Dissertatio philosophica, de inscriptione legis naturalis in cordibus humanis. Quam consensu ampliss. facult. philos. in reg. acad. Ups. sub auspicio mag. Gustavi Ant. Boudrie ... publico examini submittit Johannes Graan, Dalekarlus. In aud. Gust. die I.

D. D. DISSERTATIO PHILOSOPHICA de

INSCRIPTIONE

LEGIS

NATURALIS

IN CORDIBUS

HUMANIS,

QUAM,

Confenfu Amphjf. Facult.

Philos. In Reg.

Acai.

Upß

SUB AUSPICIO

Mao. GUSTAVI

ANT.

BOUDRIE

philosoph. prof. reg. et extra-ord,

Publica examini_Jubmittit

JOHANNES

GRAAN,

Dalekarliis.

In Aud. Gufl:. Die i. Julii

MDCCLXXX*

Horis a. vi. Solitis,

UPSA _LliE,

V _IRO,

AMPLISSIMO _{NOBILISSIMOque}

dnojoach.

danieli

wahrendorff,

Ut Fodinarum _{Officinarumque Cuprearum} Garpenbengensium

P OS SE S SOR IßU S>

Ita PATRONIS meis summa animr veneratione

ätatem _colendisj

SA

CR UM.

S-.JE R:/E M:TIS

MAGNJEFIDE1

SOCIETATIS OST-INDICÄ DIRECTORI, NOBILISSIMO AM PLI'SSIM OQU B

D,no

carolo

gotfr.

&

*h

&

<mifr

F

otam hanc dumconderet mundanam _compagem

JL Summus rerum _{condicor, gloriae Divinse pro«}

ximus _{mediatusque fcopus omnino falus humani} fu-ic _{generis felicicasque. Mirabilis illa corporis hu¬} mani ftru&ura _{parker ac ignea illa menris vis,quae}

in omnibus _{ejus elucet operationibus, faiis}

fuper-que oftendunc, quam

fapiens

(it

hujusce

microcos-mi _{Opifex, quamque potens, Ac dum oculos}

at-que animum

ad

ea,qu^ extra

hominem

fpe&ancur,

adverrimus, eciarn perpendentes, quomodo omnia

ad _{commodum, utilicatem voluptatemque hominis}

uno qua(i _ore confpirant: admiranda prorfus boni«

tatis Divinae _{veftigia atque amoris,auis eft, qui non} ubique agoofcar» Hominem igitur prae ceceris anb

malibus cali ftru&ura _{atque indole inbgnem dum}

Dens conftituit vifibilis natura _{fpe8:atorem atque}

inteile&ualis _{quafi myftam> eum quoque, quo- d} e-jus per naturam usque fieri

pofTet,

non

modo

con« fervatum , fed omni quoque felicitatis genere

flo

rentem Summum voluic _{Numen, id quod nemo}

facile _{negaveric. Videmus fcilicet inftinöum &}

im-pecum naturalem fe conicrvandi, effe inter

rqs _(pvasoQü. Unde etiam animalia in univerfum

<m> \ a f m

W J T- V

mnia inclinationem & vim femet

tuendislendi

es>

que augendi

femper &

ubique

produnc,

eoque

de-clarant, nihil unquam rerum crestarum

däri

tam parvum tamque comemtum,

quod maxima^,

qui-bus excellic Snmmus rerum Arbiter, perieéHones

non (uo modo dilucide odendit. Qus quum ita

fint , oppido patet,

hocce ßudium

iuarn

anhehndi

conlervationem, hornini eo magis, prs

reliquis

animalibus, datum elfe, quo

dmüior

fuo

fit

Cre-acori _eiimque , canquam

fpeculum

,

reprsfentet.

