKERT,

Officin# Nitrari# In Dire-

(ftori, perinduftrio, Fautori ju- giter prolequendo.

Pkr. ReverendoDoäifjimoque VIRO,

Dn.

PET'RO

RAMELI O,

In vice Paft.digniffimo, utPa-

renti optimoita quovis filiali obfe- quio ^, venerando, amando, eptlmi^,obplurinia in ms cumuUtabeneß*

pro perenni Veßra incclumitate offero»

Plan. Rever. Nominum Veftrorurn

In egregiam

De PULVERE NETRA

TO

DifTertationem, Perextmii _atque Praßanti/ßwi

VIRI JUVENIS,

Dn. DANIELIS

JERLING,

Popularisac amici

honoraciilimi.

l^uflpice ^JUtvvortk

^pulvit

cesfit

ufits

Nitratm, clare pagina

dofta

docet>

\AdpUudit Pboebm,

Hell-

coneforores

In laudes rejonant, fertaqm

digna

■ ' .. . - V " " ,i

feftinanti calamo lufit Jon. Adolph, Luut«

<«£><<£>»

4*^i"

4*^^ "S' ■«H!^^'

M

Uerriadmodum tes

rum omnium Con- ditor, pro Divina fuas fapientia, machinara

exftriixit mundi, in qua velut in fpeculo homines bo-

nitaterm omnipöcentiam ac fapi-

entiåm ejus, oculis contemplarén-

tür$ Ita hominem qüoque iiS in*

ilruxit facultatibus , quae eum be«

luarum fupra forfcérti ihrlunieris

evehunt parafangis. Hiiic tot e- gregla gefta,

pra?ciarä

& miranda inventa, ceu e jovis

cerebro natä, horriiries inter. ex- ftitiife atiirnadvertitnüS, ut noo-i

pofiine ^nonevidentiflirha éffe docu»

inenta iramortaiis, eui originem-#

A de«

i 4M ) o C

debenfc mentis. Alia innumera ut

alto involuam filentio, inventum

pulveris nitrati merito quernvisin

ftuporem _{rapiat. Eo enim tot} cru-

entas clades, ^tot urbium everfio-

nes, tot fulminaTötige lateque co- rufcantia, velut tonitrua totum^

quaflantia orbem, fa&a deprehen-

dimus. Sane(fi liceat Ärchidami

uti verbrs catapulta inventa ):

O Hercules; vin perii^t virtus, Itnmo virinon tantum, fed ^{& mon-}

tium radicibus in terrae alvo fir- mifiimis fundatorum, arcium rrui-

nitifltmarum,murorum validifiimo-

rum, ferri & cnjusciinque obvii, periit virtus. jjoc ideo tremen- dum defcripturus inventum , öffi-

ciofe C. L. imploro benevolentiam favoremque, mites dignetur hifce pagellis prasbere oculos, eaqua_>, qua? rudis mea Minerva allatura fit, in meliorem interpretari par¬

tem*

Cap*

n» i Caput

I.

$. i.

UT

^ipfa ratio inilituti

vocis

tradere jubet;ita neminem X fugere exiftimo ^, pulverem diel

nitratum, a fale nitri, fpecie ut- v poce maxima vaJidiflimaque ^, ex qua conficirur; fulphure.um appei- lant, ab altera fpecie, fulphurej, Pyrium vocant åito tS irugog, igné,

uude 7Tvgftov 7tvgiQv & igniari-

um _, (eu materiam aridam igni

cito accendendo aptiflimam fignifl- catifé, DicituVetjampulvistormen- tarius, bombardarius, fcolpetari«

us &c. ab inftrumentis, (eu machi*

nis bellicjs, in quibus explodendis

primus ejus de praeipuus fere ma-

ximusque fit ufus. Quibus janu.

breviter addudis ilgnificationem

vocis fatis fuperque manifeftatn

eile arbitror,

A 2 - : II;

4 *m ) e (

§. II.

