Ό. D,
DISSERTATIO PHILOSOPHICA
DE
DIFFERENTIA
I\TKR
SPEM ET FiDUClAM
QUAM,
VENIA AMPLISS. ORDIN. PHILÖS. VPSAl»
PRiESIDE,
DOCT PETRO NICOLAO CHR1STIERNIN,
Log. et Metaph. Prof. Reg. et Ord.
FUBLiCG ΈΧΑΜΙΝΙ MODESTE OFFERT
HENRICUS HASSELHUN 5
VERBI Div INI MINISTER, MEDELP/XDUS.
In Aud. Carol. Maj. Die xix Dec. a. mdcclxxv;
HORIS ANTE MERIDIEM SO LITIS.
VVSMlMf TYPIS EDMANNIANIS«
&.JE. R:M M:TIS ΜAGNΜ FlDEl VlROy REVERENDISSIMO
PATRI AC DOMINO
D ;NO
KJO
S> S. Theologie DO CTO RI Celeberrimq^
DlCeCESEOS Hernosandensis
EPISCOPO
EMINENT I S SIMO^
Synedrii Sacre
Ρ R iE SID15
•
GR A VISS IM O
Oymnasii Schqearumqije Per Dioecesin
EPHORO
ADCU RATIS SIMO,,
M/ECENATI SUMMO /ETER NUΜ COLENDO
SACRUM.
Admodum Reverendo atque Prsclarffimo MagiiTro
D:NO O L Λ V O SEBRELK),
Animarum , qua? in Gudmunra & Hogfio I)eo colliguntur
PASTOR! lorvge merit i fl im o..,
Adjacentis Diftriclus PRAT OS i TO digniflimo, vigilantiifimo,
Ρ ATRONO, Patrni loco > omni honoris & rcveventiß
-cultu Matern projequendo.
Ρ'ena Quam miniftraret vellem mihi laudes fi concelebrare Tuas! jam pocula Ciio,
Excidit heu! tota ied nunc facundia mente, Aonius noilro nec ieafet ore liqtior.
Oceano meritorum ac magna: raolis acervo Obruor, & numero raunera Vefira carene, Sed tarnen haec noitrae fit teffcis pagina mentis,
Dum Tibi, quae poffit, munera parva ferat.
Villa funt fateor, ied iat pretiofa putentur 3 Si calido quam fint peTore miiTa fcias.
Grata Tibi mea fit piefas cum naupere cultUj Solaque in amplexus fe ferat illa Tuos.
Non mar is Eoi gemmas, non thura Saba^a,
Aurea nec ditis pondera mitto Tagi.
Vota precesque feram, niteat quot Iitus arenis 4
Ol modo, qua: voveäm, conferat ipfe Deus.
ipie Deus vires, cum viribus augeat annos, Cumque Tuis annis, augeat usque decus.
Admodum Reverend i Preeciarißimi NOMINIS TUl
hnmillimus CLilror
HENRICUS HASSELHUN
Vice LandsCammereraren och Krono Befallcingsroannen
V ålad le
HU Η Ε Ν R I C HASSELEUN,
Samt Våladla Frun,
FRU HEDVIG EUSK,
Mine Huldade Foråldrar
Jag ville fjålens drift och om a k ån flor följa,
JaS ^itte fora ut, hvad hjertats gjommor dölja,
Men hand och tunga hår all kraft och ßyrka miß y
Dock om en vanlig gunfi får Sonens Jvaghet tacka,
Min vördnad och min nit [ku ned t gr af ven råt ka , Faß pannan teknar matt, och orden röja brifl.
Ach! mätte de (fa Ilad {mig fela lettre flanker)
Fä tjena til bevis af det mitt hjort a tanker !
Faß de Jnart multna bort, min kårlek aldrig dor,
Han tid och fkftens magt och glomfkan trotfa tor.
Jag of v er lyckans våld och nycker aldrig klagar 3
Om Eder tid bland nhjen går s
Om himlen tar af mina dagar y
Och okar Edra lefnads år,
Mine Buldafte toråldrars.
