DISSERTATIO ACADEMICA y

Q. F. F. ■ i. $ ^..

DISSERTATIO ACADEMICA y

De ' r

N ECESS IT AIDE

ARGUMENTORUM

IN

ORATIONE DOGENTIUM ^,

QUAM,

Suffragcmte AmpliJf.FacuPhilofoph,

In Regia Academia Ttyfatienft,

P R iE S I D E,

CELEBERMMO VIRO,

Mag. P E T R O

EKERMAN,

Eloquentiae PROFESSORE R^g. & Ordin.

Publico bonorum examini modefte Jubmjttit,

ASMUNDUS SALMODIN,

DALI A - VERMELANDUS-

In Audic Carol. Maj. ad d, JtyfcDcccmL

Anni MDCCXLVIL

Horbs, ante meridiem, folitis.

UPS AU iE.

v

Nubilifftmo Domino i

Do ^mino J O H A N N I

LOVENHIELM,

Sigtniero iegionis pedeftris maxime ftrenuo,

PA TRONO OPTIMO.

Ajlfi quamcunque arripercm occaßonm gratifftmum

^ ^ _meum in Te, NobiliJJime Domine, teftfeandi ani-

mum, tam ingratus ejjem, ^quam qui maxime. Tot t- tiim tantaque Tua in me exflant beneficia, ut, quoties

eorum vel mukitudinem, vel magnitudinem, ^mecum per?

pendo, (perpendo autem f&pijjime) toties in admirationem favöris Tut rapiar• Quinque jam anni funt, <7«/*

te in Nobiliftmam Tuam domum exceptus, Ftliolis

Tuis egregi* indolis mihique longe tarißimis dux & ^mo-

åerator fwn datus\ fub illo tempore vari a novercantis for-

tun* tela Utus excepi Zf declinavi, Patere itaque, me,

NobiliJJime Domine, /« obfervanti* Zf venerationis tes-

feram, prxfentem dijjertationem Nomini Tuo infcribere*

Patere far cinula hac chartacea, indicari animo quam ha¬

be _o, gratiam, f«?« verbis faciisque agere Ztf ref er re nequeam; Zf per ge, uti pergit, favöre Tuo illum am-

pleffi, qui, ob maxima Tua in fe mer it a, nefcit Pa•

tronine, Patrisy nomine [Te veneretur. ZV cétfm?

Nobilijjim* Tu* Famili* Zf mihi _quam diutißime va- k as t vigeas, flor eas ! Sic vovet,fic vovebit

NOBILISSIMI NOMINIS TUl

Cultor & cliens humillimus,

ASMUNDUS SALMODIN

V 1 R <9,

Admodum Reverendo _atque Prtcläriffiim

Mag. ERICO WALL,

Ecclefiar. Heflellhogenf. PASTORI meritiffimo &

diftridus

sdjaeentis PRi^POSITOdignifümo.

Promotori Certiffimo•

ÜEverentia & cultu) efTe illos profequendos, quj

non tantum bene nobis cupiunt, verum infignibus etjam tribuendis beneficiis nos augent ornantque ^v do-

cet ratio, jubet omnis humanitas. Hinc, quse Tibi,

Vir Admodurn Reverende, ego debeam ^, funt fane plu»

rima, maxima. Quod enim non fecuris, non tribulse,

non aratri, fed manfvetarurn Mufarum eultor fim fa*

#us, hoc Tibi acceptum refero. Domus menfaque Tua,multo honeftiflima, fernper mihi patuit, nec, defuit

informatio perutilis. Verbo: tantam mihi prsertitifii benevolentiam, ut ipfam rite prsedicare nequeam. Hui«

itaque quod reponam, etjamfi nihil mea promittat te- nuitasj at primitias tarnen hafce Aeademicas Tibi ^eon-

fecratas volui, non ut lic aliquid demereri videar,

fed ut gratiffimum meura in Te publice teftarer ani-

mum, Quod fupereft, pro Tua inoolumitate Tuoque

flore vota nunquam non fundam calidifiima. Ero, dum vixero,

Admodum Reverend* Hominis Tui

Cultor humilümus

ASMUNDUS SALMODINT.

MONSIEUR.

