D. D.
HISTORIA
L IB RO R
CA TECHETICO R
IN
SVECIA,
*
.
CUJUS
PARTEM P RIM AM
VENIA AMPL. ORD. PHiLOS. UPSAL.
PUBLICO DEFERUNT EXAMINI
Mjg. GEORG. FREDER. FANT,
A SACRIS ORDINIBUS,
ET
MICHAEL CHORMUS,
STIP. REG» FENNO.
IN AUDIT. GUST. MAJ. D. III DEC. MDCCXCIV.
H. C»
U P S A L I Mi
Littcris Job. Fr. Edman > Reg,. AcacI. Typograph»
SACRM REQIjE MA g?ES TÅ TIS
ECCLESIiE SVIO- GOTHICLE
"T'PTMOPi
ET
REGLE ACADEMLE UPSALIENSIS
3
MAX, VENERANDI CONSISTORII ECCLES1ASTICI
JPMJ&SUDJj
GYMNASII ET SCHOLARTJM per ARCHI-DIOECESIN
NEC NON
REGII DE STELLA POLAR! ORDINTS
commEWJDjL raii,
NO BIL 1 SS I MO ac RE
WMifäVO 3)0GLO011
. .* TRO IL,
ÄWr# efz
\fjimplicem offerentis haud dedignatus pietatem, patiarts,
Summe ijra:sul, ut Nomine Tuo Eminentijjimo prcemuni-
tum in publicum prodeat Opufculum , quod fuum maxime Tibi ref ert meritum. Quamdiu Patrice falus, Litterarum cultura, Ecclefia emolumentum ei cordi erit, felicitatem per-
tnnem nullisquc amplius for tis- acerbioris vicibus temer an-
dam Tibi exoptabit
REVEREND1SSIMI TUI NO MINIS
cultor devotiffimus
Georg. Freder. Fant.
DOMPROSTEN
ock
Ledamoten af Kon gl. Nordstjeune Orden,
HÖGVÖRDIGE och V1DTBERÖMDE
HERR DOCTOR
JOMJLW 3£. EdLETT,
samt
VÄLBORNA FRU DO
&QVXSJL SOPSU EJLWT,
Född af GETERSTAM,
MINE HULDASTE
Icke blott detta nya bevis p5 Edert ädelmod tolckar min förbindel-
fe; nej, öfver fyra "års tid, fom jag ågt den lyckan at vara i Edert
bus, har hvarje dag varit utmärkt af nya välgärningar dem J vifat
mig. •— Aldrig (kall mitt bjerta förgäta den fmnd, då jag o-
kånd och oväntad kom til Eder, utan något annat, fom talade for
mig, än min ufelhet, och den anvisning på Eder godhet, fom min
döende Faders lifta fuckar hade helgat: Jag kom — J rådfrågaden
blott Edra hjertan, och jag blef lycklig; — men jag^ fkulle ej vara
det, då jag betragtar min oformogenhet at på något fått vifa
Eder min erkånfla, om J icke Sjelfve" ofta förfåkrat mig, det Jxej
åfken af mig någon annan belöning för alla Edra välgärningar, än
et hjerta upfyldt af helig vördnad för Dygd och Religion. Måtte dä
hela min framtida lefnad blifva et talande bevis därpå, huru dyr den pligten, at fvara emot Eder väntan, är för mit hjerta! Med djnpafte
vördnad framhärdar Eder
mine huldaste välgörares
aldraodmjnkaße tjenare
Michael Choreus»
PROOEMIUM.
Defiderat bit Litteratus Orbis jarndudum , & pleniorem adhuc fortaflls librorum diu eorum defidera- Co¬
gnitionen!, quo rum ope lucem, qua beatur, maximam
fenlim atrigerit, nifi eruditorum fua? quisque patriae Vo¬
lumina, quae feorfum in qua demum cumque fcientiarum
parte promulgata fuerint, accuratiori ftudio recenfenda libi fufcipere haud grave ducerent. Non defuere, fateor, qui auspicatillimo omine rei Patriae litterariae lucem af-
fundere aggrefti fmt; eorum opera vero qui pervoluta- rir, faule reperiet, quemcumque Litteraturae Cultorem
fuam in iis conferre pofle fymbolam. Hos inter refcr-
re fufficiat Schefferum & Nob. von Stiernman, immor- calia in Litreratura Svecana nomina, quorum quamquam
veftigia premere, votum vel temerarium eflet, non o- mnis tarnen in eodem inutilis habendus eft iabor. Ratio
operis vetuit, quominus Schefferus in Sveda fua IAtterata
indicem fui aevi librorum nobis reddat omnibus nume-
ris ablolutum. Inter multitudinem, qua obrutus erat, li¬
brorum nonnulli ejus effugerunt perfpicaciam; neque vel
eorum, quibus in recenfendis occupatus eft, Titulos, nift
Latiali lingua contra&os, nec paginarum numerum, ne- dum librorum indolem & fata oculis fiftit curioforunic Has lacunas ut nonnihil expleret, Bibliothecavi fuam Svio- Cothicam, Aboam llluflratatti atque Cent urtas Anonymorum
contexuit von Stiernman, certo tarnen temporis fpatio, quod dolendum eft, plerumque fefe paflus eft circura- fcribi. Quutn illis idcirco, ob gravem laboris, quem fibi fufceperunt, molem, Tummas rerum, & quidem has
tantum leviter, attingere fuerit neceflum, in libris illis paullo diffufius recenfendis, qui fummam Cafteftis noftne Do&rinse contincnt, ciusquc, ut fpcro, Hiftoriara qua-
A dam
a 4- ) ° ( 4*
dam cenus illuftraturis, vires noftras, quae quantulae finry oprime novimus, haud inutile falterri nobis virurn eft
periciitari. Neque temeritatis nos incurrere crimen exi- ftimamus, ü diceremus, terram illam oblivionem, cujus
eos, nefcio quo fupercilio, damnatos voluit Orbis erudi-
torum, minime mereri Libros in Svecia Catecheticos.