Hifce ptaeiftiflis, ad rem ipfarri

propius nos accingamus delinean-

dam Illam veropenitiusinfpe&urisj ingens obvolvitur fcriptorum dif-

fenfus, de origineSc auåore hujuS

Inventh Sunt qui ChinenfibuS, <5C quidem regi Vitey, artis magicae fufpeétoj circa aiinum xxx Chri*

üiana? §5;um ferunt aceeptum a), Sinenfes, utpote ingenio & Indo-

ftria ceteras nationes longe fuper*

antes, artis mechanicae & fuiorise

peritiffimos fuifle ait Maffeus

Penes illos atramentum artemque

fcribendi,jam longe ante Chriftum

natum, 6c non multo poft natali-

tia Meflias Typographiam⁵ varias*

que artes alias, non dum Chrifli*

anis notas, in ufu fuifle > dicun&

Kon itaque mirum, ü vilcera ter¬

rae fuce5 ntineralibus, fulphure ni*

mirutn ac nitro, abundantia feru-

iantes pulverem nitratum invenire^

pqtuerint. Ün<JeKirkerü3£); ^-Alm»

rum

rum eß pyrii pulver^a inventio; quam

primum ante nos in China deteclam fuifje, ^{negare non} poßim, cum pa-

tvum noßrorum teßimomo, in varik imperii provinciis, ingentis magnitu-

dims _förmenta, potifßmum Nmkinz

ab immemorabili tempore fu/a Je vi-

dt/Je ^memorant. Hoc lufFulti argu¬

menta,örtum puiverisinChinapro¬

bare conantur Kirkerus aliique;

atque ex fonte illo ad reliquas poftmodum orbis partes manade

hane artem afferunt. An vero ica

ht, fubjudice adhuc Iis eft. Quod

enim ad Kirkerum ⁱ nunquam

ipfe fuit in China, fedquidquidad

laudes hujus regni profert, ab ali-

orum haufit relatis. Si vero con-

cedamus, Chinenhbus ecjam bellica fuifletormenta, pulveremcpaliquem pyrium,non ^tamen credendum eft, ejusde«ineque (peciei, neque effe-

«ftusfuiffe, ac hodiernum & inter^

Europeos ufitafcum. Si relpicimus

§ompofitionis rationejpi iftius pul-

A ₃ ved

6 * ₎ o (Sla¬

veris, videbimus illam longe efle

diverfam ab bodierna; confic-ieba-

tur enim, teile Africano d). Ex fulphure viv0, nitro feu fale foflili,

& lapide ceraunio vel pyrite, aliis-

que liquoribus, ^ut lucco Syeami- ni, & bitumine Zacynthiö ut eo tardior excitaretur flamma. Con-

geftus non erat in grana pulvis i- fte, ut hodiernus, fed in oblongas virgulas formatus e)> neque ejus-

dem efficacia? ac velocitatis; un*

de förmenta eorum triginta plus pedum, interdum iexaginta ex as-

quabant longitndinem/'), non ta¬

rnen folide ^ideo fufa & in conti- imuro, fed feparatim ^per partes

coirrpofita g), adeoque levia,.ut ab

uno faeile trahi poflent ^equo. Ho¬

diernuspulvis mag natu requiritfo- liditatem firmitatemque tormen- torum, ne rumpantur. Fragorem

edidifle dicunfc quidem, nulla ta¬

rnen mentione vel globorum fer-

reormiVj vel glandinum, ab ullo fa<äa

•«) 0(^ 1

fa&a fcriprore, neqüidem in Tar-

tarico beiio, cum murus, quem

prodigiofum appellant, a Tartaris

fuperatus, totaque Sinenfium di-

tio occupata eft. Illos deniqueL»,

in explodendis & regendis tormen-

tis Chnftianorum adjutos fuifle o- pera , in bello, quod cum Scythis

ge(Tere-, invenimus h). Ex quibus

fatts fuperque conftat, pulverem

hu_nc, ad incutiendum terrorem faltem confe<ftum, fpe<ftaculis plus

inlerviifle, quam ufibus bellicis.

c)JJaacits Vofftus lib. ^varlar, objer.

c. 14' p' 8^- Georg. Pajchius, denov.

invenU />.745. b) Maffeus hift, ind.

lib, 6.pag. 112. c)Cbin. llluflr,p.2 22.

d)lib. 7. ceftorumc. 4 5. Vofliusp* 92.

/) Vojfiusp. 94. /) Voffius p 92.

Maffeushtft. ind. //£.6./\112. h)ljaac.

Voffus p.84.