J7Ötre dijfertation fav ante, que vous allez dornen an publique, ii eft qu une preuve tres convaincante

de vos progres dans les ettides. Et eomme nne erudi"

tion particulaire y cß feinte fur chaque fage, les ju-

fies louanges tie manqueront point, dues a votre me.

rite. Et fi mei ne fbis point le premier a les chan-

ter, au moins je ne ferai fas le dernier de temoigner

ma joié ^, que Vous les avez meritées. ContinuCp

Monsieur dans vos defeins loualles, que Le dom Euifans vous puife accorder ^? pour prix de vos tra-

xaux cS de votre vertu, toutes fortes de profperités

et croyez, que plus votre reputation f augmente, plus

nura du plaifir Cehti, qui avec la plus gavfaite ti¬

mme fira pour toujours

MONSIEUR,

Votre Le plus fineere ami &

ferviteur

JEAN NOREEN#

Loquentise prseftantiam, cerfe ad- mirandam, eo minus quis nega-

re poteft, quo certius eft, illam

in animis hominum capiendis, fleétendis, tantagaudere vi, tan- taq; efficacia, ut nihil fupra. Hac

enim peritus quid non efficitO-

rator ? Si inflarnmandi funt animi

auditorum; haec ignis eft, flammas fpargens; fi fedan- di; aqua eft, seftum reftingvens: ft compefcendi; fre-

num eft, intra limites cohibens: fi deliniendij Sirea eft, blande permulcens; fi docendi & illuftrandi 3 lux eft, tenebras pellens : fi convincendi & perfuadendi 5

cornplexus eft rationum ^, volentibus, nolentibus, aflen-

fum extorquentium. Miraberis itaque, unde Eloquen-

tix tanta aceedat vis, & fbrtafle exiftimas, lenociniis

5c calamiftris verborum, pigmentis & fiofculis Ulis oratoriis, tropis > ftguris ^, fchematibusque Rhetori- cis, hoc _{totum, quantum,} tribuendum effe: at vero

J* falleris. Largior equidem, h«c omni», ad ap-

A plau-

2 ) O (

plaufum atque afienfum conciliandum multum éonfer-

rey tantum tamen abeft, ut, qui, hujusmodi elegan-

Iiis folis t tam nobiles vult producere effe&us, fine

fuo potiatur, ut illo potius excidat, quam qui maxime,

nomenque mereatur non eloquentis, fed loquacis, fed nugatords, fed blateronis irieptifiimi. Quid itaque re- ftat? nihil omnino, n-ifi ut, quse Örator adhibet, argu¬

menta, rriaxime & potiffimum, vim hancce tribuendam efle, fummo jure affirmemus. Ut enim robur eft in

corpore & in lacertis, non in externo ornatu, in cas- fide, in plumis, aut armorum fulgore, quse quidem

terrere holdem poffunt, fternere antem non poffunt;

ita praecipua vis convincendi & perfuadendi in argu- mentis &rationibus,nonin illa fufpenfa hedera, eft qux- renda.

J. II.

Argumenta vero non unius funt generis; fed tres plerumque illorum eonftituuntur claffes;aut ^enim funt eonciliantia., aut permoventia, aut denique docentia.

Argumenta, quibus auditoribus fe gratum praebere eos- que déledtare poffit Orator , ad prim am pertinent clas-

fem: quibus animos ipforum permovere, & ad gau-

dium, triftitiam, fpem, metum, mifericordiam, cete- rasque affeétuum fpecies concitare fölet, ad fecundam:qui¬

bus auditores docere eorumque intelledlus de rei ve-

ritate, vel falfttate, bonitate, vel pravitate, informare annititur, ad tertiam referuntur. Et hcec ultimae clas- fis argumenta Tunt illa ipfa, quorum in oratione n.e- céffitatem & requifita, in praTenti, ^quantum ingenii permiferint vires, delineare conffituimus. Antequam

vero ad,rem ififam propius aggredimur, poft impiora-

tum/Divinum auxilium, tuum quoque, B. L favorem, benignämque expetimus cenfuram, fi humani quid paffi fuerimus tüoque iion ex affe fatisfeeerinuis defi-

dcrio. §* III*

.

' y, /■ ' ■

<£££ > 0 C <g*2>

§. III.

