RELIGION IS

D I S S E R T A T I O

RELIGION IS

ORIGINE, INDOLE ^et USU,

cujus pårtem primam,

VENIA AMT LI SS. ORD. PHILOS. UPSAU

PRAES IDE

wer. P. N. CHRISTIER _N/N,

LOG, ET METAPH. PROF. REG. ET ORD,

PRO GRADU

PUBLICE EXHIBET

JOHAN. CAROL. MORELL,

stipendi arius reg i us,

ner i cl us.

IN AUDIT. GUST. MAJ. D. XIX MAJI MDCCLXXIX.

UPSALIjE, APUD DIRECT. JOH. EDMAN.

KONGL. MAjITS

TRO-TJÅNARE ^OCH MAJOR

VID DESS L Å ^{T T A} DU A G ONE-C ORT S

VÄLBORNE

ER R PEHR LARS

A L M F E L T,

MIN HÖGTÅRADE HERR MORBROR

Ylin Morbror, ftädfe mig vid Eder dfyn händer-

Att kanna i mitt bro fl en drift, att vörda Er;

Ert ädla vett en eld hos mig i bjertat tänder, Som, närd af Eder gnnß, förökas mer och mer..

"flog vill med Edert namn mitt lilla verk bepryda ^?

Mit det ej allt behag och värde fakna ma;

Jag mot Ert ädelmod min vördnad' borde tyda ^,

Men ingendera kan nog värdig tckning få.

MIN HÖGTÅRADE HERR MORBRORS

v

d mj tik aße t j ån s ve

JOHAN GARL MORELL»

sc

Natur a m ducem fi Jequamur, nun quam abervalimus.

Cicero«

CAP. I.

RELIGION IS ORIGINE.

§. t.

aturae perfcrutationem ^} poft anfam cogitata de re¬

bus div.inis efformandi aJiunde fubminiftratam, i-

ftis fublimis indaginis medirationibus mirifice in- fervire, omnium fere temporum teftatur experientia. Sed ingenii humani ftngularem in notionibus quarumvis re- .rum, maxime a fenfu remotarum, comparandis & for-

mandis tardititem, hominumque antiquioris praefertim

gevi curam

ultra praefent-em vitas fuftentandas neceftita-

tem vix egreflam, Sc ^naturas ftmul adyta, (ine clave a- liunde porre£la difficilius recludenda, conftderanres,

haud facile fieri potuiffe judicamus, ut fola naturae fcru-

tamina primas religionis ideas ulli mortalium infinuave-

rint a\ Praeterea natura, ftmplex illa magiftra, forte

non potuerit tam abfonas hominibus obtrudere divinita*

A tes

a) Qnos enim in ^fam feram ignorantis cacitarem detruios refert

Lucretius

quod

Ncc dum res Igiii fcihant tractare, ^nee uti Pellibusv hf fpohis corpus veftire femrum;

Sed nemora atque cnvns montes (ilva-sque colebant;

Ver hem ventorum vitare itnbresque coacii. Lib. V, v. 951. &c.

creditu vix fas eft, illos fuapte induftria eo fuifle pervenruios, ut re¬

in m, qnns jam in ufus fumme neceflarios convertere nefeiverrnt, origi.

ginem primain

Au&orem Ejusqne cultum inquirere & detegere porue-

■l'int. HiÜorica faltim monumento nos docent, integras nationes in (ua

■perftitiflje feri'ate, usque dum aliunde e eulriori mundi plaga ilH« fuperve- nerit, qui cognitioni lumen, rnoribusque caft'tatem conciliaverit. Sic OsivtfS iEgyptum, Pelasgus Graciam

Mijfionarii Danici Groenlandiam, ut alios

piaeierearo» ex lumnia fua barbarie extraxere»

2 De or i gin ^e

tes, quas coluifle feruntur majores b). Aliam igitiir ho-

minum rerumque naturte, ficque veritati magis confen-

taneam indagare convenit religionis originem.

Religionem hominibus a Summe rerum Conditore

in ipfo ftatitn mundi exordio patefa£lam, indubium eil c),

& an ulla _umquam exftiterit, quin huic verte & primae-

vae ex parte faltim debeat natales, dubitari poterit. Qua-

re Traäitionibus, fuo initio veris, a primis inde tempori-

bus de gente in gentem propagatis, proque indole ^{, gu-}

ftu genioque cujusque nationis proprio au£tis, deprava-

tis, emendatis, Religiones gentium, revelato veritatis lu-

mine non colluftratarum

fuam debere originem, veri

videtur fimillimum d\ Traditiones autem per nimiam

cre-

E) On ne fattroh croire metne, que des ideés außl informes fuffent I'

Otwrage de /' entendetrietit feul. Ovand la raifon auroit été Jeule confultée,

tiuroil

eile Jamals penfé que V Etre fupreme rejjembldt ^{a un} Jupiter grec,

o« a un Fétiche Indien. Difcours Philof. de la Religion pnr Jerusalem T. I. Dilc. III. _p. 12?.

c) Vid. Celeb. Crush diflertationem de fuperflirione, diflert. V. §.

