OBSERVATIONES HISTORICÆ Å g r
D E
C A U S S I S B E L L O R U M ,
. . < »rfCtÇ * ‘& Q < $ ‘ i g W ' ---
» *
q j ; a s
C O N S . A M P L. O R D . P H I L . UP S .
P R Æ S I D E
BOCT . E R IC O M .F A N T ,
« 1 S T . P R O F . R E G . E T O R D . S O C . R E G . S C I E N T . U P S . E T A C A D . R E G . L I T T . H U M . H I S T . E T A N T I Q U I T . S T O C K H , M E M B R O ,
P U B L I C O E X A M I N I D E F E R T
P E T R U S D A U . W I D E G R E M
O S T R O G O T H U S ,
1 N A U D I T . G U S T . M A J . D I E X X V I I I N O V . M D C C C V I I .
H . A. M. S.
'sejiP tj o û*Ls? w y y
MAffOR EN PREMIER
E T
CHEVALIER DE L’OR
M 0& 'JÖ 6V n
m.
ressouvenant de la grace, dont il V O U S a p lu de me f a • v o rise r, j e ne p u is qu’en conserver une parfaite reconnaissance et un p ro fo n d reipect. pfgréez donc M O N S I E U R , que j e prenne la liberté de V O U S en donner une foible m arque; en V O U S adressant cette D issertation, que j e donne au public. Si V O U S la regardéz d ’un oeil favorable, j e serai au comble de mes voeux, et j e ne cesserai ja m a is d ’ implorer V E T E R N E L de V O T R E conservation, f f ’ai V honneur d 'e tr e avec venerationV o t r e t r è s - h u m b l e e t t r è s o b é is s a n t s e r v i t e u r P I E R R E D A V . W 1 D E G R E N•
S A C R A M R E G I A M M A J E S T A T E M
S P E C T A T Æ F I D E I V I R I S
A D R E G . G Y M N . L I N C O P . L E C T O R I B U S A D M O D U M R E V E R E N D I S E T C E L E B E R R I M I S
D O M I N I S M A G I S T R I S
JOHANNI RAMSTEDT P E T RO ARENANDER
F A U T O R I B U S OPTI MIS S A C R U M
V . D.
P E T R U S D A V . W I D E G R F . N
OBSERVATIONES HISTORICÆ
DE
CA U SSIS B E L L O R U M .
I n n u m c is , qvibus cultior orbis adfligitur, bellorum malis atqve calamitatibus, animo occupatis in causias inqvirere lu b et, c u r omni tem pore contra fuam felici
tatem hac ratione lu&atum fuerit genus hum anum . N a tu rali nulla in æqvales ferri benignitate in p r o p a tulo efl:, nifi qvæ a profe&is in fè beneficiis g ig n i
tu r. Infans tener aliorum curæ commisfus paren tu m oblivifeitur & vix didicit fine cortice nare, cum nutricis etjam m em oriam animo expungit. Rei propriæ ftudium m o x in inimicitias cum aliis illum committit, qvas ni
fi continerent leges m oresqve; bellum mox foret o m n i
u m in omnes. Religionis atqve educationis eft, hanc vitiofitatem naturæ c o rrig ere; fed qvo modo illi o b viam ire folent? Qvæ mirabilia funt, maxime atten
tionem infantum attrahunt ; his etjam a primis c u n a bulis eorum mentes palcuntur. In Religione fi infti- t u a n t u r , trad u n tu r in manus Sacra Veteris T eftam en- ti O r a c u la , qvæ prim am generis noftri infantiam &
fimplicit^tem, m ox in ju d æ o r u m cum vicinis g enti
b u s disfidia, armis fum m a haud raro cum crudelita
te vibratis decifa, m utatam exhibent. Ipla P ro p h eta r u m Scripta minantia Dei per incendia, deftrufrioncs, captivitates judicia lpirant Jeh o v am q v e iratum flagi- tio ru m generis humani ultorem fiftunr. Profanis i b i ad m o v en tu r litteris, Cornelium N e p o te m , Ju ftin u m ,
A Ju li
Ju lium Caefa^em , C u rtiu m , non manfvetas docentem v irtutes, fed belîicam præ omnibus celebrantes forti
tudinem illis , per plures annos in fuccum & fangvi- nem vertendos, tradimus a). Ingenuorum & ad m a
gna qvævis natorum laus e f l, non utilibus operan?
dare fcientiis; fed
Horrida M avortis traflare ferociter arma.