5- ni

Ex Afiatico folo tendimus i»,

Europam, au&orern inveftigaturi

puiveiris hujus. Verum, cum tam

A ₄ late

% X 4M ) O (

jate _{pateant artes, quam ipfa re«}

rum natura 3 difficile eft 5 uni ad-

icribere homini ve! genti. Com¬

munis tamen eft fententia inten*

Éurop&os,^Germanos hujus invens

ti auéfcores fuiiTe. Ita enim For-

catulus a): Germanis tribuitur in*

ventum machinx expugnatrlcis, glo-

hos igneos ejaculantls, impujfu incen-

ßpulvern^y tonitru quoädam terreßre fimulantis: nifi quod non tantum ter- vet, ut tonitru, fed.etjam, perimit»

convellit, deflruit. Nonnulii exi- itimant nomen auåoris.hujus pror*

ips latere & tacendum före» ne un-

quam hominihus innotefcat, idqi

In poetiam tam tremendi tamque^

permiciofi inventi; ut Salmonetis quondam Jovem in jiciendis ful»

minibus ^mulans, Fulmine i&us*

detrufusque ad inferos fertur.Alii

verorem accurafcius rimantes, ^no-

men au&oris _appqnere haud du- bltant, _quorum ita Oprneerus&);

urea bmcy inquit, mmm (1569)

inven*

4M ) ^o ( i®r 9 inventa funt incertis auäofibus, ^m

Germania, tormenta bellica, bombar-

d<e acJdopetⁱ fwnil & pulvis tormen*

tarius, ex carbone julphure &fali-

nitro formari ceptus, aufiore Bartho?

lomao Svuartz, ut creditur, in per«

niciem multorum mortalium♦ Hunc Bartholomaeum Monachum faciunt quidam, uß Forcatulus c) aliique.

i\]ii medicum vel chymicuraL*

fuifTe autumantjUtSiemienewic^z d)

& Pincierus, cujus de hoc tale e-

pigramma ^;

Cum parathumanogeneri ehimißame*

delam,

Sulphura Mulciberü vi jale mißaco^*

quens:

Mulciber oftendit mortalibus acre ve»

nenwn ,

Quo nuUum Leto corporaplura

dediu

Qu# latuere aliisy Munflerus nomina ponit

Bertholdumque vocat, nomine reque Nigrum, Quisquis fuerit,five medicus,fiv©

ehymifia, five Cimbrus, five Co-

A ₅ ionien

A

i° -m ) © t sik

lomenfis Bertholdusille. Philofophü

tarnen fuiffe, fagaci pollentem in¬

genio ipfa demonfträt ars, quam iéculo XIV. invenifTe, hoc modo

narrat Zeigierus é)\ fuit is Herthol- dus) profefftone Franßjcanus, philo- jbphus fummus, magi# naturalts, metallaria, chemica artium cum

primis ßudiojus, cumque ignem longe amphus fibi fpatium, quam terram

vindicare, & mixta Corporain ignem redigi, ^non tgnoraret, olla area cir- cumquaque occlufa fulphur & pulve•

impofuit, ignemque adjecit. (Juo facto, olla dtsrupta eß, ^ fulminis wflarflammas cumfumo & Jonitue*

rupit. Sciebat idem _{\ ut erat}philotfo- phus excellens, contraria contrariis

expelli, Jrigidumque ^ac calidum, />2 extremis, ^ contraria,

que in eodem fubjeélo fe compati. Sic- pulveris tormentarii ex nitro (t-

ve fak _petra <& fulphure compojßtio-

nemadinvenit. carbonibus, nigredinis

ergQ) adjedis. Hoc inventuni cafu quo*

^ II

quodam effe fa61um arbitratoil»

Pol. Vergelius /) fertur, inquit,.

hornad exitiumhumanum natus, jer-

vaffe aliquando dornt^t in ^mortarto^{^} pulverem fulphureum, cu)ttsdam

medi•

facienda cau(Ja, iUudtexifje lapi-

dc, ac inde contigijje•> ut cum ignem exßliceprope excuteret, jcintilla 'nitro

ceciderit, jubhoque flamma eruperit,

lapidem in altum tulerit. Inven-

to ita pulvere ^, mox maehinam ^,

quam borbardam a fono vel poti-

us a bombo & ardeo, diétam in-

venifTe dicit Pafchius^) cujus u- fum Venetos in bello, quod cum Genuenfibus geflerunt, ad foflam

Clodiam, anno 1980, prirnum o- HendifTe, perhibent hiftorici.

d)Stepb.Forcatulus de GaUorum

imp.