1LXXVI Lipfiar habitam <St impreflam anno RiDCCLXVI & Bengelii Ap>

pendicein VII ad Ejus Germ. veiT, N, T, §. §, 4. 9.

d) Cfr. Jerusal, Difc. Phil. I. c. & Difc. X. T. IV. p, 200. Vossn Theol. Gent. L. I. e. I. §. V. Filios poflerosque Noachi poft, confufio-

riem

iingvaruin in fuas quosque mundi plägas difcedere coaftos, Cognitio¬

nen de Deo atqne inft'ituta facra a Parente accepta lecum porrafle du-

bio carere videtur. Sic exemplum hujus eenevis humani ftatoris, qui ^,

ex area egreflus

facra fecerit. Gen. VIII. xx. in feram defcLMidiffe pofk*- ritatem, ritus facrificandi, cuique fere genti' familiäres, teftari videntur.

Hane deinde cognitionem apud gentes rudes praeterea (St impolitas, ac

proinde opinionum mornmque majorum tenaciflimas, tam defeftu memo¬

ria, non nifi vtva narrantium voce fublevatae, _quam fingendi licentia,

fatuo farpiflime imaginationis lufui parente, in fabulas abiiffe & nugas,

quam rndicitus fublatam, magis videtur probnbile. Ut monendo prteter-

eara commercium, _quo inter fe mixtas novimus regiones antiquiflimas,

qitod licere vix potuit uni nationi, alterius cognitionis & inftitutorum

effe ignarae. Hujus rei indicia funto Poetarum Gentilium aurea atntis ad-

umbrationes haud abfimiles illis, quas nobis oracula facra de ftatu Pfl-

Religionis« 3

credulitatem, hominibus familiärem e) Sc luxuriantem i- maginandi vim in monftra degenerarunt horrenda, quas deinde rot mortalium oculos eraffo obligarunt fafcino.

Hinc fuperfUtionum infinita deliria, quas praeter Theogo-

nias ablonas, ex ipforum Deorum convidfu effi&as, ex omnibus naturae elementis Sc regnis catervas provoca-

runt divinitatumj totque crearunt Deos ac Deorum nun- tios, quot Phaenomena, opcrutiones, vires Sc eventus naturales fuerunt, _{captum eorum} fuperantes f). Mala

hinc emanantia tam late diffufa funt, ut illorum expers vix ullus inveniatur populus, tamque altas egerunt radi-

ces _j ut nationes vel politillimae poll plurium feculorum

operaci), illis exftirpaadis navatam3 reliquiis tarnen noa

A 2 pau-

r;difiaco produnt. Hefiodi defcriptio Acciptovccv (vid. E. K. H. V. Iio)

i: pluribus congruit iis, quce facer codex de angelis relinquit. Ex tradi-

t'one quoque de lapfu angelorum profe&utn effe gentilium de Divinita-

te mala Deo coaeterna delirium, dudum probabile putavit Rev. Rydelius

in Sentent. fundam. C I. §. VI. Et expofirio Dilnvii Devcalionis, ^quam

tradit Ovidius in Libr. Met amorph. KciTuaXvapiCti Nopchico mirifice

convenit.

c) Il (efprit humain) fimbk tneme n' étrt pos trop foit pour douter»

iV nirne plus a croire: le doute Philofophique fuppofe des efforts, qui pour t qrdimirt lui content trop. Bonnet, Rech, fur le Chrift. Ch, XVII.

P. 198*

f) Jovem frequenti Deorum Corona cin&utn jom dum fuo tempore

merninit Hesiodos :

Tqts ycc$ fjcvgioi slasv irft %Sovi itnXv$oreiyn

'A&ocvarci Zrjvcr, QvKcwss Bvqroov dvSqwoov,

E. a. CH v. afo.

Homines barbar os, ne minimum quidem litteris tinPos, åeiadccifAOVCCf

fuifle ineptiffimos, non tam mirtim videtur. Quod vero ii, ^{qui lupra}

vulgus fapere voluerunt, Philofophos loquor haud ignobiles, (dc quibus

vid. _praeter alios Cicer. de Nar. Deorum L. I.) hifce ineptiis fe liberare

non potuerunt, quo in hoc negotio penetrare queat acies mentis human«

aaturali», aperte docent. Qua de re pluribus infra,

4 De O'r _{i g} ine

paucis laborent, tempore fortaftls diuturno potius, quam:

rationis vi, toiiendis g).