Numen fapientiffimum in producendo & exornan^

do hoc mundo manlfeflationem glorioe fuse, &, quam,

cum hac ita quidem conjunélam voluit, felicitatem ho*

minis, ut neun a fine altera obtineri poffit, tanquam fines, illam yidelicet, ut ultimum ^> hancvero, ^.ut ptQ-i

xime fubordinatum, intendiffe, res eil extra dubitatio-

nis aleam pofita. Quicquid itaque fecit, ad hos fines

referendum voluit, _ne, quod diélu impium & blas-»

phemum eil, fruftra quid dicendus fit feciiTe. Quht

jtaque Ioquela hos etjam in fines homini aDeofit cqn-

peita, ^eo minus videtur dubitandum, quo certius eil,

illam fubfidiorum, quibus homo, & in primario, & fe*

pundario illo fine obtinendo, utitur, externoruni efife aptifiimum. Jam cum ex fine intelligatur agentis vo-

luntas, & voluntas De i fit hominum lex, nec lex con*

cipi poffit fine obligatione ^, vel inde perfpicitur, ^nos obligatos eile ita adhibere loquelam, ut omnia in fi¬

nes fupra laudatos dirigantur.

§. IV.

Porro hominem, ratione & libere agendi facultate*

inilruélum, id vel maxime decet, ut temere, &, oc- clufts quaii oculis, in fun&iones obeundas nunquam ruat, fed euilibet liberse a&ioni certum praefcribat fi-

nem, ut, quare hanc, vel illam fufcipiat, probe fciat»

Quod liquidem ^a quolibet in maximas & minimis ^, in fermone, pariter ac in aliis a&lonibus, obfervari debeat,

quanto, quasfo, magis idem obfervabit Orator, ornate

& fapienter in loquendo qui, nuilo non temporeoe-

cupabitur. Etenim, non de eo folum Orator erit folicitus, ut finem alaquem .fimpliciter fibi habeat prae- fixum , fed et jam, ut licitus, ut ver,us» ut genuinus fit idemille. Talis vero,nifi omnia rne faüunt, eft Dei gloria & auditorum felicitas. Oratorem itaque, ^munus

A i fuum

4 (£*# ) o C

fuum rite impleturum, nofTe oportet,-fibi in eo defu-

dandum efTe, ut non modo gloriae Divinoe debitus eon- ftet honos, fed &, quam per orationem fperare fas

c fl, utilitas in auditores redundet multo uberrima, At-

que, fl nervös ingeriii, induflriac, fagacitatis ^{ita con-}

tendetit, digniflimus erit, qui nomine Oratoris ornetur.

$. V.

Felicitas vero hominis obtineri non potefl fine eognitione veri &amore honefli, hoc eft, nifi verita¬

tes utiles fihi habeat perfpe&as &, quse Deo, quae fi-

foi, quaeque aliis debet, fedulo exfequatur, officiaj

aétiones vero, quae gloriae Divinse, fuis, aliorumque adverfantur, repugnantque perfeélionibus, -wf, omni ftu-

dio, fugiat. Quae cum ita fint, oppido patet, totunt, quantum, Oratoris negotium in eo voivi vertique, ut

veritatem auditoribus infinuet, ur, quae vere bona,

quae utilia, quae falutaria fint, ipfis deligenda & fedan-

da, qux vero mala ^, quae noxia, fugienda perfuadeat,

Hinc conviétione & perfuafione finem Oratoris inter-

medium abfolvi, nos contendimus atque flatuimus.

Quod nonnifi per argumenta eo adduci quis poflit, ut

veritati cuidam affenfum prcebeat, ex indofe patet in- tclle&us, quippe qui, vi externa, ad affenfum cogi ne- quit; fed eatenus propofitioni aflfentit, qnoad ejusdem

ex veris & evidentibus principiis perfpiciat dependen-

tiam. Et vel inde fatis inter omnes conflat _argumen¬

torum ne«eflitas, dum aliquid, ut verum, auditoribus

proponere findet Orator. Ut porro aqua nobis non haereat, eorundem demonflraturis neceffitatem, in vo- funtate verfus bonum quodpiam fledenda, & a malo a- vertenda; amicurn illum , intelieéhim & voluntatcm Inter, confenfum , quo hsec, fine repraefentationibus

boni, vel mall ab illo fadlis, nihil appetat, nihil aver- fetur, in anteceflum paucis ^tangere lubet,

