PETRO ERUDITI

Å/r

DiO DÜCE.

DISSERTATiO GRADUALIS,

VEK E

ERUDITI

LEVlTER A DUM BRATURA, "

QUAM

CONSENT. AMPLlSS. FAC. PHILOSOPHICA

IN REGIA AC ADEMI A UPSAUENSI,

PRAESIDE,

VI RO CliLEBERRlMO

M ^/G PETRO EKERMAN,

Eloquent. PROF. Reg, et Ordin.

PUR!ICO BONORUM EVAMINI MODESTE SUBMITTI^,"

SAMUEL JURINGIUS PETRI FIL.

v

OSTRO-GOTHUS.

IN AUDIT. CAKOL MA J. DIE XV. JUNII

ANNI MDCCLIII.

H. A. S

U P S A L I M,

Exc. LOR. M. HÖJER, Reg. Acad. Typogr.

L N. % C

i i.

kTTin tognitio humana fumrnum'at- tingaf apicemj quando amatör es fuos ad ve ram felicitatem _qu8e=

rendam ducit a c permovet, iii dm

b i tim vo ca ver i t nemo. Cum ve- ro Habitus a&iones fuäs Divinoä voluntati congruenter inftituendfi

nulli mortalium fit iniiatus

fed

ömnes & finguli rönqueraiitur de natura valde corru-

pta, utpöte åd quo?Vis mala ätque Vitia procliviöre, mi-

rurrt iioh éft, ernditionefn veräm a påucis öbtinerij fal- fam äutem & fucatam inultis, & quidem creberrime,

itå imponerej tit fatis habeantj fi fpeciem Verte rarv tummödo prae fe ferant. Caput itaque rei efi: s difiin- giicre doéhjtn äb indo<Sö, ne quis futili opjiiiöne deci- piätür, ne ve Omnés pari honofe dignos judicet A iii

ehim éa deftituuntur cognitione^ quae illis ad finem ^con- f quendum Viåm ftertiat & perneceflaria ^omiiino firf ätii omni virtute nu lati funt vitsqüe elegantia ^s euro

iåilimus & falihiitir, fi Vei hos^ Vel tfloSjeruditionefp't ^*

dere,

) ? c «9

dere, fuos cmtores ad veram felicitatem dedu^ura, ^mor#

dicus contendamus, Sic ratio fube/l, cur doleamuspras^

elariffima & maxime diftin&a cognitione gaudentes vi-?

tam agerc pravam & impiam, quin & jure miremur, quod ^gentes barbarae virtutibus inclarefcant, ^{quas mo¬}

ratior es turpiffime negligunt •, quodque noftro, hoc eft literatiffimo, feculo tanta morum deprehendatur iabes

atque corruptela, quaota, prifcis temporibus, forfan

vix extitlt. H«c vero mala uti ex alio fonte funt deri- vanda j ita literis nequaquam adfcribenda ^, quibus ob ufus, _quos vitoe humanoe praeftant innumeros, fuumferm

per conftabit decus ac honor, Quapropter mihi ani-

mus eh breviter exponere Chavaäerem vere eruditi, ut quivis illum riifcernat ab quovis fpurio, ficque yideat

& ipfum efie fejicem & fortunatam rempublicam, quae

de multis vere eruditis fibi poflit gratulari. Tuum H.

L. benignem fayorem nobis magnopere, & quidem

nixe

expetimus,

f. II.

Juvabit forte, antequam rem ipfam adgredimtjr explicaffe voces, in fronte difTertationis quse occurrunt.

