®9t£><R«ä£Sv ANDREA

12$

2r;-

& *·■'■■ V.T.'.·:·

DISSERTATIO

PH1LOSOPHICA,

In

llluftri ad Salam Athen&o»

PR^ESIDE

VIR O CELEBERRIMOv

Mag. ANDREA

®9t£><R«ä£Sv

Etil. & Polit. PROFBSS. Kcg. & Ord.

Adpublicum ^{examen ,} ea, quapar

efl^ modeftia defert^

StIPENBIariusrSparrfeldianus,

CAROLUS WIMMERSTEDT,

Cälmariensis»

In

Auditor.

Guftav.

Majori, ad d»

³⁰

Martii,

An.vi MDCCXLIII.

: Horis, ante meridiem, confvetis;

-Ii·· . milIiumn ««■■"

^ ·../ UPSALLE

impfefla»

&Λ R:.c M:tis

MAGNjE F1DE1 VIRO,

REVERENDISSIMQ

PATRI ^ac DOMINO, DOMINO

HERMANNO

SCHRÖDER,

S. S*

Theolog· DOCTORI Celeberrimo

^*

Inckitae Dicecefeos Calmarieniis EPISCÖPO Emi- nentiiilmo, Ven.

Coniift: PR/ESIDI

Graviiiimoy 1

Reg. Gymnaiii Scholaruraque EPHORO

Adcuratiiiimo,

MiECENATI MAGNO.

CUrafum ^qnx multitudinem Reverendisfime & negotiorum, Pater, pro eminentiiiimi

muneris

ratione,

^ar-

ftiffimo & concatenatö

quafi liexu corijun-

£ta, in dies obrepunt

^j

lecreta

mente pen- fitanti

mihi, animus diu anxius

ac

dubius hiefit,

ßum

lucubrationes has quaiescun-

Ε quc

que

confpedhii Ίμο iubjicerc/auderem, EÉ

certe non

fine cauila

vererer, ne

in

prae-

cipitis temeritatis notam incurrerem, niii

infignia, in omnes literarum cultores, gra-

tise 7μ documenta,

haefitatione

me exe- miflent. Serena

itaque fronte, Reverendis- fime Yr&ful> ^ut levidenle hoc exercitium

Academicum, De Regimine Affegtuum, quod

fubmiffa jam

manu

oiFero, minus licet

comturn ac

politum, certum tarnen vene«

rabundae mentis, devotique erga 7? obfe-

quii indicium

^,

iufcipere digneris, ^meque

in

clientum Quorum

numerum

referas, eil quod fumma animi vcneratione rogo at-

que

obtefton Vota mea funt, ac iemper

erunt

calidiffirna, velit fummum Nüme»

TV, Revercndisfimc Pater

,

in longam anno-

rum

ieriem, fofpitem ac vegetum confer-

vare: ut

Ecclefia Chrifti tutelam & praefi-

dium, Nobilifflma Familia fulcrura & de-

cus,

atque clientes patrocinium nabeant

certiflimum, optatiffimum!

Jkeucrendisfiim NOMIN1S ΤΌ1

Devotlflimus cukor

» CAROLUS

WIMMERSTEDT.

ViRO Ampliffimo _atqile Celeberrimoy ·-.

Dn. Mag. _{ε L I} iE FR OND IN,

. In Illuftri Athenaeo

Upialienii Hiftor.

ΡR 0-

- F Ε S S ORI

Reg: Sc Ordin.

PATRO Ν IS

Q ^üb

^quam

^{ver ins}

^hominem

^eßy quod onmium

ferre ingratum,

ere eircwnfertury

eo-pejor Vo- mitteremoccaßonem, fummamVeilram _ergame 11antaque

Veftra,

ⁱⁿ me, a plurimis retro an¬

fror_tntisfus me bnparem fatear. Quapropter has _perquam

ac venerationirindiees_y ÄmplifåmisNommibus Ve-

.före_aatiSaccepturos, nativa Veitra honitas_{) illnd enim e£} me jubetJperarey

Veflris Nominibus _mutuatur: fed

•fendot Ex_{animo aufein voveo} 0

fempervovebo,

utfumd fdvos 0 imolumes_r in Entriß reique literäriß emohu

Ampliflirnorum Sc,

Ν OM INü Μ

Vs

HumilUmus CARÜLUS

Confultijjim atqtie Ämpliffmie VIRÖV

DN. ERIC o

STRÖM,

Civitatis Stockholmenfis SENATOR!

iEquiiftmo.

