Dissertatio philosophica de indole idearum moralium, quam venia ampliss. facult. philos. Ups. præside mag. Daniel. Boëthio ... publicæ subjicit censuræ Carolus Dybeck, Westmannus. In audit. Gustav. maj. d. 1 Maji MDCCLXXXIV. h. a. m. s

D. n

c

B. C. D.

DISSERTATIO PHI LOSOPHICjA

DE

1ND0LE

IDEARUM

M O

R

A

L

I U M,

quam,

VENIA FACULT. PHIAMPLISS. LOS. UPS.

PRiESIDE

Mig

DANIEL.

Phiuos. Pract. PROFESS. Reg et Ord.

TUBLICSE _{SUBJICIT CENSURJE}

CAROLUS

_DYBECK,

Westmannus.

In Audit, Gustav. _Maj. d. 1 Maji mdcclxxxiv.

H. A. M. S.

upsali^:,

VTRO

ADMODUM REVERENDO atque PR.ECLAPISSIMO

Dom

GUSTAVO

SIMON!

DYBECK

,

Ecceesi.e in Orsa PASTORI Vigilantissimo ,

PARENTI OPTIMO

VzV tandem deßdetata illa ade(l lux, qua carum 7uum ^ _Nomen

publice ujurpare mihi licet. Non conjvetudo

re-ceptusque ufus, fed, quo hoc pcSlits tamdiu caluit, pietatis

ve-iierationisque fenfiis las Tibi dicavit pagellas. Si rotundiori

ore loqui _natura mihi åedijfet, fi _{gvatiffimi animi mötas in}

verba abire pofjent, Tuum, Tater Optime, _{/'# amorem,}

Zr/tfj- jalute mea curas, tuasque impenfas ea ratione

preedicarem , mehorem nulli contingere potuiffe Patrem,

pnteret. Dum exempla, quce ad virtutem feSIandam, _ampla

mihi _{prcebiufli? fequt}

, dum offciis erga Te nunquam deeffe,

dumque votapro perenni felicitatis litet flors, ad _Supremum Nuvien _fundere ardentiffima, mtllo _{tempore intermitt}am, »/'-bil _{amplius, quod filius Tibi reddat, 7> requijitarum, flcio;}

ad eineres _{usqus permanens}

PARENTiS OPTIMI

obfequentißmus filius CAROLUS DYBECK.

18 _{Difciplince Cognition!s Hominis.} ■•fr»' A

MONSIEUR

monsieur

CHRISTIAN

D

Y BE

_CK,

%

Qu?»

d'autres ail'enr mendier la

protektion

des Grands

par les flatreries, avec

desquelle?

ils leur

ofFrent

le fruit

deleurs veilles! _{Je fuivrai plutot le penchant de mon cceur,}

en n' adresfanr cet Esfai, qu' _a Ceux, _que 1' _{amour &}

le _{refpekt m'ont attachés depuis mon enfance. Vous}

avez, Mon Frere, des plus grands droits a ma recon-noUFance, Vous m' avez infpiré du gout pour les

Etu-des, en y etant mon premier

Guide;

& depuis que le fort Vous a donné d' autres foins, Vous n' avez cefie de me

combler des bienfaits. Agreez donc cette marque publi¬

que de mon affection fraternelle & de 1' eftime, avec

desquelles je fuis pour la vie

monsieur

VO TK £

treshumbh _ftvviteur Charles D ybe ch.

D. _D,

DE

1NDOLE

IDEARUM

MORALIUM

■ I .11 IIH ■! ■ IIIll|l

§• T.

Artes

fru&us

Sc

Scientias

Sc commoda fibi

earum

indigi

a _quovis

invenerunt

_{ingenii humani}

homines,

progrefTii pollicsntur, nec fine ratione _{queruntur, ubi}

fe illis defraudatos _{fentiant atque inutilibas}

nugis &

ina-nibus fcientiis _{crepirantes audiant}

difciplinarum officinas,

quse ad vitas ufum inftiturae efle deberent. _{Has pronas}

adeo Sc obvias _{veritates, noflra}

praecipue aetate, omnes

do£ti _{pariter ac indo£ti}

urgent. Nefcio vero, _{qui fiat,}

ut raro modum _{fervare difcant mortales}

, fed vitia vita¬

re fludentes in contraria _{ruant, unde verendum}

, ne ina*

nes _{damnantes difciplinas,}

utiles quoque Sc profuturas

profcribanr.