& philoI p,619. Bend. Mutins

chron.

Germ. p 175. PolVergtlius dererum

invent. I 2.c. 11.p. 116, Siemienewicz

in pr£fat.Mag. Art. Artill*

b) Petrus

Opmeerus in Chronograph* p- 4°°- Georg. Tajchiust denov. invent.p>74°»/Jod

Ii 4M ) o ( $&>

&74*s. Torea!dus p. 620. c)Siemk~

newiczinprwfatMag, Art. Artill. Pa-

fchluisp. 740. forcatulusp.620, PbiL

Cammerarms Hor. fubcij, p. 351. ä)

Stemienevicz in preefat. e) inllluflrm

Ger, vir. hiß. c.86, /)Pol. Verg,lik

2>c. ii. Corazzanunderemilit l. _9..#.2.

Hieran. Maginsvar.kB.Jeu Mifcellan,

#3. g)PßfChilispi 741. Raphael Hola-

teranus comment. Urban, lib\ _{30./?. 4}

5, Siernten.

. f IV.

Cum véro inter ipfos Euro«

pzeos magnus etjam fit diffenfus^s

tum de auåore, tum loco 5c tem«

pore; Quidam Mauros ufurpafle_j»

tormenta in hello, ^cum Alphonfo

XI Caftilice rege ge$o, circa an#

num 1940, in o-bfidione Algezira-

ria, dicunt 0), ut Mariana 5c San- Öius, Alii Rogerium Baconeiiu»*

ingenio fublimem Monachum, An»

glum ^, celebrant, qui integrum^

-St quod excurrit, feculum Swart- gio vixit priorb). Archimedem«*

ftatu«

ti;

ftatüüfit aliic), ob mukas pr&ci- pue fa&as machinas, immenfe ma*

gnitudinis faxa^, incredibili frago*

re Sc celeritate, in copias Roma¬

nas ejaculanteS) _quas inftruxerat,

cum Marcellus oppugnareü Syra- cufas, de _quo Plutarchus in vita_*

Marcelli ₉ Plurimosque alios, quoS nimis prolixum mihi föret ^recen-*

fere* Ex hoe tarnen machinas i- ilas easdem, ac hodiernas bombad das fuifTe , non integrum eft con*

ciudere* Nec omnis ejaculatio !•»

gnis, cujusapud fcriptores fit ^men*

tio, eX pulvere nitrato faéfa ^cen- fenda eft# Legimus enim, Caefa-

rrianos comparavifTe fibi vi&ori-

am, in pugna Aéiiaca, adverfus Antonianos, navium magnitudine

& apparatu longe fuperiores* fola' ignis jaculatione* quod ollas ca^- bone piceque refertas erninus ma«

chinis injicerent: irnme etjatn ar- dentes fagittas ^, oleo incendl- arip, ftupa, fplphure, bitumine

14 ) o (

obvolutas, _per ballifläs hofticis

Bävibus tnfixas, inun&aque cera

& pice &'refina, tabulas tot fo-

mentis ignipm repente fuccendifTe*

Ad fragorem vero quod Artmet,

facik eonfht, machinas fundasqj

veterum , Ii non majorem ^, non-»

farie minorem edidiffe fragorem ^*

ac noflra fclopeta, de qua repro»

lixe agunt rei ta&icae fcriptores.

Sic habes L» C. varias variorurru

fententias, noftramtg opinionem,

de quibus fit tuum liberum judl-

cium.

a)Mariana Hiß. Hijp. pag.6%t. Ro*

deri^cus Sanclius Hiß.Hi/p ^c ii.p. 205.

, b) Georg. Pajcbius denov. tnvent♦ pag.

746. c) Francifens. Petarcha de re*

med. utriusque Fort. hb. r. DiaL 99.

qztteß, de macbin. & ballid.

Cap.