ö F T

I Μ l Si»

r·

proverbium abiitterrorn

mdlumgravius

pondus?

feis, Patron!Optimi,. ego meritohobererr β tilläminter- benevolentiamdevotijjima ^mente venerandi. Tot enim

ms_, eollatd Juni beneficia, ut éis eondigne pr&dicandis

tenues ingenii primitias, trz/ mentis gratiflhne^ & pie- firis facras efle & dicatas volui, quas Vos fereno vultu Nihil eft, Patroni^,, quod'miinufcim hujus pretiumrejpi- folum ad offerentis animum attenäatis, humiUimus ton¬

mus rerum Arbiterr ad Nefloreosärinösr Vos prüftet:

mentummaximum !

Confultiffimorum

VESTRORCM

Ck/tar ^{.... .} .... m,

WlMMER-STEDT.v -

Aänloäum Rev. etqiie Pv&clarijjtmö VIRO,

DN. OLAVO itoessifg/

EccleFiarum, ^quss Deo in ^dgcrftQD & öppebp coliigun-

tur, PASTOR! longe Meritiffimo,

ÅVUNCULO

pie& jugiter venerando.

SpeBatiJfmo Jurisque periußhm VIRO,

DN. NICÖL. WIMMERSTÉDT,

Leg. Calm. SECRETARIO Ädcuratiffimo.

Admod. Rever. atque Rr<zclari]]ime VIRO,

DN.MAGJOH.WIMMERSTEDT,

PASTORI in 2ß#Ctön Meritiffimo.

Plurimum Rev. & Clariffiim VIRO,

DN. OLAVO WIMMERSTEDT,

PASTORI in 9?. SJ}0f(ci>0 Oeland. Optime Merito.

FRATRIBUS Honoraciffijjiis.

IN

^cc

^pise

^munus

^grataeque chartaceum, ^{mentis teileram,}

cum

omnige- ^hoc-

n,se

felicitatis adprecatione

^>

D. D. D.

CAROLINS WIMMERSTEDT.

B. C

D*

f t

Nimarn noflram_{i quam} fpiritüater»

effe,· & a corpore

fubftantialiter

diiUnélamnovimusduplicipotis- fimum exornatam voluit Summus

rerum Arbiter & Conditor facil1- täte, cognofcitiva & appetitiva-,

quarum altera, res nobis reprae*

fentando,verum a falio^, bonum a

maio dignofcere valemus; altera ad bonum eognitumin- clinamur, malumque averfamur. Utramque hane facul-

tatem in adtu, utloquuntur, exercito aberrare,. illam ^a

Vero, hane a bono, multiplici, proh

dolor!

convinci- mur;experientia. Ufriusque igitur, fi ^verae felicitatis,

quam defideramus omnes, compotes reddamur, non per-

funétoria,

fedlegitimisfuperftru&äprineipiis, requiritur direétio, cujus in toto iuo ambitu explicationem& evo¬

lutionen! iis relinquimus, quorum eft inftitutum integra Philofopbise Ratiönalis &Praåicse confcribere fyflemata; nosinprtefenti opellabrevem,deAffectuumRegimine,infti-

tuere conabimur difcurfum, quem confvetae

Tuie,

L. B.,

m 4M J o χ m.

benignitatt& asquitati commendatum, &optamus, & Tpe-

ramus.

5. Π.

Nemini, qui ad feipfum, modumque^, qüo res co-

gnofcere fölet, debita attendit diligentia ^, ignotum elfe poteil, omnemnoftram cognitionem,ut ideis fuperftru- élam, elfe veldiftin&am vel confuiam; illa rem repras- fentatam nonfolum ab alia quavisredignofcere valemus,

fed & notas cbara&eriiticas, notionem rei ingredientes, figillatim nobis exhibere &: ^a fe mütuo diftingvere:

h<ec9

feu confufa cognitid, TufficYt quidem adrem repraefenta-

tam ab alia quavis dignofcendam, notas tarnen., quibus ejus abfolviturnotio, a fe mutuodifcernere non ροίΤιι-

mus. Diftinclam^rerum cognitionem,ope rationis, quae,

inlatiöri fumta fenfu, facultatem diftincie fibires reprae- fentandi, quam alii IntelleAum vocant, comprehendit, acquiri, cuivisapertum arbitramur; Judicium ergo,diflin-

&is innixum notionibus,nonpoteil non elfe verum ra-

tioniqüe conforme. Omnis ^vero cognitio,quamfenfui &

imaginationi debemüs, confufa eil⁵ quicquid enim fenfi-

busoffertur externis, indefinite multis conftat partibus,

'qüarum non omnes ejusdem effe indolis, varia oitendunt

circaCorporum naturam experknerita,&, quumhos partes

conjun&im, immo cum aliis rebus externis mixtce &co?-

pulatae, incorporis agant Organa,nonmirum eft, fenfu-

•alemcognitionemeffe confufam; idemde cognitione,quse

imaginationi originem debet, quatenus illa ex fenfatione dependet, proniinciartdum effe, facile intelligitur. Ju¬

dicium igitiir, fenfuali unice innixum _cognitioni, ut ad

interiora reinon penetrans, fiepe ^erroneum & fallaxeff,

& non, nifi merocafu, veritatem attingit.