Cbarafferem dicimus notam & affe&ionem, ^quce rei ita ineft, ut effentiam illius conftituat, adeoque indicet

non folum ^, quid ipfa res fit, fed etiam quomodo ab

omnibus aliis femper dignofcatur, Nec tarnen diffiteor plurima concurrere, ut completam rei notionem liceat

formare. Eruditus vocatur, qui» vera rerum utilium cognitione inftru&us, Dei gloriam fuam aliorumque fe¬

licitatem promovere ac tutari valet. Hinc & finern genuinum fibi habeat prsefixum, & illi obtinendo fubr

(idia apta & profutura. Qu°d fl alterutro horum^ca-

ruerit, nomen fuum vix promerebitur. Deum ve¬

to Optimum Maximum, finem hunc praeftantillimum

A %

) ⁴ (

pöfuifTe in felicitate hominis, mentique humanse dotes conceffiffe huic rini obtinendo fufficientes, ^{mox con-}

jjUbit.

effentiam propo/tftis, _qnem> illa bene excuU

Novimus nos non modo femper in ea, qu& bona fint, inclinare, fed appetitum etjam notörum _perceptac bonitatis menfurse refpondere i cum vero, in appctendo, fine fine progredi & rationi & experientise fit contra- rium _, erit omnino aliquid boni, quod appetirnus. Hoc bonum perfeétiones contmebif, ex qulbus, rite perceptis,

non poteft non oriri ftatus gaudii _perquam durabilis, in quo cum felicitas confiftat , iilarn, ex ipfa mentis in*

dole nobis, ut metam , efie prasfixam, _{fiquido patet*}

Quamvis vero, per eiTentiam, noftrain felicitatem _ap- pttamus, incle tarnen non fequitur, nos fhtim illius fiéri pärticipes. Anima duabus quidem pollet facultati- bus

quarum ope capax eft homo felicitatis obtinendse _$

cum véro ita fint corrupta?, ut nec intelletfus _omnia diftin&e cognofcat, nec voluntas in ^res & aétiones ve¬

te bonas inclinét, induftria _{atque cura adhibenda erit}

täm tn.excolendo intelledbj, _quo, ab erroribus _expur- gåtus, verum a falfo difcernat, _quam in emendanda voluntate* ut quaevis honetta fequatur; fic _{enim per}

culturam animl promtus evadit ad ea exfequenda, quae Divina völuntas exigit, quaeque adeo fus felicitati con-

dueunt* Totum itaqae officium hoc ipfo abfolvitur, ut mens noftra vera imbuatur ac regatur fapientia $ quam

quipo flidef, is vere ett eruditus.

§. IÜ.

f. IV.

t» ) 5 C

§. IV.

Eruditus dißw&a & complcfa gaude*

bit Cognitionc.

Errorem, graviffimum efTe morbum _{intelledus hu-} rr.anij & men tis fanitati magis repugnai e, quam nudam fgnoranciam , cum ratio didÜtat, tum comprobat expe- rientia, dlus,non Intelledlus moclodebita enirn, _verifste fallas cognitionis indaganda laqueis fuperfedet, confiri- ^ve¬

rum efjam cabgine C\o offunditurj obruiturque &quafö fepelitur, _{tum dam ni} ut _omnibus lucem veritatis _& videre non poffit. Quan- fngulis afferat _{pra vitas} doélrinse*

exemplis edocemur ^tam _{veterum, quam} recentiorum

Philofophorum, qui, per fpuriam fuam do&rinam, in- ciderunt ⁱⁿ Atheismum, Deisrnurn, Naturalismum, in- numeraaiia, & _quidem peftifera, ut filearn dogmata,

Vere _fieri itaque eruditus, intelledtum ut erroribus, _quoad poteft

immunem

& vera diftindaque cognitio-

ne imbutumfervet,eIaborat, ^nec ullam fovet dodrinam vel r3tioni aperte repugnantem» vel ex qua, perjußam _argu*

mentationem, abfurda _quaedam profluant. Veritatem ita

perfpicit, ^{ut earnex} indubifatis

certis ac evidentifEmis prineipiis^ Iegitimo ratiociniorum nexu, depromere vaieat?