4^") G ( 15

Caput

* i-

T

Ntequam ad confe&ionem pulveris delineandam nos

accingimus, de fpeciebus ipfis, e quibüs conficitur, pauca

pra?roittenda4 Ha? tres vulgo fo-

lent elfe, nitrum fulphur 6c carbo-

nes. /Egyptiacum nitrum, Araeni-

acanum, Africanum ^6c Romanum?

ab ils locis, ubi inveniebatur , ita diåum, ficco praeteri'mus. pede a).

Salpetra?, quod rupibus ha?rebaf, minerasque nitri, falis comrnu- nit fimilis, in quibus inftar petne

congelarentur aqua?, 6c inde Sal- petrofum 6c Salpetra?, vel fiorem

murarium appellant, quem e mu- ris vetuftis, humiditati expofitis,

ut funt cella? vinari#, aliaque loca dcjpreffa, deradunt, ubi, albicantis

inftar pruina?, auc candidiffimce, farina?, parietes tegit, miflum £a«

oirfiius

i(5 4$$ ) o ( §#•

cimus noftn utpote non inftitiith ti De nitro autem, arte confeélo lo- ⁿ qui voiupe eft, effbditur iilud fub ^c pavimentis ftabuli equxni aut

fiäe-

tim argillofa. Terra haec effofa* ⁿ

infunditur in vas ligneum ingens* ^Y\

fubftratis in fundo culmis , ramul- _g iisque pineis ar&iffime complica- ^v

tis. Aqua deinde, quantum ex» \\

forbet _terra, adhibita, per kramen* ^u

tum poft horube fpatium diftillata^{^} jr infunditur ollas ^aenea? 6 doliorum h

capaci,e bullienda,ad6o veljo mö* _g dios, qii£ omnis lixivii copia«* ^ci concoquitur, ad 4 vei tres tan tum fi modios. Exhauritur poftea iri vä* ft

te diverfa lignea, ad akitudmenLj d faltern digiti in quolibet, übi fri® ^ti gefcendo crefcit nitrum. Probari £

poteft, guttula in cültro ^aut lecufi ti

demifla, nurn fiat nitrum. ti

Confeåo nitro,purificatiönem, v üt neceflariam, äddiriius, ut eo % Validius & perfe<åius reddaturni-

t

' truni

4W )o(W *7

trum. Purificatio hoc peragitur*

modo: nitrum infufum olla?, una cum aqua co&um, exhauritur de*

inde in aliam ollam, ubi manet im-

motum, per 8 vel 14 dies (fi ni-

mirum (it magna quantitas, duo¬

rum fcilicet doliorum , ut in ma-

gnis ofHcinis) donec perfe&e cre- verit. Sumuntur deinde duae ollae lixivio plena?, & concoquunturad

unam tantum , probatur guttula

in piano cultri dum coagulat. Ex

hauritur in aliam,ollam, ubi fri-

gefa&a aqua, nitrum puriflimum

crefcens evadit. Facilius hoc fit modo: _aqua nitrumque olla? in-

fufa coquuntur per horulam, aqua deinde frigefa&å; puriflimum ni-

trum ad latera & fündum fubfidet,

&mox, _aqua efFufa, inde coiligi-

tur. Alio erjarn fit modo&): impo>

naturfaln'itr 'tin vas ahquod cupreum velferreum, aut fiflilevitreatum ^, &

igne väftfubpoßto, perquefolitosgra- dus auäoexuratttr donec falliauefiat &

ß.

Mfi 4!)«(W

forvevdo bulliat. ffamfumatur aliquan-

tulum fulhpuris communis fubtilifltme pulverifat & falimtriliquefaäo pi¬

per injpergatur, concipiet (ubito flarn-

mam\ & qtntd quid pingvedmk vel

noxii terreftris jalis non (ufflcienter purgatus

jdrntri

&multum clärificabit: injedio autem

julphuru

ahquoties

Jiis placet alio procedere modo,

camphoram quoque quidam admi-

feent. (ed hoc pyrotechnicorum eß.

a«Siemienewiczart,_mag. Artill.part«

i.hb, 2. c 2. i. p- 62. b) Siemienewicz

part. i» hb c, 3* 68.