§111-

Pro duplici cognitionis differentia^, de _qtia modo

fJ.pnecJ)

) ° C t®- i (§> prsec.J egimus,

diiiingvere folent Philofophi Appeti-

tum& Averfationem in Rationales & Senfitivos. Con-

ftanti enim experientia novimus, nos

nihil

appetere 8c averfari, nifi fubfpecie boni &

mali,

in qua omnem ap-

petendi & averfandi rationem

collocamus

j

pofita

igitur repraefentatione boni vel

mali,

ponitur in priori

cafu

in-

clinatio fen appetitus, in

pofteriori reclinatio feu averfa-

tio. Hsec boni &mali repra^fentatio, quatenus eil con-

fufa,& ideofenfualis (§.pr^c.), appetitum generat

fenft-

tivum, averfationemque ejusdem nominis ^, quatenusve-

ro eil diftinéta & rationi congrua, appetitus exfurgit ra- tionalis. Eil itaque appetitus

finptivus

inclinatio volun-

tatis verfus objeélum, utbonum,

confufe

nobis repree- fentatum. Averfatiofenßtiva eil reclinatio ab objecto, quod, ut malum,

confufe nobis reprtefentamus. Appeti-

tus contrarationalis eil inclinatio voluntatis verfus obje- élum, quod, utbonum,

diilin&e nobis reprsefentamus.

Averfatio rationalis eil

reclinatio ab objecto, quod,

ut jmalum, diitin&e cognofcimus.

§. IV.

Intelligimus ergo, qua

ipfam

potentiam animae

libe-

re fe verfus aliquodobjeélum

determinandi,

i.e. quaipfam voluntatem, non differre appetitum rationalema fenfiti-

yo, fed ^tantum, &qua

modum cognofcendi, confufum

vel diilipdum^, & qua ipfum

obje&um

^, quodin

feniitivo

eil apparens, in

rationali

autem verum

bonum. Eil

au-

tem apparens

bonum, quod boni,

i.e.

boneilatis, noilrse-

que perfeétionisfpeciem

quandam poilidere videtur, ceili-

matam ex erroneo fenfuum judicio, quatenus feafualem

excitat voluptatem. Contra apparens

malum, quod

ma-<

li, i. e. t-urpltudinis, noilraeque

imperfeétionis fpeciem

habere videtur, eodem modo

seftimatam,

& ex

fenfuali

ticdio excitatam. Verum autem bonum, ad quod bei®

A * ätten-

*4 «i )

β

t W

attendimus, efl velPhyficum vel

Morale, illuä eft,

^quo

rei cujusvis natura

perficitur

&

confervatur, quodque

utilitatis nomine alioquin venit; hoc

conformitate

libera-

rum noilrarum adionum cum lege abfolvitur. Unde,vi oppofitorum, quid

Phyfice

&

Moraliter malum fit, facile

intelligitur. Sunt, qui bonitatem

moralem,

ex

noilra

per·

Fedione& utilitate, tanquam ultimo&unico omnismo- ralitatis fonte, derivandam & aeilimandam eiTe conten- clunt; fed hi, quamvis multam veritatis

fpeciem

prae

fe

ferre videantur, ipfam tarnen legem, quae

juilitlam

&as- quitatem diditabit, in meras

prudentias regulas, utilitatf

proprio, cui

quilibet fine confcientise & juftitiae lasfioné

renuntiare poteil, innixas, convertunt, verique nomi-

nis obligationem, exidea fuperioris unice pendulam,non

fine maximo moralitatis, juftitiae, & legis detrimento,

fubvertunt. Longeergo melius fuas fubducunt rationes, qui bonitatem

moralem ad legem, & hane ad voluntatem

fuperioris,

referunt, contenduntque,

quia

glorias Divi-

nas manifeftatio eil ultimus creationis finis, ultimam &

unlcam omnismoralitatismenfuram ineo confiftere, quod

inftituathomo adiones, quasexlibertate pendent, &in-

ter fe, & cum perfedionibus Divinis, harmonice. Sub

quoultimatoprincipio,quamdiu &quousque

fubordinatam

tenemus noftram utiiitatem & perfedionem, tamdiu &

éousque rede illam ampledimur & promovemus.