Gum enim mira quadam prudentia fummaque cautione
fint confcribendi iftiusmodi libelli, non potuerunt, quin
in Patria varias vices fataque, memoratu haud indigna,
fubirent. Prsemonendum tamen eft, magnam inter illam
librorum rnolem, quibus pafci contigit Chriftiana Patriae pietas, nos hoc nomine, inftar Graecanicae ejus originis,
eos praecipue voluifte indicatos, qui vel per quseftiones
Sc refponfa fan£tioris Do&rinas Capita perftrinxerint, vel qui alias Minorem Lutheri Catechismum brevius expli- carint, omnes eos omittentes, qui aut Concionibus Sa- cris } aut arnpliori, quam vulgi inferviant Gifciplinas, vo- lumine partes ejusdem enuclcaverinr. Verum quando
hane imperviarn fere multisque fpinis obdu&am ingrefti
furmis viam , non miraturos fore confidimus plerosque,
iacunis quibusriam vel näsvis fcatere prasfens Opufculura,
in primis quum omnes hujus generis libros nobis non licuerit introfpicere. Maluimus tamen perfeverare in be«
ne cceptis, quam defiftere in defe£hi,ne deeftent omnia.
Veniam interea Le&oris pro laude petimus; quod fi ve-
ro Litteraturae Svecanae Amatores, Cultoresque Sacra-
rum Litterarum vel aliquantulum dele&ationis ex noftro
conatu capiant, omnis nosmet voti damnatos efle inge-
nue profttemur.
Antequam recenfionem Librorum in Svecia Cate- cheticorum adgrediaraur» haud abs re efle videtur pau-
ds difierere x
De
4 ) o ( 4 3 De
inßitutione in Sveaa Catechstica ante t empor a
Reform ßtionis.
Cuivis, qui vel aliquantulum temporum annales an- tiquorum evolveric, haud ooanino mirandum eft magno- pere, inftitutionem eorum, qui Chrifto olim nomint darent, minime plenam fuifte atque adaequatam; hanc
cnini difficilem curam aftuda Aulte Romano confultum duxit injungere Monachis, ignorantia non minus, quam inertia laborantibus, quique praeterea Grammaticam inter
Sc curam rei familiaris fsepenumero fuum dividere ani-
inuni coa£ti fuerunt. Quantumvis idcirco non ad debi-
tum ordinem , Ted quousque ingenium Monachorum fe*
rebarur Sc induftria, in univerfum dodtrina traderetur, inftitutionem tarnen quandam, licet perexiguam, Baptis-
mum adultorum plerumque prseceftifte, ad fidem eft pro-
num. Stridlum fupra capita eorum, qui facro ablueren-
tur lavacro, tenere gladium, ut mos fuit Regum, Paga-
nos ad religionen!, mifericordiam ubique commendatu-
ram, ample&endam, minime (altem permovere potuit a).
Neque melius de ukeriori populi inftitutione fuifte con¬
fultum, vel exinde patet, quod Monachi nii, nifi. quae- dam Theoiogiae Scholafticae, Computus Ecclefiaftici Ju- risque Canonici capita juventutis, quae in Ccenobiis de- gebat, nonnumquam inftillarunt auriculis, quae tarnen
ejus fuerunt indolis, adeoque implicite propofita, ut ma¬
gis turbarint animos juniorum, quam eos rerum utilium inftruxerint notitia b). Quaminus ante Reformationis
tempora librum Catecheticum habeamus typis excufum,
vetuit non minus Pontificiorum populos craftis involveni
di ignoranriae tenebris haud intermiffum ftudium, quam in incunabulis adhuc jacens ars Typographica; cuique
A a itaqae
•) Cel/ii Sv. ß. Kyrko-Hift, p, h) Coli, Falinftfa,
4 ) o ( 4.
itaque Doclrinam caeleftem ex ore illorum necefium fuitr
haurire, qui ne difcrimen quidem inter arriculos fidei,
fi vel noverint, dignari Tunt proponere c). Ex temporis
tarnen caligine qusedam in praefeati materie manu fcfe
emerferunt fcripta, quse Monaehorum magis, quem po-
puli inferviifle inftitutioni, baud eft dubitandum. Hoec
inter referre liceat Catechismum, quem juflu Imperatoris CAROL1 MAGNI lingua Theotifca feu Franco-Saxonica
feculo lX:no concinnarit Monachus quidam Weifenbur¬
gen Iis , quique edacitati temporis exemptus ad noftram
usque pervenit a? ta tern, eoque majori jure inter rariflimas
feculi lX:ni reliquias duci poteft, quo non fine ratione
fe opinari fatettir Rev. Celfius d), eum quoque Hyperbo-
reis noftris regionibus in populo convertendo fuifle ufi-
tatum e). In notis ad vitam Theodorici /) refert Pe- ringfchöid Symbolum quoddam membranaceum fermone
Svetico obfoleto confignatum, quod feculum lX:num se-
tate fuperare exiftimat; exinde inftruimur, populos, an- tequam lavacro facro luftrarentur, non tantum Diabojum ejusque pompam, fed Sc Odinum Saxonicum {Saxen Ote), utpore ad eam pertincntem, fore renunriaturos. Quod
fl vero fide digna fint, quae ex Alexandro Natali adlegat Fontoppidanusy Cardinalem Nicolaum Albanensem, qui
an. ii52 ex Norwegia in Sveciam advenir, libros Ca- techericos incolis utriusque hujus regni primum concin-
Ȋffe, fatis mature inflitutioni plebis in Sveo Gothia profpeftum fuifle conftaret. In Compendio Statutorum
Frovincialium Upfalienfis Provinciae, a Nicolao Archi- Epifcopo confcripto, de plebe Membr. IV. punflo 131 dicitur: Pater No fl er, Ave Maria, Credo in linguam Mit¬
terham träns lata legantur coram Parecbianis, ut ea eddi-
e) Lngtrhrings Sv. R. Hiftoiia 3 D. p. 619. d) \Al p. 397, e) In eerti Monachi Weifenburgenfis Curechefii Theofica per Job. G. Pe¬
tar dum» Kennt)w. 1713, /) pv 384.