§ II. ^. -i

Pars altera fulphur eß, quod

nonnunquam noxia pinguedine &

(ordibus abundat, a quibus eo libe-

rari poteßmodo, fi in vafculo ceneo

vel fi&iii, liquefaétum igne lento,

per teiam linteam duplicatam in a- liudyasimittatur,transmeatpuri(!i-

mum, fasx autem & pinguedo lin-

teoadhceret, Solentetjamnonnul-

n§*) ö c t#>

li fulphuri liquefaé^o aiiquid "'nfbn-

dere argenti vivi, unde cönfortari

& volatilius reddi exiflirhatit. Ex

ipfo vero metallo fliilans fulphui?

cui paruöi materia fordid<e ftoxi^

que pidguedinis iheft* ejus mod!

non eget clarificatiotie*

, §. ^Ill

Tertia demunrpars fullt dar- bones qui quidetri a quacüftqudj ärborum fpecie pr#parari pofTunt»

iion tarnen a durisarboribus* _que&

cubus utpote aliifque ejas generis * vel refmofis, ut abiete Pinoque 5c

I aliis, quse hüiction inferviurituiui,

, non quippe adeo facile reliqüas reci piuntpartes, iifdemque uniuntufj,

pulverem quoq; reddurlt fcinciilan-

fem, fi vel maximus adbiberetiir

hbor. Ex Ainovero(cujus praecipue

in magnis ofEcinisufus)corylo,lali«

ee, aliisqs mollibus levibusq? airbori*

buspra?paratioptimi habentur. An-

fe verö adiiftion&m, lignum decor-

|;

B 2 raf

1» 4©"? ) o (

ramufcuJi&medulIa excidi debent»

Praeparato ita ligno, erigiturftrues quasdarn perpendicularis decufla-

dm ^a fundoad fummitatem ufque,

cui fubditur ignis, ^cumque in fla¬

grantes carbones foluta fuerit, fa- villasque oftenderit, exftingvitur,

in magnis officinis arena, quantum ad tegendumnecefleeft, in min ri-

busvero linteo, _aquaparum hume-

öato. Varii etjam alii funt modi procedendi, quos pyrotechnicisre- linquimuö,

§. IV.

Partibus hisce ita delineatis, ad ipfam progredimur compofitio-

nem, quse etjam varia eft, prova- riabombardarummagnitudine;qua*

rum ut alias majores ^, alias mino¬

res _, ita pulvis alius validion_>,

alius minus validus. Validio-

rem requirunt fclopeta minora_»^,

minus validum maiora. Si enim-.

quisoneraretfclopetaminoraeopul*

^ere, qui confeäusdeftinatur tor¬

men-

) o ( S-®*- ti mefttis, utique globum neutiquarn

valeret ferre ad metam , quin pon¬

dus duplicaretur, vei alia quacun- que portione augeretur* Si iterum quis onerarettormentum Fortifli-

mö, rumperetur fåne. Pro itaque

tribusbombardarum generibus,tres

diverfas mixturas portiones ex Sie-

mienewicziodefumtas ponamus^)»

Mixtura fulveris adtormenta majora*

^ Sal. nit. - - libr* 100

1 -s Sulphur. - - libr. 25

c Carbon. ^{- - -} libr. 25

£ Sal. nit. - libr. 100 2 ^ Sulphur. ^- - - libr. 20

C Carbon. - - - libr* 24

Mitura pulveris adSclopetamajora

vulgo Mujquetas.

Sal. nit* ^- - libr. 100 1 -s Sulphur. ^{- - -} libr. 18

t Carbon. - - - libr. 20

5

2 j

Sulphur.

libr.

Carbon. - • - libr. 18

B 3 Mix*

% 4M) o ( f<§S*

Mixtur#pulveris ad Sclopeia minora vulgo Piftoks ér alta.

c Sal. nit. ^{- - -} libr. 100

v

i < Suiqhur. ^{* - $} libr. 12

L Carbon, ^{* -} libr. 15 C Sal. nit, - - libr. joq

% s Sulphur. • • * libr. 10 L Carbon. ^{* - -} libr. 8 In officina vero nityaria

Akerenfi

dermanm#, Svet, ÄtUUCbtltuS

hane jemper ob.tingnt mixtur#pro*

portionem.

