FALSA dissertatio

J- Λ· 7·

DE

PHILOSOPH IΑ FALSA

dissertatio ₅

QU Α Μ

VENIA AMPUSS.. FAU V Η IL, EPS,

PR/ESIDE

Ρ Ε T R 0 Ν1C 0 L _{Α Ο} CHR1STIERN1N,

J. U. et Philos. Doct. Log. et Metaph. Prof, Reg. et Ord.

PRO GRADU DOCTORIS,

PUBLICO EX AMINI SUBJICIT

Andreas Er. Tegman,

Stipknd, Helmfeldiakus, Vplandus.

In Aud. Car. Maj. D. Xiii. Dec. Mdcclxxv.

IL S>

-

PaUvI TAMDlü Wi'CERß VOLUNT, QUAMDIU NESHUMT.

Seneca

UPS ALI iE,

Typis Edmannianis.

S:JE R:te M:tj$

MAGNA FWEI FIRO

Provtncle Gefleburgemsis GUBERNATORI9

Regii Ordinis de Stella Polari Hquiti

et

ILLUSTRISSIMO C0M1TI ac DO Ml MO,

DomNICOLAO PH1L GYLDENSTOLPE.

Mjecena ri Summo ₅

COMMENDATORI

SACRUM

DE PHILOSOPHIA FALSA.

§. I.

Pythagoram, ^{lofophi nomine} nimia olim infigniri voluifTe, [arrogantia percitum, ut ab aliis Grce- Phi¬

c'ix Sapientibus, aliqua ratione diicerneretur, proba-

bilitate non caret. Inde etiam plurimi, qui, poft illius

tempora, illud nomcn ambierunt, nihil magis curasfe vi- dentur, quam, ne cum reliquis hominibus confunderen-

tur, ideoque ut hanc diftinftionem certius obtinerenf,

omnes vulgares cogitandi rationes, usque ad fenfum ho«

minum communem

haud ^raro abjurarunt. Veftis ita- que pannofa, diilorti oculi, peculiaris vivendi ratio, _qu®

a communi & recepta confvetudine abhorret, implici«

tus & obfcuris terminis abundans fermo, geftus hiftrici

& afFeclati, Philofophi nomen laspe compararunt. Hinc,

noftro quidem judicio, accidit, ut infigne decus, quod

veras Philofophi®, five fcientificae cogniiioni debetur, jam fit comminutum, & ^nomen Philofophi in vita com¬

muni, ignomini® loco multis ;hodie tribuatur. Homi-

nes iapienter ac prudenter cogitare, & vitam virturi- bus confpicuam degere debere, femper & ubique ur-

getur, pauci vero illam fufcipiunt curam, facilem &

ab ipfa natura munitam monftrandi & ingrediendi vi«

am, qua quisque ^veras feiend® & virtutis fibi acqui-

rat habitum. Itaque, quid mirum, 11 numerus ciyium fa-

A _n«

cl. De Philofophia Falja.

ne cogitantium & utilium funftionum in Re publica ca-

pacium, valde Ht exiguus & circumfcriptus ? Ejusmodi

enim inftitutio plerumque deficit, c\ux ad adolefcentum

captum eil adcommodata, ^quaeque fimul fit & iolida &

diicenribus grata. Magiftri ipii viam ad divam il lam Phi-

lofophiam feåatoribus ejus ^non expeditam ^,· fed diffici-

lem reddunf, quando terminis illam innumeris & inutili-

bus difiin^ionibus, db&iffimis tricis atque Cimmeriis· quafi

abftraåionum tenebris involvunt, ^ut,, vekt fpeélrum,,

reneros Difcipulorum animos terreat. Ubi vero Logi«

ca & Ontoiogia demum ^, non fine iummo labore ^cere-

bro fuerint primum impreflar,, quas, qua maximam _par-

tem, velut artificioium vocabularium funt confcripttr,.

roulta iane fcire videtur, haud ^tarnen indignus, _{qui in}

vita fociali ac utilibus fcientiis idiota nominetur. Sic qui

innumeram fere verborum ac diftinctiomim farraginem

recenfere valet, quaeaciem mentis etiam lynceam aliquan-

do obtundit, fibi & aliis perfvadeie c onatur, Ivlagnum

fe efFe in orbe & re literaria Apollinem.. Cum enim

vaga illa & foluta ratio, nomina incertis & ptene nul-

Iis ideis imponendi, aeque ad infcitiam noftram occul-

randamac aliorum intelligentiam conftindéndam condu- dt, quae eruditio vulgo & (cientias pradlantia habetur,,

haud mirum eil,, plerosqne in vitkm illud incurrere,. de

quo tarnen in aliis conqueruntur a\ Si jam interroge-

tur

quinam, ex; ejusmodi doftnna ^„ ufus in rem publi-

cam

o) C fr. Lock; de Lntellechi Human o Lib. II. Cap> XXIX. §, ^12,

De rhiloßphia Fa Ja. j

carn & folidam icientiam redundet, apparebit, mernori-

am tanrummodo eile variis, iisque vacuis ac vanis refer-

fam iymbolicis perceptionibus, qua? nullum lere ^pra?-

ilant fructum, nifi miferum illuno habkum inutiles Ia-

tine lit.es movendi. Reeention tarnen asvo cognitum de-

murn eil, quid in culpa fuit, & pratcipua impedimenta,

qua? viam ad Philoiophiam & templum fapientia? afpe-

ram & moleflam reddiderunt, paulatim removere coe- perunt veri nominis Phiiofophi, qui aflenfum cuicunque

rei, ex folita lila & antiqua pietate erga majores eorumque fyflemata prasbere, feie obligatos eiTe non agnoverunt;

ied fanam rationem, indubia experientia nixam, unicum

in meditando & fcribendo ducem elegerunt ^, fummatn

in id operam impendentes, ut utiies veritates i η venire q t

ac itabiiirent, & cum iis indivulfo ^nexu ofFicia junge-

rent, qua? ut homines praeftare debent & cives. Adeo-

que inprimis perfpicuitas & realis cognitio ipfis cura? efl

cordique; quare etiam methodum obiervationibus & ex-

emplis dicteta illuilrantem adhibuerunt, antiquo rigori Phi-

lolophico, a priori iemper disferenti, omni ex parte ad-

verfam. Hac ratione fpiendidum illud, fed deperditüna

Philolophia? decus reilituere ftudent. Aft hoc optandum

potius, quam fperandum eil. Pernicioiiiiiraa fane Se ne-

fanda auckoritatis prtejudicia, in animis, dicarn ^{an, eru-}

ditorum venis & meduilis latere, quis eil prudens eru-

ditionis seftimator, qui non furamo cum pudore fatea-

tur, Fundamentum convtöionis ejusmodi eruditorum

A 2 - eft

φ De Phiiofophia Falfa.