Hoc aurem dudiurn, hane inclinationem, qua? apud

nos CDofpieitur _,

adpellamus

naturs

quoddam

plas¬

ma. s , diverfa pro ratione, qua agic, varia Ii*

cet videatur; ordinern _tamen

femper fequitur

Divi-nis _{circumfcipturn prseceptis, qus}

leges vocari

fo

lent naturales. Nihil aliud hisce irclufom effe, ni¬

hil _{praefcriptum , quam}

_quod

_{convenientiffimum}

_ed

naturs humans optimumqne, _nemo

dabitur, qui

inficias eat. At de legum liarum notitia, _num

no-bis per infcriptionem

quafi

infita dr,

an vero

niiun-de _{orta, multum inter erudiros efl controverhmv} Vires _{igirur in hac re}

_peridiraturo

_{tenues, tuani}

_mi¬

hi, B. L.. cenluram expeto

benigniorem.-Podquam viderant Erudici,

Apodolum

Paulum

in _{Epidola ad Rom.}

_{JI:do Cap.}

_{v. 14, if.}

_dixiffe,

quod genres, qus legem non

habent,

fibi ipfis fint

lex orque demondrent ro egycv r& vo/j.8 y^wnrov h refis

KK^Jluis: ccvToov, ftatim Iis oborca ed,

quomodo

intel-ligatur

infcriptio

illa legis

naturalis, in varia

nem-Be;

j j k. w

pe abiere lentenriarum divörtia Philofophi pariter

dc _{Théologi, fe invicem tfiflin&ionibus variis Sz}

ra-tiocinacionibus _{impugnando, licet- concroverbse} indo-ies ita _{videatur comparata, ut in uerbis magis con»} det, _{quam in} re. Attamen eft anciqua _Sz a prifcis Philofophis Grxcis, qui fere omni3, quae humana unquam exquirere valet mens, indagire voluerunr,

originem trahit. Séholaflici _Philofophi atque

Gar-tefiani _{concenderunc, in} rnente humana effe

habi-tum _{connatum, quam impugnarunt omnes}

dein-de _{Philofophi, utpote Grotius, Pufendorf,}

Cle-ricus, Cumberland. _{reiiqui; id quod etiam}

Noftra-dum baud infirni fubfellii _{Theologorum complures}

fecerunc, inter quos pn-efertiro nominandi

Mufaeus,

Bajerus, Hullbman , Seherzerus, Buddeos, alios ut

jam filentiö pnrteream quanrplurimos. Sed praeter*

h s omnes in hac Cartefianorom Sz Scholafticorum

fen emia _{profbganda , plane Angularis efl}

_LockiuSy

iti _{qhidem, ut male audiat apud plerosque; expres*} fis enim verbis in libello de inrelle&u humsno

offen-dit, mtiirdes qubsdam chara£feres, koivus quns vo*

cant _{bvblas, dve indtas rerum & in primo}

ipforum

ortn _{quafi confignatas in o nim is noffris}

_nodones

_non

exiffcre, fed bomines fota facultatum naturalium ope

fne noiionnm _{quarumvta impreffarum}

_adminiculo

eam, _{qua vulgo imhuti funt. notitiam & certam}

in-foper

rerum _cognitionem adfequi

pofle,

Eum

re-futare annifi funt _{Scherloek^ Buddeu5?}

_Lcelcherus

niukiqpe alii,

®

) 6

(

8

$.

in.

Quod ad diEfcum iilud pauli adtinef, notindum eft, quod locinio ibidem pro rnetaphorica tanto magis ha«

benda videatur, _{quanco certius conitat, phrafin iilam,}

an cordibus infcriptum, _{etiam occurrere in aiiis}

Scri-pturae Sacrae

locis

e. g. Jerem. 17: 1-31: 33V Proverb.