Ut _vero, quee noftra eft infirmitas, vitia qusedam vitaturi, in contraria, haud raro delabimur, ita facilis a

monftrofis fuperftitioforum opinionibus ad facrorum o- mnium contemtum eft defcenfus. Homines enim levio*

ris animi plurima in falfis religionibus abfurda obfervan-

tes, & accuratius fententiarum examen vel eam ob caus«

fam negligentes, quod vim verae religionis falutarem ex-

periri iplis ^non contigit, vera cum falüs una quafi litura

tollere non dubitant b). Mirum certe & fere cc&jvoctov-

videtur _, ut nobis perfvadeamus, homines ingenio excel- lentes, ita fenfui hominum vocique communi viminferre,

atque in brutorum animantium ordinem fe detrudere,

eorumque fortem humanae prseoptare, nifi furoris ^tarn deplorandi exempla in faftis eruditorum nonnulla eflent

obvia.,

Hanc Scyllam inter Sc Charybdin media femper

tutiftimi iverunt verae fapientiae feaatores. Qui ad ima- ginis Divinae fimulacrum, cuique genti refiduum, atten- dentes gentilium fapientiftimi i ) traditiones antiquitus re- li&as fub incudem _{vocarunt, quaeque} in illis meras red«

oluerint humanae ficlionis nugas, fecernenda Sc abfter- genda, cetera vero gemmarum inftar, in fordibus laten-

tium g) La rhilojophie »' eß pas par eile-meine eu etat <•/' arrcter !es pro- gres de la fuperflition; eile attend fdgement, que le tems lux fournijji quelque occafion favorahle. D' Ai.embert.

h~) Cfr. Pantoppidan

Sandheds kraft til at overvinde den Atheifti- flce og Naturaliftifke vanrroe i exemplet paa laadanne Religions Spottere.

i) Naxn, ut ait Cicero _qui fe ipfe novit, primxm aliquid fentiet fe habere divinum ^, ingenium in fe fuum ficut fimulacrum tili quod, dedica-

tum, tantoque munere denrum femper dictum aliquid faciet fentiet. De Legib. L. I. ^c. XXII. Semina in corporibus humanis difperfa funt\ qua fi

hbnus cultor excipit, fimilia origini prodeunt, & paria bis ex quibus ort a

funt prodeunt. Sknjec. Epilh LXXIII» p, aisu

Religionis. f dum, indaganda, in ordinem difponenda Sc genuinis

auctibus amplificanda purariinr. Hinc dum fupeiilitiofus

ex antiquis Sc abfonis opinionibus quidquam, mutare in fummo ponit impietatis crimine, totåmque fere naturam

religiofo metu profequendam intuetur k). Dum Atheus qusevis fa'cra monumenta alro fpernit Aipercilio, nec ul-

la in hoc univerfo veAigia Summi Numinis videre Tibi videtur; Religiofus, qua: fibi tradit antiquitas, quantum- vis corrupta fcrutari non gravatur ³ moniti memor Apo-

Aolici: 7iuvt0c sckifj.ci&te, ^{to Kothov} Kc&rexere l) haud ab-

fimilis antiquario ³ cujus difciplinae vetera numifmata, asrugine ablata, maximam affundunt lucem

porrigit ei

natura tabulam, qua mirabilia Dei, quo propius infpicit,

eo clarius Sc diAin&ius depi&a animadvertit. Sic So«

crates, Plato, aristoteles, Epictetus j Seneca, Cice«

ro _j ceteri, illuAres cognitionis humanse reformator es, ad plurimas adfcenderunt de Deo ^, attributis cultuque Ejus

excellentes veritates, quas, patriae licet invifas, alacri Au¬

dio diffuAim iverunt.

Utut vero haéc via omnibus patere videtur, illam

tarnen non minus inventu difficilem, quam calcatu ardu-

am plurimi funt experti, fuisque commonftrant exem-

plis. Mirum eA nonnullos, hunc mundum genusque hu¬

manuni au t initio carere, aut ex minimis, quoe antea ex-

Aiterint, particulis caeco cafu Sc fato Ave fortuito parti»

cularum motu Sc percuffione conßatum credidiffe, unde

fe Aborigines, Terrigenas, 'Eyysveis, 'AvSoyßovc&s cet; nun-

cupare fveverunt m). Quos argumentis Mathematicis, Hi-

A 3 Ao-

k) Vossn Theol. Gent. L. VII., c. IL Jerusal» Difc, Ph. T. I.

D. III» p. I2-8-

I) i Thtflal. C. v. v. XXI.

m) 'Ou fAcvov 'EAAyjvss

ofAAos agy TrcAAet recv socv-

ras u\)tcx$0ws Atyones, Diod, Sie, L, I. c. IX. Prodiit Londini

6 De or igt ne

ftoricis, qua: ex lingvarum affinitate peti poßiint, ex retrograda annorurn hominumque numeratione ad pri-

nium neceffario tandem regreffura, ab elegantiflima Sc

arrificiofiflima rerum in hoc univerfo difpofitione, quam cafui adfcribere omnia vetant, refutatos novimus m . Ali!

vero ex mundi, generis humani fuique iplius conüdera-

tione longe faniores deduxerunt doftrinas, dum ^ex

omnium rerum perpetua viciffitudine, mutuo rerum fub-

fid o ad finem fibi deftinatum peramico, earumque ördine

excellentilfimo

ad mundi contingentiam, Conditorisque fapientiam, bonitatem providamque curam certo certius

concludere voluerunt.