Tic optime judicabit, quid verum quidve falfum _, fic praejudicia] qua;vis facile evitat, Qui enim jurant, ut dicitur, in verba magiftri, nec ullam _{veritatem fuo}

marte expendunt, verum cum falfo commifcendo , in

varia prascipites ruunt difcrimina. At, diftin&a boni malique reprEefentatione _qui gaudet, is voluntatem redte

dirigere poteft in iis appetendis, quas perfeéHoni illius convenlant, rejedtis omnibus, quac affedlus Irritent

&, fub apparente boni täte, amaros tandem parturiant frudius*

Pravi enirn affedlus, qui homines ^{non raro} in fumrnam

eon^iciun* perniciem 7 oriuntur ^ex confufis reprsefenta-

) 6 (

tfonibus, quibus fublatis, il!i ^quoque certabunt, Exideis

rerum diftjndtis etjamid eruditus percjpiet utilitatis, ut promte & perfpicue fenfa aniroi exprimere portit. Non

negamus efle, qui, licet dirtindlam habeant cognitio-

nem, tardius tamen mentemfuam verbis proponere vi-

dteantur* Conftat enim multos, quorum erudifio fpeci-

mirie non quldem uno maniferta & tertatior ert, tardius

ideas fuas _expromere; contra alios, minus dodtos, res

expeditiori lingua efferre: ha?c vero facultas* partim

natura?, partim exercitationi ert sffignanda. Etenim

per crebriorem fermonis ufum promtiores evadimus

in aperiundis noftris cogitationibus. Nam verba, quae fqnt fymbola, quibus animi noftri fenfa explicamus, fe*

pius repetita magis familiaria nobis redduntur, ioimo,

debito variationis ufu copiam illorum acquirimus, ut, ideas, illis refponfuras, nullo proferamus negotto. M«»

moriiE etjam, minus vel magis felici, in ideis exprimen-

tlis permultum, neceffe ert, tribüamus«. Qui enim illa

feljciori gaudet, citius animi cogitationes in medium producitj unde videmus non modo eruditos inter fe

differre in veritatibus dextre proponendls, ^verum et¬

jam minus eruditum dodtiori non raro palmarn pracri-

pere copiofe loquendo, non vero erudite dirterendo;

hinca volubilltate Jingu® ad folidiorem cognitionem non tuto licet concludere, Parum autem valet vera&dirtin->

dta eognitio, nifi fimul fit completa, in omni re circumftan-

te optatum prseftans ufum. Necfufficit erudito quäsdam,

Vel multas, veritates nolTe, fed totain fcientiam debet

^allere, qua? illius fini infervit, & omnes attigifie difch plinas, qua? cum ea ardtiorens habeant nexum , uf inde negotla fibi, prout ufus poftulat, expediunda deducat, da- tisque cafibus» ut cum Philofophis loquar, applicet. At nihil impedit, quo minus pluribus invigilare portk fcientiis>

Quam qua? necefiario ad fcopum ejus pertinent. Aliud e-

nim

) 1( <&»$

ftim Omniurfi fdentiarum _nexus* aliud ^Varia cujusviS

fvaclet uti litas. Contend5mus tantummödo omneS fcien*

tias omnibus non seque effe necefib las, & curn mtelleduS

humanus fat änguftis circumjfcribätur limitibos ^> ädeö quidems ut in perbrevi hoc Vita? ftadio omnia caperene«

queat, illi ftudio maxime effe iiihaerendurn ^j cui natu¬

ra quemphm Volmt dicatum ad pron ovendam Dei gloriam & fuam aliorumque felicitåterrh It que nomine

ferüriiti minime defraudändus eft

quod non omneS fbiefitiaS flbi habet _äeque familiäres ^ fed illud jure fuo

ineretur, dummodö probe tetieat éa, quae ad ejus partes

cum laude tuendäs inprirnis fpeétant*

i* V.