7? 3. ubi denotat cognicionem adqtufuam & _quidem

tabum rerum, _{qux innatae dici nequeum. Sic Jererr\}

17: 1. dicuntur peccata tabulis] cordium infculpta, aåualia _{fcilicet, unde paret contradi£tionem omnioo} fore, fi inhasrendum duntaxat (enlui eftet verbali. Heic _{igitur infcriptio graviftirnam innuic ob pecca¬}

ta _{pcenarum memoriam, quam nulluni unquam}

tem-pus delere poftet« Naturam fuarn rerumque circum-ftantium _{concemplando, valet omnino homo,}

ratio-nis excukas du dia Sc _{aufpicio, voluntatem Dei legis«}

Jaroriam _{cognofcere, & quodcumque occurrit}

prae.

ceptum, ftatim deprehendit, quam habeat ad iuam

naturam relacionem _{eique adlenfum prsber. Eft}

e-nim lex naturalis _{adeo congruenter naturse lata hu¬}

mane ejusque _{tarn evidenter adcommodata}

neceffica-tibus, ut, ducem fi homo _{fequitur naturam, non}

poflit non vivere legi naturali _{convenienter; (in mi¬}

nus, habeat, quod fibimet ipfi imputet. _{Haud alicer}

ac ad conos trita vel effbffa eft _{via, qua incedere}

& debet _{globus & poteft; ftepifiime tamen}

culpa

lu-foris de via _{defle&it, etiamfi ad metam eum di}

re-xiffe videtur. Hifce _{igitur fic expofiris, patefcere}

putamns , di&um Pauli de intimo legem _naturalem

inter & naturam humanam _nexu,

aeque ac de cla-

rita-@ ) 7 ( il

mate inde ortse _{cognitionis &}

_{evidentia, effe inte!«}

ligendum, ita

tarnen, ut neutrquam

dlcatur

Apoftolus

fiatuiffe, notionem e. g» furti, homicidii, latrocinii alio-rumque fa&orurr», hominibus effe connatam; Ted

id

tantum indicaffe homines interne ita effe dispofftos, ut aftus fingulares quamprimum obfervenr,

eosdem

etiam _{vituperandos vel adprobandos}

_effe

_per

_fenfum

confcientiae nnoralem _{omnibusque cornmunem mcx} perfenrifcant (ConC di(T. de Ideis innar,

Sub

prseff

Ceh

Prof. Chriit _{$.7). Unde etiam Apoffolus porro in«}

quit.* cj^fJLOcqrv^crr]^ dvruv rys

avvei^rjasoos,

y\cy

percc^t)

dh-KY\KW TO)V XcyKTfAoov _{y.ciTYiyc^åvTxvy} v "nctf djtoXoynph/xv. Nofl enirh de terminis _{agicur, qui ex vohmrace &}

im-poffcione humana ffgnificationem fuam propriam ha-bent, fed de re ipfa, _qus ftatim,

ufu

rarianis

ve!

lantillum fefé exfcrente, ante terminos

plene plane»»

que perceptos, adeff.

^•

Nemo eff, _qui

_{inffcias ire}

_poteff,

_quin

_detur

_ta« Iis fenfus Moralis. Dum ad nosmet

_{ipfös &}

_a&iones

r.oftras ve! _{pa lofum adtendimus; difficile haud}

_eff

repertUyVim nobis connataro effe inrernsm, qua? nos

non tantum _{cogic legem}

univerfeDivinam

agciofcere,

fed etiam inteI_{ligen dum nobis}

_{fuppeditat, quid}

_re¬

vera fft _{juftum inruOumve,} fas _aut nefas,

_landabile

aut _{turpe H-c vis, bsc} ffnus juffi _{Sz fnjuffi, eo}

minus _{pendet a voluntate vel}

_jndicio

_{noftro, quum.} fepe accidat, ut eum vel contra volunratem inter»

dum _{percipiamu,:. Fieri enim poteff:,, ut afKones}

ÅV& \ o t é$b

W ) o v

minus _quamvis

_honeftas,

_{probare tarnen veiimus; at}

quam fope non experirtiur internum motum, _qui eo

nos ducir, _ut varia _{aperiarnus vitia,}

qu?e vel atftioni

vel cauflfte _{ejus infunt} ? Hic eft, (ine quo ratio,

in-ftnitis licet firmata _{obfervationibus & ratiociniis, de}

moralitate afftionum _{ea, qua par eft, accuratione, ea} certitudine _{judxare haud unquarn valeret. Hic eft,} qui eo nos ducit, ut hominem libidino um, fallacem