•m-.iti \ VE

) O (

§. VI

Animarn noftrani duabus facultatibus ftimmo re~

rum Arbitro exornare plaeuit,quarurn altera intelleétus,

altera völuntatis nomine inligniri folet. Definitur it-

le per facultatem aninise res diftinfte fibi repnefentan-

di; hscc vero per potentiam bonum, vel malum di~

ftindte cognitum, appetendi, vel averfandi. Eft itaque llle, quo verum a falfo, bonum a malo diftincte fe-

cernere valemus; hacc ^vero, qua ad omnia, qua: ab intelle&u, utbona, nobis fiftuntur, ferimur, aliicimur;

mala vTero ab eodem cognita deteftamur, atque aver- famur. Hinc intelleélus \'oIuntatis audit dux, lux,

& confiliarius. Obfervari heic meretur, boni & ma- ii repraefentationes rationem effe fufficientem volitio-

nis & nolitionis, atque Philofophis vocari motiva vo- iendi & nolendi.

$. VII

Orator vero, virtutum amorem, vitioruinque ^o- dium, animis aliorum inftillaturus, nihil proie&o ef- ficiet, nifi voluntatem, ceu adtionum humanarum do- minam, in fuas traxerit partes; nihil autem fieri pot-

eit fine ratione fufficiente, adeoque nec voluntas ii«

ne illa determinari ad aliquid appetendum, vel aver-

fandum; hsec vero dieitur mothiflj»» per §. prseced, Er¬

go heec ad voluntatem fle<ftendam funt neceflaria; ab-

folvuntur vero illa boni & mali reprtefentationibus;

hae vero ex intelle<ftu, non ex voluntate proveniuat.

Ergo intelleélus de obje&i bonitate, vel pravitate no- titia & cognitione prius imbuatur, neceiTe eft, quam voluntas ad appetendum, vel averfandum fledi queat 5, hoc ^vero fit _per argumenta docentia ⁵ quare horuirü ip oratione elucet neceflitas.

I ^' ' * ' § vni

$ tfcfe# ) o (

$. VHI.

Praeter haec, neminem> qui, vel a limine, palatia falutavit Eloquentiae, fugere poteft, praecipuis Oratorif

officiis munus annunierari permovendi. Permovetur

vero voluntas, quae, fenfu latiori fumta, appetitum &

fenfitivum & „rationalem includit, quando efficitnus,

ut in bonum inelinet & a malo rechnet 5 neutrum vero fine argumentis moveripofie, jam commonftran-

dum. De hoc primum dicam. Si Orator appetitum rationalem* fle&ere debet, (debet autem cqrtifilme) v.o-

luptas in mente permovendi prius eft excitanda, eurn

ille fme hac vix & ^ne vix quidem concipi poflit (per princip. Pfychol.) Si voluptas eft excitanda, prius ex-

citetur, necefle eft, diitincla boni cujusdam cognitio ,

quce ita comparata erit, ut inteilcctum ad aftentien-

dum compellat, effs illud, quod commendatur, potius bonum, quam malum; intelledtus ^vero _prius aftenfum

non prsebet, quam veritätis convincatur; veritatis au¬

tem in hac, vel illa propofitione, tum convincitur,

cum nexum ejusdem cum principiis indubitatis videt

& fentit; at hoc ipfo artificio abfolvuntur _argumenta;

quare vel hinc ad ipforum in oratione neceftitatem va¬

let conciufiö- Et hoc de cornmotione appetitus ratio-

nalis dixitTe fufficiat. Porro ad appetitum fenfitivum

& äfte<ftus quod fpe&åb, nec hos fine argumentis mo- veri, perfpicuum erit. Tuncenim affeétus _moventur,

cum res tam vivide fiftitur, ^ut non fblum cognofca-

tw, fed & quodammodo guftetur & percipiatur. Si Jam argumentis d eft i tuta eft: oratio, fi nugse, fi ^men-

dacia, fi verba nihil fignificantia, adfunt; qualis, quaefo, quantaque tunc erit vivida illa reprsefentatio ? Certe

Äulla. Appetitui rationali&renfitivo,de quihus mentio-

nem feci, oppofita eft averfatio jationahs •& fenfitiva i locus itaque eflet opportunus deharum permotione

non-

}o( i

Ronnirlla pracipiendi, cum hinc, pariter äc inde, pro noftra adftruenda fententia, arcefli poflint argumenta j

Cum vero nos brevitati litemus oppofitorumque prae-

terea fit ratio oppofifa; qqse de commotione appetitus fenfitivi & rationaiis fy.nt addud;a; ad averfationes, mytatis mutandis, faciie referri poterunt. Atque fic ad alla.