Melius _{haud dubie Societatis humanae flori Sc litera¬}

rum _{quoque commodo confultum}

föret, fi jus fuffragii

fibi non _{arrogarent alii,quam qui fundamenta}

rerum

caus-fasque ipfi indagare & ufum ab abufu _fapienti

cautio-ne _{diftinguere valerent. Sed,}

ut _{plerumque fit, illi,} qui-bus _{ignorantiam temeritate judicandi fallere}

opus eft, de omnibusrebus _{pronuntiandi licentiamfibi}

tribuunt;

civitati-que leges,populo mores, literis formam Sc habitum

prsefcri-bere haudverentur. _{Hujus farinae homines,ufum}

difciplina¬

rumad _{menfuram fui}

ingenii exigentes, di&atoria

au&orita-te,prafticas haud raroadeo commendant _{difciplinas, ut}

nul-lusfere theorias locus_{relinquatur; quafi tum demum fcientiis}

commodoque, quod ex illarum cultura _expe£lant

18 _{Difciplina coguitionis Hominis.}

2

De

Indole

Ies, optime

provifum

föret,

quando

Mathemaricarum

8c

Phyficarum

difciplinarum

Magiftros

in

illiberalem

opifi.

cum claftem detrufcrint, Philologos in Grammatiftas, 8c

Philofophos in locorum

communium

Declamatores

trans-formauerint. Imminentem barbariem portendere

pluri-ma e ftatu praefenti rei iiterariae

colle&a auguria

_montie¬

re _paffim viri

eruditi;

_qiiae

quidem

licet

_{vana nos}

efle

fperemus, non tarnen

poflumus

noftrum de

futuro

verae

lcientioe excidio diliimulare metum, fi invalefcere

firmio-resque agere

radices

coeperit

mos

ille, qui

delicatioribus

fseculi noftri hominibus adeo arridet, quo fuperficiaria,

vel , ut loqui illis placet, practica

fcientiarum

parte

con-tenti , theoriam difquifitionesque omnes, rerum

funda-menta indagantes, in defuetudinem

abire

patiuntur.

Hoc

fi de _{fingulis in genere fcientiis verum}

eft

_{, eo}

_majori

jure de Philofophicis

fpeciatim

fic

di&is praedicari

poreft,

quo certius

conftet,

veram

harum

fcientiarum theoriam

nunquam ignotam auf

oblivioni

traditam

fuifte,

nifi fi.

mul fi£ta 8c inania _{dogmata illius locum occupaverinr,}

quae peftilenta

fua

vi ingenio

humano

morbos

excitave-rint _{atque aluerinr. Capriofam inanemque}

_dialefticen

tri-cisque ontologicis involutam

profcibendam efie libenter

concedimus, fed cavendum arbitramur, ne antiquum, mo-Je ruens fua, demolientes cedificium, _{novum a^que}

vacil-lans conftruamus, quod exfpectationcm noftram omnino

fruftetur. Cum itaque plurimum noftra referre videatur,

ut ea jaciantur fcientiarum fundamenra, _quse temporis

opinionumque vi immora maneanr, nulli parcendum

la-bori, nulli follicitudine ad naturam 8c indolem materiei, qua conftruantur, inquirendam examinaodamque, quod quamvis grave 8c inutile forfan fuperficiariis videatur

in-geniis, illis ramen, qui ad veram tendere eupiunt

fapien-tiam, omnino neceflarium eft. Horum pruecipue

particu-D. D.

Idearum Moralium ?

lam _{quandam theeriae illius Scientiae, quae a moribus}

no-men _accepit, Specimine Academico illuftrare voluimus,

indolem idearum moralium noftris _{qualibuscunque}

ob-fervarionibus _{explicaturi, quam Ii non denegavarint,} o-peree hac in re collocatae nos non pigebit.

§. II.

Celeberrimus Lockius, qui primus örtum

indolem-que idearum, quibus continetur humana cognitio, cum

fucceflu _{indagare Sc explicare ccepit, in immortali fuo}

de intellectu _{humano opere paftim a) de compoliris, feu,}

ut _{ipfe loquitur, de complexis ideis, a colle&ione} pluri-um ftmplicium, _per fenfus _perceptarum, ortis flgit,

va-riasque illarum qualitates indolemque illuftrare conatur ,

Sc _{quamvis primas tantum lineas fcientiae utiliftimae}

duxe-rit, atque interdum, vel quia ipfe non omnia viderat vel _{quia dandum adhuc aliquid receptis ante illius}

tempo-ra _{opinionibus putaverat, parum adcurate do£trinam} fu-am expofuerit, _anTam _{tarnen aliis opus a fe inceptum}

per-ficiendi _{corrigendique deditj illiim itaque ut ducem in} hac noftra de ideis moralibus _{opella eligere conftituimus,}

ut, fi _{grave Leftoribus} non fuerit eandem cum viri

hu-jus lagaciftimi placitis conferre, lucem qualemcunque in

materia obfcuritatis Sc confufionis _{plerumque plena}

ac-cenfam inveniant. Sunt notiones , quas colle&ione

plu-rium _{diverfseque indolis ftmplicium formavimus, ideae}

praecipue fubftantiarum Sc modorum mixtorum , illas,

pro-ut in _{obje£tis extra intelledfcum politis conjun£tae fuerint,} compofuimus, has vero ipft absque exemplar extra nos

exiftens arbitrarie _{magis conjunximus. Ut enim} atten-tio, a deliderio _{indigentias qualicunque fatisfaciendi}

ex-A 2

cita-«) Prsefertim Lihr. II:o _{Cap, f. ubi de modis ,t quos mixtos vocat,}

Difcipünx Cognition}s Hoviini<■

De Iniole

4

citata dirisitur

ad

rerum

indolemperfcrutandam,

pl«.