eil communis majorum confenfus, ^nec quidquam ul¬

tra illos cogitare audent limites; & Γι vel minima re¬

ceptarum diftinclionuro ad lapidem exigeretur Lydium,

flatus datim in fimpulo moverent hi vocabulorum Ar- chiteeli, coeium ipfum fua fatigarent flultitia & Religio-

ni cito funus du£lum iri, clamarenr. Quod certe pro- dit limitatum valde ac vile ingenium, humiles & depres-

fas animi vires. Et, cum pendeat ipforum eruditio eV

iola fere propofitionum tradicarum _memoria, poft mor¬

tem fan 2 merentur notum illod Epitaphium : Hic jacet

vir magna memoria

exjpeelans Judicium. Qua: , cum ita fint, fiert non potefl, quin eruditio tantorum & tam

•culpandorum prtejudiciorum

miferaque antiquicatis

in fing-mdo audacia & iervifute exilrufta, fit ornni-

no falfa, & id efficist, ut ejus cultores ex opinato altis-

fimo eruditionis cacumine, in ignorantia: barathrum pra?-

eipites ruant, At vero inter eos, qui eruditionem ^am-

biunt, quotusquisque eil, qur folide cflendat, fe didla pricjudicia vere depoiuiile. Annon verus Philofophus eil:

Rara avis in terris, nigroque fimillima cygno.

Et fane dolendum eil, ^tanturo adhuc fuperefle trica-

rum üc caliginis, ^tantam de fumrnis rebus difcordiam, ut quam vis, fepoiitis ficlionibus ^tam Platonicis, quam Ariflo- telico-Scholailicis, vero & flabili experiemix fundamento, philoiophiam exflruere pafTim certent viri quidam erudi·

ti; parum tarnen, aut nihil flabüe adhuc exfpeflari poflif.

Singuli enirn fuum fequiintur Coryphxum, optirai obU-

ti

De Fhilcjophta Fal fa» $

ti anteiignani, indubiai, nempe, obfervationis, & inde

ortte fans rationis. Alii enim Cartefiani, alii Thomafia-

ni, Voifio- Leibnitiani alii nominari cupiunt. Hinc in

animum induximus, nonnulla de falfa & inutili Philo- fophandi ratione generatim diflerere. Si in ea traftatio-

ne Tus, C. L. benevolenris compotes fiamus, erit, de

quo im pen fe nobis gratulemur^

§- H.

Vera Philofophia eft exa£la rerum notitia ^, qua; in

vita; negotiis utilis eil, & in omnibus reliquis icientiis

intelleilum adjuvat, confiiia fideliflima iuppedirat, ea ,

qure obfcura funt, clariora reddic, & piurima, qua; du-

bitationi obnoxia iunt, ad cercitudinem et evidentiarh perducit. Sapientia; amatör fa£la natura; fedulo obfer-

vat, ut i» cogitationibus combinare poflit connexa, uc comparet inter fe diilin&a, ^ut fimilia in unam, difllmi-

lia in diverfas claiTes referat. Ex natura itaque aperta,quan-

tum fieri pctefl, naturam latentem interpretari ftudet. Nan

abhorret a fenfu ianorum hominum communi, neque

©pera conditoris temerariis fiétionibus deforrnat

ied ad

amorem ac feiicitatem generis humani, miferiam

quan-

tum fieri poreft, removendo, unice tendit. Sanus Phi-

lofophus neque fine probatione affumit _ea, de quibus

dubitandi eil locus, _neque dubitat de iis, qua; per fen-

fum communem evidentia ac indubia funt; ideoque in

iis demonftrandis, de quibus nemo, cui ianum finciput,

dubitare potefl, inanem & inutilem operam baud con-

A 3 funnit.

6 De Philofophia Ρalfa.

fumit. Αί Philofophia falfa ^, re quidem ^{Vera non} eil Philofophia ^{, neque} fplendidum Philofophia? titulum

meretur

ied potius irrationalis eil ingenii abufus; ^quo-

niam tarnen vitio Philofophantium, falia dogmata Ve¬

ra? Philofophia incongrue immifcentium, indeque per recepcam minus adcurate loquendf rationem ^, Philofo¬

phia? noroen quoque accepit, ideo ^{a vera} Philofophia diligentiffime eil difcernenda. Philofophia falfa ^per ex·

ceffum quendam & abufum ingenii peccat, eil turoida,

inanis atqueambitiofa, fenfui communi contraria, nullum-

que propterea ufum ^, & adplicationem nullam in vita

habet communi, ideoque cultores fuos ofiofos, inutiles

& omnium fanorum hominum riiu ac contemtione di-

gnos reddit. Vera Philofophia nititur folida illa erudicio-

ne, ex qua quisque faciles fibi acquirit habitus, propofi-

tum finem promte ac decenter obtinendi; per illam plu«

ra concidunt monflra, ad perniciem & errorem morta- talium, fub Philofophire nomine temere efficla, Philofo¬

phia vero falfa molem inordinatam, ineptam ac ru¬

dern

fpeciofis coloribus iuperficie tenus folummodo ad-

fert. Abundat tota erroribus. Si enim, exempli gratia, Metaphyficam confideramus fcholailicam, eam tantum-

modo id prssiiare deprehendimus, ut terminos explicet

seneraies, & fcholafticorum famofa axiomata. Ovis au-

tern non videt, axiomata eife ex obfervationibus deri-

vanda, atque ideo in Meraphyfica majorem eife curat«

idearum, _quam terminorum gerendam/ Quoniam ^ve¬

ro id in Philofophia falfa negligiturj talia inde nafcun-

tur

De Philofophia Faifa. ^T

tur axiomata:, _quae admitti non poflunt, nifi tribus vci

quarnor, iromo ofto vel decem exceptionibus ac diftin&io-

nibus circumcifa. Et fane, qui ver® Philofophiae in Theolo- giam merita jufia penfitaverit lance,quid ex falla detrimen-