§. v.

Appetitus&

averfatio

non

asquali femper incedunt

tenoré, fed ^nunc fortiores &

vehementiores,

nunc re- miffiores funt. Appetitus enim & averfationis rationem

in boni malive repraefentatione

iitam

eife^, modo (§. ΠΙ.)

monuimus, quo ergo plusminusve boni malive

objedo,

five diftinde, fiveconfufe, adjudicamus, eo magismi-

Btusveidem objedum appetimus vel averfamur. Novi-

mus

4JH

))

o

C Μ»· 5

müs'namque unum

objeäum, quod appetitui & averfa-

tionioffertur, non folum

fua

natura

vincere alterum bo-

nitate, fic bona animse ^,

fuperare corporis & fortunae

bona, largimur omnes 5

fed & ratione noffrae cognitio-

nis _, prout fcilicet nos

plus minusve boni uni, pree al-

tero^iive

vere,

five apparenter, ineffe cenfemus, fic

•multi fenfuali voluptate decepti,

plus bonitatis tribuunt

corporis confervationi

& ornamento, quam animse \ir-

tutibus. Quod de majori

vehementia appetitus & aver-

fationis oftendimus, id in illis ^,

fl fenfui originem de-

bent, potiori obtinetjure:

verfatur enim appetitus fen-

(itivus circa bonum apparens,

quemadmodum averfatio

fenfitiva circa malum apparens (

§. IV )

5

illud

ex

volu¬

ptate

fenfuali

örtum,

hoc

ex

tiedio vel difplicentia fen¬

fuali excitatum , fenfuum

judicio seftimatur ( §. ^cit. ).

Appetibili

autemvel averfabili objeffo feniibus oblato,

imaginatione

& memoria reproducuntur &recognofcun-

tur omnes voluptatesvel

difplicentise, diverfo tempore,

cum objedto ifto

conjunffim perceptae; unde, quum

hacratione, ex

multitudine voluptatum vel difplicentia-

rum, plura

apud

eos,

qui fenfuum ftant judicio, orian-

tur volendi vel nolendi motiva, non

poteft

non

appe¬

titus fenfitivus, vel

averfatio fenfitiva

^,

multum intendi

&augeri, immo eousque,

ut, ii qua ex ratione oriatur

diftinffa boni & malireprsefentatio,

illa haud

raro

huic

multiplicat®

& auffae voluptati & difplicentiae fenfuali

fuccumbat; neque eoin

cafu, nifi fortiter eluffando, ra-

tionis juffuiobtemperare

poteft homo. Oritur hinc pu-

gna inter appetitum

rationalem & fenfitivum, de qua &

veteres & recentiores multa ex

inftituto egerunt, prout

docetBuddeiis inTheolog.Morali p. m. 195.

§. VI.

Quamvis appetitus

& averfationes varios admittant

gradus (§. preec.)

^? non

tamen exiffimandum eff,

_fem-

eos

« *«

)o(

»

femper efie eonftantes, fed quumappetitus & averfatlo-

nes fequantur judicia de bonitate & malitia objeéli (§.

III.), ineodem fubje&o mutantur hi gradus, π alia de

fcono & malo oriuntur judicia ; immo, fi, quod antea fconum judicabatur^, nunehabeatur malum, & inverfim, quod ^antea malum videbatur , nunc exiftimetur bonum, appetitus in averfationem, & haec viciffim in illum fa-

cile mutatur; idem obiinet, ii voluptas in toedium, 8c inverfim, hoc in illam abit. Hifce effatis multiplex pa- riter confentit experientia. Videmus enim homines ^, qui objeélum aliquod vehementer appetunt, poitea ^, li

vel minus bonum, vel malum jam judicant ^, in idem,

vel vix, velplane non ferri, fed potius axmrfari: fimi-

iem eiTe rationemexperimur eorum ^, qui loco volupta-

tis ex quodam obje&o, quod antea appetivere, jam di- fplicentiam & taedium fentiant. Ceterum quilibet, vel

riobis non monentibus, intelligit, hane appetituum & a- verfationum mutabilitatem, mutabilem boni & mali na- turam _, prout IndiiTerentiitos fingunt, non inferre, fed

rioitrse de bono &malo cognitionis variosgradus. Con- jftat ^enim noflram cognitionem, formaliter fpeéiatam,

prout id ^nemo, in Logicis vel parum verfatus, _ignorat,

& in confufione _, & in diftinéiione ^, multos & varios

admittere gradus , quorum unus alterum, vel confufio¬

ne, vel diftin&ione, fuperat, &qui obje&ivam cogno- fcendi rationem, feu ipfum objeftum afficere nequeunt ; quum idem, in fe, magis vel minus confufum vel di-

itindum,

^nemo fine contradiftione dixerit.