res diverfasque in uno

eodemque

objeflo

oWervat

quali-tates, quas inter

fe

conjunftas,

quamvis

conjunftionis

modum & materiam ignoremus,

%"° quodam arbitrario

comprehendimus l>),

&

fic

ideas

fubltantiaium formamus,

& mente ad ufus

noftros

confervamus.

Hatc eadem

at-tentio _{plures quoque} res

&

qualitates

rerum

nullo

inter

|fe

vinculo iunftas colligit,

componit

&

vocabulo

vel figno

quocunque

arbitrario

conrinet

&

confervat,

qute

conjun-aio quamvis arbitraria eam prtecipue

ob caullam videa.

tur quod iilius protypos

nullibi

exiliere poflit,

tarnen,

imp'ellentibus

vitae

neceflitatibus

formata

a

tuo

ad

finem,

quem illis

indudi

nobis

propofuimus,

ufu realitatem

ne-ceflitatemque

defumit.

Hiijus

funt

indolis ldete

artium

quod optime

perfpicitur,

ubi

easdem

confideramus,

vel

ut primum inventte

funt,

vel

ut

novi

quid

aliorum

in-ventis additur, quo extra

nudam

fervilemque

lmitationem

extendantur; in eandem quoque

claflem

referenda

funt

notiones omnes virtutum

& vitiorum,

feu quod

idem eft

ideae noftrte morales; quas non

magis

quam

ideas

artium

cafu

b) Hoc loco non poffumus, quin elegantem a

Celeberrimo Condillac

in Arte coytandi allatam in Lockicm adpooamus

aninudvei-fionem, quod

paruin scciunte in inonftrando ufu fignorum

arbitrariorum

ad ideas fub.

ftantiarum in mente confervandas veriarus fuerit. Verb« iilius haec funt:

Lockefefl appercu,queles110msfontuesefairespour

ies idées faites fans

mo¬

delestmais il Wen a pasfaifi in vraie rnifon: "L' efprh, dit il,qyantmis de Ja liaifon etitre les parties detachtes de fes idées

complcxes,

cette union, quin'aaucunfondementparticulier dans la mittlre>

cejferoit, f'

il

n'y

avoit

quelque cbafe, qui In maintmtCeraifonnement

devoit,

commt

il

V

a

fan,

i'

empecbe/

_{de voirlaneceßite des}ßgnes_pourles

notions des

fubßances:

_{car ces}

notions ayant un fondement dans h _nature, c'etoit un« confequence, que

Ja reünion de kurs idees fimplesfe confervat dans V efprit, fans le fecours

äts mots . Voihcequia empeché Lockede decouvrir combienlesfinnes

font _necejjaires a Pexercice desoperations de V ante. 11

fuppoft,

que

V

efprit

fait des propofitions mentales, dans Urquelles il joint ou

fepare les

idées

fans

/'intervention des mots.

D. D.

låearum Moralium. _$

cafu 8c fortuito _coaluifTe, verum, _{prout impulerint}

ne-cellitas _{ufusque, a pluribus diverfis fimplicibus formatas}

8c inter fe diftin£tas _{elfe, vel ipfa vocabula, hafce} col-le£liones _{defignantia, teftantur. Non cnim omnibus ide¬}

arum _{concretionibus, quas componere potuilfemus} nomi-na _{impofuimus, nec omnem inter illas differentiam}

at-tentionem mereri arbitramur. _{Peculiari, exempli gratia,} voeabulo caedem _{parenrum denotavimus, illud}

parricidi-um _{c) vocantes, cum tarnen idea caedis non minus}

apte

cum idea _juvenis, viri, _{fenis vel denique feminas}

jungi-tur, quas conjun£tiones communi nomine homicidium appellamus, cujus ratio in promtu eft, fi indigentiam ,

qua attentio noftra dirigitur, perfcrutari velimus. Multa etiam artificibus ufitata _{vocabula, colle£titias ideas} indi-cantia, quae proprer ufum ab illis inventa, ab imperitis, quibus ufui elfe non poffunt, negliguntur.

§. III.

Generalis haec idearum _{compofitarum diverfitas}

cui-vis ad fe _{ipfum attendenti facile obvia, non ramen} im-pedit j quominus materia omnis cognitionis, feu

fubftan-tiarum, feu modorum, ex uno eoaemque fonte haufta fit.