ti capiat, faciiis invenief« Certe noaximi f®pe momenti

eontroverfise in Theologia, proh dolor, debellantur non rationibus & argumentis, fed antiquififimis, quos perver-

ie philofophantes rnifere torquent, fcholafiicorum ter-

rninis & vocabulis. Et fi _unquam argumenta adbibent,

per petitionem, quam femper fere commictunt, princi- pii, adeo veritatum robur debilitatur, ut in percepeioni-

nihus latpe clarififimis» dubitationem quisquatr» vix ef- fugere ^queat. Quantum ejusmodi demonfixandi ra-

tro

Tbeol'ogiae lucis adFerat

vel ^ex fola patere pofeli

Foiflevirii- Mefaphyfica Theologica ; quid ^, quaefo, ejus¬

modi Philofophia habet, quod fcrupulis ipeciofifllmis Theologicis Spinoz® Hobbii

BseiiiHelvetii oppo«

nat? nihil certe. Neque Verulamii iententia: quo fubti—

lior eft Philofophia, ^eo amicior eft Theologise ^, ejus¬

modi Phdofophandi rationem defendic;: nam vera fubti-

litas in difcernendis rebus ex.fi ilen t i bus, verse eriam Phi-

lofophi® genuinum eft criterium, cum fall® Philoiophi®,,

fic difta fubtilitas

in abftra&is eerminis- unice hatrens,, potius fit nominanda ftupiditas.. Sic, qui nomina hsec

fequentiauna cum communi illorum & ad fe invicem

relät a iignificatione, fubftantiam nempe, hominem , ani«

mal, formam vegetativaru,, fenfitivam & rationalem didi- ek» vadas poteft propo-fitiones haud< dubise. ^vencatis circai

.ani·

8 De Fhilofophia Falfa.

aniroam efficere, etil ejus operationes & mclmatrones prorfus ignoret: ^tatque id genus innumeras enunciatio-

nes, ratiocinationes & conclufiones in Metaphyficorum, Schoiafticorum & naturalium quorundam Philofopho-

rum fcriptis occurrunt, quibus haud magis Dei, Spiri-

tuum aut corporum notitia inflruimur, quam ante lecia ejusmodi confcripta cpufcula b), Summum autem \U

lud

quod verarn inter δ: falfam Philofophiam interce-

dit difcrimen, vei ex ipfo erfe$u judicari poteft. Si e- nim utiiitatem ex apdtudine ad fines asftimamus, certe

experientia docet, quam ex Philofophia vera anfarn fuimus adepti, magnos obtinendi fines, Divinam fcilicet gloriam, humanamque felicitatem. Quid illa uberius habet, quod aptum fit ad dilatandam Divinas fapientiae, pofenti^,

bonitatis ideam & agnitionem ? Quid, quod gloriofam

ejus Majeftatem in infelleitu noflro, magnam & admi-

rabilem reprasfentet? Exiguum illud, quod fcimus & quod

indies detegimus, infinitam nobis probet occafionem,

Divinas admirandi perfe&iones. Crefcit quotidie per Ii-

beram ac veram Philofophiam natura cognicio, quan- do abftra&a in concretis & univerfalia in fingularibus

attente contemplamur, & cum illa crefcit noflra de Deo

notitia

quas in falfa Philofophia macilentis aliquot iyl- logismis abftra&is manet inclufa. Unde felicioribus &

ere&i

/;) Cfr« Lock» de Intelle&u Hum, Lib. IV, Cap. VIII. \ §. 9. adde

G. F. Mejeri Betrachtungen über die Sch ran c ken der Menfchlichen Er«

kentniff, §» 8» Seite 19«

De Philofophia Fnija* ^β

eraåis ingeniis, vel omnem fpero adimif, ab anteceflb-

rum figmentis inanibusque fubtilitatibus recedendi, vel

neceflltatem ^novas excogitandi opmiones, ipös imponit.

Alter, quem Philofophia intendit, finis,, felicitatena puta ho¬

minis, etiam in vera Philofophia obtinetur. Novimus, pree- clarum hunc finem non obtineri poflc fine adcurata ^emen- datione facultatum noftrarum, atque inprimis volunca- tis. Falfa vero Philofophia nihil aliud quaerit, qvam fe ipfam, hoc eil, in terminorum contemplatione & ^me¬

moria fubfiflit, de vera emendatione hominis ne fora«

nians quidem. Ut enim pler^que, quas continet, pro«

pofitiones, non huic magis univerfitati, quam aliis mun¬

dis poflibilibus & fiftis adplicari posfunt, ita etiam non mirurn _, doårinam ejus moruro, fenfui hominum in pras- ienti rerum creatarum fyflemate, minime eile adtempe-

ratam. Illa ^e contrario fcientifica cognitio, qute non aliun- de, _{quam ex} indubiis obfervationlbus enafcitur, in rerum exiiflentium indole, proprietatibus ac relationibus indagan-

dis occupatur, atque vel immediate, vel mediate (al¬

tem, rationem excolendo,generis humani commoda _äuget.

Naiivx hominis fciendi cupiditati, nova cbjefta & phae-

nomena confideranda fa?pe offert, unde non tantum ex-

quifita animi voluptas in veritatum incognitarum inven-

tione percipitur, verum etiam perniciofa illa & rifu di¬

gna philofophantium opinio tollitur, quae eruditos in ul-

la re ignorantiam fuam candide profiteri olim prohibuit.

Solid# hujus philofophia; beneficio, plurima impedimen·

B ca

ι» De Philofophia Fa1fa.

ta ₃ qrre ignorantia & ftultitia hominum felicitatL ha-

ftenus oppofuerunt, tandera fublatum iri fperamuSc Sed

antequam Colophonem huic , inter Philofophiara verarm

& falram comparationi imponimus, Iepidam non minus,

quam nervofam Generof. IX Bar. L„ Holbergn defori- ptionem utriusque fie&atorum adferre juvabif. Commu¬

nis

inquit, fpurii Philofophi efl Chara£ler, quod ho·

mo fit pervicax, iententiarum tenaciiTimus, cujus Philo¬

fophia in ineptiis confiffit, geftibus & infolito vefiitu qui folum fiemet ipfum in deliciis habet, alios alto ad- fpiciens fiupercilio, qui inutiles res explorät ^, Cognition!