Principes in ordinandis m ilitibus, difponendi? proeliis, diftribuendis copiis follicite inftituuntqr ; qvæ in ocip Jos cadunt animum, a placidis illis pacificis & foia ftia utilitate commendandis ftudiis, vertuqt. Ubi hiflorigs
oignis ævi aperiunt, quid loqvuntur aljyd, qvarq gna facinora: R om anorum primum fata, qvi J^ni terp- p lu m non nifi bis per o&o Seculorum fpatium d au - fum h a b u eru n t; mox N a r fis , Belifàrii, Attilæ, Caro- li M agni, Genghis C hani, Tamerlani res gefras, qvi to tum vitæ curfum fubjugandis gentibus atqve populan*
dis terris impenderunt. Ubi ad recentiora ventum fu
erit tem pora, Caroli Qvinti, Henrici IV, Ludovic! XIV,, Guftavi A dolphi, Frederici I i, ad ccelum usqve eve-
£ta nomina o ccu rru n t, maxime hoc laudis genere par
ta , qvod perpetua ufi fuerint in bellis felicitaçe b).
a ) O b v ia m huic co n fv e tu d in i ire coeptum eft in tro - du£to in Scholas Cel. RizJhaubt L ibro Elementari q v e m n o n fatis juventuti co m m en d a re posfumus, b) T e m p u s vitae humanae m agnis rebus a g en d is m a
x i m e id o n e u m a v ic e fim o ad qvadragefim um v e l q v in q v a g e fim u m an nu m durare foler, A l e x a n d e r
Æ ftu at fie animus cupidine illos imitandi ; qvæ con- fvera pacis negotia fipe&ant, tædium t&ntummodo ex
citant. Fines imperii dilatare , n u m erum fubje&o- ru m a u g ere, omnibus formidini esfe , majoris putatur, qvam e o r u m , qvos tradidit N u m e n , curam agere, a fangvinis eorum effufione tem perare, diemqve perdi
tum c r e d e r e , qvo nullum ediderint clementiae docu
m entum .
A tq v e hæc illius terrae tra&us facies eft, qvi pa
cificam Chrifii religionem profitetur. Meliorem longe, fi ad Sinenfium , Japonenfium , Indofianorum vafla, fed pacifica imperia oculos converta2nus , tabulam fi- fiunt. In illis qvippe g e n tib u s, præter Gengis Cha- ni arqve T am eilani expeditiones , T a ta ro r u m q v e ir
ru p tio n e m , turba; nuilæ; apud bos fblum adventan
tes Europaei eas excitarunt. Sed aridi fterilesqve i*
deo p u tan tu r eorum ann ales, nec d ig n i, qvi ad no-
A 2 ftram
M a g n u s X X X , G u fta v u s A d o lp h u s X X X V I l f j C a rolu s G u fia vu s to iid e m annos transegit. F re d e ri- cus II ad L annos inclaruit. C o r p o r is robur , ad heroica facinora p era g en d a n e c e s ia r iu m , in hanc ae
tatem v ig e t. Poftea fruendis m a g i s , q v æ p a ra v e
r a t , h o m o v id e tu r deftinatus. T u m adulti l i b e r i , adepti h o n o r e s , partae o p e s otiu m fvadent & fce- nam ce d e n d a m aliis. Ip fe F r e d e r i c u s , E u g en iu s p r i n c e p s . M a g n u s C on d a eu s, T i l l y & Carolus G u- iia v u s W r a n g e l , d e c e d e n t e aetate, bellicis in n e g o tiis m a g n o ru m n o m i n u m um bræ fuere. N e igitur libim etipfi fu p erftites f i n t , q v o s o rb is m ir a b itu r , h e r o e s , m ature i n c i p i a n t , mature f i n i a n t , oportet.
*
ftram veniant notitiam. E fto , qvod in his gentibus virtutes minus colantur, qvod exponantur infantes ob nimiam populi multitudinem, qvod furta atqve latro
cinia apertius co m m ittantur; manet tamen eadem gens, idem terrae folum æqve cultum a parentibus ad fe*
ros transmittitur nepotes. Sed m agnam hæc fam am non excitant. Per tria recenriora Secula n u m q v a m tanto temporis fpatio gavifa fnit E u ro p a alma pace , ac fiib F leury Galliæ atqve Walpole Àngliæ regimi*
nis admittiftratoribus. T u m enim per integros X X V an n o s , fi a brevi illo Succesfionis Polonice hello di- feesfèris , arm a qvievere* V eru m parurrr a b e f t, qvin deräfui hi duumviri propterea exponantur, du m c o n tra generis humani benefaftores faiutari m ererentur.
Naturales im periorum esfè limites nemo ignorat, qvi anteqvam ftabiîid fuerint, perpetua disfenfionum dabunt fomenta. Sic Scaniam, Hallnndiam, B ekingi- am ipfo fîtu ad Sveciam pertinere debere, in p r o p a tulo eft, & anteqvam ei adjudicate fuerint hæ reg io nes, Temper cum vicina Dar.ia nobis causfæ bellorum fuere. N e q v e negari p o teft, terminum Gallbe confti- tuere debere flumen Rhenanum, adeoqve Belgium cum hoc imperio naturali nexu coheerere. Contra irriti femper fuere & , ni fallor, futuri flmt Gallorum co natus ultra Alpes posfesfiorrcs fuas prorogandi.
Im periorum a natura præfcripti fines atqve con- cesfa com m oda ftabilem foli illis fomiam pollicentur.
Per arma atqve p a £ h acqvifîcæ posfcsftones ferius o- cius>
cius, ubi cu m antiqvo folo non cohserent, dilabuntur.
Gallia per tria fecula fuit integra atqve eadem. Auftri- a & Borusfia perpetuis obnoxiæ fuere vicisfitudinibus.