§. ii.

Homo facrarum licet litterarum lumine deftitutus,

facile animadvertit, illis fe laborare imperfedionibus, ut alieno Sc quidem fublimiori auxilio femper indigeat,

Hunc ftatum fuum infirmum Sc aerumnofum cum boni-

tate Sc potentia Summi Numinis infinita conferens faci¬

le in eam adducitur perfvalionem, ut opem atque infti-

tutionem ulteriorem a Deo _optare Sc exfpedare audeat, cujus rei exempla praebuere Socrates ^, Plato n), Cice¬

ro 0), Porphyrius1 p). Hoc igitur aliquale cognitionis

coc-

anno MDCCLI trnclatus Anonymi, qui inlcribitur: Le monde ,Jon Origi-

w (Sf fon /.hitiqnité, ubi Auétor fpeciolis ex H i florin mundi petitis ^nrgu- mentis, generis humani tEternitatem oftendere pericuium fecir»

11) Cfr. praeter alios, Celeb. Reimarus, die vornehmften Vahrheiten der Naturlichen Religion

¹ abhandl.

0) In Dialogo, qui infcribitur Second. Alcibiatles inducit Plato Socratem exfpe&nntem, ut miferia noflra commotns Deus, aliquem ad

nos inflruendos & fecum conciliandos tandem miffurus eflet.

p) In Tufcnl, Qnaeft. L. III.

cp) Porphyrius ^, Phil. Platon., Chriftianis licet inimiciffimus , eam

tarnen generis humani eormptionem efle introfpexit, quam fine generali ejus a Provido Numine purificatione infanabilem crediderit. vid. Porphyr.

apud Evfeb. Dem. Evang.

Ee lig i anis, 7 eoeleflis fimulacrum & dimulum ad ulteriorem & _per- fecborem _, in ullo femper orbis angulo obviam, homi-

nes inflar Ptsdagogi manudu£turum r)y apud quosvis

eollocamm voluit Divina Sapientia; gentesque hane ad

illudrius lumen non comitantes dellam, ipfae, quod ve~

vx Religionis bona non adipifcantur, in eulpam incur-

runt <3c a fummo judice uvcvnoKoysroi s) cenfentu-r. Hi

verö ulterius fuo ipforum marte progredi aufi, in id nem- pe fcifcitandum ^, quod rationi libi reli&ce ed ^inacces-

fum , in labyrinthos inextricabiles inciderunt. Hac ra- tions verae religionis ^auroram apud PerfasiEgyptios

ceterasque Orientis nationes, aénigmatum farragine <Sc fuperdirionis nubibus obduclam videmus. Grteci 8c Ro- mani, qui fuo quique tempore praecellenti fuperbire po-

tuertint litterarum domicilio, fan&iorum tarnen quam exiliter exdru<d um «Sc pannofum relinquit fola philofo- phandi indudria, fuo exemplo comprobant. Soceates ejusque difcipuli Plato Sc Xenophon tam fublimia non pauca fadiderunt, ut utro Tri'svyoiros ooyis (pe^oysvot vide-

antur, mox vero in fördes illos prsecipiratos de veritati-

bus fumme necedariis hallucinantes cernimus /A Homi-

nes fuperne non colludrati ^quam in iis tractandis ine- ptiant, quibus lumen naturale non fufiicit, Scriptores Ro¬

mani,

r) Elle (raifon) efi propre qu' a faire connoitre å l' homme fes

tenehres b'1 fm itnpuiffvice b* la neceffué d' tute revtlarion. P. Bayi.e

Diclion. Hill. Tit. Mankb.

s) Rom. I: xx.

fs) Dum Cicero acmiffime difputavir, ut affiatu iflo Divino, fine

quo magnum vi rum fieri negat, ipfum certe commotum crederemus, <5c

ctiam de Providentia Dei alioquin eleganter in banc ineptam thelin mox incidit: magna Dii curant

parva negligunt. Cic. de Kat. Deor. L. IL in fine. Judicium igitur Celeb. Bonnet de Scriptis Gentilium eleganter

fibi conftat: Tout, inquit, «' eft point homogene dans les fages du paga-

nifme', tont t/y cfi point du méme\prix fy appercois qvelquefoisjti

perle Jur le fumitr♦ Kechr. fur le Chrift. Ch, XXXIV» p. 3go.

De or ig ine

mani-5 omni licet acumine & fagacitate armati, tefiimo«

nia de fanclilfimo Salvatore perhibituri produnt t). Qua-

re Illuftrilf, ab Haller noa fine caufia contendit, Ci-

ceronem & Senecam minori gavifos fuifle de Deo noti«

tia, _{quam veteres} Perfas & iEgyptios tt). Tam exilern

in rebus divinis cognitionem tradit Sapientia humana.