fui ipfius parum operam navans, qui viam ad lunano

usque invenire- ftucTet, vix vero ad fuarrs andern ^{3 cu¬}

jus vita dqftrinae ^non refpondet, qui tempus literis im- pendif, ut do^ior ^{, non} fapiencior evadat. Verbo, qui

credit,, fe efie Philoiöphum, ^{cum tarnen} non nifi fimia

fit Philofophia?. Contra autem, Philofophus veri nomi-

nis eil, cujus Philofophia non in barba intonia, hirfutis crinibus, pallioque utrinque regefro confiftit, qui non moribus & habitu ab ufu cornmuni abhorret, qui non- nifi ^ex aequo fert de aliis fententiam, neque de fe ipfo

fine modeftia, qui folidis rebus operam dat, ineptias lin-

quens., Verbo ^: qui revera eil, quod non efTe videtur.,

Hifce addi poteft elegantifTima defcriptio veri Philofophi

a Cel. D, D1 Alembert. On fait, inquit, dans quel de-

nigrement la qualité de Phiiofophe eft aujourd'hui ^en

France, chez le peuple de tous les etats. Γ entends par

Phi—

De Thilofophia Falfa. u

Philofophe, ce qu'on avoit toujours enteridu jusqu'a ces derniers tems, un Citoyen fidele ^a ies devoirs, attaché

å ia Patrie, foumis ^aux loix de la Religion Sc de Petat;

qui efl plus occupé, fvivant le principe de Des Cartes,

å regler ies deiirs que Pordre du monde; qui fans ma¬

nege & fans reproche, n'attend rien de la faveur, Sc

ne craint rien de la malignité; qui cultive ^en paix fa raifon, fans flatter ni braver ceux, qui ont Pautorité en

main; qui en rendant les honneurs legitimes Sc exterieurs

au pouvoir, au rang, å lå dignité, n'accorde Phonneur

reel Sc interieur qiPau merite, aux talens Sc å la ver¬

tu; en un mot, qui refpeéte ce qu'il doit, Sc qui efti-

me ce qiPil peut r).

§· I"·

Ad finem fic perduila comparatione veram inter Sc falfam Philoiophiam, poflulat ordo, ut paucis notas quas- dam generaliores hujus recenfeamns, ex quibus ceteros

errores, quisque facile deducet, Falfam nominamus Philofophiam

quae aut ideas aliorum Claras Sc conftan-

tes, verbis1 obicurioribus explicat, aut evidentes propoii-

tiones probat rationibus minus claris, fiåis vel aperte

falfis, aut fingularia ^ex univerfalibus demonftrari conten.

dit, aut ejusmodi aflumit deroonftrandi principia, ^quac

aut nullam, aut perverfam, ad cognitionem amplifican-

B 2 dam,

0 Melanges de Littel ature, d' hittoire éc de Philoiophie Tom. V*

Avertiflement, _pagg. XIII & XIV.

η De Pbiloßphia Fa Iß.

dam, adplicationem habent, quseque imnginafionem ^at«

que intelleäum ab experientia, ad infiniium ^mere pos- übilium complexum & orbem ficlum abducunt, aut ea

explicäre temere aggredicur, qux omnem hominum ca- ptum iuperant, nuilamque pollkentur utilitatem, aut

etiam evidendilima probare conafur, qua; nee demon-

flratione indigent, nec demoniirationem admittunt. Sic

Seboiaftici _magno labore conati iunt definire, quae de-

fiiliri non pocerant. Haud enim obfervarunt, notiones iimplices, qu^ unico tantum fenfu pereipiuntur, non

niü verbis aequipolientibus poiTe indigitari, minime ve-

co explicari <k definiri. Ita etiam nunnullas notiones in qualibet ienfatione implicit^ adfunt, quas adtentione ad-

hibita clariffime animadverdmus, licet easdem expücare

& verbis notisque certis deterrainare haut valeamus.

Hoc etiam valet de nofione iirnplici exfiilentiar, lila enim in

unaquaque fjnfatione unieuique adeendenti & abilrahenti

obvia eil ac manifeila, ied adeuraea definirione explicari nequit. Seniatio conjün&a eil ^cum convictione de ex- fiilentia pradenti; adlus memoria non ieparari poteil ^a

confcientia exfiftentiae pra^teritre. A&iones & pafliones

quoque exfiflunt, etil definitio exiiftentiae BiSfingeri ad

illas adplicari nequeat. Solre enim fubflantite apts funt

ad agendura vel pat.endum. Ad exfiflentiam non requi-

ritur adlio vel paiTio, fed iola aptitudo ad agendum vel patiendum. Sed

qua in re illa aptitudo coniiilat, igno»

Saraus. Longe etjam obfeurius eil, qua in re conople-

men?

De Philoßphia Falfa. tl

irsentum poiFibilitatis confiilat, ^per quod taröen Uluffc.

Volfius exfiftentiam explicari pofie exiftimat. d) Fruftra

itaque exfiftentisr ideam in alias fimpliciores refolvere

ftudemus; iufficic ad intelligentiam, fi originem hujus

abfiractionis refleftentibus exhibeamus. e) At vero Phi·

loFophias faliae leHatores, defenitiones, raciones, & cauitas

reddere ftudent omnium rerum, & dum plerasque ne- fciunt, ignorantiam fuam fub terminis inanibus & qua-

Jitdtibus fidi's occultare fludent, uc incauti, muicaruro

inftar in retiis _araneorum, decipiantnr. Alii vero acu- tiores, fin^gunt cauflas quasdacn vereiirmles, qu^ extra il-

lörum irnjjginationem nullibi exfifiunt, atque per ejus-

rnodi entium fiüorum ficlas afiiones, rerum adrualium

& Phamomenorum occurrentium rationes ie dare pofie

exfiflimant. _{Immo per} fuas gratis aiTumtas theies, praeter

& contra omnes obiervationes, iyftematis mundani fu1-

turum inreritum, _tanquam in folaris corporis decremett-

to obfervabilem, prredicere non verentnr. Pneterea et- jäm veritates evidentiflimas, de quibus nemo dubitare poteft, dcmonftrationibus firmare & certiores reddere

conanfur. Immo, in ejusmodi veritaribus apertiifimis

& maxirne neceflariis probandis, tarn iubtili argumentan«

di genere utuntur, ut vix perfpicaciilimi & in ratiocinan-

do exercifatiflimi, vim eorum argumentorum capere que¬

ll ₃ ant

d') Volfii Ontolog. Lat» §. 174,

c) Melanges de Litterature,. d' hiftoir» & de Philofophie» Tom« Vr

§> Π» peg.-il»