-fyr ) O ( 5 fcant g). In Concilio vero Sudercopenfi an. 1441 cele-
brato , decretum eil, uc Symbolum fidei, Sveticc ver- fum, diebus IV Ecclefiae Do£torum feftis coram populo
recitarerur vel decantaretur, feflis item Sc diebus Domi¬
niks Oratio Dominica & Salutatio Angelica b). Circa
annum 1457 fcriplit Christophorus, Archi-Diaconus Up- falienfis, Orationem Dommicam, Symbolum ApoOolicum,
Ave Maria decemque prcecepta cum explicarione, qui !i-
ber fervatur inter Cordices Mflc. Monafterii Wadftenen- iis i). Haec tarnen non impedivere, quin tempore, jam
ad Reformationen! vergente, denfis adeo igrorantiee Sc
errorum tenebris immerfa effet tota fere Eccleua Chri-
ftiana, ut non vulgus folum > fed ipfi quoque Ecclefia-
rum Miniftri veritatis coeleftis efient ignaiiffirni: Infti-
tutio omnis Catechetica in Romana Ecclefia ceflaverat,
aut fi quae adhuc fupereffsr, gravilfimis contaminata erat erroribus. In Concilio demum Orebroenli an. 1529, quum lux Evangelica jam patriae illucefcere ccepit, fta-
tutum eil, ut in omnibus concionibus recitentur hae Ca- techisnai partes: Pater Nöfter, Credo & Ave Maria in gratiarn limpliciorum auditorum: Sc decem praecepta bis fingulis menlibus abfolverent Sacri Prarcones. Populum
quoque Sveo Gothicum circa hoc tempus didiciffe bdem
falvibcam vitaeque fan£limoniam cx prsedicatis Evangeliis
atque Epiilolis Dominicalibus, partesque Catechismi ver- nacula lingua recitare ufu temporis adfvevifie, Au£lor
eft Baazius k).
De uiroque LUTHERI Catecbismo.
Qua oceabone 5c quibus rationibus addu&us b. Lu-
THERus Catechismos hofce concinnaverit, fugere poteft
A $ nerni-
g) Nettelbltdb Sxvedijcbe B'bl. Zweyter Stuck p. 177. h) Program¬
ms. Rev. Unonii von Troil ad Secularem Coric. Upf. Feftum 1793.
t) Scbcfferi Svec. Literata p. 14. k) Invenr. ücel. Sveo G^ho*
ram p. 25 a, 253.
6 ^ ) o (
neminem, qui deplorandum huac 6c miferrimum Eccle- fias ftatum, quo Reformationem adgrelfus eil, confidera-
verit. Horum uterque, Major 6c Minor, primum an.
1529 Wittenbergas prodiere. Ante Lutheri tempora tri-
bus tanturn capitibus: Decalogo, Symbolo Apoftolico,
Sc Oratione Dominica, antea ut innuimus, abfolvebatur
totus Catechismus; ille vero duo, de Baptismo nimirum
Sc Sacra Ccena his addidit, una cum de Munere Clavium
Appendice. Hi tarnen libri ratione Sc proponendi mo¬
do inter fe diftcrunt. Quamquam Major prolixius, quam
Minor, quas demum cumque re? tra&et, Minoris vero Appendices, Precationes puta matutinas, vespertinas at- que menfales una cum Tabula Oeconomica non continet.
Neque a principio, ut Minor, in quasftiones Sc refpon-
fa difpoütus fuit, quamvis poftea fub hac forma an. «542 in 8:0 eura rypis vulgaverit Johannes Spangenberg /).
Bis in linguam Svecanam translatus eft: primum a Petrq Johannis Rudbeckio, Arofia Weftmanno, Th. Do&cre,
Prof. Sc Paftore Upf. cui hocce munus peculiaribus S:os
R:ae Majeftatis Litteris ad omnia Regni Confiftoria de¬
latum elfe oftenditur, in quibus quoque cuicumque Dice-
cefi defin.itum exemplarium ejus numerum accipiendum injungitur «»); quare adhuc in plerarumque Ecclefiarum
Bibliothecis deprehenditur. Titulus eft: D. Martini Lu¬
theri Catechismus then fl orre effter Hans Kongl. Maj\ts Ko- nungh Carls tben IX, Siv ertges och Gåthes Stormechtigfle Konungs och Herres nådigfle befallning och wilja [förklaradt
utbi Förtalet til åhrs 1663 d nyio aff trycket uthgångne
Concilium Vpfalienfe) förfvenfkadt off Petra Job. Rudbeckio,
S. S, Theol. ProfeJJore Fpf. cfc. Ef" Paflore in Nådfs. Medb
Hans Kongl. Maj:ts Jerdeles nådige prwilegio til trycket be- fordrat. Holmiae apud Ignatium Meureum an. ^*667 in
£0.