Eruditus givarn babebit Cognitionen,

M ^nsern humanam duabus facultaübus, intellechl

fcilicet & voiuntate j effe ornatam^ unamque fine al¬

tera mintme fufficere ad verarn felieitatem acquirendam

nemo, crediderhTi) ignorät, Si fifietii» quem DeuSpef

has intendit) homo obtinebit, neceffum eft) ut völurt«

tas nön minus, quam intellecftus emendetur aC perficia-

tur, Non itaque fufficiens eft cognitio erjamfi diftin- éhffima, quae folum in intslkcftu reftdet, iiec volun»

tatem movet in finem ab intelleélii diftin&e cognitum feüciter afffquendum. Cum enim eruditio rede defi-

niatui* per habitum Dei gloriam fuam aliorun que fe*

Iicitatem promovendi, patet eåm completfti ipfam Vir-

tutem _^ qua homo prömte exfequitur hifce finibus com du&afi Qu: tquot itanüe intelledüm cötliplent ideis diftlniftis, adsequatis, Voiuntatem autem in prcfundo cor- tuptionis quaft demerfam tenent nullo-Virtutis fplcndo-

te collüftrati, ht iidem longiffime abfunt ab Vera eru-

ditione. Ergo nomen eruditi qui tueri Vult) habeaf)

tiéceffe eft vivam rei Cognitionen!. Per iilam intelligi«

mus

t&jP ) 6 (

-mus cognitionis, ab intelle&u diftinéto percep?«, appli^

cationem ad noftrum ftatum, qua voluntatem amore virtutis

odio vitiorurn, incendimus, ut (ingula noftra cjffiwia optime prsertemus, Attendamus vero modum ipiu n, quo eruditus ad vivam hane cognitionem per-

venief. Primum I _{ges natur«} diftm&e cognofcere Au- det, probeque perpendit virtutis naturam & praemia,

vitia etjam ctirn fuis poenis diligenter con(iderat, qui- bus omnibus perfp^élis Aatum fuum examinaf, ut lernet«

Ipfum intus & in cute velnti nofcar;hsec verofui notitia di- fljmtfa parit t«dium ex orm i inhärente virio, volupta-

tem contra ex virtute jucundiffimam, quam lequitur

a&ionum bonarum crebra repetirio, qu«, per tempus aliquod continuata, in confvetudinem ita abit, ut tan¬

dem nefeius _qua (i bena quaevis committat, & virtu- ti in dies adh«refcat. Eruditi quoque vitam ejusque

mores breviter defcribemus. Ömhis a&io bona eft vel ju/la, vel honefta ^> vel decora. Jufla dicitur, quns

juri perfe&o refpondet. Honefta, quse juri imperfe-

<Ao convenit. Decora, quam recepta hominum con-

{Vetudo, falva & inviolata lege, detenninat. Juftitiam,

qu« palrnaria eft virtus, itaamat colitque nofter erudirus,

ut abhorreat ab omni aélione legi contraria, & iftos, qui legem violant, vt perditos felicitatis humanar de«»

jftruetores, peena graviffima dlgnos ducat. _{Non ufique}

diffitemur indodlos,immo & improborum nonnu!!os,a legis vioiatione fefe fepius abftinere, & adliones ju-

ftas committere, fed vere eruditus id habet peculiare,

ut> cum aüorum a<ftiones profluunt ex obhgatione tan- tum externa, qu« vel invitiflimos ^, metu peenarum, ad qualecunque obfequium cogit, idem obligations ro-'

tiffimum feratur interna

utpote ab aeftionum boniratt

feu convtnientia cum voluptate Sammi Numinis inter¬

na pendente. Hinc ht?u£ aniiiius ejus mala femper ^a-

ver-

©Ö> ) 9 (

"~s£.

verfetur^&Sbona appetat& hoc lumine luceat tanquam

fol inter planetas obfcuros. Officia honeftatis ^{a vera} erudi-

tione fejun&a effe nequeunt. Virtutis enim dulcedo,

quam non modo diftincla intelleétusluce perfpicit ^{, ve¬}

rum ipfe jam diu deguftat eruditus, ita voluntatem movef,

ut quotidie magis magisque propendeat ad virtutem fe&an-

dam, & vitia fugienda. Liberalii itaque eft, non ut often-

tatorj humanus,non lucricaufia j fincerus, non facie, fed

toto pe&ore & conflanter: irnmo, amore virtutis tenerri-

mo, vitam agit honeftiflimam, elegantiffimam. Indecoro

obfervando illud Poetae fequitur: mediot tutiffirmis ibis.