De Fhiloßphia Fa Iß.

anf, und? ab ejusmodi demonflrationibus ^{non tantum}

nulla conviclio, verum faspiilime contra apertas veritares

fufi, icio gravis oboritur. lta ^rerum raaterialium exfiften- tiam, _totumque qualibec fua parte majus eile, non a jfenfu communi, fed ratiocinationibus communire flu-

dent. Et .quoniam hac methodo cogitandi & dubitandi,

a fenfu omnium vulgari & communi penitus abhorrent,

inde evenifie arbitror, quod fluitus & Phiioiophus in vi¬

ta communi fere pro fynonymis haberi coeperint. In

hanc claflem inprimis referri merentur, qui de fua ipfo-

rum exfiflentia ierio dubii hcerent, eamque argumentis

& rationibus Philofophicis demonflrari pofie, & proba-

tione indigere contendunt. Fuit fortafils Cartefius pri¬

mus _, qui de .exfiflentia fua dubitationem animo übi fin-

xit. Si ad finem intentum re vera pervenifiet, ita ut fir-

miter fibi perfvadere potuiilet, fe ^non exfiflere; flatus

ejus fifflet commiferatione digniflimus, & nec ratio, nec

Philofbphia ifliusmodi raalo mederi valuiflenf. ^Gerte

is, qui non intime fuana fentit exfiflentiam, & de illa perfvafus eil, non magis aptus erit formandis ratiocini-

is & audiendis argumentis, quam ilie, qui credit corpus

iuum vitreum vel flramineum eile. Infirmitas humana

in ejusmodi morbos incidere potefl; at medicamentis

tunc opus habet, nullis vero demonflrationibus ad fa-

nam reducicur mentem. Cartefius nobis perfvadere vult, quod iliud mentis iuae delirium iuflulerit hoc argumen-

to: cogito j ergo fum. Magis vero probabile eil, eum

nun-

De Philojopbia Fal fa.

mmquam ferio exfiftentiam fuam in dubinm vocaiTe, ve¬

rum immotum permanfifle in illa convi&ione,quam fenfus

communis in omnibus producit, & cui refiilere ^nemo fa-

nus unquam potuerit. Probat enim exfiilentiam fuam _srgu- mento, quod ^re ipfa nihil probat. Senilis enim cogitationis

non eil certior ac evidentior fenfu exfiftentke noitraj,

neque ullo argumento p^obare poteit, cogitationem ne- ceiTario requirere feparatum ^ens & diftinftum quoddam

£ub;eclum, cui iita cogitaiio inexilftaf. Non quidem

nego, evidentiiiimum omnibus eile, cogitationem non

concipi pode absque cogitante; ied illa convicfcio nullis argumentis diilindle crignitis nititur, verum] oritur ab in¬

tima noftri coniciemia & anima? interna conilitutione,

& ab eodem quoque fönte cettitudo de noilra exfiflen- tia derivatur. Dependent adeo ambs a communi prin- cipio & fenfationis ^mrerna? immoto fundamento, non

au era una ex altera deduckur. Neque evidéntius quis-

que perfpeetum habet, fe non delirare, _quam· fuam ex-

fiftentiam intime fen tit; & fi putat fedelirare, revera de¬

inen ia laborat, Sc ra tion i bus aut döRrina ad meliorem ie« fum re iuci nequ t.. Quando dicit: Cogito, ergo fumr

nonne pari ^ranone argumentari posfem: dormio, er¬

go ium ^, quiefco, ergo fum? fi _{corpus naovetur, o-} port t, ut exfiilaf; ff manet in quiete, etiarrv exfifbt, ne- ce.de elf. Unde Catteiius probare pofeit, ie ^revers co-

git re, aut actum queodam cogitandi in ie exfiilere ?

Rdpondec forte,, id ipium iatis conftare _per internas fen«

fatio--

Be Philofopbia Falfa.

iationes. Sed cur Γι bi perfvadere potefl, -has inter¬

nas fenfationes haut eile incerfas, eumque adeo per "

easdera falli ^non posfe ? Hoc irnpoilibile eile nemo affirmare poteil: ied optima ratio, quam reddere po- fumus firmisfimx illius perivafionis & immot® confi-

dentias, jquam collocamus in animi internis & isc-

pius repetitis ac cum aliis communibus ieniationibus,

hiEc eil, quod quilibet hominum, cui ianum eil finci-

put, per naturs iuas indoiem & conflitutionem ita com·

paratus & determinatus eil, ut credat fenfationibus fuis,

tum inter fe, tum cum aliorum conformibus, & non absque commiieratione illura intuetur, qui de fenfuum

fuorum conilanii teilimonio dubius hxret, Singuls hx

propofitiones: Ego cogito ^, baheo internam Jenfationem, omney

quod cogitat, exfifiit, ego exfißo, xquali certitudine & in-

dubio asfenfu reprxfentantur. Adeoque, fi quidam deil-

larum veritate anxie dubitaret, haberetque fidelem ami-

cum, is fane confilium ipfi daret, ut ianitatem potius

medicina corporis adhibita, juftaque dista recuperare (lu¬

deret

quam argumentationibus Metaphyficis & Logicis,

mentis iux iSluminationem & medelam exfpeSaret. Car-

fefio hac in re, ut alios taceam, pollicem premit Illuflr.

Volfius in libro Germanico de Deo, mundo & anima,

ubi Cfipite primo principii ioco aifumit Cartefianum ii-

lud fupra nominatum: cogito, ergo fum. Proponi? illud ,

ut Syllogisnaum quendam, quo probatur hxc veritas:

Nos exfißere. Exiflimat hunc fyllogismum eile veluti ex¬

em«·

De Philojophia Falfa. ^η

emplar quoddam perfedtse demonftrationis, & ^ex quo Mathematica certitudine concludi poteil. Syllogismus hoc

modo eil adornatus.