1) Almndtrs Theol. Bibi. 3 Afd. 2 St. p. 8, m) Epiftola inferta eft
in Wallqwxfls Eccl Snml, i:fta Flock,
4 ) ° ( 4 7 4:0. Anfea an. i6$?> cura ejusdem Upfalise Latine pro-
diir per Johannem Pauli in 4:0. Altera vice eum trans-
tulit R. Broocman, F. Sc P. Ecclefice, quce Norrcopiae Horet, Germanica?, quam verfionem denuo edidit Michael.
Neifiern Holrniae an. 1746 in 4:0 apud Laut*. Lud. Gre*
fing. Illum noftra dein cctate integra Libr. Symb. verfio
Svecana excepit »). Eum quoque Svetice Sc Lapponice, polita e regione verfione, Holmi« an. 1667 in 8:0 edidit Olaus Stephani Graan, V. D. Comminifter Sc Pedago-
gus Scholae Lapponicac Lychfelenfis; itemque lingua Fen-
nonica Aboae mipenfis regiis an. 1674 in 4:0 publici eum fecit iuris M. Jacobus Raumannius P. Sc P. Birkalen- Iis 0).
Minorem Luthevi Catechismum quinque capitibus abfolvi vel üimpüciflimis conftat. His Appendicum in- ftar adjecit Auebor Benedi&ionem feu precationes matu-
tinas, vefpertinas atque menfales, ut Sc formulam copu- lae nuptialis, cum illa, quae ritum Baptizandi continer.
Rationes autem, cur ha: formulae in quibusdam exemplis
funt omiüce, in Colloquio Quedlingburgenfi indicarunt Theologi Ele£torales, ad id coafti a Theologis Helm- ftadienfibus, aegre ferentibus, hanc variationem 8c mu-
tationem libri Concordise fine fua notitia Sc confenfu faftam eflfe; declarantes fe non mutationis & variatio- nis caufla hoc feeifle, Ted quia ceremonice, quas in illis obfervandas voluit Lutberus, in omnibus Ecclefiiß, a
quibus Liber Concordice fuit fubferiptus, non effent reeeptae p). Ut innumerce fere hujufce libri editiones
tantum non omnibus linguis funt fa£tae, ita quoque mul«
toties in Svecia prodiit, quamvis pro certo haud ftatue-
re poflimus, quo anno primum Svetico idiomate publi¬
ca m
n) Fattt Hift. Libr. Symb. in Svecia p. 13. 0) Schtjf'eri Sv. Lit. p.
246 & P) Flia JValdii DiflT. Synod. De Libris Ecclefiaj E-
vangelico Lutheran» Symboliei« p. 40.
3 •4- ) o ( 4^
cam viderit lucern. Interim tarnen illum antiquitus apud
noftrates in ufu fuilFe colligitur, partim ex Ordin. Ecclef.
de an. 1571, in qua per Catechismi Articulos, ad quo-
rura typum conciones facrse erant inftituendas, fol. IV
vix alius innui potuit, partim ex A£tis Epifcoporum Sc
Cler. Sveciae, Upfaliae-an. 1575 congregatorum, in qui-
bus Catechelis Luth. Minor pueris proponenda injungi-
tur, eoque abfoluta Catechelis Chytr^i q). Longum,
immo difficile föret indicare, quoties in Svecia typis eft
excufa, fequentes vero ejus tranilationes adferre haud
pcenitebit:
In fermonemRufticumtranslatus eft jufliiR. GUSTAV!
ADOLPHI an. 162g- Exempla hujus libri in Cancella-
riis Regiis adhuc tineis pabulurn praebebant, quum Nico-
laus Magni, Epifc. Wiborg. ea, inter Sacerdotes, Parce-
cias Rulficas adminiftraturos, diftribuenda expetebat r).
Exemplar quoddam adhuc refervatur in Bibliotheca Reg,
Acad. Upf. cum contextu Svetico foliis infertis fcripro.
M. Nicolaus Sergius, Generalis per Livoniam Superinten-
dens, edidit poftea hoc opufculum lingua Ruflica & Sve-
cana exaratum Narvae 1701. 12:0 j).
M. Lurheri Catechismus Fennonice, litteris Ruflicis impreffus. Holmiae an. 1644 in g:o. Rarus eft. Inve¬
ntur in Bibi. Rev. Archi-Ep. Unonis von Troil Sc Acad.
Reg. Upf.
Johannes Joh. Tornaus, Bothnienfis, P. Sc P. in
Torneå in lucem emifit Manuale lingua Lapponica con- fcriptum, in quo continetur prarter alia noulta Catechis¬
mus Luth. Min, Holmiae fumtu Regio per Henr. Key-
fer an. 1648 t).
M. Sveno Jond, Weftrogothus, L. L. O. O. Prof.
Upf. edidit Catechefin Minorem five fumma Dottrina:
Chri-
f) Bfiatii Inv. p, 562. r) Coli. Falmfch, /) von der Hardt Holmia
Lit. p. 8p. 0 Stbtjfcrus p» I f6.