$. VII.

Hifce jam fundamenti loco proelibatis, ad notionern affe&uum explicandam & proponendam ^nos äccingimus.

Suntigitwx

Affecius

vehementiores appetitus & averfatio- niS;

feu

voluntatis (tara late

heic

voluntatis ^vocabulum

fumi-

•VW )S4*·0C

fumimus) adus, cum fanguinis &

fluidi

nervei extra- ordinario, in corpore, motu conjundi. In confeffo e- nim apud omnes eil, nos nunquam dicere eum affedu abripi, qui pacato &

moderato

voluntatis adu ^, circa gratum vel ingratum

verfatur objedum

^{; quam} primum

autem, in appetendo & averfando,majorem apud quem-

piam

obfervamus vehementiam

^{, cum} memorata corpo¬

ris agitatione

copulatam,

eum

äffe du

moveri

ilatim

pro- nunciamus. Hinc etjam affedus, animiperturbationes,

haud male a quibusdam vocari folent. Non tarnen cre- dendum eil, in omni affedu, & in eodem affedu ^, fed

vel in diverils fubjedis, vel in eodem fubjedo, feddi-

verfo tempore, & fub

diveriis

circumilantiis ^, eandem

effe vehementiam,· quumhsec, pro diverfitate reprsefen-

tationum boni & mali, non exiguse fubjeda fit mutatio-

ni(§.V.).·

Unde

nonmirum,

neminem hadenus potuiffe

certam bujus vehementhe

inilituere

menfuram. Dixi-

mus in affedu adeffe extraordinariam fanguinis & fluid!

nervei agitationem,quod omnes

fatentur, multisque

con- firmatur exemplis. Sicin hominibus, ira concitatis, ru-

blcundum, audacem & minacem cernimus vultum, in- quietas manus

& pedes: diverfus faciei color

variam,

&

ab ordinario diverfam, fanguinis loquitur agitationem;

quemadmodum

mutatio

vultus & geilus

^,

quia mediante

mufculorum motu peraguntur, quifine motu fluidi ner¬

vei_, vel,

fi

mavis,

fpirituum animalium

^, non moven- tur, extraordinariam

hujus fluidi indicat

agitationem.

Idem patet exemplo ejus, qui in terrorem conjicitur ^,

cujus facies pallet, manus

frigent,

^cor

palpitat,

^manus, pedes, oculi fiepe immoti tenentur.

(confer Wolfii Pfy-

eol. Empir. §.6n.J.

Quod de

appetitus

& averfationis

vebementia mox obfervavimus, idem & heic fuum obti-

net locum; fciücet, in omnibus

affedibus

non adeil u- jQus idemque

fanguinis

ac

fpirituum

ujotus,

fed alius

in

8

^

^{)" ί Mt}

ira,

alius

in terrore, alius in lsetitia ^, & fic porrö. Dé

qua re legi meretur De La Chambre,dans les thara&eres

despajfwns. Immo diverfa vultuum ^ac geiluum, circa

unum eundemque affe&um, in diveriis iubje&is, con-

ftitutio, non prorfus eundem fanguinis & fpirituum in- ferre videtur_motum,licet, qua principiageneralia, poffint

inter fe convenire diverii ifti, & in aliis atque aliis in- dividuis, obvii motus.

§. vm.

Ex generali affe&uum notione (§.praec.) facile in- telligitur, refte nos, cum Celeb. Buddeo in Theol. Mo¬

ral. p. m. 197., tria in omni affe&u, quatenus ad ani-

mamrefertur, obfervare momenta: primo repr<efentatio-

nem,fivediftinttam ^five confufam, ^{qua mens} objetfum a-

liquod, ut gratum, aut ingratum, percipitj appetitio

enim & averfatio, quae in affe&u obtinent (§. prcec.), e-

jusmodi poilident naturam (§. III.) : deinde intimiorem Jenfumexvehementiori

imprejfione,

^qiw etjam majoridiu- turnitate augerifolet, oriundwn5aliunde enim, quam ex

hoc, provenire nequit vehementior voluntatis a&us (§.