tydig β e βη
HENRIC HASSELHUN,
ξ.u
ProcemmuL
Homines taedium ica gratasque eile coraparatos, iu fepfationes quse.reqdas ad removendut» ingenti
ftimulentur nifu ac defideria, veritas eft, extra o-
mnem dubitationis aleara pofita. Hoc eniro compro·
bant, hoc affirmant, idem hoc fentiunt omnes, qui quotl-
dianam confulere haud negligunt experientiam. Docet vi-
delicet hare non fallax Magi fira, nos in id, quod ad datum
noflrum jucundum efBcieadum valet, bonum lcilicef3tanto nifu, impetu canto fern, ut priusquam metam attingere
optatara nohis detur , vix , ac ne vix quidem animus tranquillus ma nere & adquiefcere poffit. ju c un das auf ingratse feniationes, non a noflro arbkrio , fed ab ex¬
ternorum peculiaribus objeftorum imprefftonibus, unice
excicantur. Ea itaque, qua; in fe nobis bona vel ma¬
la, grata vel ingrata lunt, fenfu quodam, ratiocinatio-
nem omnem antecedente, dignoicimus. Quamdiu ani»
nia unicam tantum habuit fenfationem, aut in pluribus conjuniftis impreftionibus nihil difcernit, tamdiu vires
fuas ad alias, quam quas habet, perceptiones obtinendas dirigere nequit. Sed quam prim um in flatu iuo muta- tiones, & magis vel minus gratas aut i η grat as fuc eftivas imprefliones anirrjadveitit, ftatim ad id Sl quod melius, eft, eo, quod in prsefenti momento ientit, interno nifu
ferri & inclinari incipit. Defiderium ad praePentem fta-
•um commutandum, eo majus & vehemencius eil, quo.
infigniorem difierentiam agnofcit inter id, quod jam
fen-
"β De Differewtia
fentit,, & aliud, quod ut gratius aut minus ingratum fibi
repracfentat <?). In fenfu enim voluptatis aut txdii, bo¬
norum malorumque omnium forma fita eil & mitiga-
tio quoque doloris, ot minus malum, booi rationem &
jucunditatem quandam habet; quemadrnodum mala &
moleila eil voluptatis majoris privat i o., licet adhuc mi¬
nor quasdam jucunditas fuperfit. Hinc crefcit fenfus
gaudii, quando conjunftus eil, cum vivida cognitione
immunitatis a graviiTimis malis; & miieriam iuam lon-
ge fortius & gravius is ientit, qui cum graviflimis do-
loribus, maximorum -ja&uram bonorum iimul in ea ag-
nofcit. Bona, quibus frui polTumus , funt vana, ani-
roi, corporis & flatus externi. In poikffione tarnen bo¬
norum finitorum , anima nunquam iatiari poteil: cum
copia adeo crefcit deiiderium , ut nullus illius finis fit.
Si enim omnia caduca, quibus in hac vita deleclantur
homines, in unum conrerre cumulem poflemus, iisque deinceps ad nutum frui liceret; nihil tarnen eorura ira-
mo ne tota quidem illa multitudo & varietas, animum
ita quiecum faceret ac beatum, ut nec plura appeteret,
nec ullo failidio metuve amittendi corriperetur. Inde
ad adquiefcentiam & deleflationem durabilem , in boni
infmiti poifeilione obtinendam., a natura? AuAore apta-
ti & nati videraur. Attamen ejusmodi objecla, & bona hujus vitas efle refpuenda, contendere non audemus, quandoquidem tam notum eil, quam quod notiiTimum,
illa non minimum momenti ad flatus noflri in his ter- ris jucunditatem conferre. Defideranda igitur.; & quis
non defide at ? Per fenfus in animam noflram agunr, &
quando nobis, ex antea obfervatis ut neceflaria , utilia,
jucunda& facile eventura repraefentantur,non poiTuntnon
quendam excitare effeftum, qui nomine defiderii in no-
bis
n) Condiilac Traité des Senfations Chnp. III. §, 2. pag. 77»
inter Spem Of Tidticiavu T
bis animadvertitur. Comrnode igitur huc refertur, quod
dicit Cicero: Natura omnes ea, qua bona videntur, fequun- tur, fugiuntquc contraria. Quamobrem fitmtl obje&a Jpecies cujaspiam eft, quod bomim videatur, ad id adipijcendum im- pellit ipfa natura b).
In omni vero vits genere, fpes ac fiducia futuro-
runa bonorum, magnam vim habere obiérvantur. Inde
enim folatium haurimus in adverfis, & in fecundis gau- dii incrementum. Per fpem] accipimus lstiilimam bono¬
rum fruitionem, antequam advenerint, & felicem exitum iperantes, innumeras laboris moleflias faciie & patienti
animo fuftinemus. Sine Γρε, nulla eilet vis & virtus in inclinationibus a&ionibusque noftris, atque ab appropin- quantis felicitatis antecepta fruitione, maxirne durabilis
in hac rerum viciilitudine deledatio percipitur. Non i- taque plane ipernenda erit opera , fi indolem fpei & fi-
ducise earuroque diiFerentiam, accuratius explicare b. c. D.
conemur., Antequam vero rem ipfiam adgrediamur, non
poiTumus non tuum nobis, Candide Lector, etiam at¬
que etiam expetere favorem , & eorum, qua? a noftro proficifci pofiunt ingenio, quod fentimus, quam fit exi- guum, benignam fperare ceniuram,,
§· 2.