vel aliis _{implicatum vitiis? etiamfi eidem forcuna}

o-mnia, quaa unquam movere valene morcales, _largita

fit, aeque aeftimamus ac faciem, cujus parres

dehei-unt nobiliores _{e.g. oculi, iabra & id}

genus alia. Hic

eft, qui nos impellitad vircutem,in miferrimo erfara ftatu externo, venerandam.

_Quid?

_{quod maxirae}

impius non valet hosce excinguere ferftus. _Mulni

qni-dem oftendere _{vo.lue.runc., hominem cafuum tantura} rerumque confecutiones arque ad fe invicem relatio*

nes _{contemplando eo duci pofte,}

ut bona, _{quae fuftt,}

malave _{(enelat; at majorem ante}

requiri

experi-entiam _{putamus ufumque rationis,}

quam eo

co-gnitionis pervenire queat homo. Si eni/ri fenfu bo-ni & mali mens noftra non _{moveretur, fed ad blid*}

tatem & miferiam _{prorfus eftet indifferens:}

fuperva-canea fbret omnis ad _{reffte vivendum exhortatio,}

nes

ullam in voiuntate flefftenda vira habitura effent _prae*

rnia aut _{fupplicia. (Conf. Diffl de Nat.}

adpet,

§,

5. fub praif. Ceh Prof«, Chrift.)>

$. v.

Dum _{jgitur t alem fenium in nobis re}

per?mus cora

®atum, hoc

_quafl

_{conlefftarium}

_{inde ducimus, quod}

} c\ { ) 9 \

tedimonio hocce confcientiae interno nitatur eviden*

ria ac convi&io

_legis

_naturalis,

atque adeo

adpelle-tur _{naturalis, utpote quae natura? conveniac noflrae}

eidemque velificetur perficiendae. Quod fi ergo

quid-piam peragimus, quod lege aut prseceptum aut

veti-tum dt, _{atque ejusriem a&ionis moralitafeni per}

fen-fum _{internum gratum ingratumve experiri queamus;}

fi motum vel _{impulfum anirni fentiamus opem}

feren-di _{mifero, panpcri, adflido; id quod lex eciam na¬} turalis _{jubet faeiendum: non igitur eft, quod}

dubi-temus, _{quin talia} Joris Naturalis _{praecepta dici} que-ant, fine ulla experiencia externa vel adminiculo

forinfecus orto, in ipfa _{vi animi interna efie funda*}

ta. lllhoc tamen non ica ed _{capiendum, quafi}

ani-mis hominum inhareant afluales & didinftse pro-pofiriones de agendis fugiendisve; fed ea mentis reftiforrnicas ac boniformitas ed imelligenda, _{qua ho¬} rnines fl i pati, _{cvjj.ccqTvfécqs} cw?i§ri(T£oos _ävTocv, illa _{non fam}

cognofcere, quam agnoicere queunt legis naturalis

capita, quae adeo plana & liquida funt, ut ad(ei>

fnm _{extemplo invenianc. Scilicet, ut cum Celeber.}

Canzio in _{Difcipl. Mor. § 78. loquamur,} quemad-modum vernaculus fermo nec infantibus _competit;

compecit tarnen facultas prae brutis animalibus

conna-ta (ermocinandi; ita a8uales _{quoque ideae legis na¬}

turalis in infantes _{quidem non cadunt, cadic autem} facultas ac _{proclivitas hane maturefcence judicio}

agnofcendi venerandique. Pari etiam modo, ut Poe¬

ts non rantum gerit _{naturalem adplicationern P;}

e-feos, fed etiam guftum quafi congenitum

di-n

)

10.

c

•

dinum iftarum, quas

alter, qui

haud

nams

ed:

Poé-ta, vix ac ne vix

quidem indagare

poterit;

dc

etiarn

homines in uni^erfum omnes communi jufti & in. jufti

fenfa

indru&i, principia

Juris

Naturalis

un

i-verfalia _pernofcunt*

§.