V.), in affeélu obvius (p. praec.): tum determinationem quandam, aut nifum voluntatis excitatiorem, fe uniendi

tum objeäo grato, Lf aferemovendi ingratum. Ex aétu

enimvoluntatis, cujus in omni affedlu praefentiam,&ex-

perientiaquemvis edocet,& ipfanomina affeétuum,amo-

ris, odii, irae 8tc. perfpicue indicant, quivis intelligit,

omnemaffeélum, proprie fic di&um, tanquameffentia-

le ingrediens, a&ivam poflidere commotionem, nec in nudafubiifterepailione, quam duo _priora,quae attulimus,

momenta,infinuant; quamvis quidam, fed finefolido fen-

tentiae fuae fundamento, putent affe&umpaillvam faltem denotare commotionem, quo fenfu affedlus Vajfiones vö- eari malunt, quemadinodma & Grsecis πά$η dicuntur.

Stoici

) O < "»· , § Stoici tres etjam, in omniaffedu, obfervare folebantgra- dus:

propenfianem, adfenfum feu σ-υγκ&τά&ζην, & ogpjjv:

de quibus Seaeea

libr.

2.

de Ira Cap.3.

ut

jcias quemad-

piodum incipia'it affettas, aut

crefcant,

aut

effer

antar, efl primus motas non

volant

arias, prseparatio

af-

fettas & quseäam comminatio,

^//rr

^era

voluntate

^non

eontumaci , tertiusmotas

efl

jam impotens, rationem

fvicit. Obfervat Buddeus 1. c. ρ. 198· primumgradumre- fpondere fecundo, quem nos

aflignavimus, fecundum

åutem & tertium Stoicorum, ad a&ivam referri com- motionem.

«. IX.

Affe&us diximus eile appetitus & averfationisa&us

fortiores (§.VII.), quorumuterque

velrationalis vel fen-

fitivus eil (§. III.), neque repugnat,

dari

appetitiones

& averfationes fortiores , ex majori bonitate vel mali¬

tiaoriundas (§. V.), i. e.non implicat, dari appetitionem

& averfationem rationalem fortiorem (§.III.): reéle er¬

go dividimus

afifeélum,in rationalem & fenfitivum,

quo¬

rum ille appetitu& averfatione rationali fortiori, hic fen-

fitivo fortiori continetur. Fatemur omnem hominisco-

gnitionem, utcunque

diftinélam, ob limitatam & imbe-

cillem mentis naturam, tandem in confufas definere^no-

tiones; hoc tarnennonmagis impedit,affe&um poffeeile rationalem, quam in anima humana dari facultatem,^quce.

rationis veniat nomine, licet nunquam ab ideis confufis prorfus

fit

immunis.

Explicatis affe&uum fpeciebus

qui-

dam addunt tertiam, quam affeftuum mere corporaliurry

nomineinfigniunt, tantumin

extraordinaria

fanguinis &

fiuidi nervei commotioneconfiilentium; fed, quia hanc commotionem,cum omni

affe&u, plus

vel minus conjun-

élam eile putamus (§.VIIJ, non

poteil illa

^,

noilro

qui-

dem judicio, tertioe & feparatas claili exhibendoe funda-

mentumproebere: non ergo nifi duas, quasexpofuimus,

affeduumfpeciesadmittere poilumus.

v' X"

30 MZ )ö( W

$. Χ.

Non exigua inter Stoicos

& Ariilofelicos agitata

O*

iim ^eil quseilio; fintne

affectus naturales,

an

voluntarii

inotus? Illud

Ariftotelicis,

hoc Stoicis placuit. Re peni-

tius examinata, patet, inter hos veram non

efle

contra- diélionem ; intelligebant enimAriilotelici, affe&us no¬

mine_, non nifi primos motus, quos, ut fub primo

&

fecundo momentis (§. VIII.) eomprehenfos, neceflarios

efle & naturales, nemo Stoicorum negabat. Stoici au-

tem futefententiae, de triplicigradu in omni affeélu (

§.

VIII.), inhserentes, quum

voluntatis fit, confentire

mo-

tibus primum excitatis,

vel

iis non

fatis mafcule fe in

fenfitivis affe&ibus_opponere, reéte affirmabant,

affeélus

eiTe voluntarios. Idem éxrequifitis, quae nos in affe&u

obiervavimus (§. cit.), manifeito

fequi,

nemo non

intel-

iigit; nam licet, & qua repreefentationemgrati

vel

ingra-

ti objedli, & qua intimiorem

illum fenfum,

omnes

affe-

dlus nonnifi naturalesfint aélus ⁵ quia tarnen haec duo

affeétuum non abfolvuntnaturam, fed prseterea, utfor¬

male ingrediens, requiritur

determinatio voluntatis

ex- citatior, perfpicuum

eil, affeélus hoc refpeftu

non

eiTe

naturales, fed voluntarios

a&us.