Significationem vocis Jpei receptam trä dit.
Quoniam omnis, ut ait Cicero, difputatio debet a
definitione proficifci, ut inte'lsgatur, quid fit id, de quo
difputetur; mearum effe partium duxi, brevem prsmie-
tere explicationem fpei & fiducis, ut iliarum eo facilius
inde perfpiciatur differentia. Vocabulum fpei a veteri- bus icriptoribus interdpm pro exfpeclatione malorum furotum dep ehenditur, veluti dum C'cero injicit men- tionem fpei malorum & Virgilius canit:
Hunc
b) Tufc..-Quaeih. Lib. 1VJ caj^. 6«
§ Oe Differentia
Hane ego β potui tant um fperave dalorem.
I mm o apud Atticos fpern qiioque fuinmi pro quavis ex-
fpe&atione in genere, quare fperantem dixerunt non
eum fölum, qui bona fpenbif, led eciam qui rei alicu«
jus futurum eventum exfpechbat c ), Hxc vero loquen-
di ratio ab ufu vocis hodierno r cedit. Definitionem e- nim fpei fere eodem modo tradiram invemmus a Philo- fophis, qui iilam recentiori a?vo confiderarunt Celeber,
Scbubertus ipem per gaudium de bono probabiliter
obtinendo definivic9 & cum illo confentit Buimeifterus,
dum fpem ponit in gsudio ob futurum bonum , quod
obtenturos nos opinatnur d). Ab his par um diilenriunt
IHuft. Voifius & Cdeberr. Doch N. Wailerius, qui rectius
dixerunt fpem non per gaudium, quod eft fiducite, fed
per volupta em ex bono obtinendo perceptam explicari
debere e). Cum iis quoque confpirant Auftores vafti
libri Galiici Encyclopedie, dum fub Titufo Eiperance fpem ita explicant: Contentement de l'ame que chacun
eprouve, lors qu'il penfe å la jouisfance qu'il doit pro»
bablement avoir d'une chofe, qui eit propre å lui don-
ner de la fatisfa&ion f). Si ad ufum loquendi vulga¬
rem adiendimus, fpes denotare iolec quamcunque boni
remotioris exfpectationem j unde ioes longa & invete-
rafcens videtur fantom iignificare frigidam de bono re- moriilimo opinionem, quar in affectum jucundum trans- it, quoties propior objefli gratioris & facilioris exipe^a-
tio in mente excitatur g). Ünde etiano Martini in Le-
xico
e) Videatur Svidas Tom. 1. pag. 717.
d) Schubert! PfychoU- Emp. Cap.VII. §. 671. & Bnnmeift. Pfychot.
€ap, X.
e) Wolf. Pfycbol. Emp. Pürt. Iii §. 79 6. & Waller. Pfychol.
Emp. Part. Η: ξ. 547.
/) Di&ionnnire Éncyclopecfiqtie Tom» V. pag» 9
g) Cfr. Crufii Ånweifang vernünftig zn leben Cap. IV: §. 69.
inur Spém Fiåutiam. S
xico Phil. communem ipei notionem explicaturus; fpe-
rare idem efTe , ait, ac exfpeifare futurum bonum. Spes igicur in jucunda exfpecUtione adventantis boni conli-
ftit, cujus exfpeftationis imaginera eleganter pingit Ti- bullus, dum ka canit;
fam mala finiffem let bo, fed credula vitam
Spes fovet, Ef melius eras fore, fetnper nit.
Spes alit agricolas, Jpes Juleis credit aratis Semitia , qua magno feenore reddat ager.
Heec laqiteo volucres, hcec captat arundine pifces9
Cum tenues hamos ahdidit ante cibns.
Spes et i am v a lid a folat ur compede vinElum,
Cr ura jonant ferro, fed canit inter opus h j.
§· 3-
Geneßn Spei & Fiducirf explicat.