Qiiod noftri aevi de Deo philofophia, ^tarn fit fublimis,

elimata & cohaerens, praducenti magis revelationis faci tri- buendum eft , quam iumini, quod fola accendit Philo¬

fophia. Gernma, utut occultiffima

facile animadverti-

tur, alieno digito commonftrata, quse alioquin vgl acu- tifiimam effugiffet aciem. Religionis verse ftamina inter anguftam perpaucorum Sapientium Spheeram in gentiiis-

mo manferunt, qui vehementi licet veritatis invenien- dae zelo inflammati, eum tarnen vix cognitionis hujus gradum attigerunt, quem noftro orbe & tempore illite-

ratus quisque occupat. Nos quoque non multo altius faftigium adfeendere pofiemus, nili fuccurrrerit revela- tio , cui omnis noltra litteratura haud _parum debet lu-

minis. Oferois je l/ien a (fur ^er, que fi le Pire des lumieres

n avoit point daigm eclairer les Hommes, je ne [ernit pas moimeme Idololatre. Né , peut etre, au fein des plus profonds tenebres & de la plus monftriieufe Juperflition, fnuro ^{s crou-} pi dans la fange des ^mes prejugés, je n aurois _appercu dans

la nature Uf dans mon propre etre, qiiun cabos u).

CAP. II. de

RELIGIONIS INDOLE.

§. in.

Religio,' quam, fi vocem fpe&averis, a. religando

re-

f) V. G. Tacitus, Jtin anus Apostata

Cei.sus & Porphyrius, ce-

leri, quos enumeratos videl. Addisson

par Gabr. Seigneux de Conevon»

w) Bref om Religions vigtigafte fanningar, III Br. _p. 26,

«) Bonnet

Rech, fur le Chr. Ch, XL1. _p, 461.

indole Religionif.

re&e derivari exiftimamus, vinculum _utpote homines

cum Deo Sc inter fe fvaviifime conjungens, a plerisque definitur, quod fit certus ac derterminatus modus Deum co¬

lendi. Qua: definitio ad praxin religionis, quam pra&i-

cum quoque religionem nonnulli dicunt, prsecipue fpe-

£tans , nihil quidem habet incommodi, fi per certum Sc

determinatum cultus divini modum aliqua feu qualiscun-

que Deum colendi ratio intelligitur, quse tarnen fuis no¬

tis a religiohs a£tibus, penes ahos receptis, difcernitur ;

quo fenfu certum hoc etiam ufitate dicitur, quod non omnibus fuis momentis fixum ponitur Sc determina¬

tum

quamvis fuas tarnen per fe determinationes ag- nofcat, ut alio refpe£lu re£te dici queat fuo loco Sc

tempore determinatum. Sic. v. g. certas ob caufTas quid- piam agere dicimur ^, quando eas non determinate expri-

mimus, quamvis easdem in cogitationibus noftris fatis

deteiminemus _; Sc certa Deum colendi ratio illa vocatur,

qua? quolibet loco recepta eft, ^{atque a} certis hominibus

obfervatur. Sed Ii certus ille dicitur modus, qui vel cer¬

ta agenris perfvafione nititur, vel mutationem non ad-

mittit, vel determinatum virium gradum poftulat, defi¬

nitio hsec pluribus religionis fpeciebus Sc gradibus haud

erit adcommodata. Sic Gentilium fabulis Sc Pontificio-

rum placitis ^, lucri Sc dominandi cupidine nixis, nihil

eft inftabilius. In vera etiam religione, nec internus

cultus apud omnes ad eundem adfcendit gradum, quum

maxima fit cognitionis Sc xc&gtajjiccToov diverfitas v\ Ne-

que cultui ^{externo ea} competit determinatio, ^qute ob i-

doneas rationes mutan nequeat.

Religio ut homines Deo religat, ita ab illis requirit

animi puritatem Sc vine inregritatem, quae fieri poftit,

intenfiftimam, ideoque, fi genuina fuerit, pia optimi Crea-

toris veneratione ipfique placendi Sc obfequendi ftudio

R potius

v) i Cor« XII : xxvuu

lo De indole

potius abfolvitur, quam externis colentium ritibus, quocl

quoque gentilium fapientiores agnoverunt. Animadver-

to, ait Plinius ^, Deum non tam nccuratis ad oran tut m pre c i"

bus, ^quam innocentia & fan&itotQ hetärt, gr åttoremque exi~

ftimari, qui delubris ejus pur am caflamque mentem ^, quam

qai meditatum Carmen intulerit. Hinc forte plenius Reli¬

gio definiri poreft, quod fit Sincera agnitio perfeäionum, beneficiorum & inftitutorum divinorum

ardens pietatis ac

beneficenths ßudium £? fpem felicitatis certam excitans. Con- venit haec notio cum adferto Apodoli, qui religionem