Simplices enim, quas mentis operatione , vel prout extra

nos unitae _{obfervantur, vel}

absque exemplar conjungi-mus, ideas _{fingulas fenfibus debemus, nec extra illas} va-gari humanum potefl ingenium; unde quoque in compo-litis noftris ideis nihil _{intelligimus, quam quod a fenli¬} bus hauftum _{collegimus. Nam fi ejus funt indolis, ut}

realem, ut _{loquuntur Philofophi, a nominali illarum}

ef-fentiam _{diftinguere poflimus, quales funt idese}

fubftan-tiarum , de hac optime, de illa _vero

nequaquam

judica-re _{poffumusj quamvis enim confufam ideam fubfirati}

cu-A _{3 jusdam,}

18 _{DifcipUtitZ cognitionis Hominis.}

G De Indole

jusdartij quod ad uniendas _{continendasque qualitates, quas}

in re una _{eademque junctas obfervavimus,}

animo noftro

fingamus, illud ramen _{quod qualeque fit nequicquam}

ex-plicare conamur. Fieri _{icaque non poruic, quin illi, qui} hancce _{diverfam eflentiarum indolem}

animo _praefentem

non _{habuerint, obfcura}

confufaque condiderint de rerum natura _{fyftemata, falfaque}

fapientiae fpecie verba rebus

fub-ftituerint, viamque omnem ad veram_{profuturamque}

rerum

naruralium _{cognitionem intercluderint. Hinc}

quoque co n cludere _{faseft,ideam nominalis eftentiae}

rerum, quam ad

exemplar, humana induftria non _{formatum, compofuimus,}

nunquam completam fore, nefcimus enim _{quousque novae}

& antea_{ignotte qualitates}

detegipoftint;cum econtrario

ide-aenoftrae_compolitae,

quae ipfae _{archetypae funt,} er eftentiam

realema nominali _{diftin£tam non}

habent, omnino_completae

fubjici.poflunt analyft,quod in modis _fimplicibus, Mathefe-os _{praecipue obje£tis, unicuique}

obvium eft, & in modis

mixtis fieri haud raro _{poteft, fi confilia}

finemque,

quo-rum _{gratia easdem}

compofuimus, rire _{indagare Sc cogno«} fcere grave non duxerimus.

§. IV.

ttifce jam de indole _{compofitarum idearum} prae-miftis, faciliori _{negotio ad differentiam}

illarum, quas

il-ne _{exemplar formavimus,}

determinandam _procedimus, in id _{praecipue intenti, ut idearum}

moralium indoles inno-tefcat, Monuimus_{dudum,morales ideas,}

prout poftulaverit

vitae _qucedam

neceflitas, _{compofitas elfe, qua in re cum} reliquis omnibus, quae modorum mixtorum nomine a Lockio _{comprehenduntur,conveniunt}

j unde _{fequi videtur,}

notiones_{quas phyficis}

corporis _{voluptatibus profpe&uri}

formavimus,

ab illis _{parum vel nihil differre}

, vel, quod

idem _{eft, utile Sc juftum}

efle unius _{ejusdemque rei} mu-tata _nomina,

quae fcntentia antiquis _{adeo arrifit Epicureis,}

quae-Idearum Moralhim 7 quarque faepius, mutata

tantummodo

paulisper

forma,

in fcenam _{rediit, & toties} ut virtuti verseque hominum

felicitati inimica damnata fuit. Dum itaque in re adeo

periculi plena verfamur, noftrum

elfe

exiftimamus,

do-£trinam, quam de idearum moralium ortu

indicavimus,

ab immani hoc crimine purgare, Sc fimul, quousque

cum utile conveniat juftum, Sc quomodo difcreper, ita

definire, ut Charybdin eviraturi in Scyllam non

incida-mus. Si animo nobis fingeremus hominem, aliorum

con-forrione omnino orbatum, Sc ramen illi facultatem

da-remus differentiam fua inrer defideria a&ionesque

fta-tuendi, illam non aliunde, quam a rerum ad falutem

fuam _{majori minorive efficacia, hoc eft fua}

_utilitate

pete-rer, nec confilia illius cafte parceque vivendi alio nitere¬

tur _{judicio, quam} ftudium ferner ab injuriis aeris

vel alio

quodam incommodo tuendi.