+ ) « ( * 9 ftianae Capita, Syriace & Latine, cum Alphab&to Syria-
co, iignis vocalium 8c notis quibusdam circa legendi ra- tionem. Upf. an. 1627 in 4:0 per Efchillum Matthias
pagg. 12.
In linguam Virginicam translata eft an. 1696 a M.
Johanne Job. Campanio^ de qua plura inferius.
Teuronico idiomate quoque Holmiae an. 1737 in
12:0 prodiit, fine dubio in ufum Germanicae, Holmiae degentis, Eccleliae u). Suetice 8c Gallice idem etiam pro¬
diit Holmiae an. 1747 in 8:0.
Libellus vero ilie clafficus varia in Svecia fubiit fa¬
ra. Turbulento Liturgiae tempore ur alia Do&orum
Lutheranoram opera, feniim fuit abolirus prohibitusque,
ne publice in Scholis legeretur x). Quam ob rem Cle-
rus Regni in Concilio Upfalienfi an. 1593 effudir que¬
relas y). Hoc tarnen eadem occafione aufpicato omine
emendatum tuifTe ad fidem pronum videtur cur» Du«
eis CAROLI z}> ibi enimvero ftatutum eft, Cateche-
ftn Tabulamque Oeconomicam fedulo efle explican-
dam a). Polt hocce tempus varias perpeflus eft mutatio-
nes. In relatione fua de Libris Catecheticis, in Dioeccfi Wiborgenli uliraris, a d. 4 Junii 1690 h), inter alia que- riiur Petrus Bang, Epifc. Wiborg. quod quidem Cat&»
chismi, Holmiae editi, aliquantulum inter fe difcrepent?
multi vero illi, qui, poftquam Johan. Gezelius, Senior,
munus Epifcopale capeftiverat, intra viginti annos Aboae
in publicam lucem prodierunt, numquam libellis Abc¬
dariis confonuerint, verum ornamentis propriae farra- ginis fint referti. Hos contra infultus litteris ad Regem
B eoaeoi
») Erici Ekbolmii Colleflio ad Bibi. Schol. Mfc. x) Dalins Sv. Rik>
Hirt. 3 Del. 2 Band. p. 84. >) 1. c. p. 2p. s) Faßt da
inftitutione publ. Patriae ante tetnp. GUST. ADOLPH! P• W«
p. 6. 0) Dali» 1, c. p, 358, $>) Coli. Pfllnfcb.
IO <4r ) O ( ty
eodem anno rniffis integritatern recenciorum Carechismi
Minoris editioniim in Fennonia defendere quidem cona-
tur Epifc. J. Gezelias, Junior; cauflam tamen procul du-
bio fubminiftrarunt Claudio Ömbjelm, Cenfori Librorursis Regem comrnonefaciendi, ut die i Febr. 1693 ad Archi- Epifc. 01, Svebihum, explicationem Minoris Lutb. Cate-
chismi propadiem editurum} mitceret epiftolam , qua ei injungeretur, ur illum ad autographoa Au£fcoriSj in Li«
bro Concordiae exprefium, inftfueret, antequam eiim pu- blici faceret juris d^).
Longum fatis effluxerat tempus, antequam Libri
Lutberi Catechetici Symbolicam in Svecia adipifci pote- rint au&oritatem. Haud intempeftivus metus, ne Calvi-
nianorum fuas opiniones Svecis reddendi familiäres co- natus recrudefcerent j anfam fortaffis prasbuit Clero Regni,
in Comitiis an. t6n congregato, inter poftulata, novo
Principi GUSTAVO ÄDOLPHO edita, potiffimum ur-
gendi, ut praeter Auguftanam Confeffionem, ejus quoque
Apologia, uterque Lutberi Catechismus, Art. Sroalcaldici
atque Libellus Concordise, ceu eandem uberius explican-
tes, nomine Librorum Symbolicorum infignirentur e);
quod tamen fine effe&u cecidiffe, probant tum Regis de
eodem anno promiffutn, quum alia a&a publica /); do-
nec Clerus Comitialis d. 27 Martii 1647 Holmiae utrum- que Lutberi Catechismum hane mereri au&oritatem uno animo tandem decerneret, licet illi publico in conven- tu pro Libris Symbolicis numquam antea apud Sveeos
fuerint renuntiati g).
i. Een lyten Poflilla offuer all Evangelia fom om Sbn*
dagbanar Idjen war da offuer heela aret, t ber till och offuer
tbe ß) Coli. Paloifch. t) JVidekindi Hift. Reg. GUST. AD. p. 17»
/) Fant Hiß, Libr, Symb, in Svecia p, 8» g) Monunn
Hcclef,
4* ) O ( ty sr tbe Evange tia fom pä tbe nawpnktmnogaße HSgbtydher om är et war da lä [en, oeh en lyten Catecbismus eller underwismng, pä tbe ßycke fom en Cbrißen let dom meß päbenger. O. r.