Poftquam varias experti fumus fénfationes gratas & ingra·
tas, lita confvetudo facile nos inducit, ut iimiles eventus
ulterius exfpectemus. Non alias enim ut advencuras mu-
tationes facile cogitamus, quam quas in fimilibus circum-
ifaotiis, nobis vel bqualibus nofiris antea coniigilTe,obier-
vacum & compertum efr. Si jucunda pradbmtio dc objeTo ienfuque grato obtinendo orta fuerit, vocatur fpes, Ha?c
eo major eft, quo roajus fuerit bonum, quod defideramus,,
& quo pluribus frequenter obiervacis rationibus, ut faci¬
le ac propius obtinendum fpe&atur. Nemo itaque ali- quid fperat nifi quod gratum iibi & optandum novit; ea ergo, qua? nos haud delecfant, nunquarn {peramus, an·
tequam guftus nofler fuerit mutatus & emendatus. A- nimus quippe håud fecus quam palatum, diverio icrpe guftu afficitur. Neque ejusmodi ev.ent.um (perare pos- fumus, qui cum noftra, conditione nullam nobis notam
B co O"
b) Tibuil. »i 11, Li b, IL
10 De D'ifferentia
connexionem habere videtur. ζ), Quo vehementius fue-
rit boni defiderium, quoqne confiantiorem voluptatem
in fecunda fortuna percipiraus, eo ad bene fperandum proniores fumus. Homines ea per rationem pr^rogativa gaudenc, ut cauffarum & effeituum, anfecedentium &
confequentium connexionem obfervare, ideoque in longio-
ri a&ionum & paflionum concatenata ferie, a praeter i tis &
praTentibus caufTis, haud raro pra?videre poiTint futuros
eventos. Si rationes optata? cnjusdam mutationis, viden-
tur eile remotiilim«, fpera gignunt languidam & debi¬
lem. Si cauila; felicis cujusdam exitus putantur efTe in sequilibrio cum mulfitudine & pondere raticnum repu-
gnantium; fpes noflra dicitur dubia & flucluans. Quan-
do rationes faventes videntur augeri, «5c aliquo ponde¬
re pondus rct'onum repugnantium fupcrare, crefcit &
firmatur fpes noilra, quo propius ad bonum accedi-
mus, quoque minus dubie a nobis obtinendum, reprae- ientatur. Quod Γι vero rationes concurrentes fuerint plu- rimje, efficaciffimae, cum feliciffimo fuccefTu fa?pius cla-
rifllme & proxime obfervata?, a contraria vero parte rationes repugnantes, vel nullas videntur vel inienfilis ponderis, oriri in nobis folet fvavifllma prrrvifio boni futuri, quxque vix fallit, illaque Fiducia vocatur. Ήχο
pro objecto habet proxime inflans, & in fuis caufTis cla- riffime anteceptum bonum, ideoque nihil illi ad genui-
nam certitudinem magis deeft, quam actualis objeäi ad·
quifitio & pofTefTio, qua? fiduciam obtinendi, cum ad- qifefcentia in obtento commutat. Tum enim ientimus
bonum praeienium, & impletur prxvifio. Non adtero
multorum bac in re definitiones, quae tarnen magno nu·
mero facile recenferi poiTenf. Celeb. Alex. Gottl. Baum¬
garten hoc modo mentem fuam concinne explicat. Gau¬
dium
Ο Cfr. Lock, de IntellecYü Hum. Lib· II. csp. XXI, §. 43,
int&r Spem if Fiduciam. Ιϊ
dium ex futuro inccciori , eil Spes, certiori, Fiducia,
quatenus ejus prademiam appetir, Cupiditas. Cupida fi¬
ducia in botuim diffici'e, Am m ο fit a s, Animoficas major
eil Audacui k ). Si ahi verbis ab eo dificrepant , re ta¬
rnen ipia confpir&nt, ut homo, fiducia plenus, fauila quaevis maxima probabilirate fibi poliiceatur. lila itaque jucundifiimo fieniu conjundla eil, qui quafi debilitat ac
ddpeliit fenfus tardii, qui animo non funt ignoti, qnam- diu incenitudine kboramus, vel quamdiu bonum futu¬
rum & in noftra poceflate minima pofitum, nos forte
obtenturos opinamur. Ad rem illuflrandaro exemplum adferatur; Si mihi hoc vel illud bonum ab aliquo pro- miilum eil, qui promiila conilanter fervavit, fique mi¬
hi iimul perfvafbm baheo, promkrenti vires non defi-
cere ad promiffionem iuam implendam , bonum utique promsfium mihi reprreiento , non ut longe remotum vel
tantum poilibile, ied pradenti r.irao, & ut propediem
obtinendum , unde gaudio efifmir animus. Ita fe res etiam habet, fi fiducia primi praxepti confideretur, qtiae confiflic in gaudio de bono per Peum indubitate ob- tmendo, vel ut verbis ufar ReuiTii: Fiducia eß, cjua [üb
optima o3 juflifßtm Dei regimine heue η ob i s cum Ed nunc a-
gi, cd in poßerum actum tri, cer t o Ed cum voluptate per-
Jvafi futmis. liiiusmodi fiducia erat in martyribus , qui
beatitudinem anernam tanquam bonum propediem ob-
tir.endum reprafientabant, ut nulla prorfus ipfis appare-
ret difficultas, ςυ,τ impedimentum objicere, fpemque i- piorum labefaclare poiiet.
, t .