Chriftiatiam vocat s7Tiyvöoaiv dXyjdeixs rys kut Ivaeßeiav hs

£owjs ^ccioovix x). Ell omnino religio cognitio Dei Ejusque perfe&ionum Sc beneficiorum, quibus ad falu-

tem aeternam perdueimur, quae tarnen non in ^nu- da theoria feu frigida fpeculatione fubfiftit, fed fub- je£fum requirens ad 7rvev/*et rrjs cZåyjQ-stas xx) habile,

totam pereipiendi , guftandi & eligendi facultatem adfi-

cit Sc emendat, Illae folae aftiones funt religiofae, ad quas

fufeipiendas ab agnitione perfe&ionum Sc beneficiorum

divinorum excitamur, quae vero ob alia peragimus mo- tiva

ad cultum Dei non pertinent. Et quisque religionis

fenfu permotus pro facultate Sc occafiorie ad Deum certis a£tionibus colendum fe determinat, Ejusque nomen, qua

poffit rarione, celebrare non intermittet, quod tarnen magis e,Te£lum religionis, quam partem conftituere viderur.

§. IV.

Quum relatio hominum cum Deo in Religionis cha-

ra&ere pra^eipuurn concernat momentum, mentionem de Homine Sc Deo injiciendam exiftimamus, quae no- Uro fufficere _queat fcopo, breviffimam.

In homine condendo tamquam auvo\p;v fuarum per- fe£lionum exfculptam voluit Divina Sapientia, ut fuae

mu-

x) Tit, I; i. u, ää) Job, XIV: xxvn.

Rcligionis. ^Ii majeftatis praeco nobis femper adeflet. Quöd vero tam pauca in hac etiam fcientiajy), quam quovis momento addifcere pofle videmur, nobis innotefeant, vel id fo- lum noitrae nos convincere limitibus ar&is circumfcri- ptae Sc pufillse res capiendi facultatis ^, & ad ea, qua? in operibus Summi Opificis captum fuperent, haud fine

fubmiffo in Eum reverentiae fenfu admictenda adigere poterit. Duas nobis elfe diverfas, fed intime unitas, exfi-

ftendi partes quisque ^, ad fe vel minimum attentus, no- verit. Vires Sc operationes corporis humani tam fyn- thetice, quam analytice examinando, fubje&um Sc obje-

£tum examinis diverfa comperimus elfe ^natura. Corpo¬

ris noflri perpaucae funt partes, qute noftro ipforum e- xamini fubjici poffunt, fed hofpites domi aliqualem ^no-

firae compofitionis notitiam aliunde hauriamus, necelfe

eft. Et anima, oculo haud abfimilis, qui alia quidem ob- jecta, fe non nifi interventu fpeculi videt, lic illa ^non nili

fenfuum minifterio fe ipfa reflexive intuetur z). Studia

licet Anatomica Sc Pfychologica, magna diligentia ex- culta, huic cognitioni plurimam conciliaverint lucem,

multa tarnen nos latent, quorum ignorantiam nos qui¬

dem animadvertere poflumus. Tam corporis quam a- nimse eflentiam ignoramus. AJous ne connoiffions donc point

l efjence des ^c bo fes. Nous t? appercevons, que les effets, point du tout les agens. Ce que nous nommons t ejjence du filjet, 12 eft donc que fort Effence nominale a). At licet ^non

mfi determinationes ^Sc effe&us, a reali utriusque noftra:

fubftantiae effentia ignota fluentes, perfpicere queamus, iftas tamcn accurate dignofcere valemus, quseque fpiri-

tus facultates _, corporum qualitatibus, ha£tenus qui-

B 2 dem

jy) Cfr. Bonnet, Paling". Philof. T. II, part. XIII.

e) Vid. Lock. de Intel!. Humnno. L, I. c. I.

fi) Bonnet, Eflai analytique fur 1' ^ame Ch, XV, §, §. 242, 243«

Lock, de Int. Hum. L. II, e. xxxj,$.,6.

12 De i n do le

dem cognitis, repugnare novimus, atque inde fubje£iünv

in nobis cogirans limplex, non multiplex efle colligimus.

Afliduo ad nos refledtendo, fingulas internas mutationes

obfervare poflumus, atque inde claram, ^non negativam

tantum, fed <3t pofitivam animae noftrse ideam nancifci b).

Quodvis animal ad voluptatem efle condimm, prin- cipium iftud adtionum animantium univerfale, amor nem- pe fui teftatur, & quo majoris voluptatis capax fuerit animal, eo majorem hujus nifus & motivi portionem ei

competere animadvertimus. Haec _grata fenfatio ^, fi ex

corporis & fenfuum jucunda titillatione metienda fit,

animantium brut'orum noftram feepenumero fuperare vi*

detur. Magis vero nobilem & eonftanrem ^, humano ge- neri proprium, refpicientes felicitatis fenfum, multis iis prascurrimus parafiangis c). Concefla nobis intelligentia

defeftibus

quihu's laboramus ^, medetur, noftrumque fta*

tum fuper omnia terrena elevat. Pulchritudo ordinis ^ex-

quifitifiimi, res pretiofiores in ^rerum natura obvise , fru*

firaneae viderentur, nifi nos iilarum aeftimatores, culto-

res & admiratores fummus condidiflet Archite£us. O-

mma

b). Utcunque ^vero efl:, Celeb. Cartesu opinionem

argumentum ex- fiftentia hominis a facultate cogirandi efle deducendum, atque fic priorem