Colloces

deinde

hunc

eun-dem hominem inter alios homines, fibi Sc defiderio

Se rerum experientia äquales, fac _ut

defideriis

_turo

fatisfacere nifi aliorum _{adjutus auxilio Sc fublevatus}

be-nevolentia nequeat, tum utile fibi effe mox judicabit

easdem fibi _{adquirere, Sc} ex fuis defideriis aliorum co-gnofcens, communionem jurium

fibi

cum

illis

interce-dere _{animadvertet, Sc fic ea cautione fuis profpicere}

commodis difcet, ut aliorum animos eorumque benevo-lentiam a fe non avertat. _{Iraque limites hi} propriis

åe-fideriis _{pofiti, Sc cautelae circa modum illis}

fatisfacien-di _{iiijunttae, non ex alio fönte derivandi, quam a}

Socie-tatis neceflirate _{utilirateque. Unde quod ad focietatem}

hane continendarp Sc firmandam omnino neceffarium eft,

juftum, qiiod vero ad eam amplificandam

commodiorem-que reddendam conducit, honeftum appellamus.

Sed

ut ne-ceffltas_{utilitasque, auibus in agendo ducimur,varia}

_eft,ita

etjam variam induit formam, variasque pro rerum

utilium,

ad quas tendit,diverfa indole Sc qualitate fubit

iE _{Difciplinß coguitioms Hominis.}

$ _{De Indole}

nes, fic _{utilitas, quae jufto honeftoque}

ineft, a _phyficis

commodis diverfa _{eft, eadem ratione,}

qua homines qua-liraribus fuis difterunt ab aliis _{rebus, ftve animatis live} inanimatis, noftris ulibus

_{infervientibus,}

illisque antecel-lunr. Si inter _lingula,

quae fuij commodi caulTa mens humana _{format, defideria, non nili}

unicum _{efiet, cui,}

fublata _{focietate humana}

hominumque benevolentia, non

fatisfacere _{poflemus, hoc}

quoque unum _{elTet, quod}

mo-»aliratis nomen _mereretur,

nec alia _{quaedam, vel deli»} deria, vel ideae a _commodorum

phyfieorum indole

di-ftinguerentur, nili quatenus cum hoc _unico,

quo cum

aliis _{conjungeremur, vinculo}

qualicunque cohsererenr. Sed ut nulli _{omnino deliderio,}

quo urgetur homo fibi profpiciens, ademta & in _{ruinam a&a}

focietate, fatis-fieri _{poteft; ita nec ullas}

unquam _{indigentia qualicun¬} que du£ti _{componimus ideas, quae non morales}

evadere

polfunt, efficacia, qua ad locietatis vinculum vel

reftrin-gendum vel relaxandum _{conducunt. Nationem}

ergo moralitatis _{ingreditur idea}

utilitatis, fed utilitas a

focieta-tis «Sc _{benevolentiae inter homines necellitate}

temperata,

adeo ut idea moralis definiri _poteft

per ejusmodi

con-jun£tionem idearum

_limplicium,

quam noftris confultu««

ri commodis

_formavimus,

refpe&u habito ad _focietatis humanae _{Hörem, atque ad benevolentiam}

hominum, in¬

digentia naturali Sc _{intelle&u nobiscum}

convenientium, excitandam _{atque firmandam.}

§. V.

Ne vero _{moralitatem hominum arclis}

nimium

cir-cumfcripfifle limitibus _{videamur, necefle eft, ut breviter}

indicemus, quomodo ideae officiorum , quae Deo Sc _quae

nobis _{iplis debemus, moralem induerint}

indolem. Illud in _{anteceflum monebimus,}

nos definitione idearum

D. D.

Idearum Mor-alium. ß

ralium, quam § antecedenti

adhibuimus,

nihil aliud

effi-cere voluifle, _quam pleniori analyfi

explicare ideam

mo-ralitatis a, Grotio & Pufendorfio jam dudum rradiram ,

quorum ille eandem a natura

hominis

rationali

&

fociali

deducendam efle fiatuir, hic vero, verbis potius quam

re a fuo anteceiToredifcrepans focialitatem _tanrum ut illius

fundamentum adfert. Bene & fapienti confilio ambo;

hic tarnen in eo erravit, quod ofiicia _erga Deum aliis determinenda efle rationibus, quam ea, quae nobis ipfis,

& quae aliis debemus hominibus,

exiftimaverit,

eadem^

que in fcientia aliis, quam jus naturae,

fubnixa

principiis

traclanda _{reliquerit. Nos quidem primariam &}

_funda¬

mentalem differentiam inter utile in genere , & utile

mo-rale in _{fpecie, a focietate &}

_{convi&u hominum}

firman-dis & ornandis defumimus, non tarnen idcirco iis, quae Deo, & quae nobis ipfis praeflanda

funt,

officiis

mora¬ lem indolem _denegarnus; verum primariam

moralitatis

i-deam, quam dudum tradidimus, ad haec

officia

diftin-guenda translatam efle, breviter

demonftrare

conabimur.