Plurirai enim inter nimium& parum mediocritatem non

fervant, ubi ad principia decori conformandae erunta&iö-

nes. Mores vero ufu receptos eatenus quidem eruditus ad- hibst, quoad nullius vitii euin coarguant. At, fi quando ex

guftu communi aåiones hominumdeterminantur per ratio-

nem, legi contrariam, ad normam legis potius mores fuos

"componit, quam ad hominuin opinionem. Homini enim,

affe&ibus qui fuccumbit, haud raro id arridef, quod fana ra¬

tio prorfus dam na t, unde reperire licet quosdam viciflitu-

dininimiopere deditos>quiillamfsepedeligunt traducuntq;

vitam quafi:eIegantiorem,quam fanus quilibet horrebit. Ho¬

rum in numerum tametfi eruditus _nunquam fe aggregat,

non tarnen rudes & agreftes Cynicos imitatur, fed mores

ejus nihilofeciusfummam produnt elegantiam & fan&ita-

tem. Omneenim,quod jure decorum habetur, ei maxime eil cordi, non ut id nude cognofcat, verum ut ^exercere a-

veat. Iili itaque multum ab ^eo diflentiunt, ^{qui vitas} elegan-

tiam adeonegligunt, ut boni orrnes non poflint non faftidi-

re illorum mores & confvetudinem. Medium vero inter hos feopulos dum tenet nofter,probis gratus atque amabilis femper exiflit.

5. vi.

Ex iis, qua; dlximus, iacile quaefHofolvitur: an emen- dntionem intdkctus fen _per fcquatur cmenäatto vo luntaris ?

ß Licet

L O® ) io (

Licet enim ea fit animi noftri indoles, ut appetamus ea, qU?e

bona, & averfemur, qu® mala judieamus, adeoque, cum

iniellcdus bona &^mala apparentia a veris probe di- ftinguaf, voluntas nonpoflitnon ^vere bona fequi & vere mala fugere; experientia tarnen oftendit homines, _Cogni¬

tion« luce (at confpicuos, in moribus & virtute multum de- ficere. Qui vero folidiorem habent cognitionem, & prge- ceptis fuis convenienter non vivunt, virtutem folum in abftra&o fibi repraefentant, ficque innudaillius theoria fubfiftunt, hinc ergo, quod viva carent virtutis féftand®

& vitiorum, quibus ferviunt, cognitione, nec voluptas',

nec t®dium in illisoriri poteft, quibus voluntas ^moveatur

ad agenda bona &fugienda contraria. IHivero, qui & vir¬

tutis ^naturam ejusque praemia diftin&e cognofcunt, & per Illam cognitionem ftudentconditionem fuam indagare, ^vo~

Iuntati efficacia fubminiftrantadminictila virtutem confe- ftandi, ut dulcem ac utilem, vitia autem, ut noxia & inutU

lia, averfandi. Res itaque tota eoredit,ut, cumjntelledlus occupetur vel in nuda rei contempJatione, velillius ufu&

applicatlone ^, voluntas minus & magis corrigi poffit utpo- te quam qu®dam quafi moventia, ex viva rei cognitione fuppeditata, animant fortius. Ille igitur merito eft dicitur- que eruditus , qui emendatam voluntatem cum exculto intelle&u habet conjuntfam.

§. VII

Finem dicendis imponimus, cum pfura perfequi pro-

hibeat tam temporis anguftia,quam ratio fumtuum haben»

da: id tarnen ad jungam, quod eruditus, qui, natur® duftu fuam felicitatem omni quaerit cura, majorem mentis _per- feélionem confequatur, fi ^per fublimiorem ^illam do&ril

nam, quam nobis inflacris literis refervatam voluit fummat DeiBonitas, mentem ab erroribus acvitiis purgareadla- boret: _quo vitam & hane felicem, & tandem teternam"

beatiflimam vivat, infinitam Optimi Creatoris *

illuftraturus Ge or i am»

)0( ©®