& evidentiorem animae, _quam corporis idéam efle, non poreft ^non quis*

que falfam 6c perverfam ducere, qui ad originem 6c gradus füse cogni-

tionis mentem adverterir» Et venia AmplifT. Jerusalem, cui quivis prae«

terea habendus honor, fateri cogiinur

nos non ire pofle in Ejus ienten»

tiam, quod nobis aeque fit clara fpiritus, quam corporis idea. Nam obfervantes, _quam exigua noflra fit corporum notitia, quam fenfationis i-

defe paiinnr, hominihos maxime familiäres, quam rarde 6c non nifi fen- fuum minifierio reflexionis idese oboriantur, quam pauci ad fe attenden*

di 6c refle&endi negotium, unicam iftam animae cognofcends viam, ingrediantur, non poflumus non inde cum acuriff. Lockio inferre: Si

circa corporum poteiitias atque operationes hallucinamur, ita probabile rfl,

multo nos magis in errore verfari circa Jpiritus, De Int. Hum. L. IV.c. Iii«

§. 17. Cfr. L, II. C. XXIII. §. i6.

c) Jerusal. Difc» Philof. T» I, Difc. !♦ _{p, 34..}

Religion i s. T3 ffinia intelligendi cupiditate flagramus, praeterita revo*

cat memoria, pra! fen tia intuitive cognofcere cupimus Sc analogica cognofcendi ratio ad futura ^nos perducit. Et

defideria _, quousque intelligentia ^, bona repraefentando prsEceflerit, grandi greflu comitari non deliftunt d).

Ut Deus mentibus humanis perpetuum infculpfit feli-

citatis deflderium, ita ordinem, Sc modum, quem öbfer-

vando hunc finem obtinere, negligendo aurem ifto exci- dere, in ipfa natura praefcriptum videre licet. In fuo

ceterarumque rerum Sc in primis iftius, quam ad lernet

illae habent, relationis examine, homini exfurgit hujus iplius ordinis conceptus. Etenim, ^quum pluries percipi-

mus ex iisdem caulfis eosdem effe£tus, ex rebus acquali

ratione affe£tis, easdem fenfationes gratas Sc ingratas,

ex hoc rerum temperamento magis conftantem' volupta-

tis vel teedii fenfum, ex illo autem non nili volatilem Sc fugacem exoriri, ad ceteras quoque res tequaliter tern- peratas, quas non licuit experiri, certiflima analogiacon-

cludimus. Hinc fanns quisque pro eo, quo omnes duci-

mur

continuae felicitatis amore, quem Sapiens Condi.

ror fruflraneum apud nos collocare nequivit» ad volupta-

tem quaerendam ^, maxime ^, qiite obtineri poflit, conftan¬

tem le devincbum fentiet. Atque lic ex ipfa rerum na- .

turali conftitutione Sc ad nos relatione generales dedn-

cere poflumus vivendi regulas, quas rebus ^annexas nobis-

que datas Summus voluit earum Conditor, quasque leges

naturales appellare poflumus. Harum legum idea involvit

ex parte illorum ^, quibus latce funt, tam intelligentiam 3 qua ex accurata naturae conlideratione iftas rimari Sc e-

ruere liceat, quam voluntatem, qua, juftitia illarum ac

bonitate per fenfum moralem agnita Sc perfpe£la, illis,

fi conftanti frui velint felicitatis ufura, fatisfacere ftu-

B ₃ deant,

d) Jerusål» Dilc, Philof, T» 1. Difc. 1, p. 27«

14 De indole

i

deant, quam libertatem, qua nihilominus illas vel obfer-

vare vei negligere valeant. Ea igitur eß harum legum

natura, quae ens tam intelligens, quam morale fupponat.

Ex harum aut notitia Sc obfervantia aut ignorantia Sc

contemtu, hominum vel Felicitas vel infelicitas pendet et).

Harumque gradus pro cujusque in legibus hiice nofcen*

dis Sc lérvandis majori minorive accuratione aut defe&u

variatos Sc mutatos animadvertimus. Unde fponte fe

infinuat prcemii Sc poenre naturalis notio. Harum le¬

gum, ut omni defeclu Sc in ferendo pra?cipitantia ca-

rentium, ita nullius umquatn abrogationis obnoxiarum ^, excellentiam, perfe&ioni hominum maxime accommoda-

tam, quo magis introfpicimus, ^eo lastior optimi Sc ju-

ftißimi Legislatoris admiratio majusqite illas explendi

defiderium nos capiat, neceße ed. In his igitur Religio,

ut Jcientia ram theoretica, quam praElica^ quae pro eflentia-

li fuo chara&ere conformitatem cum volunrate divina,

in his legibus expreßa, inculcat (vid. §. i.), primum (u-

um fundamentum habet. Et eßentialem illam religionis

notam, exfpe&ationem nempe ulterioris boni, accurata harum legum expletio fatiatam reddit. Is vero eß hu-