Quod itaque ad ea, quae Deo debemus, attioet, monen-dum efle _{arbitramur, ideam Dei, quod fit Ens intelligens} & _{volens, imperium in res creatas exercens, non forma¬} ri _{potuifle , nifi poftquam ab aliorum confortione}

exci-tata reflexio homines fuam _{cognofcere intelligentiam}

voluntatemque docuerit ; facultates enim , quibus hu¬ mana antecellit _{mens, fublato omni cum aliis homi¬} nibus commercio , perpetuo quafi fopore fepultae & no¬

bis _{ipfis ignotae jacerent, praecipue cum earum} confci-entia abflra£tis contineatur _{ideis, quarum pauca omnino} forent in mente _{veftigia, fi figna arbitraria, commercii}

caufia cum aliis _{inventa, tollere veliemus; funt enim haec} infirumenta, quibus & facultates exferimus & rerum

fcientiam _{adquirimus. Quae cum ita fint <Sc ad Cognitio¬}

nen! Perfe&ionum Divinarum alia non _{pateat via, quam}

Difciplina Cognition}s _Hominis.

l01

De

Indole

ut velnoftras perfe£liones Illi

tribuamus, vel imperfe&iones

ab Illo removeamus,facile concludimuSj ideam Dei a mutuo

inrer homines commercio fuam ducere in mentibus

mor-talium _{originem; unde quoque generis}

_{noftri annales}

teftan-tur, homines, ubi proprio marte ad eam afcendere

labora-runt, illam rudem Sc informem primum compofuiffe, Sc

deinde,au£ta fenfim per mutuum commercium re rum

pe-ritia, magis magisque

perpoliiffe

atque

perfeciffe.

Hac

ideae Dei _{origine indicata} , apertius jam patere

arbitra-mur, qua ratione cognitio officiorum erga Deum

transla-tione idearum noftrarum de iis, qute aliis debemus, orta

fit. Homines enim _{quoridiana experientia edo&i, fuam}

a Divino Numine pendere falutem animadvertebant, Ted

ut iratum placarent Numen _, Sc Illius benevolentiam Tibi conciliarent, aliam tentare viam, llbi ipfis reli£ti, non po-tuerunt,-, quanv illam, qua fedari hominum animos,

a-moremque illorum adquiri poffe quotidie' experiebantur; quo fiebat, ut, quamdiu rudes eorum animi nullas alias

jurium fuorum , quam virium, quibus

gaudebant,

agno*

verint limites, & inferioribus fuis infanda quselibet pro lubitu _{injunxerint, eadem quoque refpe£tu ad Deum} fi-bi _{injun&a elfe crediderint, atque idcirco horrenda}

fu-perftitione eultum Divini Numinis*

fcedaverinr.

Ut

vero

mitefcere mores _{cceperunr, 8c} fapientia vires moderare

neceflum fuit, amorem _{intimamque animi pieratem} prae-cipuum effe erga Deum officium

viderunt.

His quoque addimus _{perfvafionem, qua tenemur rationem vita:} con-filiorumque Deo reddere,-nullam fore, nili fecuritatis

mu-tuique auxilii cauffa rationem eorundem inter fe invicem repofcere coatti fuerint morrales, Noftro iraque

judi-cio extra dubitationem _{politum videtur, moralitatis ideam,}

a focictate _{primum ortam,} deinde ad officia _erga Deum

translatam _{fuiffe; quo etiam accedit, quod rationi huma¬}

nas, Divino Sc fupernaturali lumine non colluftratae, nul-lami

D. D.

Indiarum Moralium♦ //

lam _{patere animadverrimus ad ofiicia basc determinanda} Sc _{dijudicanda viam, nifi antea ea, quae nobis ipfis,} Sc quae aliis debemus, cognita & ab errore

vindicata

fuerinr._rf).

§. VI.

Progredimur jam ad officia, quae nobis ipfis debe¬

mus _{, eadem quoque} moralem fiiam indolem _{a focietate}

mutuaffe breviter oftenfuri. Experiundo de rerum in no-ftram falutem efficacia erudiri, ea, quae nocent, _fugimus, Sc quae juvant, appetimus, led omnis hic appetendi

fu-giendique nifus ab utiii primum ortus, a communi uti-litatis notione nullo modo _{diftingveretur, nifi rationem}

adtionum _{confiliorumque nobis ipfis reddere fciremus,} eamque reddendam effe, perfvafum haberemus. Cum ita-que moralem indolem idearum de iis, quae nobis debemus, explicare volumus, praecipue inquirendum effe puramus, quibus ex occafionibus., Sc qua neceffirate a&iones

defide-riaque ^confcientiae judicio fubje£bae Tunt. Parum vel ni¬

hil _{potiiis fibi in longitudinem profpiceret homo aliorum} conforrione _{orbatus, praefentibus agitatus vitas} fuftentan-dae Sc »tuendas rationibus in *diem viveret, nullam