$. IX.

Sed forte quispiam objiciet, vim omnem coramo- vendi ex pompa verborum & a&ione oratoria, adeo-

que non ex argumentis hauriendam efTe, idque hoc

innixus fundamento, quod Demofthenes primum, fe-

cundum & tertium in dicendo a&ioni tribuerit. At

ex illo turbine non eft, quod na vis noftra periculum

reformidet ullum. Kam licet vel maxime concedamus,

cum ad auriuin voluptatem, tum ad ciendos multos

animi motus, efTe vocis, verborum ^, gdtuumque vim qüaridäm haud fpernendam; tantum tarnen abeft,utäp- paratui diétionis, geftuum lenocinio, ceterisque oculo-

riim, auriumque blandimentis, totam vim commovendi äfflgnemus, ut maximam ejusdem partem rerum ma-

jeflati & argumentorum nervis adfcribendam elTe, ple¬

no profiteamur ore. Verba enim per fe nihil aliud funt, quam rerum figna & chara&eres; hi, veneribus

& coloribus quantumvis illuminentur, parum tarnen ,

aut nihil 'habent ponderis, nifi a rebus ^, quas fignifi-

cant> id mutuentur. Etjam aaionis dexteritas nihil

praeter hiftrionica & gefticulata continebit, nifi rerum

& argumentorum ponderi fuerit conveniens. Sed ^in-

ftas: funt tamen, qui, nuda orationis pompa & aélio-

nis pnefidio, in animos auresque rudiorum ita in- fluere pofTunt, utapplaufum confeqnantur. Refponde-

mus : ii, qui naris funt emun&ioris, efusmodi phalera-

rum buccinatores femper defpicatui habent atque exfi-

bilant. Addo longe plurimos efTe ^, qui fine exquifito

t ) O ( §23 ^x

illo verborum ornatu, fummaque geftuum ^, agilitate, argumentorum praecipue poudere & ingenii acumine ^,

in dicendo valuerunt, magnamque ab aliis iniere gra- tiam.

§. X.

Öflenfa fic _{in genere} neeeflitafe argumenforunv docentium in oratione _, jam ad requifita eorundem, _plenius explananda, nos accingimus. Nempe argumen¬

ta probabilia non femper fufficiunt pertinache audito-

rum frangendsej quare adhrbenda funt c.erta & quae vi

eonvincendi gaudent. Quam gratum itaque Oratori eft finem fibi propofitum afifequi ^, nec varios, forte in- fauftos, «ventus extimefcere, tam feduio caveat, ne nubem _pro Junone, conje&uras pro maturis fcientiae fru<?cibus, venditet; fed omni in id incumbat nifu, ut certis, ut exploratis, orationern fuperflruat fundamen-

tis. Opinioni igitur, vario illi & muitiformi monftro,

locus non temere erit ullus concedendus, certitudo, quoad ejus fieri poteft, fe<ftanda, ample&enda: & hoc quidem eo magis, quo duriori veritas fubjedta fit fa-

to. Homines enim partim erroribus, partim praejudi- eiis, partim fenfuum, imaginationis affe&uumque ^tur- bine, partim aliis rebus, prsepediti, obruti, fafcinati,

tardiffime veritatem amplexantur. Quemadmodum ad

navem magnas molis agitandam non parva, nec pau- ca, fufficiunt vela, fed requiruntur, quae magnitudini

navis refpondeant; fic ad perducendos homines in cognitionem &; agnitionern veritatis minime utendum

eft argumentis vilibus, levioribus, & quae opinionem quandam tantum in ipfis generare queant, fed quae ple¬

num ipfis aflenlum, velint, nolint, extorqueant. Sic fperare fas eft, fore, ut, quae commendantur, bona, ^,

avidiffime fe&entur, & expetant ^, quae vero eulpan-

tur mala, omni fugiant cura & folicitudine. Sic in

: finu

) ^o r $

fmu gratulari fibi poterit Orator, quod in viridiflima

felicitatis prata auditores deduxerit, adeoque iinem,

tantopere expetendum, felix fit confecutus.

xi.