Holmiae an. 1530 apud Claudium Petri b), (Typogra*
phua., quem Alnander in fua Hifloriola Aviis Typogra- pbicce in Svecia filentio prgereriir.) Conjunctim faciunt
448 pagg* in 4:0. Au£tor horum eft Oiaus Petri, cele- bratifiimus puras Religionis vindex. Ad finem concio-
nun» legitur: Her epter följer en Catecbismus eller under- wysning fom bwar och en, t ben een vätt Cbrißen männifkia
war a will, bör at weta, hwilken alla Kyrkiopreßer are plig- tigbe til at lära ccb undevwijfa t ber es Soknafolk, för hwil¬
ken fack (kull man haffuer famma underwysning ber före- giffuit for tbe eenfoldigbt clerker fkulL Quantum noftra veftigia antiquitaris indagandi valuit induftria, primus
hic Über eft, qui & in Svecia impreflus eft, & quinque
Catechefeos Capita exponit enodatque. Quemadmodum magis ad ufum docentium, quam difcentium fuit deftina-
tus, ita etiam quaeftionibus & refponfis non diftinguitur;
eo usque tamen, quod mireris, ad populärem fenfum ac-
commodatus, ur a Theologicis ablit controverfiis. Qui-
busdam vero locis Lc£torem ad Conciones proecedentes remittitj ubi res enucleatius pertra&averit. Calci operis adjun£ta eft cohortatio ad eos, qui S. Ccenam adire prse-
geftiunt, modusque Orationes Sacras finiendi: Epter thet
at mnnge clerker är o ocb fä enfaldige at tbe icke veta buru
tbe t beres predican beßuta fkole, få mä tbe bruka t bett a fått. Catecbismus feorfim cantum continet 45 pagg.
Reeufa eft Lubecae an. 1537 in 4:0 pagg 48 apud Geor- gium Richolf cum eodem fere titulo präster additamen-
tum: Nu annan ty dt tryckt, och flyteligba corrigerat. Ad quodcumque caput figuris illuftratur reeentior haec editio.
B 1 2, Ad
i) Hallmans Lefvernesbsfkrifn. p. 166.
"f ) o ( 4"
2. Åd calcem operis Olavi Petsi Smeafka Songer cl-
ler Wyfor reperitur Een lyten under wy snitt g om tbe ftycke
ther Cbnßna mennißior med kår ßrax i fåvftonne under- wyfte roar da. Holmi se an. 1531 in 8:0 i).
3. Een kort undervisning om några aff tbe fbrnemli-
gaße articlar i t ben Qbrißeliga Lår an, ßelt på Sporsmål
for eenfalligba Landspräßer ocb andra Jom\ pre die a ßola.
Cltbolkat af Tyßon pä Srvtnßo af Erico Falck , Sc aren), k) Epifcop. Scsrenf. dein Lincop. I) Capitibus L. diftin-
tn). Holmiae per Amundum Laurentii an. 1558 in
8:0. Continet 212 plagul. Ii eadem eft, quae refervatur
in Bibi. Rev. Epifc. Lindblom.
4. Catecbismus Davidis ChytrjEI, Latiali fermone con- fcriptus, omnium Scholarium manibus juxta an. 1573 teri
teftatus eft Archi Epifc. Laurentius Petri. Hic Liber Mag¬
deburgs irnpreftus efh an. 1 >5(S & 1J93 in 8:0 ii). De
meliori nota adeo cornmendams erat, ut non modo in Schölls, fed & in Academiis fuerit tritus, quare eciarn
ianumeris vicibuslucem vidit, inque linguas Germanicam
8& Grazcam translatus eft o V. Hoc tarnen minime impe-
dire potuir, quominus tempore Liturgico fenfim abroga-
retur; fedatis vero motibus , Epifcopi, Profeflores & Cle-
rici, an. 1595 menfe Febr. Upfaliae congregati, Princi-
pern CAROLUM Sc Senatum obteftantur fupplices, Scho¬
las Patriae efle reformandas, librosque utiles pueris ite»
rum proponendas, Catechefin puta Lutbert Minorem,
eaque abfoluta, Catechefin Cbytreci. Quod quoque ex vo-
to fucceftifle, vel exinde liquet, quod Pcenirentiario feu
Le£tori Theologiae in Scholis Cathedralibus Catechismum Cbytreei fingulis annis abfolvere dein demandatum fuerit/?).
Hujus libri Analyfin, in Acad. Upfalienü an. 1602 expo-
firam i) Hallman p. 167. k) Coli. Patinfch. 1) Rhyzelii Epifcopofc.
p» 1S4. m) Schefferus p. 27. n) Bibi. Mennandri. 0) AL
wind. I. c. p. 10. p) Fant de Infi. pubi. juv. P. II. p. 6.
ty ) o C ty n
fuam in Mfc. edidit Laurentius Paulinus Sudercopenfis,
tandem Archi-Epifcopus q). Hujus icerum Analyfin pu¬
blice excepit an. 1603 Johannes Laur. Becchius, Paftor
in Bro Rollagorum. Mfc. in Bibi. Olai Sparrman olim lepeiiebatur r).
5. Catecbismus Fennicus Pauli Justen, Epifc. Aboenfl
Holmiae apud Amund. Laur. an. 1574 in 8:0 s).