compa-rationem inter defideriorum fuorum indolem _effe&umque

inflituens, praecipue cum ejusmodi comparatio fine

ab-ftra£tis Sc attentione colle&is ideis _{peragi nequeat, quae,}

ubi _{figna arbitraria, mutui commercii cauffa inter}

homi-nes _{inventa, quorum ope in mente defixas haereant,}

de-ficiunt, nullo modo exiftere _{pofTunt. Virium Sc}

faculta-tum animi noftri confcientiam ab hominum focietate

omni-no _remoti non _{magis habere poffemus, quam formam}

fa-ciei fine _{fpeculo contemplari, Multa deinde a focietate}

B 2 orta

18 _{Difciplina cognitionis Hominis,}

/2 De Iniole

orta funt momenta, _{efficaciam in res nobis ipfis utiles} habentia, quse vivendi majorem prudentiam requirunt,

majoremque inter defideria noftra pariunt differenriam.

Aliis semulando , quid valemus, experimur, ex eorum

ju-dicio nos ipfos aeftimare difcimus_{\ hinc rationern}

quoque-a nobis _{ipfis confi'iorurn a£lionumque expofcere edoce*} mur, poftquam _{eandem proprer neceffitatem fecuritatis}

Sc benevolentiae muruo inrer fe inhituendam effe vide«

runt _{homines; eandem ideo ita ad imitationem eorum ,}

quae in focietate inter homines fiunt, _{peragimus,ut fatia} noftra _{adprobantes vel improbantes, duas diverfasque}

per-fonas induifTe nobis _{ipfis videamur, Judicis fcilicet alte*}

ram, Sc alteram Rei, quod cuilibet ad fe ipfum attenden-ti _{patebit. Concludimus ergo, ideas eorurn, quae nobis}

ipfis praeifanda funt, moralem a focietate accepilfe indolem,

easdemque magis magisque firmatas Scperfeftasfuiffe,

pro-ut fiabiliorem _{elegantioremque formam induerit hominum}

focietas, Sc quo magis hsec docuit Summo rerum

Mode-ratori rationem vitae _{morumque reddendam effe; adeo}

ut officia erga nos _{ipfos a communi utilitatis forma}

non

recediffe _{videantur, anrequam reiationes inter homines}

j

Sc deinde _{illae, qute nobis cum Optimo Creatore} interce-dunt, _cogniras fuerint, quae quamvisa ftudio proprii _com«

modi _{primum ortse fint, diverfam ramen quam ab}

utili-tate in genere _{habent indolem, hoc ipfo fiudio, cui}

ori-ginem debent, induerunt.

§ VII.

Ne vero _{quis putet, hanc idearum moralium}

a

reli-quis , quas noftris confulentes commodis _formavimus,

di-verütatem nimis _{exiguam effe, nec fatis}

dignam , quae

perpetuam jufti rectique normam procreet, eum rogatum velimus, ut alia _{hujus differentiae fundamenta ipfe}

ad-ferat, quae cum _eis, que fana Sc indubia _{experientia de}

D. _D.

- ---^ ■: * - • _>Ck

Idearum Moralin???. _if

idearum Sc _{cognitionis noftrae progreflu docer,}

convcni-re _{pofTunt. Nos} fairem _{alia non} invenimus, nifi quali-tares occulras & ideas Platonicas omnes menti _impreflas denuo revivifce-re _{juberemus, atque deliberato coniilio}

vi-am defereremus, _{qua crevit humana fcientia atque artes} omnes utiles. Fraeterea triftem illam a fententia noflra

conclufionem eliciendam efle non _{reformidamus, quod}

juftum Sc honeftum , ab utili formatum, etiam prouc

po-fiulaverit uriliras Sc _{propria commoda mutari & in}

rui-nam tandem omnino _{agi queat; quamdiu enim focieras}

mutuumque inter homines commercium nobis neceflitate

fernet _{commendant, perpetua Sc conftanri perfvafione ju¬}

ftum ab utili _{diftinguent mortales, Sc quamvis lucri} fal-fique commodi caufla officiorum interdum oblivifcantur ,

tacito ramen _{femper metu agitabuntur, ne alii quoque}

eadem fibi _{permittant, atque fic commoda fingula, quae}

ab hominum convictu _{eorumque focietate fibi pollicentur,}

omnino _evanefcant; nam quo magis quis fuam

felicita-rem aeftimare Sc _quaerere didicit, _{eo etiam majori}

certi-tudine _{perfpicit, illam a juftitia Sc honeftate fejundtam}

ne-quaquam obtineri pofle. Haeciis, quae a fanioribus

Phi-lofophis de aeterna Sc immutabili jufti Sc honefii natura

tradita _{funt, non contraria efle confidimusj nifi enim} omnia nos fallunt, ad hunc _{planum perfpicuumque}

fen-fuin reduci _{poteft allatum Philofophorum dogma: quod}

Deus ter _{Optimus Maximus, proprer cauflas fibi dignas,}

ita humanam inlfituerit _{indolem, ut felicitatem} indigen-tise fuae fatisfaduram Sc facultatibus convenientem ex

a-liorum auxilio Sc benevolentia unice _{hauriat, Sc inde}

fci-at ofticia fibi _{injundta efle, quse non minus} neceflaria

funt, quam ipfum proprii commodi ftudium , quod nifi

rnutata hominum natura mutari _{nequir. Qiii alia ratione}

serernam Sc _{immutabilem hane naturam queerendam} efle

fufpicati funt, iis fe involverunt rricis iisque difficulta»