Auftriaca D om us per conjugia Suam acqvifivit m a gnitudinem. Kudolphus H ab sb u rg icus ex duobus con- jugibus qvindecim habuit lib ero s, ex qvibus feptem filiæ potentislimis imperii R o m ano -G erm an ici princi
pibus fuere elocatæ. Mathildis Ele&ori Palatino L u dovico; A gnes Ele&ori Sachfonico A lberto; Hedewi- gis Marchioni Brandenburgico O tto n i; Catharina D u ci Bavariæ O tto n i; Clementia Regi Bohemiæ Carolo M arteü o ; Ju rh a Regi Bohemiæ Wenceflao & M arg a retha Comiti Cîiviæ T he o d o rico c). H o r u m genero
ru m opibus fublevatus, qvi antea, præter arcem He l
veticam , nihil posfederat, A u ftria m , Stiriam, Carin- thiam atqve Alfàtiam acqvifivit. Eadem via Maximi- Jianus I Belgium univerfum , Philippus Auftriacus Hi- fpaniam & utram qve Siciliam, Ferdinandus I Hunga*
riam atqve Bohemiam fuæ ditionis fecerunt. Branden- burgica familia Borusfiam Ducalem per M argravium A i b e r t u m , Ordinis Tevtonici M ag ifirum , an. 1527 feucfi titulo a regno Polonico o b tin u it, in Germaniam tranflatis hujus Ordinis E q v iu b us, regionis antea d o minis. A m plexus religionem reform atam C liviam , M arkiam atqve Ravensbergiam , Batavorum 8z Unio*
nis Evangeüeæ ope , obtinuit Jo h annes Sig ism und us.
Feudaîia officia Poloniæ débita folvebat Sveciæ Rex Carolus G u ftav u s, ut Frederici Vilhelmi auxilium in
belr- c) ïïubner Gcneaî. T?.b V, h T a b . t ? p
bello cüm Johanne Cafîmîro acqvireret ; m ox autem illum deferenti eandem gratiam Poloni obtulere. Neu*
tralitatis Trafbarürïi frangens idem Fredericas , M a
gni Ele&btis titulo m a& atus, regionem Pomeranicam in pace ad S. Germain en L aye na&us. Nulla injuri- n lacesfirus hoftibus Caroli XII pofl: cladem Puita- venfèm fe immifeuit Fredericus Vilhelmus I P e x ,S re- tinum qve pfsemii loco tulit. Silefram & PoJoniam Au- ftralem acqvirendi titulis fuperfedemus.
Q v id in causfà fuit, qvod transmarinis bellis &
acqvifitionibus per integrum Seculum occupata fuerit Sveciæ, vicini imperio perinisfis provinciis in conti
nenti fibi c o n tig u is, Scania, Hallar,dia, Blekingia at- qve Bohufia ? C ur cafui tandem, feu rranficui R. Ca
roli Guftavi per M are Balticum minime meditato, ha
ru m regionum conjun&io cum Svecia debetur?
Odia gentium in gentes fæpisfïme fuere bello
ru m causfae. Haec autem , ubi immodico rei p ro p ri
ae ftudio non foventur, exfbirpari folent. Seculum jam eft, ex qvo inter Danos Svecosqve evanuere. Hi- fpani Galliqve per bina Secula illis flagrabant ; jam a u
tem, a bello Succesfionis Hifpanicæ, easdem fere fern- per partes egerunt. Batavos cum Anglis com m une ex artibus manuariis atqve commerciis qværendum lucrum fæpe in inimicitias commiflt; fubVilhelmo a u tem III una eademqvc fuit gens. Sed inveterata m a
xime Gallorum cum Anglis hoftilitas fuit derivanda .usqve ab illo tem pore, qvo posfesfiones intra illorum
ter-
termines hi habuere. Scilicet divifum imperium') illis- continentis te rræ ; his maris (ummam poteftatem affe
ctantibus. Qvæ controverlia eo difficilior fuit direm- t u , qvo minus belligerentes fe invicem armis attinge
re potuerint. Inter Anglos Batavosqve olim agitata Grotii M ari Libero atq.vc Seldeni M ari Claufo origi
n e m dedit.
Syflfemati Æqvilibrii Orbis Europaei Politico, cui*
bella adlcribere m os e(l, opponitur Syftema fic di- Ctum F œ derativum , a R. Gallorum Henrico IV, te
lle Sullæo in M e m o riis, d i m excogitatum; fed im m atura ejus m orte fuffocacum in herba. Philofopho- ru m etiam Abbatis de S. Petro & illuftris Kantii hoc piæ mentis fuit defîderium, ut fîc non magis vindiCta publica, qvam privata exilieret, utraqve vero legibus pareret. Qvod utrum delegatorum ex qvovis impe
rio , an unius arbitrio fieret, nondum convenit. C e r
tum e ( l , præter Am phictyonum in Græcia, ejusmod*
tribunalis exem plum hiftoriam non protuiisfe. Porter sitas f o r te , (latui an p o sfit, nobis melius judicabit*.