6. En liten Cat echt s mus eller kort Summa på t hen råt¬
te Cbrifteligbe och Cathclifke troo, alle Chriftne på t henne
tyäb ßorhgbe aff nodben. In 12:0 fine mentione temporis
& loci t). Ab Anonymo eft Svetice verfus & Gedani impreftus. Hujus A u dt or eft Petrus Canisius, Jefuita-
rum primus in Germania Provincialis. Sicuti vir fue-
rat fua in Ecclelia fummi honoris, ita étiam uterque e-
jus Catechismus , Major & Minor, quos juflu Imperato-
ris FERDINANDI l:mi concinnarit, apud Papiftas fere
tantam, quantam Lut ber i apud Evangelieos,confecutus eft au¬
toritärem it). Minor primum an. 1 $66 Germaniae prodik
fyb Titulo : hflitutiones Cbrißiance pietatis Jeu parvus Ca¬
tecbismus Catbolicorum. In plures linguas translatus eft
& quadringenties editus efle creditur x). Quum vero
tnotus Liturgici increbefcere cceperunr, hic liber una cum
Cnntilena de invocatione SanSlorum & Ccnjultationibus Cas~
jandri, Svetico idiomate difperfis, quin & Eccii Encbiri-
dion, Germaniee propofitum, loco Catechismi Cbytteei
atque Luther i, Simonisque Pauli Poflillce, quae ab Omni¬
bus olim pervolutabanrur, ad puerorum in Schoos in-
ftitutionem adhibitus fuit; quod faniori do&rinae dcvoti
non potuerunr, quin reformidarent, ideoque liberos fuos
publica? inftitutioni fubrraxere y). Exempla Svceanae e- ditionis nunc temporis funt rariftima.
B 3 7. Ca-
q) Scbeffcyv.s p. 58. r) !. c, p. 63. 0 Fant Annales Typo- gtaph. p. 36. t) Coli. Paimfch. k) Alnand. ]. c. p. 7°^
x) 1. c. j) Laur, Ryiiwndi Hift. Litui^ica p. 52»
ty ) O ( 'ty
7. CaUcbeßs Sckolaßices juventuti åedicata. Holmiss
per Tobernum Tidemanni an. 1576 in 8:0 z). Au£tor
cft Laur. Petri Gothus, Liturgi« editor åc acerrimus vindex, quique ad munus Archi-Epifcopale ceremoniis
Pontificiorum inaugurabatur. In Bibliorbeca Eric i Ben-
%elii fil. locis XII abfolvitur. Dogmata vero Pontificia
in fingulis ferme redolet a),
g. Catechismus eller Cbrifteligb kennedom, myckiib nyt-
t ig b for ungt folk atb lä fas utbdragenn af Lat in en päd Sventfkenn off J. P. G. (Thoma Petri G.) Joanne Bren-
tio au&ore. 1 Cor. 14. An. 1581 > in 4:0. Mfc habe¬
tur in Bibi, R. Acad. Upf. Minor Brentii Catechefis,
fub nomine Catechismi Hallenfis, lingularem in Germa¬
nia aflecuta eft laudem. Ex uberiori hujus libelli expli- catione, ab Au&ore Latiali idiomate exarata, bsec ver-
!io eft confecla. Linguls quoque Teutonica & Gallica prodiit F).
9. Corpus DoSlrimt, eller Hufwudflycken äff t ben Chvi•
(leliga Läran i fpörjsmäl ocb Jvary tnedb bewijs af Scbriff-
ten i 30 Articlar. Ex Germanico in Sveticum verfum
a Petro Pauli Schedvicenß. Gryphiswald« an. 1587
in 8:0 f).
10 Petri Benedicti Upfalienfis Quseftiones & Re- fponfiones Lutberi de Sacra Ccena ex Germanico in Sve-
ricum idioma verfte. Holmi« apud Andr. Gutterwitz an, 1588 in 8:0 d).
11. DoSloris Mart. Lutb. ocb D. Johannis Mattbeßi Spors - mål ocb Smaar, ftelte for tbtrn , jom roilja gää til Sehrtff t och undfd Herrans fe ju Cbrißi nattro ar ty af att e af Petto Johannis Gotbo. Hoimise an. 1587 apud Andream Gut¬
terwitz in 8:0 pagg. 48, Primum continet Lutberi vi- ginti
z) Sebeffl p. 325:. it) Fant Ann. Typ, p. 27. Ulrerius hu¬
jus fara percontaturns adeat Alnanir. ]. c. p, 10. c) Coli
ßkhohmam. d) Fant Annale^ p. 33.
fy ) o ( fy
ginti Quaefüones Sc Refponfa atque dein Matheßi, quae
paullo diffufius rem traclant. Circa S, Ccenam praccipue
occupantur. Recufae funt Roftochii an. 1605 in gjo.
12. Een Bovebook t t ber bela Catecbismus tnedb Cbrifti pino kovteligba ut bi författat är, med vionga andra nyttiga
och Cbrißeligba Bånev och Calendarium. Roftochii an. 1590 per Stephanum Molleman in 8:0 pagg. 374. Au£tor
vei potius interpres hujus laboris eft Petrus Joh. Go«
t hus e). Siftit primum Calendarium, dein ad quodcum-
que Catechismi caput precationes, Sc denique Hiftoriam
cruciatuum Chrifti, rneris voris abfolutam, una cum Li¬
tania aliisque precationibus. Praeter adhortationem ad
preces variis figuris inftru£lus efir.
13. Een [köan htin underwijsning om var Chriftendoms
b, lära, allom Chrißtrognom menifkio ganfna nyttig. Ståldt
uthi fporsmål och Swaar. Fordom utbgangin af prentet r
och nu medb några fåå Sporsmål och Svar fbrmeerat aff
Petro Johannis Gotho. Roftochii an. 1592 in 8:0 pagg.
38. Catechismum Lutheri non fequitur. Scatet practer-
ea quibusdam vitiis: lic préeceptum nonum ita habet:
Non ddiderabis uxorem proximi Tui; &Decimum: non
concupifces bona proximi Tui.