IS _{Dtfciplhht cognitioms Hominis,}

De Iudole

tum _{labyrintbis, ut}

femet

inde

expedire,

_verumque

5c

captui humano adaptatum

fenfum invenire

nunquam potuerint.

§. VI IT.

Ut vero hanc noftram ulterius _probemus

adfertio-nem, 5c fimul idearum moralium indolem illuftremus,

qusedam adhuc addenda efle arbitramur. Sicut Taxa, tigna,

rrabes _{omnisque materia, ad conftruendam domum apta,}

feparata 5c difperfa jacerent, nifi humana induftria fuis

profpe£lura commoditatibus colligerentur 5c

compone-rentur _{, ita etiam idese limplices, quae notiones noftras}

morales _{ingrediuntur, nullo inter fe vinculo cohaererent,}

nec in unum _{corpus coirent, niü} defideria _{hominum a}

focietate fublevanda easdem _{colligere 5c componere}

coe-gerint. Atque ut cedificii ad ufus noftros exftru&i exem¬

plar fruflra extra ideas architecfi quaereres, Tic quoque

i-dearum moralium _{protypon extraintelleftum easdem} com-ponentis invenire nequicquarn ftudemus. Hoc tarnen

Ii-bi _{injun&um efle opus credlderunt Philofophi, qui de}

vera _{origine idearum ignari, eflentias fpecificas rerum}

neceflarias efle viderunt, cauflasque bujus neceffitatis in

compofitione idearum quaerere nefciverunt. Sic Schola-ftici Platonizantes de osterna _{quadam idearum forma,}

ne-fcio _{quo exiftente, cujus imaginem mens noftra fibi}

repras-fentaret, fomniarunt.; quam ad explicandam fententiam

tot verba fenfu carentia _{fabricarunt, tantamque fcientiis}

utiliflimis induxerunt obfcuritatem, ut maximi ingenii

vi-ri defideratam adhuc vix illis affundere lucem _potuerint. Qui his confufionum Magiftris fucceflerunt Philofophi,

ceternum _{aliquid praeter Deum ftatuere nefas efle} viden-tes, in ideis Bei formam vel _{exemplar idearum, quas ne¬}

ceflarias _{vocant, quaerere cceperunt e),hac tarnen fua ope¬}

ra

D. D.

n ic cr n rr a nrr r\ dutt acn d u t o a. O

Idearinn Moralium.

ra nihil omnino ad veram & utilem fcientiam _augendam

conduxerunt. Tam _{par um denique ad homines}

vel me¬

lius de _{officiis fuis erudiendos,}

vel ad virturem firmiori

fuperftruendam fundamento _{cöntulerunt hce}

disquilitiones,

ut _{potius reliquias idearum Platonicarum}

in _Philofophia

perpetuitati dicaverint, & aeternam _{confufionis materiam} reliquerint, qua in errores varios _{myfticos & fanaticos}

agitabuntur femper ingenia, de rerum indole minus foli-de _{erudira, illisque eo tenacius}

inhserebunt, quo

aegrotan-ti _{imaginationi liberiorem curfum}

permitrere videntur _j htec enim fublimem & _{abfconditam fcientiam ibi}

prce-cipue latitare _{fufpicatur, ubi veriratem}

aperta facie vi-dere non _{licet, Abfit a}

nobis, ut ideas morales eodem

habearnusToco, ac _{reliquas, quas neceffitatibus noftris}

fa-tisfa&uri _formavimus,

efficacia enim, qua ad hominum

falutem _{augendam & firmandam}

gaudent, illis _longe an-tecellunr, & prteterea virtutes Deum _{fpeciali gratia}

re-muneraturum _{vitiaque graviffimis}

multarurum fore

pce-nis, & fana ratio _{indicat, & Sacra?}

pandecta? extra du*

bium _{pofuerunt; noftrae}

itaque de indole idearum mo¬

ralium _{disquifitiones non alio}

tendunt, quam ut iis

fu-perftruantur _{fundamentis, quibus fubnixa? re&e}

ae line metu _{erroris determinari &}

dijudicari queant.

Ta

ntuml-confnlat Cudwokthum de atema _{fef mmutabili}

Jußi & bonefli nntura &

Bihukgeri Diluådntioncs _{philofophica Sech I.}