Quod fni confcium efl, id exßflit,

iVöi noßri conjcii fumus, Ergo,

Causfam eriam adfert, ^cur tantopere hie Syllogismus

fit necefiarius; fapientem videlicet, ^non eile _contentum, quod fciat aliquid ^certo, ied debece etiam rationem cer-

titudinis illius & causfam in promtu habere, ubi requi-

ritur. Et fi quis petat a nobis rationem certitudinis de exfillentia noftra, putac rationem hoc contineri iyllogi-

imo. At vero ipfa conclufio ieniatione intima infallibi-

H innotefcit. Ratio certitudinis eil evidentia feniatio- nis, _{qua? per} fyllogismurrj non augetur. Neque ma¬

jor propofitio in hoc fyllogiimo ^, notior eil conclu- fione, fed conclufio, fi non magis ^, ialtem _^que

nota eil, & certitudo hu jus ^{, a} certitudine illius _non pender. Atque fic» iyllogifmo hoc in cafu _parum eil opus. Cum enim conclufio eil certifilma, ha?c

mea feniatio fufficit ad certitudinem. Sic

qui ^ne- gat fe exfiilerc, convinci debet, fi unquam poflit, per

principium, fic dictum, contradifUonis, nana To _ego in- cludit confeffionem exiiilentia?. Principium autem con-

tradictionis in qualibet perceptione fingularij etiam men- tis eil ienfatio; ergo ad eam omnia l edeunt. Hoc ia- de confirmatur, quod fummi hi Philofophi, cum Omni¬

bus fuis fpeculationibusj non fortius convifti fuerint fute

D _ex-

De PhiloJopbia Falfa.

exfiflentise, quam animus maxime mediocris & quilibet irr argumeniando idiota vel tiro ilmpliciifi-mus f). Itaque fun~

damentum erroris CarteiTani & Volfiani in eo confiftit, quod fenfationes,, certitudinis criferiis non adnumerent,.

ied ad fyllogifmi ambages confugiant, qui tarnen vixr.

ac ne v ix. quidem in taii materia circula carere poiluntr.

§'. IV..

Cum vero fermo fit de imprudenti Cartefii du«

bitatione

jufia tandem ferie deducimur ad ceteros·

icepticos, omnem eertam deipernntes notifiam ^{, eorum·}

que Antagonitlas ^, fic dictos Dogmaticos·,. t an ^u am ex:

tripode omnia diditantes. Urrumque pereinet ad fal-

fam Philoiophiam.· Urrumque illud exiremum odit Sc.

horret genuina Phiiofopbia, medium araaty & quantum pofiitj qusrit, Sed quafi in tranfcurfu indigitare juvabir,,

quinam & ex qua ratione faeem his pra*tulere feilten,

tiis. Itaque fufficiat nominafie ^, praeter an rea firpe no»

minatum Carte dum magnos i-IIos fcepticorum Antefi-

gnanos Beelium pariter ac Hüetium.. A pofieriori ipfi-

rnet oflendere conati funt,. de omnibus ac fingulis re¬

bus efie dubitandum ea videlieet, qure buc usque o- mnibus eruditis certiifima funt vila ^, exa mini fubjicien-

do j ac in dubiurn voean:lo. Hoc tanta per fecerunt in·

genii acie3. tanto verborum adpafatu, ut non exiguurn

Phiioibphis facesferent negotium, & diCciplinis ipfis im-

ma-

_____

i

f) Cfr. DiSionafre Encyclopedique Tit· Sena Cömmur. j em· Χ γ,

pag· ag-

De Fhilofophia Fa Iß. iß

mane, quantum accelerarcnt periculum. Baslio tandem

lernet oppofuit Vir ingenio & eruditione parum inferior Leibnitius, cujus nomen per totum dernum literarium

orbem inclaruit. .At in SchyUam meidir, cupiens vitare Charybdin., novamque adhibuit methodum, Phiiofopho-

rum turbandi circulos, miris & infolitis prorfus-plenam principiis. At & temporis & Chartas anguilia architectu-

ram hancce phiioiophicam ^·, ut iatis antea agitatara, Unque¬

re jubet. Et ^cum paucis de errore Carteiiano nußer io-

cuti fuimus, telam -inceptam adeo penexere conabimur,

ut breviter agamus de iis erroribus

qui ex negatione

ienfationum certitudinis proveniunf. Vix aüus quisquara

tam aperte fcepticismum fuit profeiTus ^, ac Hiietius in

Libro poilhumo: de imhecillitate rationis humana. Con-

cedit quidem, in notitiis quibusdam humanis, dari ali-

quem certitudinis gradum, ^non vero fummum. Homi-

nibus omnem facultatem reilima'ndi duo contraria dene-

■gat, omnernque certitudinem diicernendi, an vera vel

apparens tsntum fit contradiåio. Diftingvif denique in·

ter certitudinem Divinam, angelicam & humanam ^, ul-

timam femper languidam valde aa claudicantem fingens,

& quidem ^ea de cauila, quod videlicet tam multa mor·

tales ignorent, quas ad plenam requiruntur certitudinem.

At oblervandum: ut inrer duo contradictoria non datur

medium, ita nec dari medium inter ^certum & incer-

tum. Simplex enim & quaii indivifibilis _notitia, aut eil

certa, aut incerta, tertium non datur. In difputatione

C .2

CUin

ιν· De Philo)cphia Fal/a.

cum feepeico il agatur de notitb qua dam eömpoilfä', femper ent in fimplicem refolvenda. Sie ^, Γι ^{, ex.-} gr,

qu^rkur, an certus fim, me nunc feribentem ^roanura

movere? Refpondeo me ea de re in fummo certuni es- (e gradu: Ob; reit ille, nefcio ^T an icribens· man am mo- veam, nefcio

an habeara fpiritus animaies & quemo»

modo Uli raoveantur, nefcio, an anima maveat illos furr

virtute eßentialian aceidentali

an aliena? Refpondc-

tur, mulcns hie eonglomerari qu-ae(Hönes de modoy qua?

in prima illa non contineniur,. Et fi pari ratione argu- mentaremur, ex confequentiis eilst fee oticus Athens. Si

ferio credat, Deura eile, hoc eerto credit, licet in effei>

tia De i fint innumera

qu?e a nobis eomprehendz

non poilunL Itaque in qu^ftione de extliienda rcFum»

necefiärio concedat hujus indubiam ceriku-dinem. Ne»

que hoc derogat quidquaro Divinae,, prs creaturis, &

angelorum excellentke, quod feientia nofira finita & ex-

igua fit in furnroo gradu certa.. Si enim afiter compa-

rata efTet, nulla plane evaderet omnis humana notitia

& fidem non haberemus, quam Dens vult eile fidu- ei-am de bonls promiifis obtinendis^ Fides autem fup- ponlt naturalem quandam feieniiam, fine qua in hotrsi-

ne excicari non. poteft* ^certam videiketnotisiam exfiflen*

tias noiiras δι ^rerum aliarurn,

§. V.