Ut h^ec veritas eo firjniori nitatur taloj _pro ipfa

munienda ex Pfych unum etjam conficere lubet ^argu¬

mentum. Ex antecedentibus _patet, Oratori irr id ma¬

nibus pedibusqueincumbendurn e/Te, utauditorum ^promo-

veat felicitatem, hsec vero in certis plerumque deli-

tefcit adionibus; Oratoris itaque eft efneere ^, ut \m ipfce conftanter ab illis fufcipiantur j quomodo vero id

fiat, patebit, dum genefin aétionis accuratius paulo at- tendimus. Ornnis aétio libera appetitum, appetitus vo-

luptatem , voluptas cognitionem boni prsefupponit: co- gnitio itaque de bonitate aélionis e/t cau/Ta prima,, cur fufcipiatur j eft vero haec aut certa, aut probabilis. Si

eft probabilis ^tantum; facile fieri poteft, ut illam aélio-

nem, quam jam, ceu bonam, fibi fiftunt, alio tempore,

ut malam, fibi repneféntent, adeoque illam omittant, fugiantj opiniones enim funt mutabiles. Si ^vero co*

gnitio de bonitate aélionis eft certa ; voluptas quoque

inde profluens durabilis fit, nece/Te e/t 5 naiq quam- diu manet cau/Ta, tamdiu ^manet effeétus; aétio ^autem bona, quam bonam e/Te, certo fcio, talis mihi femper

videbitur; Ergo voluptatem inde femper percipio; Er¬

go appetitus in iliam eft durabilis ; Ergo efTeétui fem¬

per dabitur, (nam ipfa experientia docet, illis Omni¬

bus prasviis & con/ianter confervatis, nos, vi quafi ^,

trahi ad aétiones bonas fufcipiendas) unde non poteft

noo felicitas gigni auditorum, ad quam promovendam, augendam & confervandam, obligatus eft Orator; Ergö

y vis convincendi in argumentis inefie debet.

B XII.

MO t&X3> ) o C C£*3?

$. XII.

E contrario de adtionis moralitate fi dubitat, fi hse-i litat, minusque convidtus exiftit auditor, attoniti in- ftar, Charybdim ab una parte > Scyiiam ^vero ab altera

vitando» ubi tutiffimus mentem figat & pedem, dubius

omnino fludluat, unde facile fieri poterit , ut fcorias pro auro, pannos pro purpura, malumque pro bono am-

pledtatur, utcorporeas, ut turpes, ut fcedas voluptates

lequatur fenfuum, quse incornmodorum, dolorum ma- lorumque fecundiffimaefane funt genitrices, cuftores fuos

tanto magis infeliees redditurae, quanto fe miferi feli-

ciores putant*

§. XIII.

Quamvis vero oratori opinionibus, quantum fieri1

poteft, utendum ^non fit; faepiffime tarnen cafus inci«-

dere folent, ubi, deficiente feientia, verofknili cogni-

tione contentos nos effe oportet. In multis enim hu-

manis negotiis tot tantaeque funt determinationescon- volutae, tot ex improvifo enatse mutationes, ut, nulla

humana prudentia quantalibet, fem per & ubique, quid-

quid id eft notionum complicatarum, ad caicülum di-

Itindle _revocare, & ^ex prsefentibus cum futuris nexum,

explorato judicio, animo prsecipere queat. In his itaque

non aliter verfari licet Oratori, quam ut rationes vero- limiles colligat, indeque conelufiones quam maxime pro- babiles formet, quse hadienus pro veris habentur, quia rationes, in eontrariam partern aqu°^ vel magis pro*

babiles, perfpicere non datur. Ut de e© nihil jam di-

cam, quod in animos rudiorum magis interdum proba- bilia, quam certa, influant argumenta. Longe quidem plurain nobili hac materia fuperefTent, at fupelledtilis, pa-

riter ac temporis, anguftia circumfcriptus, brevitati

Ruders cogor; quare, jam manum de tabula.

SOLI DEO GLORIA.