VI

Qnae quum ita

fint,

vericati

etiam

congruens; videtur, inede homini non tantum nifum quendam

boni _{potiundi arque}

_eodem

_fruendi,

_fed

_etiam

_apti»

todinem hocce iibi bonum conciliandi*. Homo quidem natus

ed

imperte&us,

fed idoneus qui

fe-fe _perdciat.

_Qjum

_{igitur lex}

_conftituta

_{fit hominis}

cauda;, non vero, legis ergo, homo\ quumque ad

hominis omnino _{perfe&ionem cendanc} praecepta

Di-vina: aptus euam proinde eft homo, dum prstce*

ptis hifce

fatisfacere

ftudet,

ad quserenda

adminicu-la, quse fuam ullo modo

amplidcare

podunc

perfe-Öionem, i, e., gaudet boniformitate quadam

conna-ta , qutE tarnen fine exercitatione

&

ufu

rationis

haud aliter fe habet, quam

fcintillula

, quae,

occalio

nid detur, nid materia fe ofFerat _{apta, erumpere} fuamque nequic

oftendere

vim.

Ut

igicur

pedes

ad

eundum, dc etiam anima ad felicitatcm fe&andam

creata ede merito dicitur» Quum etiam ambnlare

non nid paullatirn addifcunt infantes; abfurdum

o-mnino eder datuere, animam dne occadone, dne ohje&o, ullam dne

ufu

odendere fuam

vim

pos-fe connatam. Verum _{enimvero, quum} hepe

ho-£?% } TT (

^S- J 11 V

minis ni malum _pronitatem , quam ad bonum, ut

expeiientia (anis fuperque teftatur ;

hoc

omnino ad-fcrtberidum clt _{eorruptiorji generis}

_humant

commu-ni. Retinet _{quidem adhuc eam} , quam a prima

us-que creacione prodidit, cupiditatem

perfe&iorem

fe

reddendi, quod quidem pulcrum eft atque

hone-dum, dum modo per adminicula fiat aeque hone(la*y

at innumeros in errores cadit homo, ad huncce dorn

tendit _{fcopum. Haud raro}

_fallicur

_fpecieboni,

quod-que adpetit, id magis faepe eft malum, quam

bo-num fibi finxit futurum. Interea _quocunque fe _ver¬ tat _homo, quidquid _agat,.

difpofitiowem

fibi

effe

naturalem _{femper oflendit, quae}

_{ad habitum}

,

duce

expeiiemia <Sr

erebriore

exercitatione adminifirance,

felicicer deinde deduci potefiv Quum igitur homo

orrnis facultatem ratiocinandi a natura ioditarn, ita

ut & infanti jam femina fu_turat

ratiocinationis

con-venfont, aliter enim a brutis ammabus non

differ-rent, habeat : & vero ratio fit legis naturae

prseftan-tiffimus _praeco:

_perfpicuum

_redditur,

_legem

_natu¬

ra, cum ipfa ratiocinandi

facultatey omnium

cordi-bus, fed leminaliter, ingeneratem

cfTe,

quem

ad

mo-dum hanc rem ingeniofe

explicat

_nuper

laudatus-Canzius in _{Difcipl. Mor.}

_§

_77-

_{Sed quoniam in}

nobili hac materia non licet mihi effe

loa-giori:

idcirco

manura

de tabula..

Eft lex naturcc non_{fcripta, fed} nata lext _quam

non _{didicimus, accepimus, legimusi}

verum ex na¬

tura

_ipfa

_{arripuimus, haufimus, exprejftmus:}

ad

quam non dofti9 fed faftit non

_{inftituti9Jed}

_imbuti

fumus,