S Sal. nit. purificati * - libr. 81 I Sulphur. fubtuliiilime puiveriiati

S beneque cribrati ^{- ■*} libr. 10 Carbon. Aln. ^{.? -} bbr< 17

|n hac offieina funfc duo trunci quercei, so ulnarum longitudinis,

latitudinis & profqnditatis unius,

• cum quadrante,in quolibettrunco3

4 oblonge mortaria excavata» quo-

rum quod übet habet 4 piftilla,ad

calcem aere 24 übrarum ponderis qfadu&a,qu«e attificiafeaqu^ du£u

■»S )0 ( $#• IJ devanturdemittunt_urque,In mor- taria immifla comrftixtio, per fpä-

tiurn 22 horarum pinfitur, & quo-

libetduarumfpatio circum vojvirur*

Farinas inftar efficitur , fepiffime

vero inter pinfendum aqua fenfim hume&atur, ne in auras abeat, 8c

ante quam e mortariis eximitucL»,

unus cum dijmidio _aqua? cantharus Jnfunditur. pinfiturque femihorulag fpatio. Paftinatur'deinde paftinig seneis, 8c cribarur cribro, ex filis

a?neis _, telje inftar ^, contexto , cul aliud fetaceum cribrum fubpofitum

ed; _per quod fubtiliflimus pulvis

transmeat, Ordinarius vero rema-

net, qui tum ficcatur. In manua*

riis autem 6c minoribus officinfs _, varii varios habent modos, quidam

nitrum 8c (ulphur, ante inie&og carbones, feperatim contunduntj, quidam omnes tres partes fimul Quidam dimidiam carbonum _par»

temreliquisinje&am>pnfr!oad$ooQ percuffiones contundunt, alteranu

B ₄ p©°

'

,4 ^o ( m)

poftea dimidiam contudentes par*

tem, ad «5000 percufliones ^, ut de- ^,

cem miilia perculliönum, adunam pulveris libram fatis

piftatn

Pulverem fatis piftum hoc pro- bant modo, eximunt pauca e mor- tario, & Ci nihil albi ex nitro aut__,

fulphureappareat, fatis pulfatunij

exiftimant; vel fumunt aliquid e- roortario,ficcantque carbonibus flås grantibus, cui ignem admovent,

pulvere fuccenfo,finulli fuperfintal-

bi globuli perfe&um effe cenfent-*. ,

Jnterpinfendum ^vero, faspe hume-

<$etur aqua, vel aliisliquoribus,ne¬

inaurasabeantcarbones. Itaenim Siemienewicz^) mixtur£ pulverum ad tormenta & fclopeta majora, inter pwfendum,velJtmplictaquatantum,

vel

acetovelurina, vel vino qdufto hume4

ftan& infyergipo/fit. Sin autem ad Jclopeta minora fortiorem <& vegetio-

rem exoptamus pulverem, fuperiores

du<8mixtur£{intabellaJcilicet fupraex- \

t°ß-

4®-? ) 6 ( 17

poßtds) veljequenti hquori, vel aqua

excorticibus malorum aurantiorum &*

citrinorum , vel limoniorum ^recentium chymicts orgamsdiftillata, fcepius hu-

meäentur pinfenturque, per horets14.

denique in minutjfimagranagranulen*

tur. Quidam imponunt nitri, ful- phuris & carbonum certas fingula-

lares portiones in fi&ilem ollam«,,

8cfuperfufa aqua dulci igni lentej,

duarum ve) trium horarum fpa*

tio coquunt, donec aqua evaporet,

8c materia fpifiior denfiorque eva- dat. Hanepofteaex ollaextra&am, 1 paululumque in fole vei calido hy- pocaufto iiccatam, per fctaceum

cribrum transtnifTam, in minutisfi-

ma grana reducunt.Plura adhuere*

ftant dicenda, utpote denatura,ro-

bore &effe&u hujuspulveris,etjam

de pulvere variis tin&o coloribus, rubicundo,Lureo,viridi 8c ca?ruleo;

deque pulvere rnuto, qui fine ullo

fono vei fragore incenfus ^erumpit.

Verum anguftia* tum temporis,

tujm

16 "4^-? ) ö (

tum rrsaxime rei Smiliaris, filurtl

mihi abuimpit, omifFa ^ergofu*

turo, fi Deo placuerit, tem*

pori reliäurus qniefeo.

fi) Siemknemcz Art. Mag. Artill.

tib. 2. c. 14, p. 74. b) Siemienewic^

locofupra citato.

S. D. G.

p