Imrno ^, quatenus

&

quousque homo,

fenfus &

attentionem

vel avertendo,

vel verfusaliud obje&um dirigendo, vel & aliud quid agendo &meditando ^,

impedire poteil hujus vel illiusre-

prsefentationis, &

inde oriunda; voluptatis

atque

tsedii

in animopnefentiam, eatenusetjam

&

eousquecirca pri¬

mum & fecundum, quos in affeitu recenfuimus (§.VIII.), gradüs ^,

libertatis quid locum habere,

per

fe, imeulte-

riori patet dedudlione.

§. XI.

Ob omnimodam hominis, rerumque creatarum 0-

mnium, aDivino Numine

dependentiam, homini

non

li¬

iere fuo, fed Dei,

Domini fui, arbitrato,

^omnes

fuas li-

beras

4M ) o ( ^w it beras inilituere debere adiones, in confeffo eil apud o-

mnes fanioris nominis Philofophise pradicse fcriptores.

Unde, quum adibus liberis accenfendi fint affedus (§»

prasc.), eos adDivinse legis didamina, menti humanas

in prima creatione communicata, _componi dirigique &:

poffe, &debere, fponte fequitur. Hinc affeduumpen-

det moralitas; nam, qui Naturali legi conformes funt,

moralem poffident bonitatem, qui autem prasceptis e~

jusdem legisrepugnant,morali notandi funt mali-tia(§.I'V.), adeoque vel exilirpandi, ii fieripoilit, vel moderandi

ad normam dirigendi.

§.XII.

Omnem affedum ad Naturalis legis prascepta con«

formandum & moderandum eiTe vidimus (§. praec,), er¬

go tam rationalis, quam feniitivus, eidem legi confor-

mis eil exhibendus ( §: IX. ); rationalis autem affedus ,

quia appetitu & averfatione rationali continetur (§. IX·)*

in appetendo circa objedum vere bonum, & in aver- fando circa objedumvere malum verfatur fiJ.IV.); re- ditudinem _{ergo, quam} lex requirit, habet hic affedus.

Longe vero alia ratio eil affeduum fenfitivorum 5 nam quum appetitionibus & averfationibus fenfitivis regantur

(§. IX.), non

nifi

apparens bonum & apparens malumpro

objedo babent (§. IV.), quod, exfeniuali repraefentatio-

ne, in quantum t&det& deledat, aeilimatum ^, bonum

& malum effe tantummodo videfeur, re ergo ipfa bonum hoc, fecundumrationis didamina ad cynoiuramlegisex«1·

aminatum, vere eil malum, & malumcontra apparens,

verum eil bonum; fenfitivi ergo affedus a reditudine adionum, inlege praefcripta, defledunt, & ideo velex-

ilirpandi, vel adnormam legis dirigendi (§. pnec.). Va-

fios etjam effedus, verse hominis felicitati repugnantes,

tarn in intelledu, quam in voluntate, exereere folent fenfitivi affedus; namquum fenfualis voluptas & -difpli-

B centia,

*2 )o( Wh)

centia, prsfertimfi fartiores fuerint, multum impediant

attentionem, ut ex Pfycologicis conftat, nonpotefi;non Iiis affeétibus, in quibus fenfualis voluptatis & difplicen-

tiae adeft majorgradus ( §.§.IX.V.), multum. caliginisin intelledlu excitari, utverum de oblato objedlo ferre ju-

dicium non valeat. Quod fi faepius eontingat, habitua-

Iis contrahitur difpoiitio ad prave de rebus, circa quas affecffibus moveri folent homines, judicandumr remoto etjam affedtu, remanens. Hincpraeclare Cicero: qriem- admodum oculus conturbatus ^non eft probe adfecius ad fuum rnunusfungendum, reliqinspartes totumque cor¬

pus aflatii cum eft motnm, deeft officio füo & immerι:

fic conturbatusanimus ^non eft aptus, ad exfequendum^mi¬

nusfuum. Tufcul. Quoeft. libr. g. In. voluntate^nec mi¬

nus oritur ex fenfitivis affeéhbus incommodum_{5 namu-} bi faepius repetitiadfuerint, difpoiitio oriri folet & _pro- clivitas ad fimilesadfe&us, objedis licet_remotis, fedin memoriam, imaginationis vi, revocatis, ut in iis,qui fae¬

pius ira abripiuntur, abunde confpicere folemus. Flu¬

res ergo videmus adeffe rationes, cur fenfitivi affeélus ad normain rationis& legis fintrevocandh De _cetero, quivis, vel nobis non monentibus, intelligit, ^noffrara

operam, quam in regendos affeelus infamere conftitui-

mus, non circarationalem, fed fenfitivum affe&um de- fcere effe occupatam; quumnon die r fed hic regimen

poftulet. Hinc eft, quod infequentibus^, nomine affe-

«ffus, fenfitivum unice intelligamus, nifi expreife aliud fuerit monitum..