14. Catecbismus ^ tbet är t be gamle helige Lärares Tro}
lära och lekennelfe, fom i be i Gnds Fhrfamling fordt b aff'
ua ifrån Ap oftlarn es tydb, in till t be nu fhr lidna 450 åbr
vidh pafs, eenligb medb ivdra Cbrißeligba Religion. Sam¬
mandragit) och afffatt aff Petro Johannis Gotho. Hol-
mise an. 1595 8-'° Pagg- 332 praeter procemium Sc in¬
dicera. Hoc opufeulum ex XVII Parrum Ecclefiaftico-
rum, quorum indicem reddit, fententiis contexuit Do£t.
Andreas Musculus. Cuicumque quaeftioni refponfa ex diftis plurium hauriuntur. De cetero ordinem Gateche.- feos qua capita fequitur.
ij. Ett-
s} v. Stier man C^nturia II Anopymorui»,
4 ) 0 ( 4
TJ, Encbiridion. Summan af tv år a Cbrißeliga religions Hufmtdßycken ut af Guds ordb ocb beeliga Scbrifft vi. m. af
Petro Joh. Gotho. Holmiae an. 1596 in 8I0 a).
16. Encbiridion. T bet gyldene Clenod, D. Martini
Lutberi lilla Catecbismus, förklarat medb korta Frågor ocb
Svaar. Svetice. verfus 6c editus a Petro Joh. Gotho.
Upfaliae apud Efchillum Matthise an. 1618 in 8*o pagg.
306 praeter Lutberi 6c Petri Job. praefamina. Huju.s o- pcris, quod uberem fiftit Catcchismi Lutberi analylin ,
Auetor eft M. Johannes Titelbach, quondam Superin-
tendens Sc Pattor Burklengenfeldenfis, vir altae eruditio-
nis åc pieratis, qui aliquamdiu Divi Lutberi fuit Difcipu-
lus. Quodcumque caput figuris commentisque Haeretico-
rum colLuftratur. Quaruor furum genera an.numerar.
Vocabulum Gud ab adje&ivo godb originem ducere con- tendit. Secundum Articulum Fidei in 6 capita, tertium
vero in 5 difpefcit. Ad calcem Catechismus cantionibus
abfolvitur una cum aliis circa praecipua Religionis Chri-
ftianae dogrnata, quorum nonnullae in jam trito Hymno¬
rum libro adhibentur.
17. Petr. Joh. Gothus typis quoque vulgavit Quaeftio-
nes & Refponfiones pro iis, qui S. Ccenam cupiunt ce¬
lebrare, ex Germanico verfas 6c publicatas Holmiae an.
1618 in 8:0 h).
18. Encbiridion, t bett är Tben lille ocb re ene Catechis¬
mus fampt mådb en nhdtorfftigh Forsfvarel/e Skrifft får menige KyrkoPrefter ocb Predikanter fbröokat ocb fnrbåtrat.
Ååret efter Cbrifti bord b 1591. Utbur D. Marten Lutthers
Ihker ocb fkrijft tryckte i Wittembergb. 2 26 pagg.. in 8:0.
Hunc CateChismum ex primis Lutberi fcripris compila-
runt Papicolae, qui poftea tempore Liturgico in Sveti-
cum idioma translatus inter noftrates divulgabatur. Ubi-
cum-
s) Fant Annales p. 46. b) Schaff, p. 40.
) 0 ( 4- *7 curnque ferc commcnta Pontificiorum inferit, quibus a
Lutberi fcriptis, in margine citatis, pracTidium mutuari
ftudet. Ita quoque feptem Sacramenta feorfim perftrin»
git. Huic annedicur: En fanfar dig b, ögotifkynhgb, /or-
mevat ocb välhegrundat Fårfvarelfes hkrifft för Dollor Mar¬
tin Luthers förbättrade lille Catecbism», fenaß i övät%
i Steinviarken off trycket ar utbgången emoot Willam lim-
berman ocb facob Her brand, Tjenure boos ordet, Skrtffwin off Sigismund Emhof off Munkejiadb i Beyern Iheologo. Aar
#591. Scriptum contra accufationes Herbrandi variis di-
deriis faleque nigro refperfum, ubi defendere conatur loca in Catechismo excerpta ex Luther i Operibus, contra quem tarnen acerbius invehitur. Liber rarillimiis. Reperi-
tur in Bibliothccis Acad. Reg. Upf. atque Acad. Scientia-
rum Holm, nec non Rev. Archi-Ep. Unonis von TroiL
De hoc plura videfis in Annalibus Typog. Fant, p. 41.
19. Catechisvms ined en liten Bönebok. Holmiae ann©
IJ94 in 8:0 a).
20. Catecbismns medh korte Spörsmål ocb Svar, om tben Cbrißeligba Läronnes alldranödbtovffteligaße artiklar, fampt medh een påminnelfe om alle willjareifer ocb corrupte- ler y genom hwilke dieffwulen i tbenna tydben bedragber ocb förför er månnijkiorna 3 for t be eenfalligbe Cbrißne författat äff D. Simone Mu.S£o ocb på Swenfko utbfatt äff Nicolao
Balck (Halmenft), Holmiae apud Andr. Gutterwitz an.
1596 in g:o pagg. 590. Prolixam continet Catechismi explicationem; neque breves, ut Titulus promittit, Ted
uberiores inducit refponfiones, Haud paucis ridiculis h- guris metaphorisque fcaret: fic e. c. commenta Haereti-
corum nuncupat Skogswagbar til belwitit. Multa exempla didfique e Sacris Pandedis citat; circa Decalogum vero diutius moratur, ubi quoque in lV:to Praecepto Tabulam
inferit Oeconomicam. Quodcumque caput figuris illulira-
C tur
" ■■■
1