Uiterius alii Philofophite falfrc feftetores demonilra^

re c o na η tu r mundi materia] is exfißenfiam argumentis, quae iublata fcniuüonurn cecötudine nihil va-lenu Bsmonitra--

ύθί

Dg Fbilofopkia Falfit.

tro enim non procedic nifi ex aifumtis Si veritatibus pri-

mitivis. Sed _prakter indubitatasfeniåciones nullae veritätei priores dantur, qoac afTenfum noffrurn extorquere poiFunt.

Vulgus & rnficetaf plebs ruri habitgns, incolaj filvarum, paftores, agrieultores, artifices, miiites, _{pQlitici, & itl}

genere ornnes homines, exceptis nonnu^lis Philofophis,

frrmiter perfvafi funtr, folem, lunam

fiellas exfiflere

dari _{terram, quam} incolimus, fe habere patriam, ami-

cos & confangvineos, quos amant, agros & domicilii

quae poilidemv His omnibus Philofophi absque demon- flrationibus iisque obicuriffimis & abilruliilTmis asfen- fum prrebere nolunt. Animo eiato fe a vulgo in höd punclo difh'oguere cönantur. Ad probandas vero indu- bias & maximi momenti verkates, ^non adhibent argu¬

menta plana, faeilia & _{ad captum} vulgi adcommodata, fed ejusmodi, _quse vix centefimus quisque intefligere pot- efb. _{Etiam hoc credere}

poilumus, acufi/Timos aiioquin Philofophos, Carteiium, Malebranchium, & Lockiurri,.

omni fuo racsocinandi' rrifu, exPhilofophiaé penu, ^{ne u-} nicum quidem _argumentum add'ucere vajuifle, unde con- vi&io de unius corporis circumiiantis exfiilentia, riee & fi-

ne exeeptione deduci poterit. Longe quipp'e pr rus & fortius

convincimur exfj/tentiit _{corporu'm, quam amma)}

operatio--

nes anrmadvertere poiTurnu*. Nemo dominum, qui quo- tidie edit, bibit, veftimenta indtfif, tcmpedates fugk9

domicilii ingreditur, _{requiem' in fella Si lecto quasrit r}

de rerum corporearum _{perpetua prat} fen tia'·

ulla ratlone»

& 3:· ulla«

22 De Philofophia Falfa.

ulloque momento haefitare valef. Et in hoc punåo, plii- loiophorurn convielio, vulgi certitudinem nullo modo fuperat. Philofophia ergo, quas recedit a ferifu com- muni, eumque fufpe3um ac dubiom reddere (ludet ^,

non modo inutilis eil & falfa, verum etiam rifuro mo- vet, & a fapientibus contemnitur & contemni mere-

retur: feniationes enim communes dirigunc perivafio-

nem & vitam totius generis humani, in plerisque nego- tiis & cogitationibus; atque iisdem quoque in vita or- dinaria cedit ipie Philoiophus, quamvis in rnuiero con- flitufus fibi imaginetur, earum vim ac fidem infregisfe

ac debilitaile. Senfus enim communis & regulte inde Colleclas, priores & antiquiores iunt omnibus ratiociniis,

eorumque fundamentum conflituunt; at axiomata fen*

fus communis, a Philofophia nulluni robur acceperunt,

nec accipere posfunt. Sublatis vero ieniationibus, ipfa

ratio & ratiocinandi facultas penitus tollitur. Sed ad hoc praeftandum irriti funt omnes conatus. Sic diilvadent a

Philophire (ludio, qui inutiles fingunt Labyrinthos. Nos fine icrupulis credimus noflram* exiiilentiam, rerumque

extra nos pofitarum, quas ientimus. Homines fano gu- ilu praediti ^, non poflunt non contemnere omnia , qure

a fenfu communi abhorrent, & in rebus evidentiflimis fcepticifmum fapiunf, easque ipeculatiunes inutiles, ad

otiofos Scholafticos ablegant.

i vi

Hinc patef, Philofophiam falfam latiflime fe exten-

dere,

De Philojophia Falfa..

cfere»" &' ubique fere reperiri, adeo ut omnes ejus aberratio-

nes fruftra enumerare conemur.. Rectifiime quippe aitLa-

ctaniius* Nullam je6tamJuiJJe tam deviam^nec Pbilofophoritm

quem quam tam in anan, qui non vidcrit aliquid ex vero.

Sed dum contradtcendi fludio· injaniunt\ dum fna et i am jal-

Ja defendunt, aliorum etiam vera fuhver tunt, non t an tum e~

lapja Ulis verit as eß> quam fe ^queerere fvmulabant, fed ipfi

eam potifjimum ßto vitio perdidenint g).. Multi eniria ra-

tiocinaclone abutentes, inutiles cogkationes pro utilibus,

verum' pro falfo ^et falium ^pro vero; variis modis ha*

benr.,

No$ nonnulla tantum ipeeimkia, coronidis loco

brevifTirne ante divkis addidiffe content i erimus. Ptimo ί·

taq.ue inutiles fpeculationes cum utilibus confundunt ^e.

c. quando de angelorum corporibus propriis } eorum

loquela & de animarum ieparatarum innato agendi

modo

copibfas fictiones proferunt 5 quoties de dernen-

tiumy furiofortim & embryonum felici aut infelici ilatu pofl mortem iubtiliter diiputane; cumque de indole ^mo«

η a dumfive indivifibili-urn in materia elementorum fuie disquirunt-,. fme ullo ufu hujuscemodi fpeculationis in phyfica corporum coniernplatione exfpePrando. Deinde

falluntur, qui exfifkntiam idealem a reali hand diflin-

gvunt, mentisque- abflra£honibus & conceptibus, quan-

darrr extra cogifanfem realitafem affingunt. Sic multi

de ideis, efientiis ac poffibilitatibus. atiernis, tanquam

de

j?) Laciant. Div. Inff'it» Li!). VII· Cnp· 7.