ΧΠΙ.

Contendentes,non omnes affeiius efie malos,fed quosdam indifferentes, nobis objiciunt, affecdus, ad ho¬

minis confervationemfpe&antes, ab Ipfo natura Audio-

re originem trahere, adeoque non omnespoffe effe ma¬

fios?. Deoque ipfi & Servatori ^x fecundum humanam na-

turam,

«4M ) o C m* *2

inram, immo & fanélis &" regenitis, infcriptura facra,

tribui affe&us, quod nunquam fieret, ii ^omnes affeclus

per fe mali effent

& vitioii. Verum

hi, noilro quidem jüdicio, non bene attendere videntur ad diilindionem

affeeluum in prioribus (§. IX.) explicatam3 nam neque

nos omnes promifeue affeclus malos eife döcuimus, fed

fenfitivis tantum vitiiquid adhaerere (§. prsec.). Rationa¬

les enim affeélus, ut a morali malitiaremoti, itaiine vi- tio, Deo ipfi, fed

αν&ξωτο7Γα&ΰς,

Servatori, fecundum

humanam naturam, & fanclis tribuuntur, Deumque, ii

inhomine fpeélantur, agnofcunt auctorem. Monentde

eeteroaccuratioresTheologiae Moralis fcriptores, fando-

rumhominum &regenitorum. affeclus eife fpirituales, a

rationalibus, de quibus in Philofophia, diverfos, & per verbum a fpiritu fando excitatos. Horum autem affe- duum, necnoneorum, qui Servatori, fecundumhuma¬

nam naturam, tribuuntur, éxplicationem, utmenti hu¬

manas, iibirelidae, imperviam, TheologiaerevelataeDo-

doribus 'deducendam relinquimus; certi nihilo feeius, feniitivos affedus morali laborare malitia, eosque, hoc fenfu,nunquam Deum,utEns fandiffimum, & ab omnis- mali cauifa prorfus alienum, agnofcere poife audorem.·

§. XIV.·

Affedus, de quorum regimine in praefenti agimus opella, malos eife diximus (§.§. XII. XIII.), unde non exigui momenti exfurgit

qusefiio,

& inter veteris, &^re-

centioris aevi Philofophos, yario agitatä & refolutamo¬

do: an ex animo hnmano, inproefenti hcita, radicitus e- velli& exftirpäri pojjtnt affeefus ? Hane quaeilionem ne- garunt alii, alii affirmarunt, plerique, ob diverfam vo- cabuliaffedus acceptionem, non

nifi

vocabulariaminter

femoveruntlitern. Si primamaffeduumoriginem&^ra-

dicem refpicimus ^{c er}tum eil, ^eqs radicitus eveili ^non

14 ° ( h&»

poffejappetitui enim & averfationi feafitivis (§. IX.), ex confufa boni & mali repraefentatione (■§. III.), ofiundis,

fuam debentoriginem, unde, quumhaec confufa boni.&

mali cognitio örtum ex fenfibus & imaginatione trahat

facile patet, hominem nonmagis poiTe fuos af-

fedfus radicitus exftirpare, quam fenfum ^cum imagina¬

tione deponere. Accedit, eam eile humanae ^naturse in

prsefenti vita corruptionem, cujus originem licet ignoret ratio, fibi relidla, exi/lentiam multiplici, proh dolor,

fentit experientia, ut nobis etjam invitis, fpecie boni &

mali deceptis, variioriri foleant affeélus, quosnon nifi

magna dimcultate, ne in a&iones externaspravas erum-

pant,

compefcere

poffumus. „Ridenda igitur eld, ver-

,,bis utor Buddei, Stoicorum avuSeict, qua non tantum

„eos fibi

prsefigebant

limites, ad quos nemo mortalium

„pertingere poteratfquod fi ^non omnibus, certe quibus- ,,dam eorum exploratum fuilTe puto, unde recepta opi-

„nio, eos fapientem fuum in idea faltem delinealie),

„fedii

julios

etjamlimitesconilituiflent, folis tarnen na-

„turse viribus, gratia deilituti, eousque pervenire

„nonpotuilfent." vid. Theol. moral.,

p. m. 223.

§■

xv.