mani generis defeclus, ^ut vel intenfßfimum fcrutandi ftudium ad genuinum harum legum valorem Sc quasvis

illarum ad ^nos relationes indagandas, Sc exaclißime vi¬

vendi propofitum ad illas ßiicte implendas aeque nos parum perducere queat. Quare felicitatem, omnibus

numeris perfeciam ^, Sc infinito defiderio refpondentem ^,

in hoc vivendi curfu non poflumus obtinere. Ut ve¬

ro Sapienria Divina fuum finem, hominesque fuam ob-

tineant

d) Ce Jeron 1« chofe la plus eontraire ä la nature, que l hotnme put

i tre verit ahletriettt heureux, en violant, les loix du inoude, qtt1 il bahne.

G' eß _que cefivt ces loix tue mes, qui peuvcnt [eules con/erver & pcijectimi-

ner fon Etre. Bohnkt

Paling. Phil. T. 11, Part, XV, p, loo«

Religionis. ¹⁵

tineant deftinationem, alia huic fnccedat vita, neceffe efl, praefentis fanatura defe&us 8c feiicitatem, quam capere

poflunt, quamque defidcrant homines, iis conciliatura,

Ex fapientise igitur 8c bonitatis divinoe piano propo- fito hominumque majoris perfe&ionis tam cupiendae ,

quam capiendae facultate ad vitam poft fata duraturam probandam deducere poflumus rationes in primis vali¬

das. Fruftra, aut in majorem perniciem ulterioris boni cognitionem 8c defiderium immenfum apud ^nos collocas-

fet Deus, Ii cum morte efle defineremus é). Conditio

humana fummis inter animalia perfe£fcionibus ornata 8c

continuis incrementis apta in imam animantium fortem

8c ja£turam detruderetur. Dum cetera animantia me-

tam obtinerent fibi propofitam, homo folus föret, qui i»

ftam vifam quidem, at continuo fugientem doleret. Quo quis infigniora haberet ingenii 8c eruditionis decora, eo

majores eum torquerent animi cruciatus. Et religio effet homini, quod efurienti menfa exquifitiffimis, quas täti¬

gere non licet, dapibus exftru&a.

Argumentum illud, quod ad monftrandam futuram

vitam ab immaterialitate animae petere folent Philofophi, magis fortaffe fpeciofum ^{, quam} {olidum /). Et hypo-

the-

e) Cette notion vive Is? diflincte, qu'il (Dieu) tious (t damée de V infini, cet amour hißt üble du biert, dem il n fatt l' ejfence de notre voIoh-

te, ferviroitit des pi efetts inutiles, centraires meme d fa ßgejfe, Diöion.

Encycfoped. Tit. Religion. L' Homuis, Je plus perfeclible de tous les E-

tres terrefires, etoit encore appellé n tut Etat futur par la fuperiorité - mt°

me dt fa perfectihilhé. Bonnet

Pal ing» Phil. T. I. Part. VIII.

f) II' ti' Importe, qut cette fubflatice prefente foit une nature fimple

cu materielle, qu' eile foit diflinäe de moti corps, qu'elle forme avec lu\

tin fcul tout, puisque ce 11'efl nulkment fur la decifon de ^ce point de meta-

pbyfiqut, qtie mon efperence repofe. Jerusal. Difc, Pb, T, III. Difc.' VII»

P- 38»

i6 De Indole Religionis.

thefin a pra?ordinata cujusdam in cerebro humano ^ger- minis, occulti tamquam fenforii, dilpolitione phyika

defumtam, ingeniofam quidem, at nihil fere probantem, nominando

pr&terimus g}.

§. V.

5?) Subtilem hane & delictjtam conje&uram prcpofuere viri Ingeniofi

Bonnet & Jerusalem; argumenta vero in baue no It ram rem inde fusnen-

da Iis relinquirmis remporibus, qua: fortaflis cerebri indolem ßt tfrudu-

ram in pleniorem lucern collocatura fuerint»

II (/' bomme) apprend ä connoitve la relation qua!y a entre lui> k

genre bumain^ les ebofes animées inanim'ees cPune part,

entre P AuteurZf le Confervateuv de tonte la nature de

l autre \ le grand ordre de cau fes dJ ejfets natur eh

devient pour lui außt un ordre de moyens £5° de vues ■:

toutes fes qualites intellektuelles, tout es Jes facultas, toys

les bienfaits dant iljouit, il les reconnoit deformnis pour

des dons de (an Auteur: la benutz:, lbaimonie, le Inen,

la fageße ⁵ les ^moyen tes fins qiPil a remarques dans

le monde vißble E?3 in vißble, il les eonfidere comme des penltes de P Arcbite&e de P Cnivers, qii il ne lui laiffe

appercevoir dans le livve de la nature que pour le for¬

mier a une plus baute perfettion.

Phedon, Entrer, in.