ZA De Philofophia Falfa.

de rebus quibusdam per fe fubfiftentibus Ioquuntur, &

plurimi Mathematici atque acuti alias Philofophi, fpatio

8 corperibus abftraclo, realem exfiftentiam conceOerunf;

quod perinde eft, ^ac ii tenebris, filentio, coecitati &mor- ti, pofitivum fubfiilendi modum daremus h). Nec mi¬

nus pra?poftere philofophantur, qui veritatem Logicam

ab intelle&u Divino, & moralitatis aåionum humana-

rum Cognitionen! ab attributis Divinis mcrahbus deri-

vare ftudent, cum rerum finitarum natura, prius & fa-

cilius indagetur, quam F.ntis infiniti in intelligendo Sc

volendo, fumtna detegatur Majeitas. Nonnulli, qui ab experientia, firma argumentandi principia re£te defu-

munt, in eo tarnen errant, dum omnes extraordinarias

mutationes & operationes pernegare fiudent, quas. ipfi

non funt experti. Obfervationes enim non tantum pro¬

prio, Ted aliente quoque fide digna?, fundamentum con-

ftituunt veritatis. -In condendis definitionibus arbkrariis,

& ufu verborum a fignificatu recepto difcrepante, in-

numeris quoque modis Phiioiophiam deformant, veluti

dum vim Sc vitara, in continua operatione, juifitiam in

bonitate fapienter temperata, legemque ac Obligationen!

naturalem, in h-a c propofitione confiilere ajunt: Qua?re

deleChtionem, utilitatem ac perfe&ionem, & fuge do¬

lorem, damnum aut imperfeftionem. Ha?c enim ap- petitus regula, fublatis etiam Sc violatis omnibus legi¬

bus, ialva fubfiftit. Ultimo quoque loco ad phiioiophi¬

am

jb) Cfr, Lock de Intellcött Httm* üb» Ilü-cap. !♦ 4»

\

De Fhilojophia Fal fa. 4f

am falfam referimus, quando quidam contendunt, o- mnia, qua? de Deo ientimus & loquimur, non tantum esfe inada?quata ^, verum et i am impropria. Hanc enim o- pinionem, deftinata malitia amplefti videntur, ut veram ideam Dei ejusque perfeutionurn ^, quam vel nullam,

vel falfam eile optarent, ex iua aliorumque mente fen-

11m eveilerent

atque fic Atheifmo non incommodum jacerent fundamentum. Aliis dijudicandum relinquimus,

annon J, B. Robinet in libro fuo: De la A'ature

hujus

criminis fufpe&um fe reddiderit 3 Fatemur, nosad ideam infiniti obftupeicere, et in ea comprehendenda prorfus defieere; ideoque diligentifiime raonemus, modeile, fobrie

ac caute tum de rebus quibuslibet aliis, ^tum de Divinis _praj-

iertim philoiophandum effe. Tenendum, quis fit Deus, &

quid fimus nos; quam raagnus ille,quam excelius, & _quam

nos exigui, quam fplendida

_quam inaccefla in luce verietur, & quam immenfo modo omnes res finita? ab ejus eminencia diilent. Horumque confcientia, de aliis quidem loquendum, de aliis filendum, & aliorum igno-

rantia confitenda, ut fvadet Nazianzenus i). Hinc non

ji fumus, qui perfectam & adsrquatam rerum Divinarum cognitionem, arflis ingenii noftri terminis contineri _pos- fe iperamus, cum certiffimum fit, o m η ein in nobis fm- gutarum ^rerum creatarum notitiam, ^non nifi partislem

& mancam eile. Quod fi igitur per cuper e, non nifi _qua-

dantenus cognofcere intelligatur, fed clare tarnen certo- qne ab aliis rebus diicernere; utique rerum magnitudo,

D hujus-

i) Greg. Nazjanzeni erat. 26♦

De Fbilofophia FalJa«

hujusmodi cogifationem neutiquam tollit, Qvid enim

rrnjus iEternitate? quam qui cogitatione comprehendere

& exhaurire tentaverit, ab ^ea abforbeatur neceffe efto

Atta men dari ens aeternum & inftnitum

adeo certo ra¬

tio concludir, ac in rebus humanis ex obfervatis effe£U«

bus, non obfervatam cauiTam certiflime agnofcit.. Tra-

ftationem itaque η offram claudimus iequentibus verbis

La&antii: Quod fi exßitijjefr a Iiqui ^s, qui veritatem■ fparfam·

per fingulos Pbilofopbos, per (eci'asque dißfujam colligeret irr

unum, ac rediger et in corpus, is prof cid o non dijfentiref a- nobis„ Sed hoc nemo facere·, nifi veri peritus ac fciens pot·

eß k). Falfam itaque fubvertendo, veram excolere ifir--

debimus philofophiam, quas non minus ducir

ad hominum felicitatem _, quam inritat

Ad Swnfni Numinis Glori am«

Si pedantes- ernnt' ipßcenjores noßri, tantum non joli re¬

gnabunt, eje&is omnihus praeclare eruditis, qui ^non Jußineant ipßs adulari

Rydelius de Pedantifmo.

kp La£lantius loc. ein.

# & #

*sp-

Herr Candidät.

t fig ett värdigt namn af Philofoph forvärfvei'

Ar ej fom gods och guld, at andras Jatfer drf 'va,

Det dr at fkäda Jjelf, hvad varde Jamiing har.

Dem, _fom ej mera kan, dn andras tankar lan _a, Han liknar blott en mana, Som- alt fit ljus och glans'af Solen endafl tar..

3αζ fer en inbiIß Jjäl formaten ordf ak gifva

Til ting, Jom aldrig kants och aldrig kånde blifva

At tro fig veta alt, ett prof af vanvett är.

Nog af

om värt förnuft den kun [kap hinner famla

A t vi ej vilje famla,

Och fiinta pä den vägyJom til värjällhet här,.

Ett uplyfi oga Jer ^en mängd af vara likar ',.

Af hvilka hvar ^{om an} det fiofts f orakt pra dikar,,

Som dock ^en Jniken hand begärligt famlar hop.

Ån börs ^en uthyrd mun

Jom idel loffang drillar fi

Och hopen ofta villar

Et fkrymteriy fom dblgs bland Jmicker fjäs, och rop

Mm Fän ! Ditt laräoms prof hevifar vett och vilja,

At βall a Iawiing fram, och utan fordom fkilja

Ett mörkt och kårnlbfi gr dl frän fann Pbilofophie»

Ån mer, ditt ömma Jdtt at dina vänner äga

Kan mer än reglor fäga,

Hur vånfkap danas /kall, och rätt fullkomlig hli.

Skeppfta d. 20 Nov» JOH. CAROL. HÖJER.

1775»